52014DC0604

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Wspieranie organów krajowych w zwalczaniu nadużyć związanych z prawem do swobodnego przemieszczania się: Podręcznik dotyczący działań w związku z domniemanymi małżeństwami dla pozoru zawieranymi przez obywateli UE i obywateli spoza UE w kontekście unijnych przepisów dotyczących prawa do swobodnego przemieszczania się obywateli UE /* COM/2014/0604 final */


I.            Wprowadzenie

Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Unii Europejskiej jest jedną z czterech podstawowych swobód zapisanych w prawie UE i jednym z fundamentów integracji europejskiej. Propagowanie i wzmacnianie tego prawa stanowi jeden z podstawowych celów Unii Europejskiej.

Unia Europejska i jej państwa członkowskie uznają znaczenie zapewnienia ochrony życia rodzinnego w celu wyeliminowania przeszkód w korzystaniu z podstawowej swobody przemieszczania się. Niemożność prowadzenia normalnego życia rodzinnego w przyjmującym państwie UE oznaczałaby poważne zagrożenie przysługującej obywatelom podstawowej swobody.

Obywatele UE korzystający z prawa do swobodnego przemieszczania się w istocie polegają na przepisach prawa UE i są przez nie w pełni chronieni. Jednak podobnie jak w każdej innej dziedzinie prawa, istnieją osoby, które mogą dążyć do nadużycia swobody przemieszczania się w celu ominięcia krajowych przepisów imigracyjnych. Nadużywanie prawa do swobodnego przemieszczania się zagraża temu podstawowemu prawu obywateli UE. Skuteczne zwalczanie takich nadużyć jest zatem niezbędne do utrzymania tego prawa w mocy.

Na posiedzeniu w dniach 26-27 kwietnia 2012 r. Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych zatwierdziła plan działania pt. „Działanie UE w sprawie presji migracyjnej – reakcja strategiczna”, w którym mowa o małżeństwach dla pozoru w kontekście ułatwiania nielegalnego wjazdu obywateli państw trzecich do UE i pobytu na jej terenie. W dokumencie tym wymienia się szereg działań, które zostaną podjęte przez Komisję lub państwa członkowskie w celu lepszego zrozumienia zagadnienia nadużywania prawa do swobodnego przemieszczania się przez obywateli państw trzecich i przestępczości zorganizowanej polegającej na ułatwianiu nielegalnej imigracji. Jednym z tych działań jest przygotowanie „podręcznika w sprawie małżeństw dla pozoru, w tym orientacyjnych kryteriów pomagających w wykrywaniu fikcyjnych małżeństw”.

W komunikacie z dnia 25 listopada 2013 r. zatytułowanym „Swobodny przepływ obywateli UE i ich rodzin: Pięć działań, które mają decydujące znaczenie”[1] Komisja sprecyzowała prawa i obowiązki obywateli UE wynikające z unijnych zasad dotyczących swobody przemieszczania się oraz określiła pięć działań, które mają ułatwić organom krajowym skuteczne stosowanie tych przepisów w praktyce. W komunikacie podkreślono, że prawo UE przewiduje szereg solidnych zabezpieczeń umożliwiających państwom członkowskim zwalczanie nadużyć. Jednym z konkretnych działań mających na celu wsparcie władz w pełnym wykorzystaniu tych zabezpieczeń było przygotowanie, wraz z państwami członkowskimi, podręcznika na temat przeciwdziałania małżeństwom dla pozoru.

W odpowiedzi na wniosek państw członkowskich, o którym mowa powyżej, i w ścisłej współpracy z tymi państwami, służby Komisji przygotowały podręcznik na temat przeciwdziałania małżeństwom dla pozoru zawieranym przez obywateli UE i obywateli spoza UE w kontekście unijnych przepisów dotyczących swobodnego przemieszczania się obywateli UE. Podręcznik jest dołączony do niniejszego komunikatu jako dokument roboczy służb Komisji. Jego celem jest ułatwienie organom krajowym skutecznego zwalczania poszczególnych przypadków nadużyć polegających na zawieraniu małżeństw dla pozoru, bez uszczerbku dla podstawowego celu, jakim jest zabezpieczenie i ułatwienie swobodnego przemieszczania się obywateli UE i członków ich rodzin korzystających z prawa UE w dobrej wierze.

Dane przedstawione przez państwa członkowskie na temat zidentyfikowanych ostatnio małżeństw dla pozoru zawieranych pomiędzy obywatelami państw trzecich i obywatelami UE korzystającymi z prawa do swobodnego przemieszczania się w ramach UE pokazują, że zjawisko to istnieje, lecz jego zakres jest różny w poszczególnych państwach członkowskich[2]. Chociaż liczba przypadków jest niewielka, niepokojący jest udział w tym procederze przestępczości zorganizowanej, o czym mowa w najnowszych sprawozdaniach Europolu.

Ramy prawne na szczeblu unijnym i międzynarodowym, które mają być stosowane przez organy krajowe w kontekście zwalczania nadużyć, obejmują przepisy UE dotyczące swobodnego przepływu obywateli UE i członków ich rodzin, prawa i gwarancje zapisane w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, oraz inne stosowne instrumenty prawa międzynarodowego, takie jak europejska konwencja praw człowieka.

W nawiązaniu do wytycznych dla państw członkowskich dotyczących zwalczania nadużyć w postaci małżeństw dla pozoru, przedstawionych w komunikacie Komisji z dnia 2 lipca 2009 r. w sprawie wytycznych w celu skuteczniejszej transpozycji i stosowania dyrektywy 2004/38/WE[3] („wytyczne Komisji z 2009 r.”), w podręczniku dokonano wykładni tych ram prawnych. Sprecyzowano w nim, co oznacza stosowanie tych przepisów w praktyce, dostarczając organom krajowym wskazówek operacyjnych pomagającym im w skutecznym wykrywaniu małżeństw dla pozoru i w prowadzeniu dochodzeń w takich przypadkach. Uwzględnienie wskazówek i informacji zawartych w podręczniku powinno sprawić, że działania odpowiednich organów krajowych będą oparte na tych samych kryteriach faktycznych i prawnych w całej Unii, oraz przyczynić się do przestrzegania prawa UE.

Podręcznik nie jest prawnie wiążący ani nie ma wyczerpującego charakteru. Pozostaje on bez uszczerbku dla obowiązujących przepisów prawa UE oraz jego przyszłego rozwoju. Nie narusza on również obowiązującej wykładni prawa UE, której może dokonywać Trybunał Sprawiedliwości.

W komunikacie streszczono zasadniczą treść podręcznika, który składa się z czterech części: „Wstęp”, „Definicje”, „Obowiązujące ramy prawne” oraz „Środki operacyjne leżące w kompetencjach krajowych”.

II.          Zasadnicza treść podręcznika

1.            Część pt. „Wstęp”

W części tej wyjaśniono, że podręcznikiem objęte są jedynie małżeństwa dla pozoru między obywatelem UE i obywatelem spoza UE, w przypadku gdy obywatel UE skorzystał ze prawa do swobodnego przemieszczania się poprzez zamieszkanie w innym państwie członkowskim. W związku z tym małżeństwa pomiędzy dwoma obywatelami UE wykraczają poza zakres podręcznika. We wstępie stwierdzono również, że każdy środek podjęty przez organy krajowe w celu zapobiegania nadużyciom musi być w pełni zgodny z podstawowymi przepisami i zasadami prawa UE oraz że prawo do swobodnego przemieszczania się jest podstawową zasadą, a odstępstwa od niego są możliwe jedynie w wyjątkowych indywidualnych przypadkach, gdy jest to uzasadnione udowodnionym nadużyciem.

2.            Część pt. „Definicje”

Wytyczne zawarte w podręczniku skupiają się na zjawisku małżeństw dla pozoru w rozumieniu dyrektywy 2004/38/WE[4] (zwanej dalej „dyrektywą”) jako małżeństwach zawartych wyłącznie w celu skorzystania z prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu w rozumieniu dyrektywy, które nie przysługiwałoby tej osobie w innym przypadku. Zgodnie z art. 35 dyrektywy państwa członkowskie mogą przyjąć niezbędne środki w celu odmowy, zniesienia lub wycofania jakiegokolwiek prawa przyznanego dyrektywą w przypadku nadużycia praw lub oszustw, na przykład małżeństw dla pozoru. W wytycznych Komisji z 2009 r. przedstawiono wyjaśnienia dotyczące pojęć nadużycia i małżeństwa dla pozoru na potrzeby unijnych przepisów o swobodnym przepływie osób.

W podręczniku przedstawiono szczegółowo znaczenie części składowych tych pojęć oraz zawarto dalsze wskazówki, w jaki sposób odróżnić autentyczne małżeństwa od małżeństw dla pozoru: opisano w nim główne cechy charakterystyczne różnych form i) autentycznych małżeństw, które są czasem błędnie uznawane za małżeństwa dla pozoru (np. małżeństwa aranżowane, małżeństwa per procura, małżeństwa konsularne) oraz ii) małżeństw nieautentycznych (np. małżeństwa dla pozoru, zawarcie małżeństwa przez podstęp, małżeństwa wymuszone lub fikcyjne) i odsyła do przepisów UE, które obowiązują w przypadku, gdy małżeństwa dla pozoru wiążą się z elementami handlu ludźmi[5].

3.            Cześć pt. „Obowiązujące ramy prawne”

Podręcznik zawiera ogólną prezentację przepisów, które organy krajowe muszą wziąć pod uwagę przy podejmowaniu środków zmierzających do zapobiegania nadużyciom i ich zwalczania, w szczególności przedstawiono w nim przepisy UE w zakresie swobodnego przemieszczania się i praw podstawowych oraz opisano, co te przepisy oznaczają w praktyce.

3.1         Przepisy i zasady UE dotyczące swobodnego przemieszczania się obywateli UE

W odniesieniu do art. 35 dyrektywy, który stanowi, że środki przyjęte w celu odmowy, zniesienia lub wycofania praw przyznanych na mocy dyrektywy w przypadku małżeństw dla pozoru „muszą być proporcjonalne i podlegają zabezpieczeniom proceduralnym przewidzianym w art. 30 i 31”, podręcznik opisuje szczegółowo, w jaki sposób należy stosować ogólną unijną zasadę proporcjonalności w kontekście odnośnych decyzji. W podręczniku podkreślono również, że potrzeba zagwarantowania, iż wszelkie tego rodzaju środki nie naruszają materialnych zabezpieczeń proporcjonalności zgodnie z art. 35 dyrektywy, została odzwierciedlona w gwarancjach proceduralnych mających zastosowanie do takich środków, przewidzianych w art. 30 i 31 dyrektywy.

3.2         Szerszy kontekst europejskiego i międzynarodowego prawa

Podręcznik przywołuje prawa podstawowe zagwarantowane w aktach prawa europejskiego i międzynarodowego, które muszą być brane pod uwagę podczas wykrywania małżeństw dla pozoru, prowadzenia odnośnych dochodzeń oraz nakładania kar. Szczególnie istotne jest prawo do zawarcia małżeństwa, prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz prawa dziecka, a także zakaz dyskryminacji, prawo do skutecznego środka prawnego i prawo do obrony, przewidziane w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”).

Ponieważ znaczenie i zakres praw przewidzianych w Karcie powinny być takie same jak odpowiadających im praw zagwarantowanych w europejskiej konwencji praw człowieka (zwanej dalej „konwencją”)[6], w podręczniku podsumowano główne elementy odpowiednich przepisów konwencji i związanego z nimi orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka („ETPC”), w celu przedstawienia wskazówek dotyczących ich interpretacji.

Jeśli chodzi o prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, zapisane w art. 9 Karty i art. 12 konwencji, w podręczniku stwierdzono, że ten ostatni artykuł przyznaje władzom krajowym pewien zakres swobody co do sposobu regulowania wykonywania prawa do zawarcia małżeństwa na poziomie krajowym, lecz swoboda ta jest ograniczona, oraz przedstawia odpowiednie orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[7].

W odniesieniu do prawa do poszanowania życia rodzinnego, zagwarantowanego w art. 7 Karty oraz w art. 8 konwencji, podręcznik odnosi się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[8], w którym wymieniono czynniki, które należy uwzględnić w odniesieniu do małżeństw dla pozoru podczas oceny, czy decyzję ograniczającą prawo do wjazdu i pobytu można uznać za konieczną w demokratycznym społeczeństwie i proporcjonalną do zamierzonego uzasadnionego celu, tak aby nie wpływała ona negatywnie na prawo do życia rodzinnego.

W przypadkach, gdy kwestia małżeństwa dla pozoru obejmuje również dzieci (w większości przypadków z poprzednich związków małżonków), podręcznik podkreśla konieczność należytego uwzględnienia praw dzieci, zgodnie z art. 24 Karty i art. 8 konwencji, który ma również zastosowanie. Ponieważ art. 24 Karty oparty jest na Konwencji ONZ o prawach dziecka, w szczególności na jej art. 3, 9, 12 i 13, w podręczniku zwrócono uwagę na bardziej praktyczne porady dotyczące ich stosowania przewidziane w przewodnich zasadach Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) dotyczących określenia nadrzędnego interesu dziecka z maja 2008 r.[9]. Stwierdzono w nim w szczególności, że w przypadku małżeństw dla pozoru, gdy jedno ze współmałżonków lub oboje sprawują władzę rodzicielską nad dzieckiem, dobro dziecka musi być odpowiednio uwzględnione w podejmowaniu decyzji, czy osoba(-y) sprawująca(-e) władzę rodzicielską powinna(-y) zostać wydalone.

W podręczniku przypomniano również, że jeżeli dzieci są obywatelami przyjmującego państwa członkowskiego UE, korzystają one z dodatkowej ochrony na mocy krajowych i międzynarodowych przepisów zakazujących wydalania własnych obywateli lub, w wyjątkowych przypadkach, wynikającej z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości na temat obywatelstwa Unii, jeżeli wydalenie rodzica niebędącego obywatelem państwa UE, który zawarł małżeństwo dla pozoru, zmusiłoby dziecko do opuszczenia terytorium przyjmującego państwa UE[10] lub w ogóle terytorium UE[11].

Ponadto w podręczniku podkreślono, że przy podejmowaniu środków mających na celu zwalczanie potencjalnych nadużyć, organom krajowym nie wolno poddawać odnośnych osób poniżającemu traktowaniu ani dyskryminacji z jakichkolwiek względów takich jak płeć, rasa, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, narodowość, religia lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientacja seksualna, ponieważ środki takie naruszałyby, odpowiednio, art. 4 Karty (oraz art. 3 konwencji) i art. 21 Karty (i ewentualnie również art. 14 konwencji).

3.3         Wymogi dowodowe i ciężar dowodu  

W podręczniku podkreślono, że wszystkie działania podejmowane przez organy krajowe w celu prowadzenia dochodzeń przy podejrzeniach małżeństw dla pozoru i w celu gromadzenia dowodów muszą spełniać niezbędne gwarancje proceduralne nałożone przez przepisy prawa krajowego i unijnego. Dochodzenie w sprawie małżeństwa może nastąpić jedynie wówczas, gdy istnieją uzasadnione wątpliwości co do jego autentyczności. O ile jednak takie uzasadnione wątpliwości są wystarczające jako powody wszczęcia dochodzenia, to po przeprowadzeniu dochodzenia i stwierdzeniu, że małżeństwo jest fikcyjne, można odmówić praw wynikających z zasad swobodnego przepływu wyłącznie jeśli zostało to należycie ustalone przez organy krajowe, zgodnie z odpowiednimi standardami dowodowymi[12].

Jeśli chodzi o ciężar dowodu, w podręczniku wyjaśniono, w nawiązaniu do sugestii zawartych w wytycznych Komisji z 2009 r., jak wygląda sytuacja w praktyce. Określono w nim w szczególności, że ciężar dowodu spoczywa na organach krajowych, a pary małżeńskie nie mogą zostać zobowiązane, co do zasady, do przedstawienia dowodów, że ich małżeństwo nie stanowi nadużycia. Jeżeli jednak organy krajowe mają uzasadnione podejrzenia co do autentyczności danego małżeństwa, poparte dowodami, np. sprzecznymi informacjami udzielanymi przez małżonków, mogą zwrócić się do małżonków o przedłożenie dodatkowych odpowiednich dokumentów lub dowodów.

Małżonkowie mają obowiązek współpracować z władzami i powinni zostać o tym poinformowani. Jeśli małżonkowie nie dostarczą dowodów pozwalających rozwiać podejrzenia, co do których to dowodów można by rozsądnie spodziewać się, że będą dostępne w przypadku autentycznych małżeństw, czy nawet jeśli małżonkowie zdecydują o niedostarczeniu żadnych dowodów, nie można tego uznać za jedyny lub decydujący powód stwierdzenia, że małżeństwo jest fikcyjne. Niemniej jednak odpowiednie organy mogą uwzględnić te okoliczności wraz ze wszystkimi innymi okolicznościami podczas oceny charakteru danego małżeństwa.

3.4         Gwarancje proceduralne

W podręczniku przedstawiono szczegółowo gwarancje proceduralne, których organy krajowe muszą przestrzegać zgodnie z art. 35 dyrektywy przy podejmowaniu wszelkich decyzji mogących ograniczać prawo do swobodnego przemieszczania się w związku z istnieniem małżeństwa dla pozoru, czyli gwarancje przewidziane w art. 30 i 31 dyrektywy, które regulują w szczególności zagadnienia związane z powiadomieniami o takich decyzjach i ich przeglądem. Ponadto przypomniano w nim, że gwarancje dyrektywy należy również rozpatrywać w kontekście innych właściwych praw podstawowych, takich jak prawo do skutecznego środka prawnego i do rzetelnego procesu sądowego oraz prawo do obrony (odpowiednio, w art. 47 i 48 Karty praw podstawowych).

4.            Część pt. „Środki operacyjne leżące w kompetencjach krajowych”         

W tej części podręcznika opisano praktyki operacyjne wybrane spośród praktyk w państwach członkowskich w celu wsparcia organów krajowych w zakresie skutecznego wykrywania i ścigania podejrzewanych małżeństw dla pozoru. W podręczniku podano zestaw rozwiązań, które umożliwiłyby państwom członkowskim tworzenie systemów operacyjnych dostosowanych do ich szczególnych potrzeb i dostępnych zasobów, rozwiązania te nie zostały jednak przewidziane jako wzorcowe dla wszystkich schematów i procedur dochodzeniowych.

4.1         Elementy wskazujące na możliwość nadużycia, które mogłyby skutkować wszczęciem dochodzenia

Jeśli chodzi o możliwe czynniki powodujące wszczęcie dochodzenia, w podręczniku dokonano wykładni wytycznych Komisji z 2009 r., a także rezolucji Rady z dnia 4 grudnia 1997 r.[13] w sprawie środków, które mają zostać przyjęte w celu zwalczania małżeństw dla pozoru, w odniesieniu do stosowania kryteriów orientacyjnych i wykorzystywania „elementów wskazujących na nadużycie”, dotyczących zachowań, których można spodziewać się znaczenie częściej ze strony par fikcyjnych niż par autentycznych. Pojęcie „elementów wskazujących na nadużycie” wykorzystane na potrzeby podręcznika musi być rozumiane w ten sposób, że takie elementy zauważone przez organy krajowe nigdy automatycznie i nieuchronnie nie potwierdzają bezprawnego charakteru danego małżeństwa. Zawsze konieczna jest szersza i neutralna analiza wszystkich elementów, zarówno przemawiających za podejrzeniem nadużycia jak i przeciwko temu podejrzeniu.

Podczas radzenia sobie z nadużyciami w praktyce organy krajowe mogą zetknąć się z nietypowymi ale autentycznymi parami, które wydają się na pierwszy rzut oka wykazywać szereg cech małżeństw dla pozoru. Z tego powodu w podręczniku przedstawiono „mechanizm podwójnego zabezpieczenia”, który należy stosować, aby zminimalizować niebezpieczeństwo błędnej identyfikacji autentycznych par jako par fikcyjnych (np. gdy małżonkowie nie posiadają wspólnego gospodarstwa domowego lub jedno z małżonków ma niekorzystną przeszłość imigracyjną).

„Mechanizm podwójnego zabezpieczenia” zakłada, po pierwsze, że ścisłe stosowanie zasady swobodnego przepływu jest nadrzędną zasadą, która może zostać ograniczona tylko w indywidualnych przypadkach, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na nadużycia. Po drugie, mechanizm podwójnego zabezpieczenia zakłada, że organy krajowe prowadzące dochodzenie nie powinny zasadniczo koncentrować się przede wszystkim na elementach wskazujących na nadużycie w celu wsparcia swoich wstępnych podejrzeń co do danej pary małżeńskiej. Wręcz przeciwnie, powinny w pierwszej kolejności rozważyć „elementy wskazujące na brak nadużycia” (takie jak bycie w długotrwałym związku lub poważne długoterminowe zobowiązania prawne lub finansowe lub wspólna władza rodzicielska), które wskazują na to, że małżeństwo jest autentyczne i przysługuje mu prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu. Jedynie w przypadku, gdyby analiza „elementów wskazujących na brak nadużycia” nie potwierdziła autentyczności danego związku małżeńskiego, organy sprawdzałyby istnienie „elementów wskazujących na nadużycie”.

Elementy wskazujące na możliwe nadużycie, odnoszące się do pewnych zachowań, które są dużo bardziej prawdopodobne u par fikcyjnych niż u par autentycznych, podzielono na kilka grup, co odpowiada nieodłącznym etapom „cyklu życia” małżeństw dla pozoru. Przykłady takich elementów przedstawiono poniżej:

Gdy przyszli małżonkowie jeszcze się nie spotkali: w porównaniu z obywatelami państw trzecich działającymi w dobrzej wierze, w przypadku osób dopuszczających się nadużycia bardziej prawdopodobne są: wcześniejsza nielegalna imigracja lub obecny nielegalny pobyt w jednym z państw UE; zawarcie w przeszłości małżeństw dla pozoru lub dopuszczenie się innych form nadużycia lub oszustwa; w porównaniu z obywatelami UE działającym w dobrej wierze, osoby dopuszczające się nadużycia częściej znajdują się w złej sytuacji finansowej (na przykład są mocno zadłużone).

W okresie przed zawarciem małżeństwa: w porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających się nadużycia bardziej prawdopodobne jest, że nigdy nie spotkały się osobiście przed zawarciem małżeństwa; że nie mówią językiem zrozumiałym dla obojga (i nie ma dowodów na to, że czynią wysiłki na rzecz ustanowienia wspólnej podstawy komunikacji).

Gdy przyszli małżonkowie przygotowują się do ślubu: w porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających się nadużycia bardziej prawdopodobne jest: skorzystanie z miejsca ślubu, które jest znane z tego, że dochodzi tam do nadużyć lub że istnieją powiązania z przestępczością zorganizowaną; przekazanie pewnej sumy pieniędzy lub prezentów, aby małżeństwo zostało zawarte (z wyjątkiem przypadków, gdy jest to forma wiana w kulturach, gdzie stanowi to przyjęty zwyczaj); istnienie rozbieżności w przedstawionych dokumentach, które budzą podejrzenie fałszerstwa lub podają fałszywy adres.

Gdy, po zawarciu małżeństwa, małżonek spoza UE składa wniosek o wizę wjazdową lub dokument pobytowy: w porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających się nadużycia bardziej prawdopodobne jest: udzielanie sprzecznych lub fałszywych informacji o sobie wzajemnie w podstawowych kwestiach osobistych (imię i nazwisko, data urodzenia i wiek, obywatelstwo, najbliżsi członkowie rodziny, ewentualne wcześniejsze małżeństwa, wykształcenie, zawód); podawanie fałszywego adresu; posiadanie małżonka z państwa trzeciego mieszkającego z kimś innym.

Kiedy parze wydano dokumenty wjazdowe lub pobytowe i zamieszkuje ona w przyjmującym państwie członkowskim: w porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających się nadużycia bardziej prawdopodobne jest: nieutrzymywanie wspólnego pożycia lub dalsze mieszkanie oddzielnie bez żadnej wiarygodnej przyczyny (np. praca, dzieci z poprzednich związków, pobyt za granicą); mieszkanie jednego z małżonków z kimś innym.

Gdy małżonkowie podejmują kroki w celu oficjalnego zakończenia małżeństwa: w porównaniu z autentycznymi parami, w przypadku osób dopuszczających się nadużycia bardziej prawdopodobne jest: rozwód krótko po uzyskaniu przez małżonka spoza UE niezależnego prawa pobytu lub obywatelstwa przyjmującego państwa UE.

4.2         Prowadzenie dochodzeń w sprawach małżeństw dla pozoru

W podręczniku przedstawiono główne narzędzia wykorzystywane przez organy krajowe do prowadzenia dochodzeń w sprawach małżeństw dla pozoru, czyli równoczesne wywiady lub kwestionariusze, kontrole dokumentów i przeszłości, inspekcje przez organy ścigania, organy imigracyjne lub inne właściwe organy, oraz wywiad środowiskowy w celu sprawdzenia, czy para zamieszkuje razem i wspólnie prowadzi gospodarstwo domowe. W tym kontekście przypomniano o znaczeniu poszanowania prawa osób do życia prywatnego oraz znaczeniu odpowiednich zabezpieczeń i określono wspólne praktyki opracowane przez organy krajowe w celu maksymalnego zwiększenia skuteczności takich narzędzi.

4.3.        Współpraca transgraniczna w zwalczaniu małżeństw dla pozoru        

W podręczniku wskazano, w jaki sposób skuteczne wykrywanie, prowadzenie dochodzeń i ściganie małżeństw dla pozoru może zostać ułatwione dzięki współpracy transgranicznej. Określono w nim szczegółowo, jaką pomoc mogą otrzymać organy krajowe od Europolu, jeżeli sprawa wiąże się z przestępczością zorganizowaną dotyczącą handlu ludźmi, oraz od Eurojustu, w szczególności w odniesieniu do dochodzeń lub ścigania za określone czyny. Opisana została także koordynacja między organami krajowymi. W podręczniku opisano również, jak Europol i Eurojust mogą pomóc państwom członkowskim w ustanowieniu wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych, oraz przedstawiono sytuacje, w których takie zespoły mogą okazać się odpowiednim i użytecznym narzędziem.

4.4         Rola różnych organów krajowych       

W ostatniej części podręcznika wymieniono różne organy na szczeblu krajowym, które mogą być zaangażowane w przeciwdziałanie zjawisku małżeństw dla pozoru. Podkreślono w szczególności konieczność ustanowienia całościowych strategii politycznych odnoszących się do takich małżeństw oraz określenia roli poszczególnych podmiotów krajowych. W zależności od indywidualnych potrzeb państwa członkowskie powinny również rozważyć, w jaki sposób najlepiej koordynować pracę wszystkich kluczowych zainteresowanych stron, na przykład poprzez stworzenie centralnej jednostki koordynującej lub punktów kontaktowych w każdej z zaangażowanych służb.

[1]         COM(2013) 837 final - http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52013DC0837&rid=1.

[2]           Komunikat „Swobodny przepływ obywateli UE i ich rodzin: pięć skutecznych działań”, cytowany powyżej, pkt 3.1.

[3]         COM(2009) 313 final.

[4]         Motyw 28 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, Dz. U. L 158, s. 77.

[5]         Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar – http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:101:0001:0011:PL:PDF

[6]         Artykuł 52 ust. 3 Karty; zob. również wyjaśnienia dotyczące Karty praw podstawowych (Dz.U. 2007/C 303/02) w sprawie znaczenia i zakresu poszczególnych jej postanowień w porównaniu z odpowiadającymi im postanowieniami konwencji.

[7]         Np. decyzje Europejskiej Komisji Praw Człowieka w sprawie Sanders przeciwko Francji (skarga nr 31401/96) i w sprawie Klip i Krüger przeciwko Niderlandom (skarga nr 33257/96).

[8]         Wyrok Űner przeciwko Niderlandom (sprawa 46410/99).

[9]         http://www.unhcr.org/4566b16b2.html.

[10]        Artykuł 3 Protokołu 4 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

[11]        Zob. w szczególności sprawy C-34/09, Ruiz Zambrano, C-256/11, Dereci, oraz połączone sprawy C‑356/11 i C‑357/11, O. and S.

[12]        Obowiązywać mogą różne standardy dowodowe w zależności od tego, czy zachowanie noszące znamiona nadużycia jest ścigane na mocy prawa karnego, prawa cudzoziemców, prawa administracyjnego lub prawa cywilnego.

[13]        http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31997Y1216(01):EN:HTML.