SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY I EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO

Realizacja komunikatu w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii i międzynarodowej współpracy energetycznej oraz konkluzji Rady ds. Energii z listopada 2011 r.

W niniejszym sprawozdaniu dokonano przeglądu głównych wydarzeń dotyczących zewnętrznych aspektów polityki energetycznej UE w roku 2011. Zostało ono przygotowane przez służby Komisji we współpracy z Europejską Służbą Działań Zewnętrznych.

1.           Wprowadzenie

Zapewnienie bezpiecznych, trwałych i konkurencyjnych dostaw energii ma zasadnicze znaczenie dla gospodarki, przemysłu oraz obywateli UE. Osiągnięcie tych celów polityki wymaga podjęcia przez UE wewnętrznych działań oraz wdrożenia odpowiednich instrumentów promujących interesy UE za granicą.

W celu wzmocnienia zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej UE Komisja przyjęła w dniu 7 września 2011 r. komunikat w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii i międzynarodowej współpracy energetycznej – „Polityka energetyczna UE: stosunki z partnerami spoza UE”[1]. W komunikacie tym po raz pierwszy określono kompleksową zewnętrzną politykę energetyczną oraz przedstawiono 43 konkretne działania, które muszą zostać zrealizowane. Propozycja ta była odpowiedzią na wniosek Rady Europejskiej z dnia 4 lutego 2011 r. dotyczący dalszego zwiększenia zgodności i spójności działań zewnętrznych w zakresie energii, zważywszy na ich wkład w realizację celów polityki energetycznej UE.

Zewnętrzna strategia energetyczna określona w 2011 r. dała początek wielu inicjatywom UE w tej dziedzinie. Unijne bezpieczeństwo dostaw energii jest wzmacniane poprzez wysiłki na rzecz rozwoju i rozmieszczenia lokalnych odnawialnych źródeł energii, poprawy efektywności energetycznej oraz dywersyfikacji zewnętrznych źródeł energii, dostaw i dróg dostaw, a także poprzez utrzymywanie obopólnie korzystnej współpracy z dotychczasowymi dostawcami europejskimi. Ostatnie zmiany dotyczące wyboru trasy południowego korytarza gazowego zbliżyły UE do ustanowienia bezpośredniego połączenia z bogatym w zasoby regionem kaspijskim. Ścisła współpraca z Rosją była kontynuowana, co odzwierciedliło kluczową rolę tego państwa jako dostawcy energii do UE; priorytetowo potraktowano również modernizację ukraińskiego systemu przesyłu gazu – głównego korytarza dostaw gazu rosyjskiego do UE. W kontekście rozwoju wydarzeń na świecie, takich jak produkcja gazu łupkowego i ropy łupkowej w Stanach Zjednoczonych oraz nowe odkrycia w basenie Morza Śródziemnego i w Afryce, UE będzie kontynuowała swoje wysiłki w zakresie dywersyfikacji. Dalsze ulepszenie połączeń infrastrukturalnych z krajami sąsiadującymi będzie miało w tym kontekście istotne znaczenie. Pierwsza unijna lista projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania obejmie niektóre połączenia z państwami spoza UE, a także uwzględnione zostaną zdolności połączeń z państwami trzecimi w kontekście ustanowienia prawdziwie ogólnoeuropejskiego rynku energii.

Współpraca UE z większością krajów partnerskich oraz w ramach organizacji międzynarodowych skupia się nie tylko na bezpieczeństwie energetycznym, lecz także na zrównoważonej polityce energetycznej, promowaniu energii odnawialnej i efektywności energetycznej oraz na badaniach i innowacjach w dziedzinie technologii. W wielu krajach partnerskich UE odnotowano w tych dziedzinach istotne zmiany, natomiast UE zdobyła pozycję umożliwiającą jej dzielenie się swoim doświadczeniem regulacyjnym i podejściami strategicznymi. Wspomniane zagadnienia odgrywają równie ważną rolę w stosunkach z krajami będącymi odbiorcami energii (takimi jak Chiny), a także nabrały znaczenia w dyskusjach UE z krajami produkującymi, w tym z państwami basenu Morza Śródziemnego i tradycyjnymi dostawcami (takimi jak Arabia Saudyjska).

UE w dalszym ciągu promuje przejrzyste, konkurencyjne i płynne globalne rynki energii za pośrednictwem wszystkich swoich działań w zakresie współpracy. Najważniejsze zasady handlu i inwestycji, takie jak niedyskryminacja i zapewnienie dostępu do rynku, były i nadal są negocjowane w ramach umów dwustronnych i wielostronnych ram prawnych. Uzupełniają je takie inicjatywy jak: współpraca z Japonią w zakresie rozwoju globalnych rynków gazu, dyskusje w ramach Rady ds. Energii UE−USA w sprawie wywozu skroplonego gazu ziemnego ze Stanów Zjednoczonych oraz działania mające na celu wzmocnienie współpracy przemysłowej w dziedzinie energii w ramach różnych dialogów UE. Działania przyczyniające się do zwiększenia konkurencyjności UE pozostaną główną częścią dialogów energetycznych UE. Analiza rozwoju kosztów i cen energii, obecnie przygotowywana przez Komisję na wniosek Rady Europejskiej z maja 2013 r., będzie się koncentrować na konkurencyjności UE względem jej odpowiedników gospodarczych na świecie.

W swoich konkluzjach dotyczących zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej UE[2], przyjętych w listopadzie 2011 r., Rada zachęciła Komisję do przedstawienia do końca 2013 r. sprawozdania z realizacji przedmiotowej strategii. Celem tego sprawozdania jest poinformowanie Rady i Parlamentu o postępach w realizacji priorytetów określonych w przedmiotowym komunikacie Komisji oraz w konkluzjach Rady z listopada 2011 r. Sprawozdanie to wnosi również wkład w dyskusję między państwami członkowskimi na temat rozwoju zewnętrznej polityki energetycznej UE, zgodnie z porozumieniem Rady Europejskiej z maja 2013 r., na mocy którego państwa członkowskie wzmocnią swoją współpracę na rzecz zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej UE ze względu na rozwój połączeń między wewnętrznymi i zewnętrznymi rynkami energii.

2.           Czynniki wpływające na priorytety w zakresie zewnętrznej polityki energetycznej UE

Kiedy we wrześniu 2011 r. Komisja zaproponowała priorytety w zakresie zewnętrznej polityki energetycznej, priorytety UE były ustalane na podstawie takich najważniejszych czynników jak rosnący udział gospodarek wschodzących w światowym zapotrzebowaniu na energię, coraz większa zależność UE od importu oraz potrzeba podjęcia globalnych działań w celu uwzględnienia kwestii związanych z klimatem, środowiskiem naturalnym i konkurencyjnością.

Dwa lata później takie globalne tendencje zasadniczo nadal się utrzymują i w niektórych przypadkach nawet zyskały na znaczeniu. Wzrost zapotrzebowania na energię w azjatyckich gospodarkach wschodzących oraz w innych regionach świata nie zmniejszył się, co doprowadziło do przesunięcia energetycznych przepływów handlowych na wschód. Chiny i Indie odpowiadały za prawie 90-procentowy wzrost netto zużycia energii na świecie w 2012 r.[3] i przewiduje się, że do 2035 r. ich zapotrzebowanie na energię wzrośnie, odpowiednio, o średnio 60 i 100%[4]. Biorąc pod uwagę taki wzrost zużycia energii, kraje wschodzące zaczynają odgrywać coraz aktywniejszą rolę w prowadzonych na świecie dyskusjach na temat energii, co nieuchronnie przyczyni się do rozwoju zarządzania zasobami energetycznymi na świecie. Konsekwencje geopolityczne takich zmian oraz ich wpływ na bezpieczeństwo energetyczne UE i cele polityki zagranicznej muszą zostać poddane dalszej ocenie.

Według aktualnych prognoz UE nadal będzie polegać na imporcie energii (ponad 90% całkowitego zużycia ropy naftowej w UE i ponad 70% całkowitego zużycia gazu w UE). Globalne porozumienie w sprawie zmian klimatu nie zostało jeszcze osiągnięte, lecz wiele państw obecnie realizuje działania krajowe w takich dziedzinach jak efektywność energetyczna i odnawialne źródła energii: w Chinach realizowane są cele w zakresie energochłonności i zużycia energii, w większości stanów USA obowiązuje mechanizm wymaganego portfela energii ze źródeł odnawialnych, w Indiach funkcjonuje obowiązkowy system handlowy obejmujący obowiązki w zakresie efektywności energetycznej, a w Turcji realizowane są cele dotyczące energii odnawialnej i efektywności energetycznej. W zakresie, w jakim międzynarodowe negocjacje w sprawie zmiany klimatu dotyczą wymiaru polityki energetycznej, zewnętrzna polityka energetyczna UE powinna dążyć do wsparcia tych negocjacji międzynarodowych w ramach kontaktów UE z krajami zużywającymi najwięcej energii.

Sytuacja na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej nadal jest niestabilna, co wpływa na rynki energii. Sytuacja geopolityczna zahamowała tempo i głębokość współpracy energetycznej UE z krajami z tego regionu, co potwierdziło konieczność podjęcia pragmatycznych i ukierunkowanych działań.

Katastrofa w Fukushimie przyczyniła się do wzmożenia apeli o zapewnienie najwyższych standardów bezpieczeństwa jądrowego na świecie, a jednocześnie w niektórych państwach spowodowała usunięcie energii jądrowej z wykazu wariantów niskoemisyjnych. Ponadto doprowadziła do wzmocnienia współpracy w zakresie bezpieczeństwa jądrowego z naszymi obecnymi partnerami, a także do zwiększenia wysiłków międzynarodowych, na przykład działań podejmowanych w kontekście Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA).

Być może największą zmianą w ostatnich dwóch latach był gwałtowny wzrost wydobycia niekonwencjonalnych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w Ameryce Północnej. W amerykańskim sektorze energetycznym wydobycie konkurencyjnych niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego zastąpiło wydobycie węgla, przyczyniając się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych o 3,8% w 2012 r. (z czego około połowa była wynikiem tej zmiany[5]) oraz zapewniając wyraźną przewagę konkurencyjną w szczególności energochłonnym sektorom przemysłu w Stanach Zjednoczonych (np. przemysłowi petrochemicznemu, rafinacyjnemu, aluminiowemu i stalowemu). W Europie zapotrzebowanie na węgiel wzrosło w 2012 r. o 2,8% – w porównaniu do średniego spadku o 1,3% w ostatniej dekadzie. To z kolei przyczyniło się do wzrostu emisji gazów cieplarnianych w niektórych państwach członkowskich UE, takich jak Niemcy i Wielka Brytania[6]. Różnice w cenach końcowych gazu i energii elektrycznej na rynkach amerykańskich, europejskich i azjatyckich doprowadziły do obaw związanych z konkurencyjnością UE. Potencjalny eksport gazu ziemnego i ropy naftowej ze Stanów Zjednoczonych również zmusił do zastanowienia się nad skutkami dla realizacji celów polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych i jej rolą na globalnych rynkach energii. Zmiany te przede wszystkim potwierdziły, że rynki energii są ze sobą wzajemnie powiązane i że w polityce energetycznej UE należy uwzględnić to, co dzieje się poza granicami UE, w zakresie, w jakim wpływa to na jej rozwój wewnętrzny.

Możliwości wydobycia gazu łupkowego w innych państwach otworzyły nowe perspektywy na globalnych rynkach energii; ponadto od wschodniego regionu basenu Morza Śródziemnego po Afrykę Wschodnią pojawiają się nowi dostawcy konwencjonalnych paliw kopalnych. Te nowe potencjalne źródła mogą odgrywać coraz istotniejszą rolę w strategiach UE na rzecz dywersyfikacji w perspektywie średniookresowej. W dalszej kolejności należy zatem przeanalizować wpływ takich zmian na politykę energetyczną i zagraniczną innych głównych eksporterów gazu i ropy, takich jak Rosja, Katar, Irak i inne kraje.

Biorąc pod uwagę te nadal złożone realia, bezpieczeństwo energetyczne, konkurencyjność i zrównoważony charakter w dalszym ciągu będą warunkować priorytety w zakresie zewnętrznej polityki energetycznej UE.

3.           Koordynacja zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej UE

Aby zwiększyć spójność i koordynację na szczeblu UE w odniesieniu do działań informacyjnych skierowanych do konkretnych krajów partnerskich, Komisja zaproponowała szereg działań następczych, w tym zwiększenie współpracy między państwami członkowskimi w zakresie umów międzyrządowych z państwami trzecimi. We wrześniu 2011 r. do komunikatu Komisji dołączony został wniosek dotyczący mechanizmu wymiany informacji o tego rodzaju umowach. W wyniku negocjacji między współprawodawcami w dniu 25 października 2012 r. przyjęta została decyzja Parlamentu i Rady dotycząca ustanowienia przedmiotowego mechanizmu[7].

Przejrzystość umów międzyrządowych

Mechanizm wymiany informacji w odniesieniu do umów międzyrządowych w dziedzinie energii między państwami członkowskimi a państwami trzecimi (decyzja 994/2012/UE) wszedł w życie w dniu 17 listopada 2012 r. Przewiduje on zobowiązanie państw członkowskich do przedkładania ich istniejących prawnie wiążących umów, które mają wpływ na działanie lub funkcjonowanie wewnętrznego rynku energii bądź na bezpieczeństwo dostaw energii, oraz ich nowych umów po ratyfikacji. Umowy są następnie udostępniane innym państwom członkowskim, z uwzględnieniem wszelkich kwestii związanych z poufnością. Ponadto mechanizm ten umożliwia państwom członkowskim informowanie Komisji o prowadzonych przez nie negocjacjach w sprawie umów międzyrządowych, wyrażanie zgody na udział Komisji w takich negocjacjach oraz wnioskowanie o kontrolę zgodności projektów umów międzyrządowych.

Po przyjęciu tego mechanizmu stworzona została bezpieczna baza danych. Komisja otrzymała dotychczas 114 umów międzyrządowych, przeanalizowała je pod kątem zgodności z prawodawstwem UE i poruszyła ograniczoną liczbę spraw z odpowiednimi państwami członkowskimi. Większość umów międzyrządowych została udostępniona w całości innym państwom członkowskim.

Przegląd dotychczas dostarczonych umów międzyrządowych pozwolił zidentyfikować kilka przepisów, w przypadku których występuje wyższe ryzyko niezgodności z prawodawstwem UE. Przed końcem 2013 r. Komisja zorganizuje nieformalne spotkanie, na którym państwa członkowskie będą mogły wymienić się informacjami o doświadczeniach zebranych na podstawie udostępnionych umów, wspólnych zidentyfikowanych problemach i możliwych działaniach mających na celu zmniejszenie niezgodności.

Oprócz tego instrumentu legislacyjnego wdrożono również inne inicjatywy mające na celu poprawę wymiany informacji między państwami członkowskimi na temat kwestii mających związek z zewnętrznymi stosunkami energetycznymi. W Grupie Roboczej ds. Energii Rady odbywają się comiesięczne dyskusje, podczas których Komisja przekazuje państwom członkowskim aktualne informacje o działaniach UE i ważnych spotkaniach oraz, w razie potrzeby, opracowywane są stanowiska UE. Grupa Koordynacyjna ds. Gazu ułatwiła koordynację środków bezpieczeństwa dostaw na szczeblu UE i prowadziła wymianę informacji z krajami dostarczającymi, odbierającymi i przesyłającymi energię, takimi jak Rosja, Ukraina, Algieria, Szwajcaria, Stany Zjednoczone i Kanada. Podobnie jak w przeszłości, program formalnych posiedzeń Rady ds. Energii obejmuje międzynarodowe stosunki energetyczne, co umożliwia wymianę informacji i prowadzenie dyskusji na szczeblu ministerialnym. Na posiedzeniu Rady Europejskiej w maju 2013 r. państwa członkowskie zobowiązały się do wzmocnienia współpracy na rzecz wsparcia zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej UE oraz przeprowadzenia przeglądu zmian odnoszących się do zewnętrznej polityki energetycznej UE.

Częstsze rozmowy na temat zewnętrznej polityki energetycznej prowadzone były również na innych forach Rady oraz w ramach grup roboczych i nieformalnych sieci Rady, takich jak Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, nieformalna sieć dyrektorów generalnych ds. globalnych kwestii ministerstw spraw zagranicznych UE oraz geograficzne grupy robocze Rady. Zewnętrzna polityka energetyczna została w szczególności włączona do programu obrad Rady do Spraw Zagranicznych, które odbyły się w lipcu 2012 r. i kwietniu 2013 r. i podczas których unijni ministrowie spraw zagranicznych wykazali duże zainteresowanie poszukiwaniem sposobów wsparcia realizacji celów polityki energetycznej UE w ramach polityki zagranicznej.

Aby stworzyć forum, na którym można by bardziej szczegółowo omawiać strategie i inicjatywy wobec państw trzecich, Komisja ustanowiła strategiczną grupę ds. międzynarodowej współpracy energetycznej. Celem tej grupy, która przewiduje udział ministrów energetyki i spraw zagranicznych poszczególnych państw członkowskich oraz Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ), jest określenie i omówienie wspólnych priorytetów, co mogłoby skutkować rozwojem wspólnych inicjatyw i stanowisk wobec państw trzecich i regionów. Od jej założenia w 2012 r. grupa strategiczna spotkała się pięć razy i omówiła stosunki z Chinami, Ukrainą, południowym regionem basenu Morza Śródziemnego, Stanami Zjednoczonymi i krajami należącymi do Partnerstwa Wschodniego. Spotkania te pozwoliły lepiej zrozumieć wspólne priorytety i kolejne działania w zakresie współpracy energetycznej z tymi partnerami. Grupa strategiczna mogłaby odnieść korzyści ze wzmocnienia ograniczonej dotąd wymiany przez państwa członkowskie informacji dotyczących ich działalności w państwach trzecich.

Powszechną praktyką są już regularne spotkania koordynacyjne na szczeblu UE, które odbywają się w Brukseli i czasami lokalnie przed posiedzeniami organów zarządzających Wspólnoty Energetycznej, Traktatu karty energetycznej (TKE), Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) oraz Międzynarodowej Agencji Energii Odnawialnej (IRENA). Podejście UE jest szczególnie potrzebne w odniesieniu do kwestii mających strategiczne znaczenie dla tych organizacji, na przykład procesu stowarzyszenia MAE czy unowocześnienia i zasięgu TKE. Mimo że między uczestniczącymi państwami członkowskimi UE i Komisją nie odbywa się żadna formalna koordynacja UE w kontekście Międzynarodowej Platformy Współpracy na rzecz Efektywności Energetycznej (IPEEC), Międzynarodowego Forum Energetycznego (IEF), ministerialnej inicjatywy na rzecz czystej energii (CEM) oraz G-8/G-20, w niektórych przypadkach organizowana jest nieformalna wymiana informacji. Bardziej skoordynowane podejście przyczyniłoby się do zapewnienia silnej i skutecznej roli UE w dyskusjach i organizacjach energetycznych na szczeblu międzynarodowym.

Wszystkie te wysiłki zostały usprawnione dzięki ścisłej współpracy między Komisją, Wysokim Przedstawicielem Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz ESDZ.

Mimo że wyżej opisane wysiłki przyczyniły do zwiększenia przejrzystości działań UE, w dalszym ciągu występują istotne braki wiedzy na temat działalności energetycznej poszczególnych państw członkowskich w państwach trzecich. Można by lepiej wykorzystać delegatury UE do działalności sprawozdawczej i analitycznej oraz można by również wzmocnić lokalne sieci doradców ds. energii. Działania mające na celu poprawę wymiany informacji i realizację wspólnych celów dotyczących kwestii mających strategiczne znaczenie unijne przyczyniłyby się do skutecznej realizacji celów zewnętrznej polityki energetycznej UE.

4.           Wzmocnienie współpracy UE z krajami sąsiadującymi

Główny aspekt zewnętrznej strategii energetycznej UE został dostosowany do stosunków z krajami znajdującymi się w bezpośrednim sąsiedztwie UE, zgodnie również z celami unijnej polityki sąsiedztwa. Mimo że integracja rynku energii i konwergencja regulacyjna są wspólnym celem kilku naszych sąsiadów, postępy w integracji ram regulacyjnych i infrastruktury fizycznej wymagają czasu, ponieważ są uzależnione zarówno od tempa reform wewnętrznych, jak i od negocjacji i wdrażania kompleksowych, prawnie wiążących umów. Wymagało to zróżnicowanego podejścia.

Negocjacje ze Szwajcarią w sprawie porozumienia energetycznego rozpoczęto w 2007 r. i nadal nie zostały jeszcze one sfinalizowane. Obie strony próbują teraz ożywić ten proces w celu zawarcia w 2014 r. porozumienia energetycznego, które jest niezbędne, aby kontynuować udział szwajcarskich spółek energetycznych na zharmonizowanym unijnym rynku energii elektrycznej. Dla zawarcia tego porozumienia istotne znaczenie będą miały nie tylko takie kwestie jak równe warunki działania w odniesieniu do subsydiów państwowych, wdrożenie przepisów dotyczących przejrzystości i inne kwestie techniczne, lecz także kwestie instytucjonalne, a zwłaszcza te dotyczące neutralnej instancji arbitrażowej odpowiedzialnej za rozstrzyganie sporów prawnych.

Wspólnota Energetyczna, uwzględniając przystąpienie Ukrainy i Mołdawii w 2011 r., ostatnio złożony przez Gruzję wniosek o członkostwo oraz status Armenii, Norwegii i Turcji jako obserwatorów, w dalszym ciągu jest kluczowym instrumentem umożliwiającym rozszerzenie rynku wewnętrznego UE na kraje z nią sąsiadujące. W ciągu ostatnich dwóch lat Rada Ministerialna rozszerzyła dorobek prawny Wspólnoty Energetycznej w celu uwzględnienia przepisów dotyczących trzeciego pakietu legislacyjnego dotyczącego wewnętrznego rynku gazu i energii elektrycznej w UE, dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, dyrektywy 2009/119/WE w sprawie rezerw ropy oraz rozporządzenia (WE) nr 1099/2008 i dyrektywy 2008/92/WE dotyczących statystyk. Ponadto podejmowane są działania mające na celu przyjęcie dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej z 2012 r. oraz dyrektywy 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych. Oprócz rozszerzenia dorobku Wspólnoty Energetycznej działania podejmowane w ciągu ostatnich dwóch lat koncentrowały się na osiągnięciu konkretnych postępów w zakresie integracji sieci gazowych i energetycznych stron umowy poprzez intensywniejsze monitorowanie i egzekwowanie przepisów dotyczących wzajemnych połączeń, dostępu stron trzecich i wymiany transgranicznej.

Prace infrastrukturalne skupiały się na aktywnym promowaniu ograniczonej liczby kluczowych projektów inwestycyjnych, które są niezbędne dla zwiększenia przepływów transgranicznych i bezpieczeństwa lub dostaw oraz zaradzenia obecnej sytuacji charakteryzującej się niedostatecznymi inwestycjami. W październiku 2013 r. Rada Ministerialna powinna przyjąć wykaz projektów stanowiących przedmiot zainteresowania Wspólnoty Energetycznej (projektów PECI), obejmujący projekty stanowiące główny przedmiot zainteresowania regionalnego oraz projekty mające wpływ transgraniczny. W wyniku zakrojonych na szeroką skalę konsultacji społecznych zaproponowano 100 projektów, z czego 33 zostały wpisane na listę PECI.

Zakończono wreszcie prace przygotowawcze, co umożliwiło podjęcie decyzji o przedłużeniu okresu obowiązywania Traktatu o Wspólnocie Energetycznej na okres po 2016 r., ponieważ Traktat ten był początkowo przewidziany na okres 10 lat, a także o ustanowieniu grupy refleksyjnej wysokiego szczebla odpowiedzialnej za ocenę jego funkcjonowania i możliwości ulepszenia.

Partnerstwo Wschodnie to kolejne ramy, których celem jest wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego w UE i wśród wschodnich partnerów UE, przy jednoczesnej realizacji celów w zakresie zrównoważonego rozwoju i konkurencyjności. Działalność platformy ds. bezpieczeństwa energetycznego w ramach Partnerstwa Wschodniego jest kontynuowana podczas regularnych spotkań, które odbywają się dwa razy w roku, a uzupełniają ją specjalistyczne warsztaty i wizyty w zakładach energetycznych. Koncentruje się ona na wymianie informacji w celu podniesienia świadomości na temat najlepszych praktyk, na przykład w odniesieniu do efektywności energetycznej i struktury rynku energii elektrycznej, w krajach objętych Partnerstwem Wschodnim.

Współpraca dwustronna jest kolejnym ważnym czynnikiem warunkującym relacje z wieloma naszymi sąsiadami. Wdrożenie protokołu ustaleń w dziedzinie energii jest w dalszym ciągu ważnym elementem programu stowarzyszeniowego UE-Ukraina, który przygotowuje do zawarcia układu o stowarzyszeniu z pogłębioną i kompleksową strefą wolnego handlu.

UE przykłada dużą wagę do zapewnienia wiarygodności i przejrzystości ukraińskiego systemu przesyłu gazu; Komisja kontynuuje swoje aktywne wsparcie na rzecz modernizacji infrastruktury przesyłu gazu na Ukrainie oraz zapewnienia utrzymania jej kluczowego znaczenia w ramach ogólnoeuropejskiej sieci energetycznej. Podjęto działania mające na celu znalezienie trójstronnego rozwiązania dotyczącego dostaw gazu z Rosji do UE przez Ukrainę. Ukraina ma też jednak możliwość zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację źródeł dostaw oraz odgrywania roli ważniejszej niż tradycyjna rola kraju tranzytowego ze względu na swoją obszerną sieć rurociągów, konwencjonalne i niekonwencjonalne zasoby gazu oraz ważne obiekty magazynowania gazu, co w istotny sposób przyczynia się do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w regionie. Podjęto konkretne działania, aby umożliwić zwrotne przepływy gazu z UE na Ukrainę. Warunkiem wstępnym jest opracowanie niedyskryminacyjnych i stabilnych ram prawnych i regulacyjnych zgodnie ze zobowiązaniami Ukrainy w ramach Wspólnoty Energetycznej.

Było to tematem okrągłego stołu wysokiego szczebla poświęconego rozwojowi ukraińskiego rynku gazu, który został zwołany w maju 2013 r. przez europejskiego komisarza ds. energii i ukraińskiego ministra ds. paliw i energetyki. Uzgodniono, że stworzona zostanie grupa składająca się z przedstawicieli Komisji i władz ukraińskich, sekretariatu Wspólnoty Energetycznej, zainteresowanych państw członkowskich UE oraz zainteresowanych firm i instytucji finansowych, która będzie tworzyła forum na rzecz wsparcia trwającego procesu reformy sektora gazowego na Ukrainie.

W przypadku Mołdawii UE wspiera – poprzez różne instrumenty, takie jak wparcie budżetowe i pomoc techniczna – integrację mołdawskiego rynku energii z unijnym rynkiem energii, zarówno w sektorze gazowym, jak i elektroenergetycznym. UE wspiera obecnie budowę linii międzysystemowej między Mołdawią a Rumunią, która umożliwiać będzie przesył gazu w obu kierunkach. UE wspiera zasadniczo obecny proces reform, jakie mają miejsce w sektorze energetycznym po przystąpieniu przez Mołdawię do Traktatu o Wspólnocie Energetycznej w 2011 r.

W październiku 2012 r. Wspólnota Energetyczna opublikowała swoje roczne sprawozdanie z wdrożenia dorobku prawnego przewidzianego w Traktacie o Wspólnocie Energetycznej, w którym po raz pierwszy uwzględniona została Ukraina i Mołdawia.

W ramach pozytywnego programu na rzecz stosunków UE-Turcja uzgodniono cele dotyczące wzmocnienia współpracy energetycznej ukierunkowanej na planowanie długoterminowe, integrację rynku i rozwój infrastruktury, zrównoważoną politykę energetyczną i zrównoważone technologie energetyczne, a także zwiększenia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony przed promieniowaniem. Dwa posiedzenia (jedno poświęcone energii elektrycznej, a drugie gazowi) odbyły się, odpowiednio, w lutym i kwietniu 2013 r. Na następnym posiedzeniu, planowanym obecnie na jesień 2013 r., omówiona zostanie współpraca w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Współpraca ta, której celem jest ułatwianie możliwej integracji unijnego i tureckiego rynku energii, może się również przyczynić do zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii oraz do stworzenia możliwości biznesowych dla obydwu stron.

Kraje z regionu kaspijskiego, które są bogate w zasoby naturalne i mają strategiczną pozycję geograficzną w szerszym sąsiedztwie UE, posiadają ważny potencjał umożliwiający dywersyfikację europejskich dostaw energii i ich dróg, zwłaszcza w odniesieniu do dostaw gazu. Zgodnie z deklaracją w sprawie południowego korytarza gazowego z 2011 r. UE kontynuowała swoją ścisłą współpracę z krajami i przedsiębiorstwami z tego regionu, ukierunkowaną na otwarcie południowego korytarza gazowego. W 2012 r. poczyniono znaczne postępy w kontekście realizacji tego strategicznego projektu dla UE, biorąc pod uwagę podpisanie umowy międzyrządowej między Turcją i Azerbejdżanem w sprawie rurociągu transanatolijskiego (TANAP) i jej późniejszą ratyfikację. W dniu 28 czerwca 2013 r. konsorcjum Shah Deniz II ogłosiło swoją decyzję dotyczącą wyboru rurociągu transadriatyckiego (TAP) jako europejskiej drogi ewakuacji dla swojego gazu w południowym korytarzu gazowym. Oczekuje się, że ostateczna decyzja inwestycyjna zostanie podjęta przed końcem 2013 r., a gaz zacznie płynąć do Europy od stycznia 2019 r.

UE będzie kontynuowała współpracę z Azerbejdżanem i krajami z regionu kaspijskiego w zakresie rozszerzenia tego korytarza oraz dalszego zwiększenia dostaw w celu pokrycia za pośrednictwem tego korytarza co najmniej 10% europejskiego zapotrzebowania w perspektywie średnioterminowej. Komisja aktywnie wspiera dalszą integrację rynków Europy Południowo-Wschodniej w tym kontekście.

We wrześniu 2011 r. Komisja otrzymała od Rady wytyczne negocjacyjne dotyczące negocjowania trójstronnej umowy z Turkmenistanem i Azerbejdżanem w sprawie budowy rurociągu transkaspijskiego (TCP) i prowadzone są obecnie rozmowy. Komisja ściśle współpracowała z Wysokim Przedstawicielem UE i jej Specjalnym Przedstawicielem w Azji Środkowej w zakresie informowania krajów z tego regionu, w tym Rosji, o strategicznym znaczeniu rurociągu transkaspijskiego. Komisja, we współpracy z Bankiem Światowym, uruchomiła badanie zakresu oddziaływania rurociągu transkaspijskiego na środowisko w celu uwzględnienia obaw wyrażonych przez kraje przybrzeżne Morza Kaspijskiego w odniesieniu do potencjalnych środowiskowych konsekwencji budowy takiego rurociągu. Badanie to ma zostać zakończone na początku 2014 r.

Dialog energetyczny z Rosją jest nadal intensywny, a stosunki energetyczne są regularnie omawiane na najwyższych szczeblach, w tym na szczytach UE-Rosja. Konstruktywna wymiana informacji doprowadziła do przyjęcia w marcu 2013 r. planu działań UE-Rosja do 2050 r.

Od początku 2012 r. UE i Rosja odbywają regularnie konstruktywne sesje negocjacji w sprawie porozumienia energetycznego w celu poprawy koordynacji między zsynchronizowanymi systemami elektroenergetycznymi krajów bałtyckich, Federacji Rosyjskiej i Białorusi, a także w celu umożliwienia krajom bałtyckim wdrożenia przepisów dotyczących wewnętrznego rynku energii elektrycznej. Negocjacje te powinny zostać sfinalizowane w niedalekiej przyszłości.

Mechanizm wczesnego ostrzegania UE-Rosja w dziedzinie energii, który przewiduje wspólne działania ukierunkowane na przezwyciężenie sytuacji awaryjnej, złagodzenie jej skutków i zapobieżenie takiej sytuacji w przyszłości, został zaktualizowany w lutym 2011 r.

Rozmowy z Rosją są również prowadzone w odniesieniu do wdrożenia drugiego i trzeciego pakietu[8] w UE oraz we Wspólnocie Energetycznej i dotyczą takich tematów jak rozdział na Litwie, zwolnienie dla gazociągu OPAL itp. Pod uwagę brane są pragmatyczne rozwiązania, jak w przypadku rurociągu jamalskiego w Polsce.

Panuje niepewność co do długoterminowych ram prawnych dotyczących stosunków między UE i Rosją: mimo że na potrzebę zapewnienia jasności prawa wskazuje coraz większa liczba spraw związanych z energią między UE i Rosją, stanowiska tych dwóch stron dotyczące rozdziału poświęconego energii, zawartego w nowych ogólnych ramach prawnych (nowej umowie), w dalszym ciągu znacznie się różnią.

Plan działań UE-Rosja do 2050 r.

W 2011 r. i 2012 r. Komisja Europejska i rząd rosyjski pracowały razem nad planem działań UE-Rosja do 2050 r. w celu określenia długoterminowej perspektywy współpracy oraz osiągnięcia możliwego do przyjęcia poziomu niepewności w swoich stosunkach energetycznych. Plan działań na rzecz współpracy energetycznej UE-Rosja do 2050 r. został podpisany przez komisarza ds. energii Oettingera i ministra energetyki Nowaka w marcu 2013 r.

Przyjęty plan działań przedstawia silne wspólne interesy i korzyści stanowiące podstawę stosunków energetycznych między UE i Rosją. Określa on strategiczny cel stworzenia wspólnej przestrzeni energetycznej do 2050 r., z dobrze funkcjonującą zintegrowaną infrastrukturą sieciową oraz otwartymi, przejrzystymi, skutecznymi i konkurencyjnymi rynkami, co przyczyniłoby się do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego i osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju określonych przez UE i Rosję.

Plan działań jest perspektywicznym, aktualizowanym dokumentem, który obejmuje szeroki zakres kwestii istotnych z perspektywy stosunków energetycznych między UE i Rosją. W szczególności uwzględnia współpracę w zakresie efektywności energetycznej, lecz także w sektorach energii elektrycznej, gazu, ropy i odnawialnych źródeł energii. W odniesieniu do każdego z tych obszarów plan działań zawiera konkretne zalecenia dotyczące szeregu działań mających na celu wzmocnienie współpracy energetycznej UE-Rosja w nadchodzących dziesięcioleciach.

Zalecenia i konkretne działania zaproponowane w planie działań będą monitorowane – i poddawane przeglądowi – w ramach dialogu energetycznego UE-Rosja, a ustalone zalecenia zostaną uwzględnione w odpowiednich programach prac wszystkich grup tematycznych w ramach dialogu energetycznego UE-Rosja. Umożliwi to dokładne monitorowanie działań wdrożeniowych we wszystkich obszarach dwustronnej współpracy energetycznej.

UE była w pełni zaangażowana w proces transformacji w południowym regionie basenu Morza Śródziemnego, o czym jest mowa we wspólnym komunikacie z marca 2011 r. „Partnerstwo na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu”[9], w zmobilizowanie istotnych dodatkowych zasobów, zaoferowanie zwiększenia wymiany handlowej i możliwości rynkowych oraz wzmocnienie współpracy ze społeczeństwem obywatelskim. Stworzenie regionalnego eurośródziemnomorskiego partnerstwa energetycznego, które początkowo koncentrowało się na energii elektrycznej i odnawialnych źródłach energii, było jedną z głównych propozycji dotyczących zewnętrznej strategii energetycznej z 2011 r. Zważywszy na to, że kraje tego regionu znajdują się w bardzo trudnej sytuacji politycznej i muszą stawić czoła wewnętrznym wyzwaniom, wielostronne regionalne regulacyjne ramy energetyczne pozostają celem długoterminowym.

Niemniej jednak odnotowano postępy na różnych frontach. W kilku krajach tego regionu realizowane są istotne programy wsparcia budżetowego, mające na celu reformę sektora energetycznego, oraz programy twinningowe. Rozpoczęto negocjacje z Marokiem w sprawie pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu (DCFTA), która zawiera ważny rozdział dotyczący energii; dotychczas w 2013 r. odbyły się dwie rundy negocjacyjne. Podpisanie protokołu ustaleń w sprawie energii z Algierią w lipcu 2013 r. powinno pobudzić współpracę z tym najważniejszym krajem-dostawcą. UE wspiera projekty dotyczące wytwarzania i przesyłania energii za pośrednictwem różnych instrumentów finansowania oraz w ścisłej współpracy z międzynarodowymi instytucjami finansowymi.

Pierwsze od 2007 r. posiedzenie Śródziemnomorskiej Rady Ministerialnej ds. Energii jest zaplanowane na grudzień 2013 r. w Brukseli. Rada mogłaby umożliwić zatwierdzenie śródziemnomorskiego planu słonecznego i omówić projekt dotyczący utworzenia „śródziemnomorskiej wspólnoty energetycznej”.

Odkrycia złóż gazu ziemnego w basenie Morza Lewantyńskiego, przybrzeżnej strefie Izraela i Cypru w 2009 r. i 2011 r. otworzyły nowe perspektywy dla wschodniego regionu śródziemnomorskiego i mogłyby umożliwić niektórym krajom tego regionu przekształcenie się z importerów netto gazu w eksporterów gazu. UE śledzi bieżące zmiany dotyczące realizowanych działań poszukiwawczych we wschodnim regionie basenu Morza Śródziemnego. Ścisła współpraca między UE a krajami tego regionu będzie kluczem do optymalnego wykorzystania jego potencjału gazowego. Co więcej, wybór dróg dostaw, środków transportu i cen sprzedaży będzie warunkował potencjalny import gazu unijnego z tego regionu. W tym kontekście – oprócz przeanalizowanych już wariantów, takich jak terminal LNG na Cyprze czy rurociąg prowadzący z morza u wybrzeży Cypru przez Kretę do Grecji – należy rozważyć i ocenić wszystkie potencjalne drogi dostaw z perspektywy bezpieczeństwa energetycznego.

Dialog energetyczny z Izraelem został ustanowiony w celu promowania współpracy w takich dziedzinach jak dostęp do unijnego rynku gazu, ustalanie cen gazu i infrastruktura gazowa, lecz także badania naukowe, promowanie rozwoju energii odnawialnej, stosowanie inteligentnych sieci i zarządzanie podażą i popytem. Biorąc pod uwagę to, że Liban rozpocznie wkrótce poszukiwania, UE będzie odgrywać ważną rolę w udzielaniu wsparcia technicznego i budowaniu potencjału. UE będzie miała również do odegrania pewną rolę we współpracy regionalnej w celu zapewnienia najwyższych poziomów bezpieczeństwa dla przybrzeżnych poszukiwań złóż węglowodorów i środowiska.

Poprawa połączeń międzysystemowych z krajami sąsiadującymi jest w dalszym ciągu ważnym celem UE. Pierwszy wykaz projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania zostanie przyjęty jesienią 2013 r. w ramach realizacji przyjętych niedawno wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej[10]. Oczekuje się, że wykaz ten obejmie niektóre projekty dotyczące ustanowienia połączeń z państwami spoza UE. W przyszłości uwzględniona zostanie również poprawa połączeń infrastrukturalnych z państwami trzecimi oraz rozwój prawdziwie ogólnoeuropejskiego rynku.

UE wspiera ponadto szeroką gamę inwestycji w sektorze energetycznym: poprzez sąsiedzki fundusz inwestycyjny (NIF) Komisja wniosła już wkład w wysokości 150 mln EUR przeznaczonych na finansowanie dotacji na inwestycje lub pomocy technicznej w regionie objętym EPS, umożliwiając uzyskanie pożyczek rzędu 2 mld EUR od europejskich instytucji prowadzących działalność w zakresie finansowania. Zapewnia również pomoc techniczną i promuje regionalną współpracę energetyczną poprzez takie programy jak INOGATE[11] oraz Porozumienie Burmistrzów[12].

5.           Pogłębienie partnerstw energetycznych z dostawcami i konsumentami

Zmiany, które zaszły na globalnych rynkach energii w ciągu ostatnich dwóch lat, pokazały, że UE powinna kontynuować promowanie przejrzystych, konkurencyjnych i płynnych globalnych rynków energii w ramach swoich stosunków z dostawcami energii. UE powinna również pozostać elastyczna i otwarta na współpracę z nowymi dostawcami, którzy są zainteresowani uzyskaniem dostępu do rynku UE.

W odniesieniu do współpracy z dostawcami energii wysiłki UE były w dalszym ciągu skoncentrowane na stosunkach z tradycyjnymi dostawcami, a zwłaszcza z Rosją. W 2012 r. UE osiągnęła w swoich stosunkach z Norwegią nowy kamień milowy, ponieważ eksport gazu ziemnego z Norwegii do UE wzrósł do poziomów porównywalnych z eksportem gazu ziemnego z Rosji. Pomijając rolę dostawcy energii, Norwegia – połączona z UE za pośrednictwem Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) – utrzymała swoją pozycję specjalnego partnera UE. Dalsza pozytywna współpraca była promowana w ramach corocznych spotkań ministerialnych między UE i Norwegią, uzupełnianych specjalistycznymi spotkaniami, takimi jak konferencja UE-Norwegia poświęcona roli gazu, która odbyła się w marcu 2013 r. Ważne jest, aby państwa należące do EOG i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, w tym Norwegia, jak najszybciej transponowały i zaczęły stosować trzeci pakiet energetyczny.

W ostatnich dwóch latach zewnętrzne kontakty polityczne z dostawcami na Bliskim Wschodzie zostały wzmocnione poprzez bezpośrednie nieformalne rozmowy z takimi państwami jak Arabia Saudyjska i Katar, a także poprzez udział komisarza ds. energii w wydarzeniach wysokiego szczebla, na przykład w posiedzeniach ministerialnych UE-OPEC oraz Międzynarodowym Forum Energetycznym. Chociaż kręgosłupem relacji UE z dostawcami energii są stosunki umowne między operatorami komercyjnymi, budowanie zaufania na szczeblu politycznym i ukierunkowana współpraca w obszarach szczególnego zainteresowania naszych partnerów mogłyby ułatwić stosunki handlowe. Przykłady niedawnych działań na poziomie roboczym obejmują wspólne obrady okrągłego stołu UE-OPEC na temat bezpieczeństwa sektora wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego ze złóż podmorskich, które odbyły się w listopadzie 2012 r., oraz współpracę w zakresie efektywności energetycznej z Ligą Państw Arabskich i pojedynczymi państwami, takimi jak Arabia Saudyjska.

Producenci energii w Afryce, na przykład w Nigerii i Angoli, są już ważnymi dostawcami, w tym realizującymi dostawy do UE. Wraz z odkrywaniem nowych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego na kontynencie ich znaczenie dla dostaw energii i bezpieczeństwa energetycznego UE będzie prawdopodobnie rosło. UE będzie nadal monitorowała te zmiany i uwzględniała je odpowiednio w swoich wysiłkach w ramach współpracy.

Bardziej konkretne postępy można dostrzec w rozwoju współpracy z krajami będącymi odbiorcami energii, a zwłaszcza z Chinami. Energia jest obecnie jednym z najważniejszych aspektów w stosunkach UE-Chiny, podniesionym do tej rangi na udanym posiedzeniu wysokiego szczebla UE-Chiny poświęconym energii, które odbyło się w maju 2012 r. i na którym zebrali się najważniejsi chińscy decydenci polityczni oraz ministrowie energii z państw członkowskich UE i Komisji Europejskiej[13]. Bezpieczeństwo energetyczne jest nową dziedziną współpracy uzgodnioną na posiedzeniu wysokiego szczebla, umożliwiającą prowadzenie strategicznych dyskusji z naszymi chińskimi partnerami w celu zapewnienia bezpiecznych, stabilnych, solidnych i zrównoważonych globalnych rynków energii. Na posiedzeniu wysokiego szczebla uruchomiono również partnerstwo UE-Chiny w zakresie urbanizacji. Mimo że jego zakres jest szerszy, kwestie związane z dostawami energii, efektywnością energetyczną i planowaniem odgrywają ważną rolę. Współpraca energetyczna z Chinami wspierana jest również za pomocą dialogu UE-Chiny na rzecz współpracy w dziedzinie innowacji.

Priorytety nowego rządu chińskiego współgrają ze zdefiniowanymi przez UE priorytetami w zakresie współpracy energetycznej z Chinami. Na poziomie roboczym doprowadziło to do gwałtownej intensyfikacji działań, w tym w odniesieniu do regulacji energetyki, rozwoju rynku gazu, planowania długoterminowego, globalnego zarządzania energią oraz bezpieczeństwa jądrowego i możliwej umowy z Euratomem w następstwie zastosowania dwustronnej umowy w sprawie współpracy w dziedzinie badań i rozwoju na rzecz pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Współpraca energetyczna z Chinami będzie ważnym elementem dokumentu określającego priorytety partnerstwa strategicznego UE-Chiny, który ma zostać przyjęty na kolejnym szczycie UE-Chiny.

Partnerstwo UE-Chiny w zakresie urbanizacji

Partnerstwo UE-Chiny w zakresie urbanizacji, które zostało uruchomione w maju 2012 r. przez ówczesnego wicepremiera Li Keqianga oraz przewodniczącego Komisji Barroso, jest otwartą platformą polityczną na rzecz współpracy podmiotów europejskich i chińskich oraz wymiany doświadczeń w zakresie rozwiązywania gospodarczych, społecznych i środowiskowych problemów dotyczących urbanizacji. Biorąc pod uwagę to, że poziom urbanizacji w Chinach ma gwałtownie wzrosnąć z obecnego poziomu wynoszącego 50%, oraz to, że trzy czwarte populacji europejskiej żyje obecnie w środowisku miejskim, obaj partnerzy dążą do opracowania innowacyjnych podejść do urbanizacji.

Partnerstwo to jest pierwszym instrumentem tego typu. Rozpościera się ono na wiele sektorów, takich jak zrównoważone planowanie obszarów miejskich, dostawy energii i zarządzanie zapotrzebowaniem na energię, mobilność, ekologiczne budownictwo i zarządzanie obszarami miejskimi. Ponadto uwzględnia ono wiele różnych zainteresowanych podmiotów, w tym władze lokalne, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, ośrodki analityczne i stowarzyszenia przemysłowe.

Partnerstwo to jest wdrażane w ramach corocznego Forum Urbanistycznego, które obejmuje szereg tematycznych podforów i wystawę poświęconą zrównoważonej urbanizacji. Mieszczą się w nim również inicjatywy prywatne i lokalne. Celem tego partnerstwa jest wykorzystanie prowadzonych już działań w zakresie współpracy oraz promowanie nowych działań przy jednoczesnym dążeniu do synergii tam, gdzie jest to możliwe.

Współpraca ze Stanami Zjednoczonymi była kontynuowana w ramach corocznych posiedzeń Rady ds. Energii UE-USA oraz jej trzech grup roboczych ds. bezpieczeństwa energetycznego, technologii energetycznych i polityki energetycznej. Podczas regularnych dyskusji omawiane były takie kwestie jak globalne rynki ropy i gazu, wydarzenia w krajach sąsiadujących z UE, w tym południowy korytarz gazowy, efektywność energetyczna, wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla, inteligentne sieci oraz bezpieczeństwo morskiej działalności wydobywczej i bezpieczeństwo jądrowe. Priorytetowe obszary współpracy badawczej obejmowały również kwestie inteligentnych sieci i składowania, technologii wodorowych i ogniw paliwowych, surowców potrzebnych do produkcji energii i syntezy jądrowej. Podjęte zostały również konkretne inicjatywy w celu wzmocnienia współpracy laboratoryjnej między czterema wspólnymi programami na rzecz europejskich stowarzyszeń badań nad energią, JRC oraz odpowiednimi amerykańskimi programami, laboratoriami i agencjami energetycznymi, przy czym nadal pozostają do rozwiązania istotne tematy (np. kwestia wzajemności).

Jednak wraz z gwałtownym wzrostem wydobycia niekonwencjonalnych złóż ropy i gazu w Stanach Zjednoczonych stosunki energetyczne UE-USA nabrały nowej dynamiki, która koncentruje się również na kwestiach związanych z handlem dwustronnym i konkurencyjnością przemysłu. Niedawno rozpoczęte negocjacje w sprawie transatlantyckiego partnerstwa na rzecz handlu i inwestycji mogłyby odegrać ważną rolę w określeniu wspólnych przepisów dotyczących handlu i inwestycji w odniesieniu do energii i surowców. W rezultacie mogłyby się one przyczynić do opracowania międzynarodowych przepisów i standardów.

W następstwie potrójnej katastrofy, jaka miała miejsce w marcu 2011 r., liderzy UE i Japonii zaapelowali o wzmocnienie współpracy energetycznej. Obecnie trwa współpraca w zakresie reformy rynku energii elektrycznej, ponieważ Japonia przygotowuje wnioski prawne dotyczące rynków energii elektrycznej i gazu w celu przedstawienia analizy ostatnich wydarzeń i omówienia możliwych sposobów wsparcia przez rząd zwiększenia płynności i elastyczności globalnego rynku gazu. Nawiązano pierwsze kontakty w celu zapewnienia regularnej wymiany informacji o bezpieczeństwie jądrowym, a współpraca badawcza w dziedzinie bezpieczeństwa reaktorów i zarządzania kryzysowego rozwija się stopniowo wraz z weryfikacją przez Japonię jej strategii energetycznej i odpowiednich priorytetów badawczych.

W lutym 2012 r. na szczycie UE-Indie przyjęte zostało wspólne oświadczenie w sprawie wzmocnienia współpracy energetycznej z Indiami, które koncentruje się na ekologicznej produkcji i utylizacji węgla, efektywności energetycznej produktów i budynków, inteligentnych sieciach i energii odnawialnej. W większości wymienionych obszarów rozpoczęto już działania, natomiast panel energetyczny UE-Indie spotyka się co roku w celu nadzorowania współpracy i wymiany poglądów. Kwestia energii stanowi również jeden z priorytetów tematycznych partnerstwa indoeuropejskiego zainicjowanego w 2012 r.

W kontekście współpracy energetycznej UE-Brazylia, nawiązanej w 2007 r., na spotkaniu poświęconym dialogowi w sprawie polityki energetycznej, które odbyło się w 2013 r., osiągnięte zostało dostateczne porozumienie odnośnie do rozszerzenia wymiany informacji o zrównoważonej energii i wspólnego opracowania warunków przejrzystej sprzedaży biopaliw. Projekty wspólnych badań w dziedzinie zrównoważonych biopaliw zostały uruchomione i powinny być rozszerzane w ciągu najbliższych lat.

Na szczeblu wielostronnym UE kontynuowała wysiłki mające na celu wsparcie karty energetycznej jako istotnych ram dla prawnie wiążących przepisów dotyczących handlu energią, tranzytu energii i inwestycji energetycznych. UE zdecydowanie broniła polityki konsolidacji, pomocy i ekspansji wynikającej z karty energetycznej, zatwierdzonej w lipcu 2012 r., a także propozycji zmiany deklaracji dotyczącej karty energetycznej z 1991 r.

UE wynegocjowała już kompleksowe przepisy dotyczące energii w wielu umowach o wolnym handlu. Negocjacje energetyczne są finalizowane z Ukrainą, Mołdawią, Gruzją i Armenią; trwają ze Stanami Zjednoczonymi, Rosją i Marokiem; rozpoczną się z Azerbejdżanem i prawdopodobnie z Meksykiem. Kwestie energetyczne mają również horyzontalne znaczenie w negocjacjach handlowych z Kanadą i Kazachstanem oraz w negocjacjach w sprawie technologii ekologicznej z państwami ASEAN.

Jak wcześniej zauważono, katastrofa jądrowa w Fukushimie doprowadziła do apeli UE o promowanie najwyższego poziomu bezpieczeństwa jądrowego i ochrony obiektów jądrowych na całym świecie za pośrednictwem ram dwustronnych i wielostronnych. Kraje sąsiadujące z UE, tj. Szwajcaria, Ukraina i Chorwacja, zostały zaproszone do pełnego udziału w unijnych testach wytrzymałościowych i w procesie wzajemnej oceny przed przystąpieniem do UE. Inne kraje sąsiadujące (np. Turcja, Białoruś i Armenia) zgodziły się stosować tę samą metodykę, ale przyjęły inne harmonogramy prac, podczas gdy Rosja przeprowadziła własne oceny. Oprócz wspomnianych kontroli planuje się udzielanie pomocy określonym państwom w ramach Instrumentu Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego.

Niezbędne kroki są również podejmowane w celu odzwierciedlenia bezpieczeństwa jądrowego w umowach dwustronnych Euratomu, na przykład zmieniana jest umowa z Kanadą i zawierana jest nowa umowa z Republiką Południowej Afryki, trwa wstępna wymiana informacji z Rosją i planowane są rozmowy z Chinami i Koreą Południową.

W kontekście wielostronnym UE aktywnie uczestniczy w działaniach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA), przy czym Euratom udostępnia swoje doświadczenie i wnosi wkład w przygotowanie wniosków na następne 6. spotkanie przeglądowe Konwencji bezpieczeństwa jądrowego, które jest zaplanowane na marzec–kwiecień 2014 r. Współpraca dwustronna między UE i MAEA została wzmocniona poprzez ustanowienie w styczniu 2013 r. nowego mechanizmu współpracy, skupiającego urzędników wyższego szczebla w ramach dyskusji na temat technologii jądrowych, w tym bezpieczeństwa i ochrony produkcji energii jądrowej i działalności badawczej.

Wraz z ustanowieniem w UE nowych ram prawnych dotyczących bezpieczeństwa morskiej działalności wydobywczej temat ten został włączony do współpracy dwustronnej z odpowiednimi państwami, np. Stanami Zjednoczonymi i Norwegią oraz OPEC, a także w kontekście udziału UE w forach międzynarodowych, takich jak G-20.

6.           Wspieranie krajów rozwijających się

Wspieranie wysiłków krajów rozwijających się na rzecz eliminacji ubóstwa jest głównym celem unijnej polityki rozwoju i priorytetowym aspektem działań zewnętrznych UE, wpisującym się w dążenie UE do zapewnienia stabilności i dobrobytu na świecie. UE zrobiła już wiele na rzecz ograniczenia ubóstwa, a zwłaszcza wspierania realizacji milenijnych celów rozwoju. Aby sprostać wyzwaniom dotyczącym ubóstwa energetycznego i zrównoważonego rozwoju, UE przeznaczyła na międzynarodową współpracę w dziedzinie energii nienuklearnej wkład finansowy rzędu co najmniej 2,5 mld EUR w ciągu ostatnich 6 lat . Brak dostępu do zrównoważonych usług energetycznych poważnie utrudnia rozwój społeczno-gospodarczy.            Bez zrównoważonej energii trudno jest zapewnić wystarczający dostęp do czystej wody, dobrej edukacji i podstawowej opieki zdrowotnej. Zwiększenie dostępu do energii ma znaczący wpływ na produktywność i przynosi korzyści na wszystkich szczeblach łańcucha wartości w rolnictwie, od produkcji przez przetwarzanie i przechowywanie plonów aż po sprzedaż.

Aby rozwiązać te kwestie, w Programie działań na rzecz zmian[14] przewidziano, że UE powinna zaproponować technologie i wiedzę fachową, a także środki na finansowanie rozwoju i skoncentrować się na trzech głównych wyzwaniach: niestabilności cen i bezpieczeństwie energetycznym; zmianie klimatu, w tym kwestii dostępu do technologii niskoemisyjnych; oraz dostępie do bezpiecznych, przystępnych cenowo, czystych i zrównoważonych usług energetycznych.

Ze względu na komplementarność z tymi wytycznymi Komisja wspiera cele inicjatywy „Zrównoważona energia dla wszystkich ludzi”, której przewodniczy Sekretarz Generalny ONZ Ban Ki-moon. Celem tej inicjatywy jest zapewnienie do 2030 r. powszechnego dostępu do energii, przy jednoczesnym podwojeniu wskaźnika efektywności energetycznej i wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

UE przyczynia się do osiągnięcia tych celów, realizując własną inicjatywę „Zrównoważona energia dla wszystkich”. Na czele tej inicjatywy stoi przewodniczący Komisji Barroso. Jej celem jest pomoc krajom rozwijającym się w zapewnieniu dostępu do energii dla 500 mln osób do 2030 r.

Aby osiągnąć ten cel, Komisja przeznaczyła na lata 2012–2013 ponad 500 mln EUR na potrzeby natychmiastowego zwiększenia wsparcia na rzecz zrównoważonej energii w krajach rozwijających się. W nadchodzących latach wysiłki te będą intensyfikowane przy udziale państw członkowskich. Szczególna uwaga zostanie poświęcona tym krajom partnerskim, które wybrały energię jako kluczowy sektor współpracy z UE w ramach kolejnych wieloletnich ram finansowych.

Na szczeblu międzynarodowym Komisja realizuje również cele Programu działań na rzecz zmian poprzez wspieranie dostępu do zrównoważonych usług energetycznych jako konkretnego parametru docelowego w kontekście kontroli realizacji milenijnych celów rozwoju.

Szczyt UE „Zrównoważona energia dla wszystkich”

Aby osiągnąć parametr docelowy określony przez przewodniczącego Komisji Barroso dotyczący pomocy krajom rozwijającym się w zapewnieniu dostępu do energii dla 500 mln osób, na lata 2012–2013 Komisja przydzieliła:

-          400 mln EUR na działania związane z energią w Afryce subsaharyjskiej w ramach mechanizmu łączenia środków. Powinno to stanowić dźwignię finansową dla konkretnych inwestycji rzędu 4–8 mld EUR.

-          65 mln EUR na instrument pomocy technicznej, którego celem jest zapewnienie pomocy krajom rozwijającym się w opracowywaniu i wdrażaniu programów reform umożliwiających przyciągnięcie inwestycji prywatnych.

-          Prawie 100 mln EUR jest przeznaczanych na poprawę dostępu osób ubogich do nowoczesnych i zrównoważonych usług energetycznych na obszarach oddalonych i obszarach wiejskich.

7.           Wniosek

Komunikat Komisji w sprawie w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii i międzynarodowej współpracy energetycznej oraz konkluzje Rady ds. Energii z listopada 2011 r. dały istotny bodziec do podjęcia przez UE działań w tej dziedzinie. W ostatnich dwóch latach odnotowano intensyfikację działań, w tym umów politycznych mających na celu wzmocnienie współpracy energetycznej z licznymi partnerami UE, a także rozpoczęto negocjacje w sprawie szeregu umów energetycznych i międzysektorowych. Chociaż sukces nie był jednakowy we wszystkich obszarach i w odniesieniu do wszystkich partnerów, to zaobserwowane pozytywne tendencje stanowią dla UE zachętę do dalszej koncentracji i aktywności.

Strategia i priorytety wybrane dwa lata temu pozostają zasadniczo aktualne. W zewnętrznych stosunkach energetycznych UE należy jednak zachować elastyczność i pragmatyzm, aby dostosować się do nagłych zmian zachodzących na globalnych rynkach energii oraz do rozwoju sytuacji politycznej i gospodarczej, o ile i gdy takie dostosowanie jest konieczne. Unijne ramy regulacyjne dotyczące wewnętrznego rynku energii, efektywności energetycznej, energii odnawialnej, środowiska naturalnego, konkurencji i innych kwestii pozostają istotnymi punktami odniesienia dla wielu partnerów UE. Dzielenie się doświadczeniami UE w zakresie opracowywania polityki energetycznej, związanych z nią sukcesów i wyzwań, jest szansą na pozytywne zaangażowanie wielu naszych partnerów i zdobycie ich zaufania.

Dalsza skuteczna realizacja priorytetów zewnętrznej polityki energetycznej będzie wymagała ścisłej współpracy między Komisją, Wysokim Przedstawicielem i ESDZ, optymalnie wykorzystujących swoje instrumenty i zasoby, w tym delegatury UE. Konieczne będą również konsekwentne działania mające na celu zwiększenie koordynacji z państwami członkowskimi UE i pomiędzy nimi. Celem zewnętrznych działań UE w zakresie energetyki nie jest i nie powinno być zastępowanie współpracy dwustronnej ustanowionej przez państwa członkowskie, lecz raczej jej uzupełnienie, o ile zapewnia to prawdziwą wartość dodaną dla UE. Należy jednak dopilnować, aby UE mówiła jednym głosem w rozmowach ze swoimi partnerami. Skoordynowane podejście pozwoli ostatecznie w skuteczny sposób promować interesy strategiczne UE oraz zwiększy zbiorowe znaczenie UE i wzmocni jej pozycję negocjacyjną względem partnerów.

[1]               COM(2011)539.

[2]               Konkluzje Rady ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii z dnia 24 listopada 2011 r. dotyczące komunikatu w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii i międzynarodowej współpracy energetycznej – „Polityka energetyczna UE: stosunki z partnerami spoza UE” (17615/11).

[3]               Statystyczny przegląd BP dotyczący światowej energetyki w roku 2012, http://www.bp.com/en/global/corporate/about-bp/statistical-review-of-world-energy-2013.html.

[4]               Prognoza World Energy Outlook 2012, Międzynarodowa Agencja Energetyczna.

[5]               „Przeformułowanie energetycznej mapy klimatycznej” sprawozdanie specjalne World Energy Outlook, Międzynarodowa Agencja Energetyczna, czerwiec 2013 r.

[6]               „Przeformułowanie energetycznej mapy klimatycznej” sprawozdanie specjalne World Energy Outlook, Międzynarodowa Agencja Energetyczna, czerwiec 2013 r.

[7]               Decyzja nr 994/2012/UE, Dz.U. UE L 299 z 27.10.2012, s. 13.

[8]               http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/legislation/legislation_en.htm

[9]               COM(2011)200 final.

[10]             Rozporządzenie (UE) nr 347/2013, Dz.U. UE L 115 z 25.4.2013, s. 39.

[11]             http://www.inogate.org

[12]             http://www.covenantofmayors.eu

[13]             Na posiedzeniu wysokiego szczebla UE-Chiny poświęconym energii, które odbyło się w maju 2012 r., uzgodniono trzy deklaracje, w tym wspólną deklarację UE-Chiny w sprawie wzmocnienia współpracy na rynkach energii elektrycznej, deklarację UE-Chiny w sprawie bezpieczeństwa energetycznego i wspólną deklarację w sprawie partnerstwa UE-Chiny w zakresie urbanizacji.

[14]             COM(2011)637 final.