Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Kobiety przedsiębiorcy – konkretne strategie zwiększające unijny wzrost i zatrudnienie” (opinia z inicjatywy własnej)

2012/C 299/05

Sprawozdawca: Madi SHARMA

Dnia 19 stycznia 2012 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Kobiety przedsiębiorcy – konkretne strategie zwiększające unijny wzrost i zatrudnienie”.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 28 czerwca 2012 r.

Na 482. sesji plenarnej w dniach 11–12 lipca 2012 r. (posiedzenie z 11 lipca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 121 do 7 – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Zalecenia i wnioski dotyczące promowania przedsiębiorczości kobiet w Europie

1.1   W niniejszej opinii zawarto cztery kluczowe i konkretne propozycje działań politycznych mających na celu promowanie i rozwijanie przedsiębiorczości kobiet, aby wesprzeć trwały wzrost gospodarczy w Europie. Poruszono w niej wyłącznie zagadnienie przedsiębiorczości kobiet, a szersze zagadnienie udziału kobiet w rynku pracy czy też w procesie decyzyjnym zostało pominięte.

1.2   Zalecenia polityczne wiążą się z kosztami, lecz zwrot z inwestycji wynikający z dodatkowych korzyści gospodarczych związanych ze wzrostem liczby przedsiębiorstw kierowanych przez kobiety w gospodarce i z tworzeniem miejsc pracy w tych przedsiębiorstwach przeważy nad niewielkimi inwestycjami, które muszą ponieść Komisja i państwa członkowskie.

1.3   Ponadto przedstawione zalecenia polityczne nie wymagają żadnych nowych struktur i mogą zostać uwzględnione w obecnych ministerstwach ds. rozwoju gospodarczego, lecz nie należy ich włączać do ministerstw ds. równouprawnienia płci, gdyż przedsiębiorczość kobiet jest kwestią gospodarczą.

1.4   Zalecenia te można poprzeć argumentem dotyczącym zwrotu z inwestycji, jaki odnotowano, podejmując podobne działania w USA – stanowiły one gospodarczy wkład w rozwój społeczeństwa, doprowadziły do podwojenia liczby kobiet przedsiębiorców i utworzenia większej ilości miejsc pracy. Obowiązek gromadzenia danych i polityka zamówień to elementy, które wywarły największy wpływ (1).

1.5   Utworzenie biura ds. działalności gospodarczej kobiet w Europie w ramach Komisji Europejskiej oraz właściwych ministerstw (najlepiej niebędących ministerstwami ds. równouprawnienia płci, co sprzyjałoby rozróżnieniu między działaniami gospodarczymi a odpowiedzialnością w zakresie równouprawnienia płci) na szczeblu państw członkowskich, bez ustanawiania nowych struktur.

1.6   Wyznaczenie dyrektora/wysłannika lub przedstawiciela wysokiego szczebla ds. przedsiębiorczości kobiet w Komisji Europejskiej i w ministerstwach ds. przedsiębiorczości państw członkowskich, który działałby w obrębie wielu ministerstw na rzecz zwiększenia poziomu świadomości na temat korzyści gospodarczych wynikających z zachęcania kobiet do prowadzenia i rozwijania działalności gospodarczej.

1.7   Gromadzenie danych i redagowanie dorocznych sprawozdań politycznych i badawczych w sprawie przedsiębiorczości kobiet we wszystkich regionach Europy, przy zwiększeniu dostępu do segregowanych ze względu na płeć danych statystycznych z różnych wydziałów i agencji rządowych.

1.8   Egzekwowanie przepisów obowiązujących w dziedzinie równości płci – m.in. ze szczególnym uwzględnieniem tego, że przydział środków i funduszy odbywa się z poszanowaniem równości płci w imię przejrzystości, odpowiedzialności i należytej staranności, czyli wartości stanowiących dowód rzeczywistego przestrzegania równości płci.

1.9   Aby stworzyć środowisko sprzyjające aktywności kobiet przedsiębiorców konieczne jest także uwzględnienie następujących aspektów:

2.   Wprowadzenie

2.1   Wzrost w UE i MŚP

2.1.1   W rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie przedsiębiorczości kobiet w małych i średnich przedsiębiorstwach (2) uznaje się, że „pomiędzy państwami członkowskimi występują duże różnice w liczbie kobiet-przedsiębiorców” oraz zauważa co następuje: „mając na uwadze, że mniej kobiet niż mężczyzn postrzega prowadzenie działalności gospodarczej jako realną ścieżkę zawodową i że pomimo wzrostu w ostatnim dziesięcioleciu liczby kobiet prowadzących MŚP, w Unii Europejskiej kobiety stanowią zaledwie jedną dziesiątą przedsiębiorców, w porównaniu z jedną czwartą wśród mężczyzn; mając na uwadze, że kobiety stanowią około 60 % wszystkich absolwentów uczelni wyższych, a na rynku pracy, w szczególności w dziedzinie biznesu, w pełnym wymiarze czasu pracy wciąż pracuje niedostateczna liczba kobiet; mając na uwadze podstawowe znaczenie zachęcania kobiet do prowadzenia działalności gospodarczej w celu zmniejszenia nierówności istniejących między płciami oraz umożliwienia im tego”.

2.1.2   W kontekście kryzysu finansowego w Europie ograniczanie wydatków publicznych stało się kluczowym pojęciem mającym zapewnić wyjście z kryzysu. Jedynie w ostatnim czasie obok cięć budżetowych zaczęto mówić o inwestycjach. Należy się skupić przede wszystkim na polityce na rzecz promowania wzrostu.

2.1.3   W zmieniającej się sytuacji na całym świecie, którą charakteryzuje niepewność, ciągłe zmiany i o wiele bardziej nasilona konkurencyjność globalna, uznanie roli przedsiębiorców w ukierunkowywaniu inwestycji na ożywienie gospodarcze jest jednym z najważniejszych elementów zapewnienia konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki europejskiej. Uznawszy rolę małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w społeczeństwie, Komisja Europejska koncentruje się obecnie głównie na wykorzystywaniu potencjału MŚP.

2.1.4   Przedsiębiorcy stali się jeszcze bardziej istotni, ponieważ tworzą miejsca pracy, a także odgrywają kluczową rolę z punktu widzenia dobrobytu społeczności lokalnych i regionalnych (3). UE poprzez strategię lizbońską na rzecz wzrostu i zatrudnienia, program „Small Business Act”, strategię „Europa 2020”, a także nowy program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (4), zdecydowanie dowiodła, że wspieranie MŚP stanowi oś jej działań i przynosi pozytywne rezultaty.

2.1.5   Warunki krajowe i lokalne w UE, w jakich działają MŚP, bardzo się między sobą różnią, tak samo więc różni się charakter samych MŚP. Strategie polityczne nakierowane na potrzeby MŚP powinny zatem w pełni odzwierciedlać tę różnorodność i zapewniać poszanowanie dla zasady pomocniczości („Najpierw myśl na małą skalę – Program Small Business Act dla Europy”).

2.1.6   W wydanej niedawno opinii w sprawie komunikatu „Małe przedsiębiorstwo, wielki świat – nowe partnerstwo na rzecz pomocy MŚP w wykorzystaniu szans na światowych rynkach” (5) EKES odnotowuje, że Komisja uwzględnia równouprawnienie płci w przedsiębiorczości, ale nie podaje żadnych konkretnych wytycznych wspierających MŚP, w których właścicielami są kobiety pragnące rozwijać działalność na rynku międzynarodowym.

2.1.7   W Europie brakuje infrastruktury, która byłaby ukierunkowana na wspieranie przedsiębiorczości kobiet. Żadna z powyższych strategii politycznych, późniejszych działań czy postanowień nie uwzględnia w pełni kwestii płci w kontekście prowadzenia działalności gospodarczej ani nie pomaga określić możliwości rozwoju lub stopnia zróżnicowania w sektorze biznesowym (przedsiębiorstwa krajowe, mikroprzedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa rodzinne).

2.2   Obecna strategia polityczna dotycząca przedsiębiorstw prowadzonych przez kobiety

2.2.1   Przedsiębiorstwa prowadzone przez kobiety mają kluczowe znaczenie dla dobrego stanu europejskiej gospodarki. Od ponad 10 lat rządy i szereg organizacji w sektorze publicznym, prywatnym i akademickim uznają wartość wspierania przedsiębiorstw prowadzonych przez kobiety zarówno z perspektywy politycznej, jak i praktycznej. W rezultacie rośnie świadomość wkładu tych przedsiębiorstw na rzecz gospodarki.

2.2.2   Komisja pracuje obecnie z państwami członkowskimi, by znaleźć sposoby zlikwidowania czynników, które zniechęcają kobiety do przedsiębiorczości. W ramach tych działań zapoczątkowano już szereg inicjatyw:

3.   Potencjał gospodarczy

3.1   Pomimo odnotowanych postępów UE wciąż potrzebuje dalszych znaczących środków, by móc wykorzystać w pełni potencjał przedsiębiorstw, a zwłaszcza MŚP, których właścicielkami są kobiety. Kobiety są zbyt często niewidoczne w świecie biznesu – w mediach, w organizacjach reprezentujących przedsiębiorstwa oraz w dziedzinie kształtowania polityki.

3.2   Wciąż istnieje różnica między płciami pod względem przedsiębiorczości, przy czym kobiet przedsiębiorców jest mniej. Obecnie wśród europejskich przedsiębiorców jest jedynie 30 % kobiet, co prowadzi do niewykorzystania potencjału wzrostu gospodarczego.

3.3   Przedsiębiorstwa, których właścicielami są kobiety działają w całej Europie i w regionach sąsiednich takich jak region śródziemnomorski (7) w każdym sektorze, a ich rola w 2012 r. jest większa niż kiedykolwiek – w zakresie rozwoju gospodarki oraz tworzenia i utrzymywania nowych miejsc pracy, co z kolei ma fundamentalne znaczenie dla ożywienia gospodarczego i wzrostu.

3.4   Najbardziej niepokojące jest to, że gdy w wielu krajach ograniczono rządowe wsparcie dla przedsiębiorstw oraz gdy wiele przedsiębiorstw walczy o przetrwanie i rozwój, strategie polityczne służące wspieraniu przedsiębiorczości kobiet nie są już priorytetowe pomimo wzniosłych zapewnień. Przedsiębiorstwa prowadzone przez kobiety są szansą na wielomiliardowe zyski (8), której nie wolno przegapić ani zignorować.

3.5   Jednym z najpoważniejszych wyzwań w liczbowym podejściu do przedsiębiorczości kobiet w Europie jest brak danych ilościowych i jakościowych. Rejestry przedsiębiorstw i wiele innych źródeł, z których pochodzą statystyki rządowe (w tym rejestr płatników VAT), nie uwzględniają podziału danych ze względu na płeć. W ten sam sposób dane dotyczące płci nie są bezpośrednio dostępne w statystykach bankowych lub gromadzonych przez organizacje wspierające przedsiębiorców.

3.6   Pomimo tych braków szereg wiarygodnych źródeł zawiera informacje na temat przedsiębiorczości i samozatrudnienia w kontekście działalności biznesowej mężczyzn i kobiet. Obejmują one Global Entrepreneurship Monitor (GEM) oraz coroczne badania prowadzone w większości państw europejskich (cenzusy). Dane zgromadzone w Stanach Zjednoczonych podkreślają potencjał dla Europy (9).

3.7   Badania dowiodły (10), że przedsiębiorstwa, których właścicielami są kobiety inwestują w szkolenia pracowników więcej niż ogół pracodawców oraz że w około dwóch trzecich tych przedsiębiorstw dąży się do zwiększenia zdolności kierowniczych kadry zarządzającej. Dlatego też inwestycje we wsparcie dla przedsiębiorstw, których właścicielami są kobiety, ukierunkowanych na rozwój mają szanse przynieść większe zyski niż ogólne inwestycje na rzecz przedsiębiorstw.

3.8   Większość statystyk to prognozy zachowawcze i istnieje znaczący materiał badawczy na dowód jeszcze większego potencjału wzrostu wśród kobiet przedsiębiorców, z uwzględnieniem kobiet przedsiębiorców będących matkami (11). Badania prowadzone przez Natwest Bank w Wielkiej Brytanii wykazały, że 88 % kobiet – w porównaniu z 74 % mężczyzn – przewiduje rozwój prowadzonych przez siebie przedsiębiorstw. Skala przewidywanego wzrostu wynosi średnio 25 %.

4.   Równouprawnienie płci w przedsiębiorstwach

4.1   UE ma etyczny obowiązek zapewniania kobietom tego, na co naprawdę zasługują. Problematyka płci musi mieć zawsze priorytetowe znaczenie w kształtowaniu polityki UE. W czasie kryzysu sprawiedliwość w odniesieniu do płci staje się jeszcze bardziej niezbędna. Z racji tego, iż zbyt często o sprawach dotyczących kobiet dyskutują tylko kobiety, w debacie muszą zacząć uczestniczyć również mężczyźni

4.2   W całej Europie uwzględnia się płeć w różnych kierunkach polityki, ale nie dotyczy to analizy przydziału środków lub funduszy według płci. Aby zapewnić przejrzystość, odpowiedzialność i należytą staranność, czyli wartości stanowiące dowód rzeczywistego przestrzegania równości płci, należy sporządzić taką analizę.

4.3   W Zjednoczonym Królestwie wprowadzono wymóg prawny o nazwie „Gender Equality Duty” (12) (pol. obowiązek przestrzegania równości płci), który zobowiązuje wszystkie organy publiczne do tego, by wypełniając swoje funkcje, poważnie brały pod uwagę:

Aby zapewnić neutralność płci, potrzebna jest zatem stosowna analiza przydziału środków i funduszy.

4.4   Obowiązek przestrzegania równości płci jest ważnym konceptem potrzebnym do zagwarantowania równości płci na bazie odpowiedzialności oraz przez ocenę przydziału środków i gromadzenie danych segregowanych ze względu na płeć. Pomogłoby to osobom odpowiedzialnym za wyznaczanie kierunków polityki ocenić rzeczywisty wpływ na przedsiębiorczość kobiet. (Przykład: fundusz rozwoju regionalnego (EFRR) albo fundusz społeczny (EFS): UE przydziela środki państwom członkowskim, które przekazują je dalej na poziom regionalny. Środki te wykorzystuje się często do tworzenia miejsc pracy w nowo zakładanych przedsiębiorstwach. Jednak nigdy nie podnosi się przy tej okazji kwestii płci.) Aby zapewnić przejrzystość w zakresie równości płci, decydenci każdego szczebla powinni analizować – pod względem płci – jak rozdzielane są pieniądze.

4.5   Płeć może być „soczewką” pozwalającą dostrzec inne rodzaje nierówności (rasa, niepełnosprawność lub wiek) i podjąć w ich sprawie działania. By uwzględnianie aspektu płci było skuteczne w całej Europie, trzeba przyjąć zintegrowane podejście, którego doskonałym przykładem są rozwiązania przedstawione w raporcie OECD zatytułowanym „Tackle gender gap to boost growth” (13) (pol. Niwelowanie różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn dla ożywienia wzrostu). Kwestia płci uwzględnia wszystkie aspekty równości i dotyczy wszystkich, zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Koncentrując się na płci, uznaje się, że nierówności między kobietami i mężczyznami wynikają z niesprawiedliwości lub stereotypów, które dotykają wszystkich.

4.6   Analiza płci jest konieczna do tego, by uniknąć marnotrawstwa zasobów w zakresie kształcenia i szkolenia, większej powszechności złego stanu zdrowia, a także kosztów gospodarczych dla przedsiębiorstw, w których umiejętności kobiet nie są cenione, a ich potencjał i talent nie są uznawane. Poza tym dla wzmocnienia pozycji kobiet, niezależnie od ich wieku, konieczne jest wspieranie doradztwa zawodowego, zwalczanie stereotypów i eliminowanie niewidzialnych barier w życiu zawodowym. w mediach i społeczeństwie należy bardziej eksponować wizerunek kobiet jako przywódców i kobiet godnych naśladowania, po to by podkreślać pozytywne zmiany wnoszone przez nie do gospodarki.

5.   Zalecenia

5.1   Działania polityczne

5.1.1   EKES uznaje, że w Europie konieczne są ograniczenia budżetowe, lecz zauważa, że proste, konkretne strategie polityczne na rzecz przedsiębiorstw prowadzonych przez kobiety mogłyby przynieść zwrot z inwestycji, który przewyższałby niewielkie nakłady UE i państw członkowskich wymagane w związku z realizacją czterech opisanych poniżej propozycji.

5.1.2   Propozycje te nie zostały wybrane losowo, lecz wyselekcjonowane na podstawie konsultacji z kobietami przedsiębiorcami i stowarzyszeniami biznesowymi. Podobne zalecenia umieszczono w rezolucji Parlamentu Europejskiego (14). Co najistotniejsze, podobne środki wprowadzono też w Stanach Zjednoczonych pod postacią ustawy w sprawie prowadzenia działalności gospodarczej przez kobiety (1988 r.). Obowiązek gromadzenia danych i polityka zamówień to elementy, które wywarły największy wpływ. Proporcja kobiet do mężczyzn wśród przedsiębiorców w USA wynosi obecnie 2 do 1 (liczba kobiet prowadzących działalność gospodarczą w USA jako wartość procentowa ogółu przedsiębiorstw wzrosła z 26 % w 1992 r. do 57 % w 2002 r.). Doprowadziło to do podwojenia liczby kobiet przedsiębiorców, utworzenia większej ilości miejsc pracy i zwiększenia gospodarczego wkładu w rozwój społeczeństwa.

5.1.3   Propozycje te obejmują:

5.2   Działania społeczeństwa obywatelskiego

5.2.1   Proponuje się:

(1)  1988: Women’s Business Ownership Act (HR5050) http://www.nwbc.gov/sites/default/files/nwbc05.pdf.

(2)  (2010/2275(INI)).

(3)  Opinia EKES-u „Zatrudnienie i przedsiębiorczość – rola społeczeństwa obywatelskiego oraz organów lokalnych i regionalnych z uwzględnieniem kwestii płci” (Dz.U. 256 z 27.10.07, s. 114).

(4)  Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2014–2020.

(5)  COM(2011) 702 final.

(6)  Zob. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/promoting-entrepreneurship/women/portal/.

(7)  Opinia EKES-u „Promowanie przedsiębiorczości kobiet w regionie eurośródziemnomorskim” (Dz.U. C 256 z 27.10.2007).

(8)  Zob. www.wescotland.co.uk/wepg.

(9)  http://womeninbusiness.about.com/od/wibtrendsandstatistics/a/statswibindustr.htm.

(10)  http://www.bis.gov.uk/assets/biscore/enterprise/docs/b/11-1078-bis-small-business-survey-2010-women-led-businesses-boost.pdf

(11)  http://www.enterprising-women.org/static/ew_growthreport.pdf.

(12)  http://freedownload.is/doc/overview-of-the-gender-equality-duty-11622854.html.

(13)  http://www.oecd.org/document/0,3746,fr_21571361_44315115_50401407_1_1_1_1,00.html.

(14)  2010/2275(INI).

(15)  Zobacz na przykład „Women and banks – Are female customers facing discrimination?”, sprawozdanie Instytutu Badań Publicznych, listopad 2011 r., na: http://www.wireuk.org/uploads/files/women-banks_Nov2011_8186.pdf; „Women’s business ownership: a review of the academic, popular and internet literature”, na: http://www.bis.gov.uk/files/file38362.pdf.

(16)  COM(2004) 70 final.