SPIS TREŚCI

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Stosunki UE z Księstwem Andory, Księstwem Monako oraz Republiką San Marino

1........... WPROWADZENIE...................................................................................................... 4

1.1........ Stosunki UE z Andorą, Monako i San Marino – na rozdrożu........................................... 4

1.2........ Szczególna sytuacja państw o małym obszarze terytorialnym............................................ 5

2........... NIEJEDNORODNE STOSUNKI UE Z PAŃSTWAMI O MAŁYM OBSZARZE TERYTORIALNYM    6

2.1........ Cechy wspólne............................................................................................................... 6

2.1.1..... Układy monetarne.......................................................................................................... 6

2.1.2..... Umowy w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności......................................... 7

2.1.3..... Zwalczanie nadużyć finansowych oraz wymiana informacji podatkowych......................... 7

2.2........ Andora........................................................................................................................... 7

2.2.1..... Unia celna...................................................................................................................... 7

2.2.2..... Schengen........................................................................................................................ 8

2.2.3..... Stosunki dwustronne z państwami sąsiadującymi............................................................. 8

2.2.4..... Polityka europejska Andory............................................................................................ 8

2.3........ Monako......................................................................................................................... 9

2.3.1..... Część obszaru celnego UE.............................................................................................. 9

2.3.2..... Schengen........................................................................................................................ 9

2.3.3..... Stosunki dwustronne z państwem sąsiadującym............................................................... 9

2.3.4..... Polityka europejska Monako.......................................................................................... 9

2.4........ San Marino.................................................................................................................. 10

2.4.1..... Unia celna.................................................................................................................... 10

2.4.2..... Schengen...................................................................................................................... 10

2.4.3..... Stosunki dwustronne z państwem sąsiadującym............................................................. 10

2.4.4..... Polityka europejska San Marino................................................................................... 10

3........... PRZESZKODY W DOSTĘPIE DO RYNKU WEWNĘTRZNEGO........................... 11

3.1........ Swobodny przepływ osób............................................................................................ 11

3.2........ Swobodny przepływ usług oraz swoboda przedsiębiorczości dla firm............................. 12

3.3........ Swobodny przepływ towarów...................................................................................... 13

4........... WSPIERANIE I PROMOWANIE INTERESÓW UE................................................. 13

4.1........ Większe możliwości gospodarcze i możliwości w zakresie zatrudnienia dla obywateli i firm UE 13

4.2........ Wzajemne korzyści poprzez równe warunki działania.................................................... 15

4.3........ Współpraca w zakresie wspólnych celów...................................................................... 15

5........... MOŻLIWE WARIANTY POGŁĘBIONEJ INTEGRACJI.......................................... 16

5.1........ Wariant pierwszy: utrzymanie obecnej sytuacji (status quo)........................................... 16

5.2........ Wariant drugi: podejście sektorowe.............................................................................. 17

5.3........ Wariant trzeci: ramowy układ o stowarzyszeniu............................................................. 18

5.4........ Wariant czwarty: członkostwo w Europejskim Obszarze Gospodarczym........................ 18

5.5........ Wariant piąty: członkostwo w UE................................................................................. 19

6........... WNIOSKI................................................................................................................... 19

6.1........ Kwestie horyzontalne i instytucjonalne........................................................................... 19

6.2........ Zalecenia...................................................................................................................... 20

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Stosunki UE z Księstwem Andory, Księstwem Monako oraz Republiką San Marino

Warianty pogłębionej integracji z UE

1. WPROWADZENIE 1.1. Stosunki UE z Andorą, Monako i San Marino – na rozdrożu

W zachodniej Europie leży kilka niepodległych państw o małym obszarze terytorialnym, nie będących członkami UE: Księstwo Andory, Republika San Marino, Księstwo Monako, Księstwo Liechtensteinu oraz Państwo Watykańskie[1]. UE utrzymuje stosunki ze wszystkimi wymienionymi państwami, zgodnie z wymogami art. 8 TUE[2].

Stosunki te różnią się swoim zakresem oraz ramami instytucjonalnymi. Na przykład Liechtenstein należy do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) i jest ściśle powiązany z UE poprzez Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), dzięki któremu posiada dostęp do rynku wewnętrznego UE. Liechtenstein dołączył również do strefy Schengen w grudniu 2011 r. Stosunki UE z Andorą, Monako oraz San Marino (zwanymi dalej państwami o małym obszarze terytorialnym) opierają się natomiast na szeregu porozumień, dotyczących wybranych obszarów dorobku prawnego UE oraz jej polityk.

W grudniu 2010 r. Rada stwierdziła, że stosunki UE z wymienionymi trzema państwami są „szeroko zakrojone, ale niejednorodne”[3], ponieważ nadal istnieją przeszkody w przepływie osób, towarów oraz usług do i z UE. Prowadzi to do szeregu praktycznych trudności dla obywateli UE i unijnych przedsiębiorstw, jak również dla obywateli i firm państw o małym obszarze terytorialnym. Z tego powodu Rada wezwała do „przeanalizowania możliwości oraz procedur w zakresie możliwej stopniowej integracji tych państw z rynkiem wewnętrznym”.

Rada przyjęła wstępne sprawozdanie w czerwcu 2011 r. podczas prezydencji węgierskiej. Wezwała w nim Europejską Służbę Działań Zewnętrznych oraz Komisję do pogłębienia analiz, w tym zbadania „ewentualnych nowych ram instytucjonalnych tych stosunków, przy uwzględnieniu znaczenia spójnego podejścia w odniesieniu do wszystkich trzech państw”[4].

Wszystkie trzy państwa o małym obszarze terytorialnym wyraziły chęć polepszenia swoich stosunków z UE, niezależnie od pewnych różnic pod względem ich stopnia i zakresu. Andora wyraziła gotowość rozważenia różnych wariantów, z wykluczeniem przystąpienia do UE, skłaniając się jednak raczej do ramowego układu o stowarzyszeniu. Monako również wyraziło zainteresowanie dalszą dyskusją nad różnymi wariantami bliższej integracji z rynkiem wewnętrznym. San Marino z kolei wyraziło gotowość rozważenia szerokiego zakresu wariantów pogłębionej integracji europejskiej, od członkostwa w EFTA do wielostronnego bądź dwustronnego ramowego układu o stowarzyszeniu z UE. W ramach stosunków z UE wszystkie te państwa pragną zabezpieczyć swoje cechy szczególne i tożsamości.

W świetle stałego zainteresowania bliższą integracją z UE wyrażanego przez państwa o małym obszarze terytorialnym[5] w niniejszym komunikacie dokonuje się przeglądu stosunków UE z Andorą, Monako i San Marino i przygotowuje zalecenia dotyczące sposobu osiągnięcia takiej pogłębionej integracji. Za pomocą niniejszego komunikatu Komisja zaprasza do wyrażania opinii na temat przedmiotowych zaleceń, które to opinie wykorzysta ona przy podejmowaniu decyzji o kolejnych etapach omawianego procesu.

1.2. Szczególna sytuacja państw o małym obszarze terytorialnym

Andorę, Monako i San Marino łączy kilka podobieństw. Są to niepodległe państwa o małym obszarze terytorialnym oraz niewielkiej liczbie ludności, graniczące wyłącznie z państwem lub państwami członkowskimi UE[6], z którymi łączą je bardzo bliskie stosunki opierające się na wspólnej historii oraz związkach politycznych i kulturowych. Usługi finansowe oraz turystyka (często w połączeniu z handlem detalicznym) stanowią podstawę ich gospodarek, chociaż pojawiają się również pewne oznaki dywersyfikacji gospodarczej. Wszystkie trzy państwa są demokracjami parlamentarnymi i członkami Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), Rady Europy oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Niemniej jednak istnieją między nimi znaczące różnice geograficzne i demograficzne.

– Andora jest największym państwem pod względem terytorium (468 km2) oraz liczby ludności (około 78 100). Jest ona położona w dużej odległości od najbliższego miasta i połączona z sąsiadującymi krajami – Hiszpanią i Francją – jedynie dwoma drogami.

– Monako ma wspólną granicę z Francją, a jego liczba ludności wynosi około 36 300 osób. Jego terytorium to 1,95 km2, co sprawia, że jest to najmniejsze państwo na świecie po Państwie Watykańskim.

– San Marino usytuowane jest na szczycie góry i stanowi enklawę w obrębie terytorium Włoch. Jego powierzchnia wynosi 61,2 km2, a liczba ludności to około 32 300 ludzi.

Inne różnice obejmują urzędowe języki oraz systemy konstytucyjne, prawne oraz polityczne.

– Andora to parlamentarne współksięstwo, w którym współksiążetami są prezydent Republiki Francuskiej oraz biskup Seo de Urgel (Hiszpania).

– Monako jest monarchią konstytucyjną ściśle zintegrowaną z Francją na mocy wielu traktatów bilateralnych.

– San Marino jest republiką ściśle powiązaną z Włochami.

2. NIEJEDNORODNE STOSUNKI UE Z PAŃSTWAMI O MAŁYM OBSZARZE TERYTORIALNYM 2.1. Cechy wspólne

Ogólnie rzecz biorąc, UE utrzymuje bardzo dobre stosunki z państwami o małym obszarze terytorialnym. UE to bez wątpienia ich najważniejszy partner handlowy i inwestycyjny. Państwa o małym obszarze terytorialnym nie prowadzą żadnego oficjalnego dialogu politycznego z UE, ale ich misje dyplomatyczne są akredytowane przy UE na szczeblu ambasadora, a ważni rangą członkowie ich rządów czasami podróżują do Brukseli na spotkania ze swoimi odpowiednikami z UE[7]. W żadnym z tych państw o małym obszarze terytorialnym nie zostały jednak akredytowane delegatury UE[8]. UE jest reprezentowana w każdym z tych państw przez jedno ze swoich państw członkowskich[9].

Jeżeli chodzi o ramy prawne stosunków z tymi państwami, dwustronna wymiana towarowa między UE a trzema państwami o małym obszarze terytorialnym opiera się na porozumieniach w sprawie unii celnej: Monako zawarło taką umowę z Francją i jest częścią obszaru celnego UE; natomiast San Marino oraz Andora zawarły umowy o unii celnej z UE. Ponadto UE podpisała z wszystkimi trzema państwami o małym obszarze terytorialnym układy monetarne oraz umowy dotyczące opodatkowania dochodów z oszczędności Ponadto Komisja zaproponowała rozpoczęcie negocjacji w sprawie umów dotyczących zwalczania nadużyć finansowych i wymiany informacji podatkowych z tymi państwami[10].

2.1.1. Układy monetarne

UE podpisała układy monetarne[11] z wszystkimi trzema przedmiotowymi państwami, umożliwiające korzystanie z euro jako prawnego środka płatniczego oraz bicie monet euro do określonej maksymalnej wartości. W zamian państwa o małym obszarze terytorialnym zobowiązały się do stopniowego wprowadzania stosownego dorobku prawnego UE[12] do swojego wewnętrznego prawodawstwa, dotyczącego: banknotów i monet euro, prawa finansowego i bankowego, zapobiegania praniu pieniędzy, zwalczania fałszowania pieniądza i oszustw oraz dzielenia się informacjami statystycznymi. Państwa o małym obszarze terytorialnym zaakceptowały wyłączną kompetencję Trybunału Sprawiedliwości UE w odniesieniu do rozstrzygania sporów między stronami w związku z wymienionymi układami.

2.1.2. Umowy w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności

UE podpisała umowy w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności[13] z przedmiotowymi trzema państwami, przewidujące środki równoważne do tych, które zostały ustanowione w dyrektywie Rady 2003/48/WE w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek[14]. Zgodnie z tymi umowami dochody z oszczędności w formie wypłacanych odsetek wypłacone w tych państwach właścicielom odsetek, którzy są rezydentami państwa członkowskiego UE, podlegają podatkowi u źródła nakładanemu przez podmioty wypłacające ustanowione na terytorium tych państw, zaś przychód z tego podatku jest w większej części przekazywany do państwa członkowskiego miejsca zamieszkania tych osób.

Konsultacje przeprowadzone w 2009 r. z właściwymi organami Andory, Monako i San Marino potwierdziły zgodę przedmiotowych państw na zmianę umów z UE zgodnie z wynikiem przeglądu dyrektywy w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności. Z chwilą udzielenia przez Radę upoważnienia do prowadzenia rokowań zostaną podjęte formalne negocjacje w celu zmiany wspomnianych umów.

2.1.3. Zwalczanie nadużyć finansowych oraz wymiana informacji podatkowych

Po otrzymaniu zalecenia od Komisji Rada upoważniła Komisję do podjęcia negocjacji w sprawie umów dotyczących zwalczania nadużyć finansowych oraz wymiany informacji podatkowych z Andorą, Monako oraz San Marino[15] na podstawie doświadczeń zdobytych w ramach podobnych negocjacji z Liechtensteinem i z uwzględnieniem międzynarodowych rozwiązań w tym zakresie. Komisja przewiduje umowy opierające się na dwóch filarach, obejmujące nie tylko środki w zakresie zwalczania nadużyć finansowych, ale również szeroko zakrojoną współpracę administracyjną w sprawach podatkowych.

2.2. Andora 2.2.1. Unia celna

UE zawarła z Andorą porozumienie ustanawiające unię celną[16] w zakresie towarów przemysłowych. Porozumienie stanowi, że produkty rolne pochodzące z Andory przywożone na rynek UE są zwolnione z ceł przywozowych; natomiast Andora jest upoważniona do nakładania ceł przywozowych na towary rolne pochodzące z UE. Porozumienie działa bez zakłóceń, a w 2011 r. dołączono do niego protokół rozszerzający je na środki bezpieczeństwa stosowane przez organy celne.

Dodatkowo istnieje umowa o współpracy[17] , która ustanawia ramy dla współpracy w wielu obszarach, przede wszystkim w dziedzinie polityki regionalnej w Pirenejach. W 1997 r. UE i Andora zawarły protokół w sprawie zagadnień weterynaryjnych w celu utrzymania tradycyjnego przepływu handlu zwierzętami żywymi oraz produktami zwierzęcymi, gwarantującego równocześnie zgodność z normami UE[18]. Andora przyjęła odpowiednio dorobek prawny UE dotyczący ogólnego prawa żywnościowego oraz higieny, jak również przepisy ramowe w zakresie zwalczania chorób zwierząt.

2.2.2. Schengen

Andora nie należy do strefy Schengen. Kontrole graniczne przeprowadzane są na granicach Andory z Francją oraz Hiszpanią. Andora koordynuje jednak swoje wymogi wizowe z wymogami strefy Schengen i uznaje wizy Schengen. Zgodnie z pragmatycznym podejściem przyjętym przez państwa należące do strefy Schengen obywatele Andory mogą na zewnętrznych granicach UE przechodzić kontrole graniczne w okienkach przeznaczonych dla obywateli państw UE oraz EOG.

2.2.3. Stosunki dwustronne z państwami sąsiadującymi

Andora utrzymuje uprzywilejowane stosunki z Francją i Hiszpanią oraz z Portugalią za pomocą umów zawartych z tymi krajami w kilku obszarach, takich jak swobodny przepływ osób, edukacja oraz wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne.

2.2.4. Polityka europejska Andory

Andora wykazuje silne zainteresowanie pogłębianiem integracji z UE oraz zaangażowanie w tym zakresie.

W 2010 r. rząd Andory przedstawił dokument roboczy, w którym wyraził chęć zacieśnienia współpracy. W 2011 r. Andora przedłożyła UE memorandum, wyszczególniając obszary, w których dostrzeżono przeszkody w dostępie do rynku wewnętrznego UE. W czerwcu 2012 r. Andora przyjęła zmienione przepisy w celu dalszego otwarcia swojej gospodarki na inwestycje.

Andora zmierza do pogłębienia swoich stosunków z UE, prowadząc rokowania dotyczące nowej umowy, która uwzględniłaby fakt, iż Andora jest geograficznie enklawą na terytorium UE, jak również jej szczególne uwarunkowania, możliwość zastosowania okresów przejściowych w niektórych obszarach, w tym w dziedzinie swobodnego przepływu osób, oraz uczestnictwo Andory w programach UE oraz unijnych agencjach.

2.3. Monako 2.3.1. Część obszaru celnego UE

Monako zawarło umowę celną z Francją; w związku z tym jest ono częścią obszaru celnego UE[19].

Ponadto Monako zawarło z UE umowę w sprawie stosowania niektórych aktów wspólnotowych na terytorium Księstwa Monako[20]. Jej celem jest ułatwienie sprzedaży monakijskich środków leczniczych dla ludzi i zwierząt, produktów kosmetycznych i urządzeń medycznych na rynku UE. Umowa określa stosowanie odpowiedniego dorobku prawnego UE w tej dziedzinie na terytorium Monako.

2.3.2. Schengen

Monako nie jest umawiającą się stroną konwencji z Schengen. Niemniej jednak, na mocy dwóch umów dwustronnych z Francją[21], jego terytorium znajduje się wewnątrz granic zewnętrznych obszaru Schengen; w związku z tym obywatele UE i Monako mogą podróżować bez wizy w strefie Schengen, w tym na terytorium Monako. Umowy przewidują niezbędne środki ochrony bezpieczeństwa oraz ustanowienie kontroli na zewnętrznych granicach Monako, które przeprowadzane są przez francuskie organy na zatwierdzonych zewnętrznych przejściach granicznych Monaco-Heliport oraz Monaco-Port. Ponadto monakijskie zezwolenie na pobyt jest równoważne wizom Schengen.

2.3.3. Stosunki dwustronne z państwem sąsiadującym

Monako zawarło szereg umów gospodarczych z Francją, które w niektórych przypadkach powodują, że przyjmuje ono i stosuje te same zasady, które obowiązują państwa członkowskie UE. Na przykład jeżeli Francja przyjmuje krajowe prawodawstwo transponujące dyrektywy UE w pewnych dziedzinach, objętych dwustronnymi umowami z Monako, Księstwo bezpośrednio stosuje francuskie prawodawstwo w tych obszarach. Niemniej jednak Monako nie posiada z tego tytułu automatycznego dostępu do rynku wewnętrznego UE w tych obszarach, ponieważ nie zawarło ono umowy w tym zakresie z UE. UE nie posiada również żadnych mechanizmów monitorujących wprowadzanie w życie przepisów ani mechanizmów stosowanych w przypadku ich naruszeń.

2.3.4. Polityka europejska Monako

Monako wyraziło zainteresowanie uzyskaniem większego dostępu do rynku wewnętrznego UE w określonych obszarach, w tym w odniesieniu do swobodnego przepływu osób i towarów.

W 2012 r. Monako przedłożyło stosowne memorandum do UE, wyszczególniając obszary, w których dostrzeżono przeszkody w dostępie do rynku wewnętrznego UE.

Monako wyraża gotowość do przedyskutowania możliwości zawarcia szeroko zakrojonej umowy z UE w sprawie dostępu do rynku wewnętrznego. Każda umowa w tym zakresie powinna uwzględniać bliskie stosunki Monako z Francją oraz jego szczególne uwarunkowania geograficzne i polityczne.

2.4. San Marino 2.4.1. Unia celna

UE i San Marino zawarły umowę w sprawie współpracy i unii celnej[22], która ustanawia unię celną obejmującą wszystkie rozdziały systemu zharmonizowanego, w tym np. produkty rolne[23]. Wspomniana umowa przewiduje niedyskryminację w odniesieniu do warunków zatrudnienia oraz współpracy w różnych dziedzinach, takich jak ochrona środowiska, turystyka i kultura.

2.4.2. Schengen

San Marino nie jest częścią obszaru Schengen, jednak nie przeprowadza się kontroli granicznych między Włochami a San Marino. San Marino nie jest zobowiązane do wdrażania innych elementów dorobku prawnego Schengen, takich jak współpraca policyjna i sądowa.

2.4.3. Stosunki dwustronne z państwem sąsiadującym

San Marino zawarło kilka umów dwustronnych z Włochami, w tym jedną dotyczącą swobodnego przepływu osób[24], zezwalającą obywatelom San Marino na pracę i pobyt we Włoszech.

2.4.4. Polityka europejska San Marino

San Marino wyraża głębokie zainteresowanie pogłębianiem integracji z UE[25] oraz zaangażowanie w tym zakresie.

W 2011 r. San Marino przedłożyło UE memorandum, wyszczególniając obszary, w których dostrzeżono przeszkody w dostępie do rynku wewnętrznego UE.

San Marino wyraża gotowość rozważenia różnych wariantów bliższej integracji z UE. San Marino zmierza do pogłębienia stosunków z UE, prowadząc rokowania dotyczące nowej umowy, która uwzględniłaby fakt, iż San Marino jest geograficznie enklawą na terytorium UE, oraz szczególne uwarunkowania tego kraju.

3. PRZESZKODY W DOSTĘPIE DO RYNKU WEWNĘTRZNEGO

Obywatele i przedsiębiorstwa wszystkich trzech państw o małym obszarze terytorialnym mają ograniczony dostęp do rynku wewnętrznego UE (zob. uzupełniający dokument roboczy służb Komisji w celu uzyskania dodatkowych informacji). Najbardziej problematycznymi obszarami są swobodny przepływ osób i usług oraz swoboda przedsiębiorczości. Towary pochodzące z państw o małym obszarze terytorialnym napotykają również przeszkody w ramach swobodnego przepływu towarów w zakresie, w jakim normy i przepisy UE mogą powodować, że towary te nie są sprzedawane na rynku UE. Obywatele i przedsiębiorstwa UE skorzystaliby również na pogłębionej integracji z państwami o małym obszarze terytorialnym. Przykładowo, obecnie obywatele UE muszą posiadać zezwolenie na pracę lub pobyt w państwach o małym obszarze terytorialnym.

3.1. Swobodny przepływ osób

Państwa o małym obszarze terytorialnym utrzymują bliskie stosunki z państwami sąsiadującymi. Z ich terytoriów prowadził i przez ich terytoria przetaczał się od dawien dawna strumień osób i towarów. Jednak mimo umów o swobodnym przepływie osób z państwami sąsiadującymi państwa o małym obszarze terytorialnym nie zawarły równoważnych umów z UE umożliwiających swobodne przemieszczanie się ich obywateli na terytorium UE. Obywatele tych państw napotykają zatem często na przeszkody, podejmując zatrudnienie lub studia, rozpoczynając działalność gospodarczą lub inwestując w UE.

W przypadku pobytu przekraczającego trzy miesiące wymagane jest zezwolenie na pobyt. Przyznawane jest ono na podstawie surowych kryteriów, takich jak posiadanie wystarczających środków finansowych oraz zakwaterowania. Obecnie warunki uzyskania zezwolenia różnią się w zależności od państwa członkowskiego i rodzaju zatrudnienia[26]. Złożoność procedur w zakresie przyznawania zezwolenia na pobyt stanowi przeszkodę w podejmowaniu zatrudnienia w państwach członkowskich UE. Uzyskanie od przedsiębiorstwa wcześniejszej deklaracji zatrudnienia, która jest konieczna w celu ubiegania się o zezwolenie na pobyt, stanowi dużą trudność. Umowy z Andorą i San Marino w odniesieniu do praw pracowników przewidują wyłącznie zasadę niedyskryminacji dotyczącą warunków zatrudnienia[27].

Oprócz wymogów w odniesieniu do zezwoleń na pobyt i pracę państwa o małym obszarze terytorialnym wymieniły szereg dodatkowych problemów związanych ze swobodnym przepływem osób, w szczególności brak następujących praw, z których korzystają obywatele UE[28]:

· prawa do pozostania w UE po zakończeniu działalności gospodarczej;

· prawa pobytu i prowadzenia działalności gospodarczej przez członków rodziny;

· prawa do swobodnego przepływu osób w celach naukowych i badawczych;[29]

· możliwości skorzystania z programów UE, w tym finansowania badań naukowych oraz wymiany studentów;[30]

· koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego[31] oraz wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych.[32]

3.2. Swobodny przepływ usług oraz swoboda przedsiębiorczości dla firm

Państwa o małym obszarze terytorialnym napotykają istotne przeszkody w ramach swobodnego przepływu usług oraz swobody przedsiębiorczości. Swobody te nie są przewidziane w żadnej z umów zawartych z UE. W szczególności przedsiębiorstwa mające siedzibę w państwach o małym obszarze terytorialnym nie mają prawa do świadczenia usług bezpośrednio w Unii.

Nie ma ograniczeń w odniesieniu do tworzenia jednostek zależnych w państwie członkowskim UE przez przedsiębiorstwa z państw o małym obszarze terytorialnym, które pragną prowadzić działalność gospodarczą lub inwestować w Unii. Jednak utworzenie w Unii oddziału przedsiębiorstwa może podlegać ograniczeniom. Osoby prawne z państw trzecich nie mają prawa do tworzenia siedziby w UE (podobnie jak osoby fizyczne).

Po założeniu jednostki zależnej w państwie członkowskim dane przedsiębiorstwo może bez dyskryminacji świadczyć usługi w innych państwach członkowskich zgodnie z prawem UE i prawem krajowym[33]. Założenie jednostki zależnej w UE przez firmy z państw o małym obszarze terytorialnym może jednak podnieść ich koszty ze względu na konieczność obecności gospodarczej oraz związane z tym procedury administracyjne. Obecność w UE może również być konieczna w celu spełnienia wymogów prawodawstwa UE dotyczącego ochrony konsumentów (na przykład biura obsługi klienta zlokalizowane w UE). Te ograniczenia mogą szczególnie zniechęcać małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa do prowadzenia działalności w UE[34].

3.3. Swobodny przepływ towarów

Dwustronny handel towarami między UE a trzema państwami o małym obszarze terytorialnym regulowany jest umowami o unii celnej: Monako zawarło umowę o unii celnej z Francją i jest częścią obszaru celnego UE; natomiast San Marino oraz Andora podpisały umowy o unii celnej z UE. Niemniej jednak państwa o małym obszarze terytorialnym napotykają na przeszkody w dostępie do rynku w formie technicznych barier w handlu. Aby umieścić swoje towary na rynku UE, państwa te muszą spełnić normy i zasady obowiązujące na rynku wewnętrznym UE, takie jak normy w zakresie bezpieczeństwa produktu oraz ochrony konsumentów.

Przedsiębiorstwa z państw o małym obszarze terytorialnym mogą napotykać przeszkody w sprzedaży swoich towarów w UE nawet wówczas, gdy państwo, na którego terytorium mieści się ich główna siedziba, przejęło jednostronnie stosowny dorobek prawny UE – zawarcie umowy z UE jest bowiem w większości przypadków nadal konieczne, przede wszystkim w celu potwierdzenia, że przepisy prawne i ich wdrożenie spełniają normy UE. Co więcej, nawet jeżeli państwo o małym obszarze terytorialnym zawarło umowę z UE, musi ona być aktualizowana w celu uwzględnienia zmian w prawodawstwie UE.

Biorąc pod uwagę, że Andora i San Marino są państwami trzecimi, stosują się do nich standardowe procedury celne, w tym konieczność przedkładania deklaracji celnej. Te formalności mogą niekiedy powodować opóźnienia.

4. WSPIERANIE I PROMOWANIE INTERESÓW UE

W poprzedniej sekcji opisano trudności napotykane przez obywateli i przedsiębiorstwa trzech państw o małym obszarze terytorialnym w dostępie do rynku wewnętrznego UE. Chociaż pod wieloma względami interesy wspomnianych państw oraz UE są spójne i obie strony korzystają na współpracy, istnieją pewne dziedziny, w których UE napotyka na problemy we wzajemnych stosunkach, które muszą zostać rozwiązane.

4.1. Większe możliwości gospodarcze i możliwości w zakresie zatrudnienia dla obywateli i firm UE

Rada Europejska wskazała ostatnio na „wzrost napięcia”, który zwalnia proces ożywienia gospodarczego w całej Europie i który obejmuje kryzys zadłużeniowy, słabość sektora finansowego oraz stały niski wzrost gospodarczy[35]. W odpowiedzi na te wyzwania Rada przyjęła „Pakt na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”, obejmujący działania, które powinny podjąć państwa członkowskie i UE w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego, inwestycji oraz zatrudnienia. W pakcie podkreślono przede wszystkim konieczność zmobilizowania wszystkich środków działania, narzędzi i polityk w tym celu, na „każdym szczeblu zarządzania” w Unii Europejskiej[36]. Rada Europejska z października 2012 r. wezwała do bezzwłocznego i zdecydowanego działania ukierunkowanego na wyniki, aby zapewnić pełną i szybką realizację założeń paktu[37].

Łączna liczba ludności trzech państw o małym obszarze terytorialnym wynosi około 150 000 osób, a biorąc pod uwagę wysoki średni poziom PKB na mieszkańca, państwa te istotnie przyczyniają się do rozwoju gospodarczego okolicznych oraz dalej położonych regionów. Na przykład Andora jest znaczącym ośrodkiem turystycznym i handlowym w Pirenejach, przyciągając co roku około 8 mln odwiedzających; również San Marino jest popularnym celem turystycznym we Włoszech, przyjmując rocznie ponad 2 mln osób. Monako jest głównym pracodawcą w regionie, zapewniając pracę 45 000 pracowników transgranicznych, przyjeżdżających do Monako codziennie z sąsiedniej Francji i pobliskich Włoch.

Jednakże obywatele UE pragnący podjąć pracę w przedmiotowych krajach jako pracownicy lub na zasadzie samozatrudnienia napotykają nadal na znaczne przeszkody, przede wszystkim w formie wymogów w zakresie zezwoleń na pobyt i pracę. Państwa o małym obszarze terytorialnym wprowadziły również ograniczenia w odniesieniu do inwestycji zagranicznych. Obywatele i firmy UE skorzystaliby na zniesieniu wspomnianych ograniczeń.

Trzy przedmiotowe państwa dysponują znaczącymi sektorami usług finansowych; są one również źródłem inwestycji w UE: Andora, Monako oraz San Marino są siedzibą ponad 50 banków, zarządzających kapitałem wynoszącym ponad 100 mld euro w aktywach ich klientów. Ponadto państwa te starają się coraz bardziej zwiększać dywersyfikację swoich gospodarek i wspierają rozwój sektorów przemysłu o wysokiej wartości dodanej[38]. Jednak przeszkody, na jakie napotykają one w dostępie do rynku wewnętrznego UE, wskazują, że państwa te reprezentują niewykorzystany potencjał sił napędowych wzrostu gospodarczego, inwestycji, innowacji oraz zatrudnienia, z których mogłaby czerpać korzyści cała UE.

Znoszenie barier w handlu i działalności gospodarczej między UE a państwami o małym obszarze terytorialnym mogłoby przyczynić się – między innymi – do osiągania celów strategii „Europa 2020”[39] oraz Paktu na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w sąsiadujących regionach UE. Byłoby to również zgodne z polityką handlową UE określoną w komunikacie Komisji z 2010 r. w sprawie handlu, wzrostu i polityki światowej. Ponadto istnieją istotne dowody wskazujące na fakt, iż rozszerzenie rynku wewnętrznego pobudza wzrost gospodarczy wszystkich jego uczestników. Zniesienie przeszkód w handlu unijnym z państwami o małym obszarze terytorialnym mogłoby przyczynić się do dalszego pobudzania wzrostu gospodarczego na rynku wewnętrznym.

4.2. Wzajemne korzyści poprzez równe warunki działania

Fundamentem działania rynku wewnętrznego UE są wspólne zasady i normy oraz konsekwentna polityka w zakresie zarządzania i egzekwowania przepisów. Zasadniczo zarówno UE, jak i państwa o małym obszarze terytorialnym powinny skorzystać na rozszerzeniu dorobku prawnego rynku wewnętrznego UE, jako że zagwarantuje ono równe warunki działania zarówno dla firm, jak i dla osób prywatnych. UE jest zainteresowana zachęcaniem państw sąsiadujących do przyjmowania przepisów zgodnych z ramami prawnymi UE. W związku z powyższym nie można przecenić wagi odpowiedniej transpozycji oraz odpowiedniego egzekwowania dorobku prawnego jako warunku wstępnego dla właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Wspólne ramy prawne ułatwiłyby podejmowanie wspólnych wyzwań – od ochrony konsumentów do zagadnień związanych z ochroną środowiska.

4.3. Współpraca w zakresie wspólnych celów

Istnieje potencjał poprawy współpracy z państwami o małym obszarze terytorialnym w ramach szeregu wspólnych celów w dziedzinie polityki, gospodarki, środowiska oraz kultury (zob. uzupełniający dokument roboczy służb Komisji w celu uzyskania dodatkowych informacji). W przypadku polityki regionalnej umowa o współpracy UE–Andora ułatwiła współpracę między Hiszpanią, Francją i Andorą w kontekście programu operacyjnego współpracy transgranicznej w Pirenejach w ramach unijnej polityki regionalnej[40]. Możliwe jest dalsze pogłębienie tej współpracy, na czym skorzystałaby cała ludność zamieszkująca przedmiotowy region.

Obie strony mogą uzyskać znaczące korzyści ze współpracy w obszarach, które są przedmiotem wspólnego zainteresowania, takich jak przejrzystość oraz wymiana informacji w dziedzinie podatków oraz walka z przestępczością, w tym z oszustwami podatkowymi[41], unikaniem opodatkowania oraz praniem pieniędzy. Należy chronić legalną gospodarkę przed infiltracją przestępczą i korupcją oraz podejmować zdecydowane działania mające na celu zbudowanie skutecznego systemu śledzenia, zamrażania oraz konfiskaty mienia pochodzącego z działalności przestępczej. Egzekwowanie prawa oraz współpraca sądowa ułatwiająca konfiskatę mienia utrudnią działalność przestępczą oraz będą odstraszać przestępców, dostarczając dowodów braku jej opłacalności.

Również bliższa współpraca między UE a państwami o małym obszarze terytorialnym w dziedzinie ochrony środowiska mogłaby przynieść namacalne korzyści. Na przykład Monako bierze udział w międzynarodowych inicjatywach mających na celu ochronę ekosystemów morskich i bioróżnorodności, jak również aktywnie działa na rzecz innych kwestii związanych z gospodarką morską, będących przedmiotem zainteresowania UE. Należałoby sprawdzić, czy istnieje możliwość przeprowadzania bardziej regularnych konsultacji w tym zakresie.

Jeżeli chodzi o politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, nie podpisano żadnych umów z państwami o małym obszarze terytorialnym w zakresie dostosowania ich polityki do stanowisk i deklaracji UE; państwa te –w poszczególnych przypadkach – zmieniają tę politykę z własnej inicjatywy. Państwa o małym obszarze terytorialnym są również w kontakcie z kilkoma delegaturami UE przy organizacjach międzynarodowych. W ONZ w Nowym Jorku delegatura UE odbywa comiesięczne spotkania z państwami o małym obszarze terytorialnym, które są członkami grupy „Przyjaciół UE”. Współpraca w tym obszarze mogłaby być nadal rozwijana. Państwa o małym obszarze terytorialnym wysłały pozytywny sygnał w tym względzie, głosując w 2010 r. za przyjęciem przedłożonego przez UE wniosku dotyczącego rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie przyznania UE wzmocnionego statusu obserwatora w ONZ. Umowa z państwami o małym obszarze terytorialnym mogłaby określić sposoby bardziej systematycznej współpracy i wymiany informacji na forum głównych organizacji międzynarodowych. Przewodnictwo Andory w Komitecie Ministrów Rady Europy (9 listopada 2012 r. – 16 maja 2013 r.) może stanowić okazję do określenia sposobów poprawy współpracy między UE a państwami o małym obszarze terytorialnym w zakresie wspierania i wzmacniania demokracji i praw człowieka w Europie.

5. MOŻLIWE WARIANTY POGŁĘBIONEJ INTEGRACJI

Jak wynika z powyższych rozważań, pogłębiona integracja państw o małym obszarze terytorialnym z rynkiem wewnętrznym jest zarówno możliwa, jak i pożądana.

Ściślejsza integracja zapewniłaby największą możliwą swobodę przepływu obywateli i przedsiębiorstw między państwami o małym obszarze terytorialnym a UE, w szczególności poprzez stworzenie bardziej przejrzystego oraz bezpieczniejszego otoczenia prawnego. To z kolei pomogłoby wzmocnić właściwe fundamenty wzrostu gospodarczego oraz tworzenia miejsc pracy w różnych częściach UE oraz w państwach o małym obszarze terytorialnym. Odnosi się to szczególnie do regionów sąsiadujących UE, w których państwa o małym obszarze terytorialnym są już źródłem zatrudnienia dla tysięcy obywateli UE, w tym pracowników transgranicznych. Ten proces mógłby stać się jeszcze bardziej dynamiczny poprzez zwiększenie dostępu do rynku wewnętrznego. Ponadto podejście to wspierałoby dywersyfikację gospodarek wspomnianych państw oraz odejście od zasady tajemnicy bankowej i statusu raju podatkowego. Rezultatem tego procesu byłoby zwiększenie wpływów podatkowych państw członkowskich UE oraz wzmocnienie ram prawnych dotyczących nielegalnej działalności finansowej.

W każdym przypadku podczas rozwijania swojej polityki UE powinna wziąć pod uwagę szczególne uwarunkowania państw o małym obszarze terytorialnym. Wszystkie te państwa są położone w sercu Europy, utrzymują bliskie stosunki z UE i są ściśle powiązane z państwami sąsiadującymi. Z punktu widzenia UE konieczne jest zatem przeanalizowanie sposobów ściślejszej integracji tych państw z rynkiem wewnętrznym. W niniejszej sekcji ocenia się możliwe warianty działań UE zmierzających do osiągnięcia tych celów – od najbardziej ograniczonych do najszerzej zakrojonych.

5.1. Wariant pierwszy: utrzymanie obecnej sytuacji (status quo)

W ramach tego wariantu przewiduje się kontynuację obecnej sytuacji, bez zawierania żadnych nowych umów związanych z rynkiem wewnętrznym. W rezultacie dostęp państw o małym obszarze terytorialnym do wspólnego rynku pozostałby nadal bardzo ograniczony. W związku z powyższym wybór tego wariantu mógłby mieć negatywne skutki dla całościowych stosunków tych państw z UE. Mogłoby to negatywnie wpłynąć na gotowość tych państw do negocjowania umów w sprawach będących przedmiotem zainteresowania UE. Istniejące umowy nakładają na nie obciążenia administracyjne niewspółmierne z korzyściami dla UE, a ich dalsze stosowanie prowadziłoby do ciągłej niepewności prawnej dla obywateli i podmiotów gospodarczych w niektórych obszarach.

5.2. Wariant drugi: podejście sektorowe

Na niniejszy wariant składałoby się wynegocjowanie umów sektorowych dotyczących dostępu do części rynku wewnętrznego, takich jak swobodny przepływ osób czy usług. Aby osiągnąć pełną integrację państw o małym obszarze terytorialnym, możliwe jest zawarcie oddzielnych umów z każdym z tych państw, dotyczących różnych obszarów polityki, takich jak:

· swobodny przepływ osób;

· swoboda przedsiębiorczości i swobodny przepływ usług; (lub też ewentualnie połączony swobodny przepływ usług i osób)

· unia celna i swobodny przepływ towarów;

· środki wspierające, polityki horyzontalne i inne obszary współpracy.

Wspomnianym umowom musiałyby towarzyszyć postanowienia dotyczące wspólnych wartości oraz instytucji w celu oparcia stosunków na solidnej podstawie oraz zapewnienia sprawnego stosowania umów.

Niniejsze podejście wymagałoby zatem podjęcia negocjacji i zawarcia około 18 oddzielnych umów z przedmiotowymi trzema państwami (po trzy na każdą dziedzinę polityki). Takie podejście pozwoliłoby na dostosowanie postanowień umów do szczególnych potrzeb każdego kraju oraz na pewną elastyczność. W szczególności podejście etapowe umożliwiłoby stopniową integrację państw o małym obszarze terytorialnym z uzgodnionymi przez obie strony filarami rynku wewnętrznego.

Istnieje jednak kilka wad tego rozwiązania. Po pierwsze, negocjowanie i zawieranie tak dużej liczby umów nie leży w interesie UE, ponieważ prace związane z prowadzeniem tych negocjacji byłyby dużo bardziej wymagające niż rokowania dotyczące pojedynczej umowy. Po drugie, podejście opierające się na umowach sektorowych w celu odpowiedzi na najbardziej palące potrzeby państw o małym obszarze terytorialnym nie dostarczyłoby kompleksowych rozwiązań problemów, z którymi borykają się one obecnie, i byłoby niedostatecznie ukierunkowane na wyzwania, które mogą pojawić się w przyszłości. Jeżeli każde państwo o małym obszarze terytorialnym wnioskowałoby o dostęp do rynku w różnych obszarach polityki, prowadziłoby to do przyjęcia różnych rozwiązań dla różnych państw i tym samym do powstania niespójnej sieci niepowiązanych ze sobą umów, a zarządzanie nimi byłoby znacznie utrudnione. Doświadczenia UE w stosunkach z innymi ważnymi partnerami wskazują, że do wad sektorowego podejścia należą nadmierne skomplikowanie oraz niepewność prawna[42].

5.3. Wariant trzeci: ramowy układ o stowarzyszeniu

Ramowy układ o stowarzyszeniu mógłby zapewnić państwom o małym obszarze terytorialnym wyższy stopień integracji, w tym częściowy lub pełny dostęp do rynku wewnętrznego UE, środków wspierających oraz polityk horyzontalnych. Mógłby również umożliwiać uczestnictwo w innych obszarach działalności UE. Układ o stowarzyszeniu ustanowiłby wartości leżące u podstaw wzajemnych stosunków, zasady oraz fundamenty instytucjonalne. Układ ten mógłby przyjąć formę jednej wielostronnej umowy między UE a trzema państwami o małym obszarze terytorialnym, na przykład w oparciu o wzór Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Zawarcie traktatu dwustronnego z każdym z państw o małym obszarze terytorialnym byłoby oczywiście możliwe, ale nie jest pożądane ze względu na zwiększenie skomplikowania oraz tendencję do niepotrzebnego różnicowania, o czym wspomniano w podsekcji 5.2 powyżej. Ten wariant gwarantowałby dodatkowe korzyści trzem państwom o małym obszarze terytorialnym, jako że regulowałby również ich wzajemne stosunki.

Konieczne byłoby ustanowienie odpowiednich ram instytucjonalnych dla tego wariantu. Jeżeli byłoby to wykonalne, preferowanym rozwiązaniem byłoby oparcie się na wiarygodności i skuteczności obecnych struktur. W ramach tego wariantu możliwe byłoby określenie specjalnych ustaleń w zakresie zarządzania, do których zaliczałyby się na przykład mechanizmy konsultacji z państwami o małym obszarze terytorialnym w związku z wnioskami dotyczącymi prawodawstwa UE, mającymi dla nich szczególne znaczenie (kształtowanie decyzji), jak również ich uczestnictwo jako obserwatorów w agencjach i programach UE. W każdym przypadku, aby ramowy układ o stowarzyszeniu mógł spełniać swoją rolę, konieczne jest znalezienie zadowalającego rozwiązania w celu zagwarantowania możliwości stosowania odpowiednich części dorobku prawnego UE w tych państwach, wdrażania i egzekwowania dorobku prawnego UE przez państwa o małym obszarze terytorialnym lub organy, którym powierzono to zadanie, oraz monitorowania stosowania dorobku prawnego i – w odpowiednich przypadkach – egzekwowania go od tych państw[43]. Ogólnie rzecz biorąc, jeżeli możliwe będzie wypracowanie odpowiednich ram instytucjonalnych, jest to wariant wykonalny, który należy dokładnie przeanalizować.

5.4. Wariant czwarty: członkostwo w Europejskim Obszarze Gospodarczym

W ramach tego wariantu przewiduje się pełną integrację z rynkiem wewnętrznym podobnie do integracji państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), nie będących obecnie członkami UE. Ma on kilka zalet, w tym prostotę oraz niezawodność korzystania z istniejących oraz sprawdzonych ram traktatowych i instytucjonalnych. Jednak biorąc pod uwagę fakt, że Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym zostało zawarte między dwoma istniejącymi wcześniej obszarami gospodarczymi i wolnego handlu (UE i EFTA), państwa o małym obszarze terytorialnym musiałyby najpierw zostać członkami jednego z nich, aby dołączyć do EOG[44].

Członkostwo w UE rozważane jest poniżej, zatem pozostaje tu możliwość przystąpienia poprzez EFTA. UE musiałaby przedyskutować z obecnymi członkami EFTA, czyli Islandią, Liechtensteinem, Norwegią oraz Szwajcarią, możliwość rozszerzenia porozumienia o państwa o małym obszarze terytorialnym. Wariant ten miałby dodatkową zaletę polegającą na zwiększeniu ilości członków EFTA, które po wstąpieniu Islandii do UE liczyłoby jedynie dwóch członków (Norwegię i Liechtenstein). Rozszerzenie EOG zakładałoby renegocjowanie Porozumienia EOG, przede wszystkim w celu dostosowania instytucji EOG-EFTA. Jeżeli wariant ten miałby zostać utrzymany, konieczne byłoby bardziej szczegółowe zbadanie dokładnej konstrukcji prawnej. Ogólnie rzecz biorąc, jest to wariant wykonalny, który należy poddać dalszej analizie.

5.5. Wariant piąty: członkostwo w UE

Niniejszy wariant przyznawałby państwom o małym obszarze terytorialnym najszerszy możliwy dostęp do unijnego rynku wewnętrznego, programów i agencji. Chociaż żadne z państw o małym obszarze terytorialnym nie wystąpiło do tej pory z wnioskiem o członkostwo w UE, jest to możliwe na podstawie art. 49 TUE: każde państwo europejskie, które szanuje unijne wartości i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w UE.

Odnowiony konsensus w sprawie rozszerzenia wymaga wzięcia pod uwagę zdolności UE do przyjmowania nowych państw oraz zapewnienia skutecznego funkcjonowania jej instytucji oraz rozwoju jej polityk. Potencjalny wniosek o członkostwo napotkałby na dwie główne trudności: po pierwsze, instytucje UE nie są obecnie przystosowane do przyjęcia tak małych państw. W celu zapewnienia odpowiedniej reprezentacji demokratycznej wszystkich obywateli oraz funkcjonowania instytucji po przystąpieniu państw o liczbie ludności liczącej ułamek liczby ludności najmniejszych obecnych państw członkowskich, konieczne byłoby wprowadzenie istotnych zmian do traktatów europejskich oraz struktury instytucjonalnej UE. Nie jest możliwe uzgodnienie takich zmian w krótkim okresie, zatem wymagałoby to kluczowych negocjacji w ramach UE. Po drugie, ograniczone możliwości administracyjne państw o małym obszarze terytorialnym będą miały istotne znaczenie dla ich zdolności do wdrożenia dorobku prawnego UE oraz wypełnienia wszystkich zobowiązań państwa członkowskiego UE.

6. WNIOSKI 6.1. Kwestie horyzontalne i instytucjonalne

W przypadku pełnej integracji, w celu zapewnienia jednolitości rynku wewnętrznego oraz pewności prawnej dla podmiotów gospodarczych oraz obywateli, każda umowa z państwami o małym obszarze terytorialnym będzie musiała odnosić się do czterech kwestii horyzontalnych związanych z: i) dynamicznym dostosowaniem umowy do zmieniającego się dorobku prawnego; ii) jednolitą interpretacją umów; iii) niezależnym nadzorem oraz sądową egzekucją; iv) oraz rozstrzyganiem sporów. W związku z powyższym UE mogłaby bazować na pozytywnych doświadczeniach związanych z funkcjonowaniem porozumienia EOG. Każda umowa powinna jednak uwzględniać szczególne uwarunkowania oraz tożsamości państw o małym obszarze terytorialnym, zgodnie z deklaracją odnoszącą się do art. 8 TUE. Aby zagwarantować stosowanie tych zasad konieczne może być zaoferowanie państwom o małym obszarze terytorialnym okresów przejściowych lub klauzul ochronnych.

6.2. Zalecenia

Warianty przedstawione w niniejszym komunikacie – jeżeli mają zostać poddane dalszej analizie w ramach UE – powinny stanowić przedmiot szczegółowych rozmów z rządami Andory, Monako i San Marino z pełnym poszanowaniem ich suwerenności oraz niepodległości.

Co do zasady, warianty od trzeciego do piątego stanowiłyby odpowiedź na istotne problemy, na jakie napotykają państwa o małym obszarze terytorialnym. Wariant pierwszy (status quo) nie przynosi żadnego rozwiązania, zatem nie jest wariantem preferowanym. Doświadczenia UE związane z podejściem sektorowym wyraźnie wskazują na wady takiego rozwiązania. Ponieważ podejście to oferuje wyłącznie częściowe rozwiązania, wariant drugi nie jest wariantem preferowanym, ale nie został wykluczony na tym etapie. Wariant piąty jest rozwiązaniem długoterminowym, ale jego wprowadzenie nie jest możliwe na obecnym etapie. Państwa o małym obszarze terytorialnym nie złożyły wniosku o członkostwo w UE, a ich ewentualne przystąpienie do UE w przyszłości nie przynosi żadnych rozwiązań w perspektywie krótko- lub średniookresowej.

Natomiast warianty trzeci (ramowy układ o stowarzyszeniu) oraz czwarty (członkostwo w EOG) dają możliwość zagwarantowania odpowiedniej równowagi między elastycznością oraz kompleksowością rozwiązań, będących odpowiedzią na problemy państw o małym obszarze terytorialnym, jednocześnie umożliwiając spełnianie wymogów UE. Warianty te są zatem wariantami preferowanymi, chociaż wymagają dalszej refleksji oraz analizy, również dotyczącej ich możliwego wdrożenia. Jeżeli wdrożenie tych wariantów okaże się niemożliwe, wówczas rozważone zostaną pozostałe warianty, w szczególności wariant drugi.

* * *

[1]               Niniejszy komunikat nie dotyczy stosunków UE z Państwem Watykańskim oraz Księstwem Liechtensteinu.

[2]               Artykuł 8 TUE stanowi, że Unia „rozwija szczególne stosunki z państwami z nią sąsiadującymi, dążąc do utworzenia przestrzeni dobrobytu i dobrego sąsiedztwa, opartej na wartościach Unii i charakteryzującej się bliskimi i pokojowymi stosunkami opartymi na współpracy”. Zgodnie z deklaracją nr 3 w sprawie art. 8 Traktatu o Unii Europejskiej „Unia będzie uwzględniać szczególną sytuację państw o małym obszarze terytorialnym, które utrzymują z nią szczególne stosunki bliskości”.

[3]               Konkluzje Rady w sprawie stosunków UE z państwami EFTA z dnia 14 grudnia 2010 r.

[4]               „Stosunki UE z Księstwem Andory, Republiką San Marino oraz Księstwem Monako” – Sprawozdanie Prezydencji dla Rady, 14 czerwca 2011 r., dokument Rady 11466/11, pkt 14.

[5]               Analiza przedstawiona w niniejszym komunikacie opiera się na nieformalnej wymianie poglądów na szczeblu roboczym z wszystkimi trzema państwami o małym obszarze terytorialnym.

[6]               Monako posiada również port śródziemnomorski.

[7]               Na przykład ministrowie spraw zagranicznych Andory oraz San Marino odbyli wizyty w Brukseli odpowiednio w styczniu 2012 r. oraz lipcu 2012 r.

[8]               Dla porównania, delegatura UE w Bernie akredytowana jest w sąsiadującym księstwie Liechtensteinu.

[9]               W Andorze i Monako reprezentacja zmienia się co sześć miesięcy na zasadzie rotacji. Włochy – jako jedyne państwo członkowskie UE, które posiada ambasadę w San Marino, reprezentują UE w tym państwie.

[10]             Komunikat Komisji w sprawie konkretnych sposobów usprawnienia walki z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od opodatkowania, w tym w odniesieniu do państw trzecich, COM(2012)351 final, Bruksela, 27 czerwca 2012 r.

[11]             Układ monetarny między Unią Europejską a Księstwem Andory (Dz.U. C 369 z 17.12.2011, s. 1); Układ monetarny między Unią Europejską a Księstwem Monako (Dz.U. C 310 z 13.10.2012, s. 1); Układ monetarny między Unią Europejską a Republiką San Marino (Dz.U. C 121 z 26.4.2012, s. 5);

[12]             Jak określono w załączniku do każdego z układów.

[13]             Umowa między Wspólnotą Europejską a Księstwem Andory ustanawiająca środki równoważne do tych, które zostały przewidziane w dyrektywie Rady 2003/48/WE w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek (Dz.U. L 359 z 4.12.2004, s. 33); Umowa między Wspólnotą Europejską a Księstwem Monako ustanawiająca środki równoważne do tych, które zostały przewidziane w dyrektywie Rady 2003/48/WE (Dz.U. L 19 z 21.1.2005, s. 55); Umowa między Wspólnotą Europejską a Republiką San Marino ustanawiająca środki równoważne do przewidzianych w dyrektywie Rady 2003/48/WE w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek. Protokół ustaleń (Dz.U. L 381 z 28.12.2004, s.33).

[14]             Dz.U. L 157 z 26.6.2003, s. 38.

[15]             Rada do Spraw Gospodarczych i Finansowych z dnia 19 stycznia 2010 r. (dokument Rady nr 5400/10).

[16]             Porozumienie w formie wymiany listów między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Księstwem Andory z dnia 28 czerwca 1990 r. (Dz.U. L 374 z 31.12.1990, s. 16); porozumienie weszło w życie dnia 1 stycznia 1991 r.

[17]             Umowa o współpracy między Wspólnotą Europejską a Księstwem Andory (Dz.U. L 135 z 28.5.2005, s. 14)

[18]             Protokół w sprawie zagadnień weterynaryjnych uzupełniający Porozumienie w formie wymiany listów między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Księstwem Andory, Dz.U. L 148 z 6.6.1997, s. 16

[19]             Artykuł 3 ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz.U. L 302 z 19.10.1992, s. 1).

[20]             Umowa między Wspólnotą Europejską a Księstwem Monako w sprawie stosowania niektórych aktów wspólnotowych na terytorium Księstwa Monako (Dz.U. L 332 z 19.12.2003, s. 42).

[21]             Dwie umowy w formie wymiany listów między Monako a Francją, podpisane dnia 15 grudnia 1997 r. dostosowały sekcję Konwencji o stosunkach dobrosąsiedzkich z dnia 18 maja 1963 r. w sprawie wjazdu, pobytu i osiedlania się cudzoziemców na terytorium Monako do postanowień Konwencji w sprawie wprowadzenia w życie układu z Schengen.

[22]             Umowa w sprawie współpracy i unii celnej między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Republiką San Marino (Dz.U. L 84 z 28.3.2002, s. 43). Umowa została podpisana w dniu 16 grudnia 1991 r., ale weszła w życie dopiero w dniu 1 kwietnia 2002 r.; została ona uzupełniona w marcu 2010 r. przez decyzję zbiorczą przyjętą przez Komitet ds. Współpracy UE - San Marino, obejmującą środki celne oraz sprawy weterynaryjne i fitosanitarne (Dz.U. L 156 z 23.6.2010, s. 13).

[23]             Rozdziały 1-24 systemu zharmonizowanego.

[24]             Dwustronna Umowa o Przyjaźni i Dobrym Sąsiedztwie z dnia 31 marca 1939 r. (ustawa z dnia 6 czerwca 1939 r. nr. 1320 (1)).

[25]             Kwestia członkowstwa w UE jest przedmiotem ożywionej debaty w San Marino. W 2010 r. zgłoszono projekt przeprowadzenia referendum dotyczącego złożenia przez rząd wniosku o członkostwo w UE. Sąd Konstytucyjny San Marino postanowił, że referendum jest zgodne z prawem, ale nadal nie podjęto decyzji co do jego terminu.

[26]             Imigracja należy do obszarów, w których uprawnienia dzielone są między UE i państwa członkowskie. Decyzja o przyjęciu obywateli państw trzecich podejmowana jest na szczeblu krajowym, natomiast pewne prawa i warunki zostały ujednolicone na szczeblu UE.

[27]             Artykuł 5 Umowy o współpracy z Andorą oraz art. 20 Umowy o współpracy i unii celnej z San Marino.

[28]             O ile nie postanowiono inaczej, określonych dyrektywą 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich (Dz.U. L 158 z 30.4.2004, s. 77).

[29]             Na warunkach, o których mowa w art. 7 dyrektywy 2004/38/WE.

[30]             Artykuł 18 TFUE.

[31]             W ramach UE stosowne przepisy znajdują się w rozporządzeniu 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Systemy zabezpieczenia społecznego wspomnianych trzech państw nie są skoordynowane z systemami zabezpieczenia społecznego państw członkowskich; niemniej jednak, zależnie od przypadku, obywatele tych trzech państw mogą skorzystać z koordynacji prawodawstwa państw członkowskich (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1231/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. rozszerzające rozporządzenie (WE) nr 883/2004 i rozporządzenie (WE) nr 987/2009 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi rozporządzeniami jedynie ze względu na swoje obywatelstwo (Dz.U. L 334 z 29.12.2010, s. 1).

[32]             W ramach UE dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (DZ.U L 255 z 30.9.2005, s.22) przyznaje osobom, które zdobyły swoje kwalifikacje zawodowe w państwie członkowskim, prawo – na warunkach określonych w dyrektywie – do podjęcia tego samego zawodu oraz praktykowania go w innym państwie członkowskim na tych samych prawach jak obywatele tego państwa.

[33]             Jednak w przypadku obywateli i firm UE, w zależności od rodzaju usługi może ona podlegać konieczności zastosowania pewnych zabezpieczeń, na przykład rejestracji pro forma w stowarzyszeniach zawodowych.

[34]             Jeśli chodzi o osoby fizyczne, obywatele państw o małym obszarze terytorialnym potrzebują w państwie członkowskim UE zezwolenia na pobyt i pracę (zarówno w przypadku pracownika, jak i osoby samozatrudnionej) (zob. sekcję dotyczącą swobodnego przepływu osób). W praktyce prawo imigracyjne może zatem stanowić przeszkodę w świadczeniu usług przez przedsiębiorstwa lub osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w państwach o małym obszarze terytorialnym.

[35]             Konkluzje Rady Europejskiej, Bruksela, 29 czerwca 2012 r., EUCO 76/12.

[36]             Polityka podatkowa zajmuje również ważne miejsce w pakcie: „Należy szybko osiągnąć porozumienie co do wytycznych negocjacyjnych w przypadku zawieranych z państwami trzecimi porozumień o opodatkowaniu dochodów z oszczędności”. Dotyczy to zatem również państw o małym obszarze terytorialnym.

[37]             Konkluzje Rady Europejskiej, Bruksela, 19 października 2012 r., EUCO 156/12.

[38]             Na przykład San Marino i Monako są producentami kosmetyków; natomiast Andora i Monako produkują implanty dentystyczne.

[39]             Komunikat Komisji: „Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”, Bruksela, 3.3.2010, COM(2010) 2020 final.

[40]             Budżet na lata 2007–2013: 168 mln EUR.

[41]             Komunikat Komisji w sprawie konkretnych sposobów usprawnienia walki z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od opodatkowania, w tym w odniesieniu do państw trzecich, COM(2012)351 final, Bruksela, 27 czerwca 2012 r.

[42]             Konkluzje Rady z grudnia 2010 r. w sprawie stosunków UE z krajami EFTA.

[43]             Istotna rola polegająca na monitorowaniu i egzekwowaniu dorobku prawnego UE w tych krajach mogłaby zostać przyznana Komisji i Trybunałowi Sprawiedliwości UE; instytucjom EOG i EFTA (Urząd Nadzoru EFTA oraz Trybunał EFTA); lub równoważnemu ponadnarodowemu organowi. Warianty te należy przedyskutować, a wybrany wariant uzgodnić z państwami o małym obszarze terytorialnym.

[44]             Artykuł 128 Porozumienia EOG.