Bruksela, dnia 18.5.2010 KOM(2010)235 wersja ostateczna KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO dotyczący przyszłego gospodarowania bioodpadami w Unii Europejskiej SEK(2010)577 KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO dotyczący przyszłego gospodarowania bioodpadami w Unii Europejskiej WPROWADZENIE Zgodnie z definicją zawartą w zmienionej dyrektywie ramowej w sprawie odpadów[1] (dyrektywa ramowa) za bioodpady uważa się odpady ogrodowe i parkowe, odpady spożywcze i kuchenne z gospodarstw domowych, restauracji, placówek zbiorowego żywienia i handlu detalicznego oraz porównywalne odpady z zakładów przetwórstwa spożywczego. Bioodpady nie obejmują odpadów leśnych ani rolnych i nie należy ich mylić z szerszym pojęciem „odpadów ulegających biodegradacji”, do których należą także inne materiały ulegające biodegradacji, takie jak drewno, papier, karton czy szlam kanalizacyjny. W UE wytwarza się między 118 a 138 mln ton bioodpadów rocznie, z czego ok. 88 mln to odpady komunalne. Przewiduje się, że do 2020 r. liczba ta wzrośnie o średnio 10 %. W chwili obecnej państwa członkowskie stosują różne podejścia[2]: - państwa powszechnie stosujące spalanie w celu ograniczania składowania odpadów, które osiągają wysoki poziom odzyskiwania materiałów i często posiadają zaawansowane strategie wspierające biologiczne przetwarzanie odpadów; - państwa osiągające wysoki poziom odzyskiwania materiałów, ale stosunkowo rzadko stosujące spalanie, przy czym niektóre z nich wykazują najwyższy współczynnik kompostowania w UE; - państwa polegające na składowiskach, w których kierowanie odpadów do dalszej obróbki pozostaje wyzwaniem ze względu na brak alternatyw. Średnio w UE składowane jest 40 % bioodpadów (w niektórych państwach członkowskich jest to nawet 100 %). Jednakże składowanie (1) przedstawia znaczące zagrożenie dla środowiska ze względu na emisje gazów cieplarnianych i zanieczyszczenie gleby i wód gruntowych oraz (2) nieodwołalnie usuwa cenne zasoby (takie jak kompost czy energia) z cyklu gospodarczego i naturalnego. W związku z tym składowanie odpadów narusza zasady unijnej polityki gospodarowania odpadami i zrównoważonego zarządzania zasobami, w szczególności w odniesieniu do hierarchii postępowania z odpadami, która powinna stanowić podstawę krajowej polityki gospodarowania odpadami w całej UE. PRAWODAWSTWO UE DOTYCZąCE BIOODPADÓW Gospodarowanie bioodpadami w UE jest regulowane szeregiem aktów prawnych UE. Dyrektywa ramowa w sprawie odpadów wymaga, aby państwa członkowskie opracowały polityki gospodarowania odpadami, które chronią środowisko i zdrowie ludzi oraz zapewniają zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych. Państwa członkowskie są zatem prawnie zobowiązane do optymalizacji przetwarzania bioodpadów zgodnie z określonymi warunkami. W art. 4 dotyczącym hierarchii postępowania z odpadami stwierdzono, że najlepszym rozwiązaniem jest zapobieganie powstawaniu odpadów, a następnie ponowne ich wykorzystanie, recykling i odzysk energii. Unieszkodliwianie (składowanie, spalanie z niskim odzyskiem energii) uznano za rozwiązanie najgorsze dla środowiska. Państwa członkowskie mogą odejść od tej hierarchii jeżeli jest to uzasadnione, dla poszczególnych strumieni odpadów, ogólnymi skutkami dla całego cyklu życia tych odpadów. W dyrektywie ramowej zachęca się państwa członkowskie do selektywnego zbierania i recyklingu bioodpadów, a także zezwala się na uwzględnienie bioodpadów przy obliczaniu wiążącego celu dotyczącego recyklingu odpadów komunalnych. Ponadto dyrektywa ramowa umożliwia ustalenie minimalnych wymogów unijnych dotyczących gospodarowania bioodpadami oraz kryteriów dotyczących jakości kompostu uzyskanego z bioodpadów, w tym wymogów dotyczących pochodzenia odpadów i procesu przetwarzania. Kryteria takie są niezbędne dla zwiększenia zaufania użytkowników i wzmocnienia rynku, co ułatwi osiągnięcie gospodarki efektywnej pod względem wykorzystania materiałów. W dyrektywie ramowej ustalono również poziomy efektywności energetycznej, poniżej których spalanie stałych odpadów komunalnych nie jest uznawane za odzysk. Przepis ten może zniechęcać do spalania bioodpadów o niskiej wartości opałowej. Dyrektywa w sprawie składowania odpadów[3] wymaga, aby państwa członkowskie stopniowo ograniczały składowanie komunalnych odpadów ulegających biodegradacji do 35 % w 2016 r. (w porównaniu z 1995 r.). Dla państw członkowskich, które w 1995 r. w znacznym stopniu polegały na składowaniu obowiązuje czteroletni okres przedłużenia[4]. Celem tych środków jest ograniczenie wytwarzania i emisji gazów cieplarnianych ze składowisk. Jednakże w dyrektywie w sprawie składowania odpadów nie określono konkretnych rozwiązań dotyczących przetwarzania odpadów. W praktyce państwa członkowskie często wybierają z pozoru najprostsze i najłatwiejsze rozwiązanie, ignorując rzeczywiste korzyści i koszty dla środowiska. Działanie takie rozpoczęło długą dyskusję na temat ewentualnej konieczności wprowadzenia dodatkowych przepisów. KONTEKST KOMUNIKATU W 2002 r. w ramach szóstego programu działań w zakresie środowiska naturalnego[5] wezwano do opracowania prawodawstwa UE w dziedzinie odpadów ulegających biodegradacji. W strategii tematycznej w sprawie odpadów z 2005 r. [6] zaproponowano zastąpienie określonego prawodawstwa dotyczącego bioodpadów szeregiem działań związanych z konkretnymi kwestiami w zakresie zarządzania bioodpadami. Ponadto dyrektywa ramowa zobowiązała Komisję do dokonania oceny gospodarowania bioodpadami w celu przedłożenia wniosku, o ile będzie to wskazane. Analiza Komisji stanowi podstawę niniejszego komunikatu. W ramach analizy Komisja przeprowadziła szeroko zakrojone konsultacje z zainteresowanymi stronami oraz wydała zieloną księgę[7]. Pierwszą rundę konsultacji na temat zielonej księgi zakończono w połowie marca 2009 r. Zainteresowane strony mogły wyrazić swoje poglądy na temat opcji politycznych i technologicznych oraz spodziewanego rozwoju sytuacji w gospodarowaniu bioodpadami. Otrzymano prawie 150 komentarzy, które zamieszczono na specjalnej stronie internetowej CIRCA[8]. W dniach 9-10 lipca Komisja oraz trzy państwa członkowskie zorganizowały konferencję, podczas której zainteresowane strony mogły zgłosić dalsze uwagi. Wzięło w niej udział ok. 200 osób[9]. W dniu 25 czerwca 2009 r. Rada ds. Środowiska przyjęła konkluzje dotyczące zielonej księgi Komisji[10]. Rada wyraziła zaniepokojenie rosnącą ilością bioodpadów i skutkami tego zjawiska dla środowiska, przyznała, że lepsze gospodarowanie bioodpadami mogłoby przyczynić się do zwalczania skutków zmiany klimatu, do poprawy jakości gleby (kompostowanie) i do osiągnięcia celów w zakresie odnawialnych źródeł energii (biogaz) oraz zwróciła się do Komisji o uwzględnienie lokalnych warunków przy rozważaniu opcji politycznych. Poprosiła również Komisję o przedstawienie do 2010 r. wniosku ustawodawczego dotyczącego odpadów ulegających biodegradacji, jeżeli okaże się to stosowne. W chwili obecnej trwają prace nad projektem sprawozdania Parlamentu Europejskiego opracowanego w odpowiedzi na zieloną księgę. Dodatkowe konsultacje z zainteresowanymi stronami przeprowadzone w maju-czerwcu i październiku 2009 r. umożliwiły zainteresowanym stronom weryfikację scenariuszy opracowanych dla celów analizy Komisji oraz przedstawienie uwag. Wynik konsultacji potwierdził powszechną zgodę co do faktu, że lepsze gospodarowanie bioodpadami wiąże się z określonymi możliwościami gospodarczymi i środowiskowymi, ale ujawnił znaczną różnicę poglądów w kwestii potrzeby opracowania inicjatyw ustawodawczych na szczeblu UE. ZAKRES I CELE W niniejszym komunikacie wyjaśniono kroki, które Komisja uznała za niezbędne w celu optymalizacji gospodarowania bioodpadami. W szczególności w niniejszym komunikacie: - wyciągnięto wnioski z analizy Komisji; - przedstawiono zalecenia dotyczące dalszych kroków, które powinny zostać podjęte w celu zapewnienia właściwego gospodarowania bioodpadami; - opisano główne potencjalne kierunki działań na szczeblu UE i krajowym oraz najlepsze sposoby ich realizacji. LEPSZE GOSPODAROWANIE BIOODPADAMI - NIEWYKORZYSTANY POTENCJAł Pełne zastosowanie recyklingu i odzysku bioodpadów mogłoby przynieść następujące korzyści: - korzyści finansowe dla obywateli (przykładowo jedna trzecia żywności zakupionej przez gospodarstwa domowe w Zjednoczonym Królestwie zmienia się w odpady – ich wartość wynosi w przybliżeniu 19 mld EUR). Teoretycznie można by uniknąć do 60 % tych odpadów;[11]. - uniknięcie emisji wynoszących ok. 10 mln ton ekwiwalentu CO2, czyli czteroprocentowy wkład w cel UE na 2020 r. zakładający ograniczenie emisji o 10 % w porównaniu z emisjami z 2005 r. dla sektorów nieobjętych systemem handlu uprawnieniami do emisji. Zastosowanie ambitnej polityki zapobiegawczej pozwoliłoby na uniknięcie emisji rzędu 44 mln ton ekwiwalentu CO2[12]; - zastosowanie biogazu wyprodukowanego z bioodpadów jako paliwa w pojazdach pozwoliłoby na osiągnięcie ok. jednej trzeciej celu UE wyznaczonego na 2020 r. a związanego z wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych w transporcie[13], zaś wykorzystanie całości bioodpadów do wytwarzania energii pozwoliłoby na osiągnięcie ok. 2 % ogólnego celu dotyczącego energii ze źródeł odnawialnych; - wzrost rynku kompostu wysokiej jakości o współczynnik wynoszący 2,6, do ok. 28 mln ton[14]; - oszczędność zasobów poprzez zastąpienie 10 % nawozów fosforanowych, 9 % nawozów potasowych i 8 % nawozów wapiennych kompostem[15]; - poprawa 3 do 7 % zubożonych gleb uprawnych w UE dzięki zastosowaniu kompostu oraz zajęcie się problemem degradacji jakości gleby w Europie[16]; - Powyższych szacunków nie można zsumować, ponieważ częściowo dotyczą alternatywnych rozwiązań. Zachodzą jednak również synergie: przykładowo zastosowanie fermentacji beztlenowej może przyczynić się zarówno do osiągnięcia celów w zakresie CO2 i biopaliw, jak i do ulepszenia gleby w przypadku zastosowania odpadu przefermentowanego. Korzyści te przedstawiają sobą znaczny potencjał, który może pomóc w realizacji celów środowiskowych, w szczególności jeżeli oferują one rozwiązania najbardziej korzystne pod względem kosztów. GłÓWNE WNIOSKI Z ANALIZY KOMISJI Omówione w niniejszym komunikacie warianty polityczne dotyczą scenariusza bazowego zakładającego, że obowiązujące akty prawne weszły już w życie, a w szczególności że dyrektywa w sprawie składowania odpadów została w pełni wdrożona, ale przez następne 20 lat nie przewiduje się dodatkowych inicjatyw. Skupiono się zatem na kosztach i korzyściach zastosowania dodatkowych środków, w tym lepszego zastosowania hierarchii postępowania z odpadami zawartej w dyrektywie ramowej. Analiza potwierdziła istnienie znacznych opłacalnych możliwości. Stwierdzono, że na poziomie UE nie istnieją luki polityczne, które mogłyby zapobiec podjęciu przez państwa członkowskie stosownych kroków, natomiast dodatkowe działania wspierające na szczeblu UE oraz zwiększenie zachęt na szczeblu krajowym, a także właściwe zastosowanie hierarchii postępowania z odpadami pozwoliłyby na stworzenie znacznych korzyści gospodarczych i środowiskowych dla całej UE. Uniknięcie emisji gazów cieplarnianych byłoby największą korzyścią, jaka mogłaby wyniknąć z lepszego gospodarowania bioodpadami, a to z kolei, jeśli porównać z dodatkowymi kosztami, przyniosłoby znaczne korzyści dla społeczeństwa. Jednocześnie produkcja wysokiej jakości kompostu i biogazu przyczyniłaby się do poprawy jakości gleby i zwiększenia efektywności zasobów oraz do większej niezależności energetycznej. Lepsze powiązanie gospodarowania bioodpadami z hierarchią postępowania z odpadami oraz innymi przepisami dyrektywy ramowej mogłoby przynieść korzyści środowiskowe i finansowe wynoszące od 1,5 mld EUR (umiarkowany wzrost recyklingu) do 7 mld EUR (ambitna polityka w zakresie recyklingu i polityka zapobiegawcza) [17]. Połączenie umiarkowanie ambitnej polityki w zakresie recyklingu z polityką zapobiegawczą przyniosłoby oszczędności wynoszące 5,5 mld EUR (z czego 4,1 mld EUR w wyniku zapobiegania powstawaniu odpadów). Oszczędności wyrażone w ekwiwalencie CO2 wyniosłyby ok. 34 mln ton (80-90 % w wyniku zapobiegania powstawaniu odpadów). Powstałyby także silniejsze rynki kompostu i biogazu, zaś gospodarstwa domowe UE odniosłyby korzyści finansowe wynikające z zapobiegania powstawaniu odpadów żywnościowych[18]. DZIAłANIA PRIORYTETOWE W CELU OPTYMALIZACJI GOSPODAROWANIA BIOODPADAMI W UE - CO NALEżY ZROBIć OPRÓCZ WDROżENIA DYREKTYWY W SPRAWIE SKłADOWANIA ODPADÓW Inicjatywy przedstawione w niniejszej sekcji służą promowaniu jak najlepszego wykorzystania obowiązującego prawodawstwa, pozostawiając państwom członkowskim swobodę wyboru działań najlepiej dostosowanych do ich warunków. Inicjatywy na szczeblu UE Państwa członkowskie dysponują już całą gamą możliwości w zakresie poprawy gospodarowania bioodpadami, jednak wspieranie inicjatyw na szczeblu UE jest kluczowe dla przyspieszenia procesu i zapewnienia takich samych warunków w całej Unii. W związku z tym Komisja zamierza podjąć następujące kroki: Zapobieganie powstawaniu bioodpadów W ramach dyrektywy ramowej państwa członkowskie mają obowiązek opracowania krajowych planów gospodarowania odpadami zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami. Ponadto mają one obowiązek opracowania krajowych planów zapobiegania powstawaniu odpadów nie później niż do końca 2013 r., w których zostaną określone poziomy odniesienia pozwalające na mierzenie postępów. Włączenie do tych programów krajowych celów dotyczących zapobiegania powstawaniu bioodpadów mogłoby stanowić ważny środek dodatkowy. W przeważającej większości państw członkowskich nie podjęto wyraźnych, wymiernych kroków zmierzających do lepszego zapobiegania powstawaniu bioodpadów. Wynika to częściowo z braku jasnych wytycznych obejmujących wymierne cele ilościowe, ale w dużej mierze jest też spowodowane negatywnym postrzeganiem tej drażliwej kwestii jako ograniczanie wyboru konsumentów. Biorąc pod uwagę brak pewności związany z różnymi uwarunkowaniami krajowymi, nie można jeszcze ocenić wpływu wiążących celów UE w zakresie zapobiegania. Jednakże w celu wsparcia środków podejmowanych przez państwa członkowskie, na mocy dyrektywy ramowej mogłyby zostać przyjęte, w procedurze komitetowej, wskaźniki dotyczące środków zapobiegawczych. Ponadto Komisja mogłaby nadal wspierać jak najszersze zastosowanie najlepszych praktyk. Komisja przewiduje zaproponowanie, w ramach procedury komitetowej, konkretnych wytycznych dotyczących zapobiegania powstawaniu bioodpadów dla krajowych planów zapobiegania powstawaniu odpadów, oraz dalsze prace w celu przedstawienia zbioru wskaźników, dzięki którym można będzie ocenić na ile stosowne będzie w przyszłości określenie celów w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów na szczeblu UE . Działania te mogłyby stanowić niezbędną zachętę dla podjęcia większej liczby działań zapobiegawczych przy jednoczesnym zapewnieniu poszanowania zasady pomocniczości. Przetwarzanie bioodpadów W przypadku bioodpadów, których powstaniu nie można zapobiec, państwa członkowskie powinny wybrać najlepsze opcje gospodarowania z uwzględnieniem ich szczególnych warunków (np. gęstość zaludnienia, zapotrzebowanie na kompost lub energię itd.). W szeregu państw członkowskich ograniczono już lub przewiduje się drastyczne ograniczenie składowania bioodpadów na korzyść przetwarzania biologicznego. Jednakże bez dalszych zachęt mniej rozwinięte państwa członkowskie prawdopodobnie nie podejmą w najbliższej przyszłości znaczących kroków w zakresie kompostowania i produkcji biogazu. Będą raczej wybierać najłatwiejsze z pozoru rozwiązania, bez względu na ogólne korzyści i koszty dla środowiska. Dlatego też niektóre państwa członkowskie i zainteresowane strony wzywają do dalszych działań na szczeblu UE w tej dziedzinie. Analiza kosztów i korzyści przedstawiona w załączniku wykazuje, że na poziomie społeczeństwa i dla całej UE, potencjalne korzyści wydają się znaczne. Jednakże biorąc pod uwagę różne warunki panujące w państwach członkowskich, niezbędne są dalsze działania, w szczególności z perspektywy pomocniczości, zanim będzie można rozważać wprowadzenie unijnego celu w zakresie przetwarzania biologicznego. Komisja będzie nadal prowadzić analizę, tak aby na mocy dyrektywy ramowej podjąć decyzję na temat stosowności ustalenia celów najpóźniej do 2014 r. Jest prawdopodobne, że cel w zakresie przetwarzania biologicznego byłby powiązany z lepszym selektywnym zbieraniem, tak aby zapewnić dobrą jakość kompostu i odpadu przefermentowanego. Wybór między scentralizowanym lub zdecentralizowanym kompostowaniem, wytwarzaniem energii poprzez fermentację oraz różnymi sposobami wykorzystania wyprodukowanej energii – w transporcie, energetyce czy ciepłownictwie będzie uzależniony od warunków lokalnych (koszyk energetyczny, możliwe synergie z innymi politykami) i powinien należeć do państw członkowskich. W proponowanej dyrektywie dotyczącej emisji przemysłowych[19], mającej na celu zastąpienie obecnej dyrektywy IPPC[20], określono główne zasady udzielania pozwoleń dla dużych instalacji przetwarzania bioodpadów (o wydajności ponad 50 ton dziennie) i ich kontroli. Rozporządzenie w sprawie bioodpadów mogłoby stanowić jej uzupełnienie, ale nie powinno mieć wpływu na przepisy sanitarne związane ze zbieraniem i przetwarzaniem produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego[21]. Ochrona gleb w UE Kompost i odpad przefermentowany pochodzące z bioodpadów nie są wykorzystywane w wystarczającym stopniu. Mogłyby stanowić znakomity wkład w efektywność zasobów w UE oraz poprawić jakość gleb ubogich w związki węgla, jednak w wielu państwach członkowskich nie ma na nie popytu ze względu na brak zaufania użytkownika końcowego. Rozwiązanie tego problemu wymaga takiej regulacji stosowania tych materiałów, aby nie doprowadzić do powstania niekorzystnych skutków dla gleb. Należy opracować normy dla kompostu i odpadu przefermentowanego aby możliwy był swobodny obrót nimi na rynku wewnętrznym oraz aby można było zezwolić na ich stosowanie bez dalszego monitorowania i kontroli gleb, na których zostały wykorzystane. Najskuteczniejszym sposobem wprowadzenia takich norm może być procedura „końca fazy odpadu” określona w dyrektywie ramowej. Komisja zaczyna prace nad oceną podstawy technicznej ewentualnego wniosku[22]. Należy się spodziewać, że nie wszystkie bioodpady przetworzone biologicznie będą spełniały normy produktowe. Jednakże materiały te mogłyby wnieść znaczny wkład w poprawę jakości gleb ubogich w związki węgla, jeżeli będą stosowane bezpiecznie. Pełna harmonizacja w UE nie byłaby możliwa w tej kwestii ze względu na różne warunki lokalne (np. jakość gleby i jej potrzeby), ale należy ustanowić minimalne normy na szczeblu UE pełniące rolę „siatki bezpieczeństwa” strzegącej przed niebezpiecznym korzystaniem. Komisja bada obecnie możliwość wprowadzenia takich minimalnych wymogów w ramach poddanej przeglądowi dyrektywy w sprawie osadów ściekowych[23]. Opracowanie oceny skutków przewiduje się na koniec 2010 r., zaś w razie potrzeby do 2011 r. powinien zostać opracowany wniosek. Badania i innowacje Badania i innowacje mogą przynieść w efekcie nowe technologie i zastosowania bioodpadów (zaawansowane zastosowania w nawożeniu i bioenergetyce, biochemii, biomateriałach). Siódmy program ramowy Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie badań i rozwoju technologicznego (2007-2013) pełni zasadniczą rolę w tym zakresie. W ramach programu współpracy wspierane są działania mające zapobiegać powstawaniu bioodpadów i/lub zwiększyć ich wartość ekonomiczną. Wznowiona koncentracja na pełnym wdrożeniu istniejącego dorobku prawnego UE Postęp, jakiego dokonało kilka państw członkowskich wskazuje, że istniejące prawodawstwo w dziedzinie odpadów stanowi znakomitą podstawę dla zaawansowanego gospodarowania bioodpadami. Należy jednak w pełni wykorzystać dostępne instrumenty i odpowiednio egzekwować ich stosowanie. Dodatkowa regulacja nie zrekompensuje złego wdrażania lub zbyt łagodnego egzekwowania obowiązującego prawa. Dlatego Komisja, oprócz pomocy państwom członkowskim, skoncentruje się na lepszym wdrażaniu prawodawstwa. W tym celu Komisja przygotowuje wytyczne dotyczące stosowania podejścia opartego na cyklu życia oraz oceny w sektorze odpadów[24]. Skuteczne egzekwowanie związanych z kierowaniem odpadów do dalszej obróbki celów dyrektywy w sprawie składowania stanowi w tym zakresie jeden z priorytetów. W razie potrzeby można podjąć szereg działań mających poprawić wdrażanie tej dyrektywy, takich jak ścisłe monitorowanie osiągania celów związanych z kierowaniem odpadów do dalszej obróbki, dogłębna analiza strategii państw członkowskich dotyczących gospodarowania odpadami ulegającymi biodegradacji czy też udzielanie europejskiego wsparcia finansowego w ramach polityk regionalnych . Ponadto Komisja jest w trakcie przeprowadzania oceny środków służących lepszemu monitorowaniu i wspieraniu państw członkowskich w razie potrzeby, mając na względzie umożliwienie wczesnego oferowania wytycznych, szkoleń i intensywniejszej współpracy. Podjęcie powyższych kroków umożliwiłoby pełne wykorzystanie istniejącego prawodawstwa dzięki zastosowaniu ustalonych procedur komitetowych i przeglądów. Mogłoby to w znaczącym stopniu przyczynić się do osiągnięcia dobrego poziomu wdrożenia prawodawstwa w dziedzinie odpadów wspierającego efektywność zasobów w UE, pozostawiając jednocześnie miejsce dla polityk krajowych. Środki podejmowane przez państwa członkowskie Planowanie gospodarowania odpadami według hierarchii postępowania z odpadami Państwa członkowskie powinny przede wszystkim, przy uwzględnieniu szczególnych warunków lokalnych, wdrożyć przepisy dyrektywy ramowej i właściwie stosować hierarchię postępowania z odpadami w krajowych planach gospodarowania bioodpadami. Właściwe stosowanie tych przepisów, które będą obowiązywać w państwach członkowskich od dnia 12 grudnia 2010 r., przyczyni się znacząco do optymalizacji gospodarowania bioodpadami oraz dopełnienia skutków dyrektywy w sprawie składowania odpadów. Zapobieganie powstawaniu bioodpadów Zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami należy w większym stopniu zapobiegać powstawaniu odpadów, jak najlepiej wykorzystując programy zapobiegania powstawaniu odpadów określone w dyrektywie ramowej, w tym odpowiednie krajowe cele dotyczące zapobiegania powstawaniu bioodpadów, umożliwiające przerwanie powiązania między wzrostem gospodarczym a skutkami dla środowiska związanymi z wytwarzaniem bioodpadów, krajowe poziomy odniesienia dla środków zapobiegających powstawaniu odpadów, monitorowanie, ocenę i okresowe sprawozdania z postępów w realizacji tych programów. Komisja mogłaby pomóc poprzez stworzenie ram dla takich działań (zob. pkt 7.1.1.). Promowanie selektywnego zbierania i biologicznego przetwarzania bioodpadów Kompostowanie i fermentacja beztlenowa przynoszą najlepsze wyniki pod względem gospodarczym i środowiskowym w przypadku bioodpadów, których powstaniu nie można zapobiec. Należy jednak zapewnić dobrą jakość materiału, który zostanie poddany tym procesom. W większości przypadków można to osiągnąć poprzez selektywne zbieranie. Państwa członkowskie powinny poczynić znaczne starania w celu wprowadzenia selektywnego zbierania, aby zagwarantować wysoką jakość recyklingu i fermentacji beztlenowej. W Austrii, Niemczech, Luksemburgu, Szwecji, Belgii, Niderlandach, Katalonii (Hiszpania) i niektórych regionach Włoch[25] istnieją już wysoce wydajne systemy opierające się na rozdzieleniu poszczególnych strumieni odpadów. Systemy selektywnego zbierania mogą się bardzo różnić, w zależności od, przykładowo, rodzaju zbieranych odpadów (odpady żywnościowe, ogrodowe itd.) oraz dostępności przetwarzania. Powodzenie selektywnego zbierania zależy od dostosowania do warunków lokalnych i zastosowań przyjaznych dla użytkownika. Komisja zaleca, aby państwa członkowskie w pełni wykorzystały możliwości wynikające z art. 11 i 22 dyrektywy ramowej w celu priorytetowego wprowadzenia systemów selektywnego zbierania zgodnie z dotyczącymi konkurencji przepisami Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Informacje dotyczące wdrażania tych artykułów zostaną uwzględnione w ramach obowiązku sprawozdawczego na mocy dyrektywy ramowej. Ochrona gleb w UE Komisja rozważa wprowadzenie minimalnych norm dotyczących stosowania kompostu i odpadu przefermentowanego w rolnictwie w ramach przeglądu dyrektywy w sprawie osadów ściekowych (zob. pkt 7.1.3). Przepisy te byłyby równie rygorystyczne jak przepisy krajowe obowiązujące już w niektórych państwach członkowskich, lub nawet mniej, więc potrzeba dostosowania i koszty dodatkowe byłyby minimalne. Kompost – produkt najwyższej jakości na rzecz lepszej efektywności zasobów Państwa członkowskie powinny promować produkcję i wykorzystanie kompostu z „czystych” (zebranych selektywnie) odpadów. Powinny proaktywnie wspierać szersze stosowanie tego materiału przez użytkowników końcowych . Pomogłoby to w osiągnięciu większej efektywności zasobów poprzez częściowe zastąpienie nieodnawialnych nawozów mineralnych oraz zachowanie dobrej jakości gleb w UE. Państwa członkowskie powinny proaktywnie uczestniczyć w definiowaniu kryteriów jakości zgodnie z pkt 7.1.3 oraz wspierać ich stosowanie w celu przyspieszenia rozwoju rynku. Ku „zerowemu składowaniu odpadów” W odniesieniu do składowania odpadów działania krajowe powinny skoncentrować się na pełnym wdrożeniu związanych z kierowaniem odpadów do dalszej obróbki celów dyrektywy w sprawie składowania oraz innych przepisów dyrektywy związanych z bezpiecznym składowaniem ustabilizowanych pozostałości po bioodpadach. W niektórych państwach członkowskich, które podjęły stosowne inicjatywy krajowe, osiągnięto już „zerowe składowanie” nieprzetworzonych odpadów oraz wysokiej jakości przetwarzanie biologiczne. Komisja zaleca, aby wszystkie państwa członkowskie dążyły do jak najszybszego osiągnięcia „zerowego składowania” nieprzetworzonych bioodpadów zgodnie z przepisami dyrektywy ramowej. Wszystkie warianty znajdujące się wyżej w hierarchii postępowania z odpadami mogą odegrać rolę w dążeniu do ograniczenia składowania. Efektywne energetycznie spalanie może przyczynić się do ogólnej gospodarki odpadami. Jednakże należy dopilnować, aby nie dopuścić do nadmiernych inwestycji w spalanie, które mogłyby ograniczyć późniejsze możliwości biologicznego przetwarzania lub zapobiegania powstawaniu odpadów. W krajowych planach gospodarowania odpadami należy wyraźnie uwzględnić średnio- i długoterminowe skutki wynikające z tej kwestii. Wytwarzanie energii z odpadów Dekarbonizacja sektora energetycznego jest jednym z głównych wyzwań UE. Bioodpady mogą zostać przetworzone na energię elektryczną, ciepło lub paliwa transportowe stosunkowo niskim kosztem, co pomoże w ograniczeniu stosowania paliw kopalnych i zwiększeniu bezpieczeństwa dostaw. Państwa członkowskie powinny uwzględnić tę możliwość w pracach nad środkami umożliwiającymi osiągnięcie obowiązujących na rok 2020 krajowych celów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, wynikających z dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii[26]. W dyrektywie w szczególności uznano korzyści płynące ze stosowania odpadów do produkcji paliw transportowych poprzez podwójne zaliczenie do celu zakładającego dziesięcioprocentowy udział w paliwach transportowych. Lepsze wdrożenie Państwa członkowskie muszą potraktować priorytetowo właściwe wdrożenie instrumentów prawnych UE związanych z gospodarowaniem bioodpadami. Ogólne wymogi w zakresie gospodarowania odpadami takie jak ochrona środowiska i zdrowia ludzkiego podczas przetwarzania odpadów oraz priorytetowe traktowanie zapobiegania powstawaniu odpadów i recyklingu określono w dyrektywie ramowej w sprawie odpadów, która zawiera również szczegółowe przepisy dotyczące bioodpadów (wartości docelowe dla recyklingu odpadów pochodzących z gospodarstw domowych i podobnych, które mogą zawierać bioodpady, wymóg selektywnego zbierania). Wraz z dyrektywą w sprawie składowania odpadów tworzy ona główne ramy prawne dotyczące bioodpadów. Uwzględniając dowody przedstawione w niniejszym komunikacie oraz zasadę lepszych uregulowań prawnych ważne jest, aby państwa członkowskie wykorzystały wszystkie możliwości oferowane przez istniejące prawodawstwo UE w celu optymalizacji gospodarowania bioodpadami. PODSUMOWANIE Analiza przeprowadzona przez Komisję potwierdza, że lepsze gospodarowanie bioodpadami w UE pozwoli na osiągnięcie znacznych korzyści gospodarczych i środowiskowych. W niniejszym komunikacie przedstawiono działania, które pozwolą na wykorzystanie tego potencjału poprzez jak najlepsze wykorzystanie istniejących ram prawnych przy zachowaniu swobody państw członkowskich w zakresie wyboru najlepszych opcji odpowiadających ich szczególnym uwarunkowaniom. [1] 2008/98/WE [2] Sprawozdanie Europejskiej Agencji Środowiska (7/2009) - Diverting waste from landfill (Kierowanie odpadów ze składowisk do dalszej obróbki) [3] 1999/31/WE [4] Bułgaria, Cypr, Czechy, Estonia, Grecja, Irlandia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja i Zjednoczone Królestwo. [5] Decyzja 1600/2002/WE [6] COM(2005) 666 wersja ostateczna [7] COM(2008) 811 wersja ostateczna [8] http://circa.europa.eu/Public/irc/env/biowaste_prop/home [9] http://ec.europa.eu/environment/waste/eventspast/biowaste.htm [10] 2953. Rada ds. Środowiska, dokument: 11462/09 [11] Sprawozdanie WRAP (Zjednoczone Królestwo) „The food we waste” („Żywność, którą marnujemy”). Kwiecień 2008 r. [12] Głównie dzięki uniknięciu emisji z produkcji żywności i jej transportu. [13] Zgodnie z art. 3 ust. 4 i art. 21 ust 2 dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych [14] ORBIT/ECN, „Compost production and use in the EU” („Produkcja i wykorzystanie kompostu w UE”), 2008 r. [15] ibid. [16] W ok. 45 % gleby w UE brakuje próchnicy. [17] Całkowite korzyści dla UE-27 w okresie 2013-2020 - obliczone dla działań wykraczających poza wdrożenie istniejących środków prawnych. [18] Zob. załącznik (pkt 8.3). [19] COM(2007) 843 wersja ostateczna [20] 96/61/WE [21] (WE) nr 1774/2002 [22] Zob. sprawozdanie końcowe WCB- IPTS dotyczące kryteriów końca fazy odpadu. [23] 86/278/EWG [24] http://lct.jrc.ec.europa.eu/eplca/deliverables/international-reference-life-cycle-data-system-ilcd-handbook [25] ACR+: Managing biodegradable household waste: What prospects for European Local Authorities? (Gospodarowanie ulegającymi biodegradacji odpadami z gospodarstw domowych: perspektywy dla europejskich władz lokalnych) [26] 2009/28/WE