Komunikat Komisji do Rady i parlamentu Europejskiego - Likwidacja obiektów jądrowych i gospodarka odpadami promieniotwórczymi: realizacja zobowiązań wynikających z działań w dziedzinie jądrowej, prowadzonych przez Wspólne Centrum Badawcze (WCB) na podstawie Traktatu Euratom /* KOM/2008/0903 wersja ostateczna */

[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 12.1.2009

KOM(2008)903 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

Likwidacja obiektów jądrowych i gospodarka odpadami promieniotwórczymi: realizacja zobowiązań wynikających z działań w dziedzinie jądrowej, prowadzonych przez Wspólne Centrum Badawcze (WCB) na podstawie Traktatu Euratom

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

SPIS TREŚCI

1. Streszczenie 3

2. Cel komunikatu 4

3. Kontekst 4

4. Rezultaty programu likwidacji (2004–2008) 5

4.1. Ispra (IT) 5

4.2. Karlsruhe (DE) 6

4.3. Geel (BE) 7

4.4. Petten (NL) 7

5. Łączna ocena programu (2008) 7

5.1. Stan realizacji programu w Ispra 7

5.1.1. Przegląd zewnętrzny 7

5.1.2. Zarządzanie ryzykiem 8

5.1.3. Wpływ na budżet 11

5.2. Stan realizacji programu w Karlsruhe, Geel i Petten 12

5.2.1. Karlsruhe (DE) 12

5.2.2. Geel (BE) 13

5.2.3. Petten (NL) 13

6. Stan realizacji programu i budżetu na kwiecień 2008 (streszczenie) 13

7. Wpływ finansowy 14

8. Opinia grupy niezależnych ekspertów 14

9. Opinia Rady Gubernatorów WCB 15

10. Wnioski 15

ZAŁĄCZNIK 1: Koszty i harmonogram programu 17

1. STRESZCZENIE

Celem niniejszego komunikatu jest przedstawienie aktualnych informacji na temat realizacji programu likwidacji przestarzałych obiektów jądrowych oraz gospodarki odpadami promieniotwórczymi (program LiGO), prowadzonego przez Wspólne Centrum Badawcze (WCB) Komisji Europejskiej, obejmujących lata 2004–2008. Miejscem najbardziej znaczących działań w ramach programu jest ośrodek WCB-Ispra we Włoszech, na terenie którego znajduje się większość zamkniętych obiektów jądrowych WCB, natomiast prace likwidacyjne mają w tym momencie dość ograniczony charakter w ośrodkach w Geel (Belgia), Karlsruhe (Niemcy) i Petten (Niderlandy), w których ma nadal miejsce eksploatacja obiektów jądrowych.

W ciągu ostatnich czterech lat realizacja programu nabrała tempa i osiągnięto znaczny postęp w przypadku szeregu kluczowych działań. Z uwagi na brak zakładów przetwarzania i składowania odpadów promieniotwórczych we Włoszech, w WCB-Ispra skupiono się na projektowaniu i budowie instalacji do oznaczania właściwości odpadów oraz ich przetwarzania i kondycjonowania na miejscu (wstępna likwidacja). Całość odpadów w Ispra (12 000 m3), po poddaniu ich kondycjonowaniu, składowana będzie na miejscu do czasu powstania tymczasowych lub ostatecznych składowisk we Włoszech. W tym celu WCB pracuje nad projektem tymczasowego składowiska na terenie ośrodka. Duża część materiałów jądrowych została wysłana z ośrodka lub jest w trakcie przekazywania osobom trzecim. Jednocześnie w trzech pozostałych ośrodkach kontynuowano działania w zakresie wstępnej likwidacji przestarzałych obiektów i urządzeń związanych z wcześniejszymi pracami badawczymi, jak również usuwania z ośrodków paliw i materiałów jądrowych.

W ocenach, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, które przeprowadzono w 2008 r., udzielono poparcia dla realizacji programu LiGO oraz odnotowano postęp dokonany w tych ośrodkach. Istnieją jednak pewne poważne ograniczenia i czynniki niepewności związane z realizacją programu w Ispra, a mianowicie:

- brak definitywnych norm włoskich w zakresie składowania odpadów („kryteria dopuszczenia odpadów”), co odsuwa w czasie kondycjonowanie niektórych odpadów przez WCB;

- niepewność co do kosztu ostatecznego unieszkodliwienia odpadów w przyszłej lokalizacji we Włoszech. Stanowi to potencjalnie dla Wspólnoty znaczące ryzyko finansowe, na wypadek którego WCB przygotowuje plany awaryjne;

- niski limit dotyczący narażenia ludności na promieniowanie we Włoszech, co powoduje dodatkowe ograniczenia w zakresie gospodarki odpadami i ich tymczasowego składowania oraz dalsze konsekwencje dotyczące kosztów;

- „włoskie pozostałości” w ośrodku w Ispra, wynikające z wcześniejszej włoskiej działalności jądrowej w tym miejscu, co zwiększa nakład prac WCB i pociąga za sobą ryzyko finansowe dla Wspólnoty.

Oprócz powyższych ograniczeń, do opóźnień w realizacji niektórych projektów w Ispra przyczyniły się ograniczona liczba lokalnych wykonawców posiadających kwalifikacje w dziedzinie jądrowej, a także wewnętrzne procedury Komisji związane z udzielaniem zamówień i naborem personelu, które okazują się czasem zbyt restrykcyjne, biorąc pod uwagę techniczną złożoność programu.

Skumulowane efekty czynników zewnętrznych i wewnętrznych, takich jak procedury udzielania zamówień, spowolniły realizację niektórych kluczowych działań programu Ispra, a także zwiększyły przewidywane koszty (o 6 %) oraz horyzont czasowy programu (o 8 lat, jeśli chodzi o oddanie krajowego centrum ostatecznego składowania odpadów). Aby zaradzić tej zwiększonej niepewności, WCB przyjęło strategię łagodzenia ryzyka. Przewidywane działania obejmują zwiększenie kontaktów z zainteresowanymi stronami we Włoszech, oparcie się w większym stopniu na realizacji kontraktów „pod klucz” oraz usprawnienie kanałów zamówień. Jeśli chodzi o planowanie awaryjne, w przypadku utrzymywania się niepewności co do kryteriów dopuszczenia odpadów, WCB będzie musiało dokonać reorientacji programu Ispra na rzecz bezpiecznej konserwacji oraz odłożyć kondycjonowanie odpadów do czasu zapewnienia rozwiązania kwestii ostatecznego składowania.

WCB poddało swoją strategię likwidacji szerokiej dyskusji z udziałem ekspertów z branży oraz grupy niezależnych ekspertów doradzających WCB w kwestiach programu. Wszyscy oni przyczynili się do dokonania strategicznych wyborów i udzielili im poparcia.

2. CEL KOMUNIKATU

Celem niniejszego komunikatu jest aktualizacja przekazywanych Parlamentowi Europejskiemu i Radzie informacji na temat stanu realizacji programu likwidacji przestarzałych obiektów jądrowych oraz gospodarki odpadami promieniotwórczymi (program LiGO[1]), prowadzonego przez Wspólne Centrum Badawcze (WCB) Komisji Europejskiej. Stanowi on kontynuację komunikatów wydanych w roku 1999 [COM(1999)114] oraz w roku 2004 [SEC(2004)621].

3. KONTEKST

Wspólne Centrum Badawcze, utworzone na podstawie art. 8 Traktatu Euratom oraz zajmujące się pierwotnie wyłącznie energią jądrową, dokonało w późniejszym czasie dywersyfikacji swojej działalności w odpowiedzi na potrzeby poszczególnych Dyrekcji Generalnych Komisji oraz pozostałych instytucji. Działalność jądrowa stanowi obecnie 30 % działań WCB. Zgodnie z Traktatem WCB musi realizować swoje zobowiązania wynikające z tej działalności oraz likwidować swoje obiekty po ich ostatecznym zamknięciu. W porozumieniu z Parlamentem Europejskim i Radą stworzono w tym celu linię budżetową.

Program LiGO dotyczy wszystkich obiektów jądrowych, mimo iż wiele z nich, w szczególności w Geel, Karlsruhe i Petten, jest w dalszym ciągu eksploatowanych. Zamknięte obiekty jądrowe znajdują się głównie w Ispra. W praktyce oznacza to, że Komisja zobowiązała się do likwidacji przestarzałych obiektów jądrowych aż po ich całkowite i bezwarunkowe zwolnienie, tzn. bez żadnych ograniczeń radiologicznych. Powoli to na wykorzystanie obiektów do celów niejądrowych.

4. REZULTATY PROGRAMU LIKWIDACJI (2004–2008)

Jak wyjaśniono wyżej, ośrodki w Geel, Karlsruhe i Petten prowadzą prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie jądrowej, podczas gdy wszystkie obiekty w Ispra (reaktory i laboratoria gorące), z wyjątkiem cyklotronu i laboratoriów wykorzystywanych na potrzeby programu zabezpieczeń WCB, pozostają definitywnie zamknięte od wielu lat. Realizacja programu likwidacji w ośrodku Ispra znajduje się zatem na bardziej zawansowanym etapie i w związku z tym w niniejszej sekcji poświęcono mu więcej uwagi niż pozostałym ośrodkom.

4.1. Ispra (IT)

Sytuacja Włoch tym różni się od pozostałych państw, w którym mieszczą się ośrodki WCB, że nie ma tam podmiotu zajmującego się przetwarzaniem odpadów promieniotwórczych ani krajowego składowiska na potrzeby ich ostatecznego lub tymczasowego składowania. Z tego względu WCB-Ispra musi zbudować kilka instalacji przetwarzania i kondycjonowania odpadów na terenie samego ośrodka. Zgodnie z prawem włoskim odpady te muszą nadawać się do tymczasowego składowania przez okres, który nie został jeszcze określony, ale może wynosić nawet 50 lat.

Przy określaniu programu Ispra wzięto pod uwagę ten szczególny wymóg, a WCB dostosowało odpowiednio swoją strategię.

Program Ispra obejmuje pięć głównych celów, które mają być realizowane w następującej kolejności:

- utrzymanie przestarzałych obiektów w bezpiecznym stanie, zgodnie z obowiązującymi normami bezpieczeństwa; operacje te określane są mianem „bezpiecznej konserwacji”[2];

- budowa lub remont instalacji do oznaczania właściwości, przetwarzania, kondycjonowania oraz tymczasowego składowania odpadów;

- kondycjonowanie materiałów jądrowych w celu ich składowania na miejscu lub przekazania osobom trzecim;

- odzyskanie, przetworzenie lub rekondycjonowanie istniejących odpadów;

- likwidacja przestarzałych obiektów oraz gospodarka powstałymi przy tym odpadami.

Począwszy od 2004 r., program skupia się głównie na tworzeniu instalacji do oznaczania właściwości i przetwarzania odpadów. Do końca 2007 r. zrealizowano następujące obiekty:

- zakład oczyszczania odpadów płynnych;

- zakład dekontaminacji odpadów stałych za pomocą oczyszczania strumieniowo-ściernego;

- instalacja do oznaczania właściwości fizycznych i radiologicznych odpadów stałych, umożliwiająca monitorowanie zawartości i struktury promieniowania kotłów na odpady;

- instalacja do monitorowania odpadów nieznacznie promieniotwórczych lub niepromieniotwórczych, które mogą być odzyskiwane przy użyciu tradycyjnych kanałów dystrybucji przemysłowej.

Ponadto następujące operacje zostały przeprowadzone albo znajdują się w fazie końcowej:

- 20 ton nienapromieniowanego paliwa wysłano do Stanów Zjednoczonych i Francji;

- 1 500 źródeł promieniowania zostało wycofanych z eksploatacji lub znajduje się na etapie przekazywania osobom trzecim;

- trwa proces usuwania metali alkalicznych;

- trwa proces modyfikacji i odnawiania komór gorących w celu umożliwienia kondycjonowania napromieniowanych materiałów jądrowych obecnych jeszcze na terenie ośrodka;

- trwa proces oznaczania właściwości fizycznych i radiologicznych sześciu głównych przestarzałych obiektów (reaktorów i laboratoriów gorących);

- wykonano inne operacje na potrzeby utrzymania lub dostosowania do nowych wymogów regulacyjnych.

Wykonano część prac w zakresie wstępnej likwidacji, w tym dokonano zburzenia chłodni kominowej reaktora Ispra-1, rurociągu odprowadzającego odpady płynne do starego zakładu przetwarzania oraz kilku budynków pomocniczych, usunięto urządzenia oraz przygotowano do przekazania ponad 1 200 ton metali i innych materiałów.

Dokonano wreszcie restrukturyzacji i rehabilitacji terenu przeznaczonego do przetwarzania i składowania odpadów w celu umieszczenia tam nowych obiektów. Projektowany jest budynek do tymczasowego składowania do 12 000 m3 kondycjonowanych odpadów, co odpowiada całkowitej szacowanej wielkości odpadów w Ispra.

4.2. Karlsruhe (DE)

Inaczej niż w przypadku ośrodka w Ispra, WCB-Karlsruhe jest w stanie usuwać większość swoich odpadów promieniotwórczych do tymczasowego składowiska zarządzanego przez centrum badawcze Forschungszentrum Karlsruhe GmbH, które jest odpowiedzialne—na poziomie regionu—za przetwarzanie i kondycjonowanie odpadów promieniotwórczych przeznaczonych do ostatecznego unieszkodliwienia w przyszłym centrum krajowym.

Od 2004 r. WCB-Karlsruhe zdołało usunąć odpady nagromadzone z wcześniejszych prac badawczych oraz dokonuje likwidacji przestarzałych urządzeń, takich jak komory rękawicowe wykorzystywane w pracy z materiałami niebezpiecznymi. Co roku likwiduje się średnio dwadzieścia takich komór.

4.3. Geel (BE)

W 2004 r. WCB-Geel zakończyło pierwszą fazę swojego programu likwidacji, która obejmowała oczyszczenie laboratorium radiochemicznego. Od 2004 r. w ośrodku zdołano także usunąć część nienapromieniowanych materiałów jądrowych w terminie wcześniejszym niż wynikało to z harmonogramu.

4.4. Petten (NL)

Oprócz prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej w dziedzinach energii niejądrowej, Instytut Energii jest właścicielem reaktora wysokostrumieniowego (HFR), wykorzystywanego do badań nad bezpieczeństwem reaktorów, a mianowicie w zakresie postępowania z paliwami i komponentami oraz bezpieczeństwa przyszłych reaktorów (IV generacji). Od 2004 r. WCB przekazało zezwolenie na eksploatację HFR firmie NRG (NL), która prowadziła już eksploatację reaktora w ramach zezwolenia WCB. Umożliwiło to sprecyzowanie odpowiedzialności wobec krajowych organów ds. bezpieczeństwa, ponieważ od tej chwili operatorem i posiadaczem zezwolenia jest jeden podmiot. WCB pozostanie jednak właścicielem HFR, podczas gdy koszty operacyjne, w tym opłata na poczet jego ostatecznej likwidacji, ponoszone są przez użytkowników końcowych.

Począwszy od roku 2004, WCB-Petten odesłało do Stanów Zjednoczonych partię 420 elementów paliwowych, które stanowiły przejęte pozostałości. Ponadto w 2007 r. przekazano NRG prawa własności dotyczące partii wysoce napromieniowanych materiałów. W ramach budżetu nie prowadzono innych operacji ani nie planuje się innych działań przed ostatecznym zamknięciem reaktora, które odbędzie się nie wcześniej niż w 2016 r.

5. ŁąCZNA OCENA PROGRAMU (2008)

Na początku 2008 r. WCB przystąpiło do oceny programu likwidacji w ośrodkach, aby zweryfikować postępy w realizacji programu LiGO w latach 2004–2008. Ocena miała na celu umożliwić WCB dostosowanie strategii dotyczącej programu oraz związanych z nim kosztów i harmonogramu.

5.1. Stan realizacji programu w Ispra

5.1.1. Przegląd zewnętrzny

W uzupełnieniu do oceny wewnętrznej, WCB poprosiło o przeprowadzenie przeglądu programu Ispra firmę specjalizującą się w zarządzaniu projektami jądrowymi i likwidacji obiektów jądrowych. Przegląd został dokonany w pierwszej połowie 2008 r. i miał na celu ustalenie tych elementów obecnego programu LiGO, które wpływają na całość ryzyka związanego z jego realizacją z punktu widzenia kosztów i harmonogramu.

Przegląd zakończył się ogólnym poparciem wyboru strategii likwidacji oraz technicznego podejścia do programu LiGO w Ispra. Wybraną strategię uznaje się za zgodną z najlepszymi obecnie praktykami w zakresie likwidacji, które dają pierwszeństwo wczesnym działaniom poprzedzającym likwidację, z uwzględnieniem dostępności składowisk lub zakładów unieszkodliwiania odpadów, wymogów dotyczących bezpieczeństwa oraz ograniczeń budżetowych

W trakcie przeglądu zewnętrznego potwierdzono ustalenia wynikające z przeglądu wewnętrznego, dotyczące szeregu ograniczeń i trudności, które są źródłem znaczącego ryzyka oraz niepewności co do kosztów i horyzontu czasowego programu, a także zalecono podjęcie działań w celu złagodzenia tego ryzyka. Wspomniane ryzyko oraz niepewność, a także strategia ich ograniczania, zostały opisane niżej.

5.1.2. Zarządzanie ryzykiem

W 2003 r. opracowano w Ispra program LiGO, opierając się na założeniu, że krajowe centrum składowania odpadów promieniotwórczych zostanie otwarte w 2012 r. W następstwie wątpliwości związanych z dokonanym w 2003 r. wyborem centrum, oczekuje się obecnie, że włoski ośrodek zostanie otwarty najwcześniej w 2020 r. i będzie przeznaczony do składowania odpadów kategorii 2. (o krótkim okresie połowicznego zaniku oraz niskiej i średniej aktywności), natomiast zakład przeznaczony do jedynie tymczasowego (nieostatecznego) składowania odpadów kategorii 3. (o długim okresie połowicznego zaniku oraz wysokiej aktywności) mógłby zostać udostępniony w ramach tej samej lokalizacji.

Program WCB-Ispra opracowywany jest zatem w trudnym kontekście krajowym, biorąc w szczególności pod uwagę brak definitywnych norm w zakresie składowania odpadów, a także nadmiernie surowe regulacje krajowe. Realizację programu ograniczają również lokalne warunki rynkowe oraz wewnętrzne przepisy Komsiji.

Ograniczenia dotyczące rozwoju programu oraz działania podjęte przez WCB w celu ich złagodzenia można podsumować w następujący sposób:

A: Brak definitywnych norm w zakresie składowania odpadów (czyli „kryteriów dopuszczenia odpadów”). Jest to związane głównie z faktem, iż nie podjęto jeszcze decyzji w sprawie krajowego składowiska na potrzeby unieszkodliwiania odpadów promieniotwórczych. Dopóki kryteria te nie mają definitywnego charakteru, WCB narażone jest na ryzyko związane z koniecznością rekondycjonowania odpadów. W takim przypadku ryzyko finansowe byłoby bardzo wysokie.

- Działanie WCB: W celu złagodzenia tego ryzyka WCB zintensyfikowało kontakty z władzami włoskimi, aby spowodować ich zaangażowanie w umożliwienie kondycjonowania odpadów w Ispra zgodnie z tymczasowymi kryteriami dopuszczenia dla odpadów kategorii 2.[3] Spotkało się to ze wstępną pozytywną reakcją włoskiego minsiterstwa. Komisja kontynuuje kontakty na poziomie politycznym w celu osiągnięcia formalnego porozumienia w sprawie ostatecznego składowania oraz kryteriów dopuszczenia odpadów. W międzyczasie WCB dokonało modyfikacji projektu budynku do tymczasowego składowania odpadów w Ispra, aby przyjmować w nim jedynie odpady kategorii 2., ponieważ nie istnieją żadne kryteria dopuszczenia dla odpadów kategorii 3. Ponadto WCB rozważa możliwość kondycjonowania jedynie odpadów kategorii 2., które muszą być odzyskiwane ze względów bezpieczeństwa (np. kotły bitumowane), oraz zaczekania na przyjęcie kryteriów dopuszczenia odpadów lub formalne zobowiązanie administracji włoskiej w zakresie kondycjonowania pozostałych odpadów kategorii 2., a zwłaszcza odpadów kategorii 3. Tego rodzaju reorientacja strategii miała ogromny wpływ na realizację programu, ponieważ projekt tymczasowego składowiska został ponownie przeanalizowany pod kątem przyjmowania jedynie odpadów kategorii 2., a jego otwarcie przewidziane jest obecnie na 2012 r. zamiast 2009 r. Mówiąc o skutkach wspomnianych ograniczeń, należy wspomnieć o problemie pojemników przeznaczonych do tymczasowego składowania odpadów, tzn. o braku pojemników odpowiadających nowych włoskim przepisom, co zmusza WCB do projektowania własnych (odpowiednich) pojemników.

B: Brak progów dotyczących uwalniania odpadów. We Włoszech obowiązuje zasada dopuszczalności uwalniania materiałów nieznacznie promieniotwórczych. Zgodnie z tą zasadą zezwala się na recyklizację materiałów, które nie stanowią żadnego zagrożenia radiologicznego dla ludności. Progi dotyczące uwalniania ustalane są indywidualnie oraz dla każdego radionuklidu (w każdym przypadku wartość maksymalna wynosi 1 Bq/g, a faktyczna wartość może mieścić się w przedziale między 1 Bq/g i wartością porządkową rzędu 0,1 Bq/g). Ośrodek w Ispra otrzymał taką zgodę w lipcu 2008 r. jedynie w odniesieniu do odpadów i materiałów już wytworzonych w trakcie eksploatacji obiektów. W związku z tym możliwe jest obecnie uwolnienie tego rodzaju odpadów.

- Działanie WCB: WCB będzie występować o podobną zgodę w przypadku składania właściwym organom wniosków dotyczących zezwolenia na likwidację każdego obiektu.

C: Niski limit dotyczący narażenia ludności na promieniowanie. Dopuszczalną dawkę promieniowania jonizującego, będącego rezultatem działalności jądrowej, w tym likwidacji, przetwarzania oraz tymczasowego składowania odpadów, na jaką może być narażona ludność, ustalono we Włoszech na poziomie najniższym spośród wszystkich krajów europejskich (10 µSv/rok, tj. między 15 a 100 razy mniej od odpowiednich progów określonych w pozostałych krajach europejskich), z wyjątkiem przypadków przyznania specjalnego odstępstwa przez organy administracyjne. Jest ona również niska w porównaniu z propozycjami zawartymi w zaleceniach Międzynarodowej Komisji ds. Ochrony Radiologicznej (ICRP) z 2007 r.[4] Tak niska dawka progowa stanowi poważne ograniczenie dla planowanych operacji likwidacyjnych.

- Działanie WCB: WCB wzmocniło budynek przeznaczony do tymczasowego składowania odpadów na miejscu, aby obniżyć poziom zewnętrznego narażenia na promieniowanie; Spowodowało to nieznaczne zwiększenie kosztów programu. Obecny próg może stwarzać w przyszłości problemy dla innych operacji likwidacyjnych oraz powodować dalsze koszty.

D: Problem „włoskich pozostałości” w ośrodku w Ipsra. Niektóre z obiektów i odpadów historycznych w Ispra należą w całości lub w części do podmiotów włoskich[5]. Wspomniane obiekty i odpady stanowią „włoskie pozostałości”, które szacuje się na kilkadziesiąt milionów euro. WCB sporządziło własny wykaz pozycji składających się na te pozostałości, ale wspomniana lista oraz wynikające z niej koszty nie zostały jeszcze zaakceptowane przez podmioty po stronie włoskiej, których to dotyczy. Brak porozumienia między zainteresowanymi stronami wpływa na realizację programu oraz zwiększa niepewność co do obciążeń finansowych nakładanych na budżet Wspólnoty.

- Działanie WCB: WCB zapewniło zainteresowanym stronom z Włoch wszelką dostępną dokumentację, aby ustalić rozwiązanie w zakresie projektów związanych z tą sprawą. Komisja kontynuuje kontakty na poziomie politycznym w celu osiągnięcia formalnego porozumienia w sprawie włoskich pozostałości.

E: Czynniki niepewności związane z programem, dotyczące m.in. kosztu ostatecznego unieszkodliwienia odpadów. Ze względu na brak centrum ostatecznego unieszkodliwiania odpadów nie są znane opłaty za ostateczne unieszkodliwienie ani parametry stosowane do obliczania tego kosztu[6]. Niepewność ta ma wpływ na wybór procedur w zakresie przetwarzania i kondycjonowania odpadów[7], a tym samym na harmonogram i koszt programu.

- Działanie WCB: WCB wprowadza planowanie awaryjne na wypadek utrzymywania się niepewności co do kryteriów dopuszczenia odpadów, co może zmusić WCB do dokonania reorientacji programu Ispra na rzecz bezpiecznej konserwacji oraz odłożenia kondycjonowania odpadów do czasu zapewnienia rozwiązania kwestii ostatecznego składowania. Ponadto w celu pokonania niepewności związanej z programem, WCB poprawi modele dotyczące ryzyka oraz skutków programu, a także zwiększy wysiłki w zakresie perspektywicznego planowania przyszłych jego etapów.

F: Ograniczona liczba lokalnych firm posiadających kwalifikacje w dziedzinie jądrowej do prowadzenia prac na terenie ośrodka: ma to wpływ na wyniki przetargów, w ramach których składanych jest niewiele ofert i są one drogie. Powoduje to konieczność ponownego ogłaszania przetargów o zmodyfikowanych wymogach lub ze zmianami w procedurze udzielania zamówienia.

- Działanie WCB: WCB dostosowuje swoje kanały zakupów w celu skrócenia terminów oraz pobudzenia zainteresowania wśród firm odpowiadających na ogłoszenia przetargowe. Generalnie jednak WCB-Ispra odstępuje od kontraktów na usługi małej i średniej skali na rzecz rozwiązań realizowanych „pod klucz”.

G: Wewnętrzne procedury Komisji związane z udzielaniem zamówień , które okazują się czasem zbyt restrykcyjne, biorąc pod uwagę techniczną złożoność programu, np. pozostawiając zbyt mało swobody, jeśli chodzi o skuteczne negocjowanie ofert.

- Działanie WCB: WCB zamierza lepiej wykorzystać procedury Komisji związane z udzielaniem zamówieniem i naborem personelu, aby sprostać wielkim i ryzykownym operacjom przemysłowym, a w szczególności prowadzić negocjacje z wykonawcami w oparciu o szeroki wachlarz wariantów technicznych umożliwiających dostarczanie rozwiązań „pod klucz” w odpowiedzi na wymogi funkcjonalne. Ponadto WCB-Ispra wzmacnia swój zespół ds. likwidacji, zwiększając jego potencjał w zakresie zarządzania przemysłowego.

5.1.3. Wpływ na budżet

Całkowity budżet programu Ispra został poddany przeglądowi w 2007 r. w celu lepszego złagodzenia ryzyka i niepewności związanych z dalszą realizacją programu (zob. pkt 5.1.2), przy jednoczesnym uwzględnieniu zmian – przyjętych i planowanych – mających wpływ na planowanie i koszt projektów likwidacyjnych.

W rezultacie całkowity zrewidowany budżet programu Ispra wynosi 676 mln EUR (2003), co oznacza wzrost o 37,4 mln EUR (2003) lub o 5,9 % w stosunku do prognozy na 2004 r. W związku z tym zmieniono plany dotyczące zobowiązań finansowych.

Główne czynniki powodujące zmienność kosztów są następujące:

- Koszt realizacji obiektów gospodarki odpadami powinien spaść o 6 mln EUR (2003), tzn. o 11 %, z uwagi na fakt, iż wzrost kosztu instalacji przetwarzania odpadów płynnych i stałych jest z nadwyżką rekompensowany przez spadek kosztu budynku do tymczasowego składowania odpadów, który przyjmuje obecnie jedynie odpady kategorii 2., a także ze względu na realizację usług na miejscu zamiast budowy stałych obiektów (superzagęszczenie, cementowanie). Koszt tych usług uwzględnia się dalej w ramach „gospodarki odpadami”.

- Szacunkowy koszt odzyskania historycznych odpadów obecnych na terenie ośrodka oraz gospodarki tymi odpadami został poddany ponownej ocenie wskutek reakcji rynkowej na ogłaszane przetargi oraz wymogów dotyczących dopuszczenia pakietów odpadów w przyszłym centrum krajowym. Wzrost kosztów wynosi 31 mln EUR (2003) czyli +75 %.

- Zarządzanie instalacjami przetwarzania odpadów oraz zapewnienie wspomnianych wyżej usług (superzagęszczenie, cementowanie) zostanie powierzone podmiotom zewnętrznym. Wysokość kosztów to 16 mln EUR (2003).

- Koszt gospodarki (w zakresie usunięcia i tymczasowego składowania) materiałami jądrowymi okazał się znacząco wyższy niż oczekiwano. Szacunkowy koszt został na nowo oszacowany na poziomie 24 mln EUR (2003), co oznacza wzrost o 109 %, z czego 16 mln EUR (2003) dotyczy kwoty zapłaconej już za przekazanie osobom trzecim praw własności do nienapromieniowanych materiałów jądrowych.

- Wydłużenie realizacji programu (o 8 lat), spowodowane opóźnieniem w otwarciu centrum składowania odpadów we Włoszech, oraz trudności związane z zakupami spowodują, że koszty utrzymania i monitorowania obiektów będą ponoszone do 2028 r. Szacunkowy koszt dodatkowy dla tej pozycji wynosi 28 mln EUR (2003), co oznacza wzrost o 35 %.

- Demontaż obiektów jądrowych (reaktorów i laboratoriów gorących) został również na nowo oszacowany na poziomie 10 mln EUR (2003), co oznacza wzrost o 10 %, aby uwzględnić większy koszt pakietów odpadów w związku z wymogami regulacyjnymi w zakresie odporności pojemników na korozję przez okres 50 lat.

- Koszt ostatecznego składowania pakietów odpadów w przyszłym centrum składowania odpadów we Włoszech zostaje pomniejszony o 27 mln EUR (2003), tj. o 15 %, w związku ze spadkiem niepewności co do wolumenu kondycjonowanych odpadów. Należy przy tym pamiętać, że koszty składowania, o których mowa, nie zostały jeszcze formalnie potwierdzone. Są to jednak w dalszym ciągu jedne z najwyższych kosztów ponoszonych w państwach członkowskich.

- Inne korekty koszty są wynikiem uwzględnienia kosztów dodatkowych usług w zakresie obiektów (świadczonych przez firmy zewnętrzne) oraz odjęcia wkładu włoskiego tytułem „włoskich pozostałości” w ośrodku. Połączenie tych dwóch pozycji przekłada się na obniżkę w wysokości 6 mln EUR (2003), przy czym jest to bardzo ostrożny szacunek.

- Szacunkowy koszt związany z personelem zostaje obniżony o 32 mln EUR (2003), co oznacza spadek o 30 %. Jest to wynikiem planów dotyczących zlecenia firmom zewnętrznym większej części prac, co doprowadziło do pewnych opisanych wcześniej wzrostów kosztów.

5.2. Stan realizacji programu w Karlsruhe, Geel i Petten

5.2.1. Karlsruhe (DE)

WCB-Karlsruhe boryka się podobnymi ograniczeniami jak Ispra z uwagi na brak centrum ostatecznego składowania odpadów w Niemczech . Trwa realizacja dwóch projektów, jednego w byłej kopalni rudy „Schacht KONRAD” na potrzeby składowania odpadów o niskiej aktywności, a drugiego w Gorleben na potrzeby składowania wszystkich rodzajów odpadów, w tym odpadów o wysokiej aktywności.

Główna zmiana, jak ma miejsce, dotyczy usunięcia niedużych ilości napromieniowanych materiałów jądrowych, które nie są jednolite i mają różną postać. Wspomniane pozostałości pochodzą z różnych eksperymentów, które są zazwyczaj prowadzone we współpracy z innymi ośrodkami badawczymi lub na rzecz operatorów obiektów jądrowych. WCB-Karlsruhe próbowało negocjować przetworzenie części tych materiałów zawierających pluton w jednym z laboratoriów zewnętrznych, ale koszty okazały się zaporowe. Obecnie rozważa się jedynie wariant składowania odpadów, ale oznacza to konieczność oznaczenia właściwości i kondycjonowania materiałów, co także jest również uzależnione od warunków dopuszczenia w centrach składowania w Niemczech. Z powyższych względów operacje te zostały przełożone w oczekiwaniu na sprecyzowanie i dostępność obiektów. W programie przewidziano odpowiednie środki budżetowe na rozwiązanie na tego problemu. Mogą one jednak okazać się niedostateczne w przypadku zwiększenia wymogów dotyczących dopuszczenia tych materiałów do ostatecznego unieszkodliwienia.

W 2007 r. rząd niemiecki sprecyzował swoje zamiary, jeśli chodzi o centrum składowania KONRAD, które ma zostać otwarte w 2013 r. Ponadto od czasu ostatniego komunikatu, wskutek orzeczenia sądu federalnego, zmieniona została ustawa w sprawie opłat pobieranych od użytkowników centrów składowania odpadów w Niemczech. Znacząco podniesiono płatności zaliczkowe z tytułu opłat od ośrodków badawczych, w tym także z mocą wsteczną.

W przypadku WCB-Karlsruhe opłata wzrosła o 21 mln EUR (2013) dla okresu lat 1977–2012. Efektem przyszłego otwarcia obiektu KONRAD jest opracowanie nowych norm w zakresie dopuszczenia odpadów, które były już kondycjonowane.

Podjęte muszą zostać dodatkowe działania, które będą monitorowane przez krajową agencję ds. kontroli. Dodatkowy koszt, jaki ma zostać poniesiony, wynosi 7,2 mln EUR (2003).

Ponadto WCB-Karlsruhe zbudowało nowe laboratorium w celu spełnienia wymogów zezwolenia. Przyszłe zobowiązania związane z nowym laboratorium szacuje się na 10 mln EUR (2003).

Wskutek skorygowania budżetu wynosi on obecnie 427,2 mln (2003) w porównaniu z 389 mln EUR (2003) w ostatnim komunikacie, co oznacza wzrost o 9,7 % czyli o 38,2 mln EUR (2003). W rezultacie dokonano rewizji planów w zakresie zobowiązań finansowych (zob. załącznik 1).

5.2.2. Geel (BE)

Koszty i plany pozostają takie jak w prognozach z 2004 r. (zob. załącznik 1), tzn. 42 mln EUR (2003).

5.2.3. Petten (NL)

Od 1996 r. eksploatacji HFR towarzyszy tworzenie środków na potrzeby jego likwidacji. Środki te pochodzą z finansowanego przez Niderlandy i Francję programu uzupełniającego na rzecz wykorzystania reaktora do celów naukowych. Na koniec 2007 r. ich wysokość wynosiła 8,2 mln EUR. W związku z niepewnością co do przyszłości HFR, WCB postanowiło w 2004 r. nie uwzględniać chwilowo wspomnianych środków. Całkowity budżet na potrzeby likwidacji w Petten nie zmienił się zatem i wynosi 69 mln EUR (2003).

6. STAN REALIZACJI PROGRAMU I BUDżETU NA KWIECIEń 2008 (STRESZCZENIE)

Poniższa tabela stanowi podsumowanie postępów w realizacji programu, porównując prognozę z 2003 r. do faktycznego postępu (kwiecień 2008), tzn. zestawiając przewidywane w 2003 r. wydatki w ramach programu z wydatkami faktycznie poniesionymi.

Geel | SEC 2004 | 41,9 | 6,8 | 16,1 % |

COM 2008 | 41,9 | 6,9 | 16,6 % |

Ispra | SEC 2004 | 638,6 | 165,6 | 25,9 % |

COM 2008 | 676,0 | 119,5 | 17,7 % |

Karlsruhe | SEC 2004 | 389,0 | 30,1 | 7,7 % |

COM 2008 | 427,2 | 43,2 | 10,1 % |

Petten | SEC 2004 | 68,8 | 11,1 | 16,1 % |

COM 2008 | 69,1 | 17,1 | 24,7 % |

Plany awaryjne | SEC 2004 | 6,9 | 0,6 | 8,4 % |

COM 2008 | 7,5 | 0,8 | 11,1 % |

Razem | SEC 2004 | 1145,3 | 214,2 | 18,7 % |

COM 2008 | 1221,7 | 187,5 | 15,3 % |

W poniższej tabeli podsumowano zmiany wysokości kosztów programu LiGO pomiędzy rokiem 2004 i 2008 (wszystkie liczby w mln EUR (2003)).

Geel | SEC 2004 | 39,8 | 2,1 | 41,9 | 3,7 % |

COM 2008 | 39,8 | 2,1 | 41,9 | 3,4 % |

Ispra | SEC 2004 | 531,3 | 107,3 | 638,6 | 55,8 % |

COM 2008 | 601,1 | 74,9 | 676,0 | 55,3 % |

Karlsruhe | SEC 2004 | 340,0 | 49 | 389,0 | 34,0 % |

COM 2008 | 378,2 | 49 | 427,2 | 35,0 % |

Petten | SEC 2004 | 67,0 | 1,8 | 68,8 | 6,0 % |

COM 2008 | 67,0 | 2,1 | 69,1 | 5,7 % |

Plany awaryjne | SEC 2004 | 0,0 | 6,9 | 6,9 | 0,6 % |

COM 2008 | 0,3 | 7,2 | 7,5 | 0,6 % |

Razem | SEC 2004 | 978,2 | 167,2 | 1145,3 | 100 % |

COM 2008 | 1086,4 | 135,3 | 1221,7 | 100 % |

Całkowity koszt programu wynosi obecnie 1 222 mln EUR (2003) i od 2004 r. zwiększył się o 6,7 % czyli 76,3 mln EUR (2003).

7. WPłYW FINANSOWY

Nie przewiduje się dodatkowych skutków finansowych dla okresu 2008–2013.

W mln EUR (w cenach bieżących)

2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |

28,7 | 32,66 | 26,9 | 26,27 | 32,72 | 30,90 |

W następnym komunikacie dla Parlamentu Europejskiego i Rady, przewidzianym na 2011 r., określone zostaną kwoty przewidywane w nowych wieloletnich ramach finansowych.

8. OPINIA GRUPY NIEZALEżNYCH EKSPERTÓW

Utworzenie grupy niezależnych ekspertów w dziedzinie likwidacji i przetwarzania odpadów, której zadaniem jest doradzanie w kwestiach prowadzenia programu LiGO, zostało zaproponowane na początku realizacji programu przez WCB i zatwierdzone przez jego Radę Gubernatorów. Grupa składa się z ekspertów europejskich z różnych państw członkowskich i zbiera się dwa razy do roku. Doradza w sprawach strategii likwidacji i przetwarzania odpadów, dostępnych technologii, organizacji i prowadzenia przetargów, zarządzania zasobami wewnętrznymi, szkoleniami i wszelkimi innymi aspektami związanymi ze wspomnianym wyżej programem.

Z grupą konsultowano się zwłaszcza w przypadku strategicznych aspektów programu Ispra, w tym przykładowo w kwestii wariantów dotyczących tymczasowego składowania odpadów. WCB uzyskało cenne porady, a ostatecznie pełne poparcie dla przyjętej strategii.

Również tekst niniejszego komunikatu został skonsultowany z grupą ekspertów, która wyraziła swoją pozytywną opinię wraz z poniższymi uwagami:

- Jeśli chodzi o problem kryteriów dopuszczenia odpadów, Włochy powinny zagwarantować, że odpady kondycjonowane obecnie według obowiązujących norm nie będą musiały być w przyszłości poddane rekondycjonowaniu albo przynajmniej, że koszt wynikający z tego rodzaju ewentualnego rekondycjonowania nie będzie pokrywany w ramach programu LiGO dla Ispra.

- Jeśli chodzi o dopuszczalną dawkę promieniowania jonizującego, będącego rezultatem działalności jądrowej, w tym likwidacji, przetwarzania oraz tymczasowego składowania odpadów, na jaką może być narażona ludności, jest ona najniższa spośród wszystkich krajów europejskich (10 µSv/rok, tj. między 15 a 100 mniej od odpowiednich progów określonych w pozostałych krajach europejskich; wartość ta jest również niska w porównaniu z propozycjami zawartymi w zaleceniach ICRP z 2007 r.[8]). Wpływ tak niskich limitów na koszt niektórych obiektów, które będą realizowane w Ispra, powinien zostać należycie uwzględniony.

9. OPINIA RADY GUBERNATORÓW WCB

- Rada Gubernatorów zgadza się na przedłożenie Radzie i Parlamentowi Europejskiemu projektu komunikatu w sprawie postępów w realizacji programu likwidacji obiektów i gospodarki odpadami oraz wyraża aprobatę dla postępów dokonanych do tej pory w stosunku do pierwotnych założeń programu.

- Rada Gubernatorów popiera zmieniony plan, w tym rewizję budżetu oraz terminów realizacji, wyraża aprobatę dla działań WCB mających na celu zachowanie pierwotnych kosztów programu oraz zachęca WCB do kontynuowania negocjacji z władzami krajowymi.

- Biorąc pod uwagę zasadnicze ograniczenia i czynniki niepewności, Rada Gubernatorów proponuje, aby aktualne informacje na temat postępu prac zostały przedstawione Radzie i Parlamentowi Europejskiemu w ciągu 2 lat od daty niniejszego komunikatu.

10. WNIOSKI

Od czasu ostatniego komunikatu w 2004 r. poczyniono znaczące postępy. Usunięcie materiałów jądrowych, uruchomienie kilku instalacji przetwarzania i oznaczania właściwości odpadów oraz rozpoczęcie oznaczania w dużych obiektach przeznaczonych do likwidacji to niektóre z kluczowych działań w ramach programu, w których osiągnięto postęp.

Pozostaje szereg czynników niepewności, zwłaszcza w odniesieniu do sytuacji w Ispra.

WCB przedsięwzięło wielostronne zarządzanie ryzykiem w celu ich wyeliminowania. Pierwszorzędne znaczenie ma rozwiązanie problemu kryteriów dopuszczenia odpadów, gdyż bez tego zablokowana zostanie droga do ich ostatecznego unieszkodliwienia. W przypadku utrzymywania się niepewności co do kryteriów dopuszczenia odpadów, WCB może być zmuszone dokonać reorientacji programu likwidacji w części dotyczącej Ispra na rzecz bezpiecznej konserwacji oraz odłożyć kondycjonowanie odpadów do czasu zapewnienia rozwiązania kwestii ostatecznego składowania.

ZAŁĄCZNIK 1: Koszty i harmonogram programu

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 |SEC

2004 |COM

2008 | |Razem |39,832 |39,832 |2,104 |2,104 |531,336 |601,133 |107,311 |74,887 |340,001 |378,201 |49 |49,002 |67 |67 |1,819 |2,071 | |0,275 |6,939 |7,181 |978,169 |1.086,442 |167,174 |135,245 | | <2003 |6,149 |6,149 | | |21,36 |21,36 |8,789 |8,471 |11,611 |11,611 | | | | | | | | | | |39,12 |39,12 |8,789 |8,471 | |2003-07 |0,52 |794 |0,1 | |116,511 |71,473 |18,921 |17,964 |18,113 |30,66 |0,415 |0,882 |10,9 |16,66 |0,156 |0,408 | |0,275 |0,58 |0,561 |146,044 |119,862 |20,173 |19,814 | |2008 | |106 | | |20,975 |22,333 |5,2 |3,4 |3,533 |2,927 |0,15 |0,165 | | | | | | |0,264 |0,307 |24,508 |25,367 |5,614 |3,872 | | 2009 | | | | |24,8 |25,267 |5,2 |3,4 |3,533 |2,896 |0,15 |0,165 | | | | | | |0,264 |0,314 |28,333 |28,163 |5,614 |3,88 | | 2010 | | | | |18,65 |16,915 |5,2 |3,4 |3,533 |5,715 |0,15 |0,165 | | | | | | |0,264 |0,328 |22,183 |22,63 |5,614 |3,894 | | 2011 | | | | |14,65 |15,056 |5,3 |3,4 |3,533 |6,505 |0,15 |0,165 | | | | | | |0,269 |0,336 |18,183 |21,561 |5,719 |3,902 | | 2012 | | | | |19,84 |19,285 |5,3 |3,4 |3,533 |6,915 |0,15 |0,165 | | | | | | |0,269 |0,345 |23,373 |26,2 |5,719 |3,910 | | 2013 | | | | |16,55 |19,686 |5,3 |3,4 |3,533 |4,453 |0,15 |0,165 | | | | | | |0,269 |0,36 |20,083 |24,139 |5,719 |3,925 | | >2013 |33,163 |32,783 |2,004 |2,104 |278 |389,758 |48,1 |28,05 |289,079 |306,519 |47,685 |47,130 |56,1 |50,34 |1,663 |1,663 | | |4,758 |4,63 |656,342 |779,4 |104,21 |83,577 | | Wszystkie liczby w mln EUR (2003)

Uwaga: kolumna „rok” wskazuje na rok wykorzystania, tzn. przed 2003 r. (<2003), lata 2003-2007, kolejne lata do 2013 r., po 2013 r.(>2013).

„Zobowiązania” oznaczają wydatki na sprzęt, wydatki operacyjne oraz usługi; „personel” oznacza wydatki na personel WCB.

[1] LiGO: likwidacja obiektów i gospodarka odpadami.

[2] Oznacza to utrzymywanie zamkniętych obiektów w bezpiecznych i chronionych warunkach z uwagi na ich wiek lub w odpowiedzi na zmiany krajowych i międzynarodowych zasad bezpieczeństwa. Etap ten poprzedza likwidację obiektów.

[3] Odpady kategorii 2. (o niskiej i średniej aktywności oraz krótkim okresie połowicznego zaniku) stanowią 95 % odpadów promieniotwórczych w Ispra.

[4] Publikacja ICRP nr 103, tom 37, nr 2-4 z 2007 r., s. 116-117 (narażenie ludności – narażenie długotrwałe): „Dopuszczalna dawka powinna być mniejsza niż 1 mSv, przy czym wskazana byłaby wartość nieprzekraczająca ok. 0,3 mSv” .

[5] ENEA i ENEL

[6] Kwestia opłaty za ostateczne unieszkodliwienie pozostaje otwarta: decyzja, czy podstawą opłaty miałby być wolumen odpadów, czy też przestrzeń zajmowana wewnątrz składowiska, może mieć wpływ na strategię WCB dotyczącą gospodarki odpadami.

[7] Przykładowo, w zależności od wysokości opłaty za końcowe składowanie można rozważyć spalanie odpadów zamiast ich zagęszczania i cementowania.

[8] Publikacja ICRP nr 103, tom 37, nr 2-4 z 2007 r., s. 116-117 (narażenie ludności – narażenie długotrwałe): „Dopuszczalna dawka powinna być mniejsza niż 1 mSv, przy czym wskazana byłaby wartość nieprzekraczająca ok. 0,3 mSv” .

52008DC0903