52008DC0699

Komunikat Komisji do Parlamentu europejskiego i Rady - Inicjatywa na rzecz surowców : zaspokajanie naszych kluczowych potrzeb w celu stymulowania wzrostu i tworzenia miejsc pracy w Europie {SEK(2008) 2741} /* KOM/2008/0699 wersja ostateczna */


[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 4.11.2008

KOM(2008) 699 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

INICJATYWA NA RZECZ SUROWCÓW – ZASPOKAJANIE NASZYCH KLUCZOWYCH POTRZEB W CELU STYMULOWANIA WZROSTU I TWORZENIA MIEJSC PRACY W EUROPIE

{SEK(2008) 2741}

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

INICJATYWA NA RZECZ SUROWCÓW – ZASPOKAJANIE NASZYCH KLUCZOWYCH POTRZEB W CELU STYMULOWANIA WZROSTU I TWORZENIA MIEJSC PRACY W EUROPIE

Wprowadzenie

Surowce są niezbędne dla funkcjonowania współczesnych społeczeństw zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Dostęp do surowców mineralnych i ich cenowa przystępność są decydujące dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki UE. Sektory, takie jak sektor budowlany, chemiczny, motoryzacyjny, lotniczy i maszynowy, które zapewniają całkowitą wartość dodaną w wysokości 1 324 mld EUR oraz zatrudnienie około 30 mln osób (załącznik 1), zależne są od dostępu do surowców.

Podczas gdy wzrost kosztów energii i wysoka zależność UE od importu energii już teraz zajmuje ważne miejsce na liście priorytetów politycznych, podobnym wyzwaniom związanym z surowcami innymi niż energia nie poświęcono jeszcze pełnej uwagi. Z jednej strony, UE posiada wiele złóż surowców. Jednakże ich poszukiwanie i wydobycie coraz częściej jest utrudnione przez konkurencyjne sposoby użytkowania gruntów oraz wiele regulacji w zakresie ochrony środowiska, a także przez ograniczenia technologiczne w dostępie do złóż surowców mineralnych. Z drugiej strony, UE jest w dużym stopniu zależna od przywozu strategicznie ważnych surowców, które są coraz częściej narażone na zakłócenia rynkowe. W przypadku metali wykorzystywanych w sektorze nowych technologii zależność tę można nawet uznać za kluczową ze względu na ich wartość ekonomiczną i wysokie ryzyko związane z dostawami. Jednocześnie istotne możliwości leżą w zabezpieczaniu dostaw surowców poprzez zwiększenie wydajności zasobów i recykling.

Zabezpieczenie niezawodnego i niezależnego od zakłóceń dostępu do surowców staje się coraz ważniejszym czynnikiem dla konkurencyjności UE, a tym samym ma decydujące znaczenie dla powodzenia partnerstwa lizbońskiego na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Ta kluczowa zależność UE od określonych surowców oznacza, że przejście ku bardziej efektywnej pod względem zużycia zasobów gospodarki oraz w kierunku zrównoważonego rozwoju[1] staje się jeszcze pilniejsze. Należy zatem opracować spójniejszą strategię polityczną, jak zaproponowała Rada w maju 2007 r.[2] Komunikat ten jest pierwszym krokiem w tym kierunku, dokonanym w oparciu o wnikliwą analizę[3] przeprowadzoną przez Komisję i o wyniki publicznych konsultacji[4] w 2008 r. Powinno to także pomóc UE w sformułowaniu wspólnego stanowiska w międzynarodowej dyskusji na temat surowców, która została podjęta na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych[5] i przez grupę G8[6].

Podczas gdy niniejszy Komunikat skupia się na surowcach mineralnych innych niż energia, analiza leżąca u jego podstaw i proponowane środki, w szczególności w odniesieniu do zakłóceń w handlu ze strony krajów trzecich, dotyczą w dużym stopniu innych surowców niebędących energią (takich jak drewno), w przypadku których także występują ograniczenia dostaw i zagrożenia dla konkurencyjności spowodowane zakłóceniami na rynku.

1. analiza popytu na surowce inne niż energia i ich podaży

1.1. Sytuacja w zakresie podaży w Europie – od samowystarczalności po wysoką zależność od przywozu

UE jest samowystarczalna pod względem minerałów budowlanych , w szczególności kruszyw, i jest głównym światowym producentem gipsu i kamienia naturalnego. Dostępność kruszyw ze źródeł regionalnych i lokalnych jest niezbędna dla rozwoju gospodarczego, ze względu na ograniczenia logistyczne i koszty transportu. UE jest także największym lub drugim na świecie producentem niektórych minerałów przemysłowych , mimo że pozostaje ona importerem netto większości z nich (załącznik 2, tabela 1). Niemniej jednak, UE jest wysoce zależna od przywozu minerałów metalicznych , gdyż jej produkcja stanowi jedynie 3 % produkcji światowej (załącznik 2, wykres 1 i tabela 2).

Oprócz surowców pierwotnych, gospodarka UE w dużej mierze opiera się na surowcach wtórnych . Zużycie odzyskanego złomu wzrosło znacząco w ostatnich dziesięcioleciach i stanowi obecnie 40-60 % produkcji metali w UE. Niemniej jednak, dostęp do złomu w Europie staje się coraz trudniejszy; przez ostatnie 8 lat przywóz do UE złomu metali nieżelaznych i szlachetnych spadł o ponad 40 %, podczas gdy wywóz zwiększył się o ponad 125 %, powodując niedobory i wzrost cen tych surowców wtórnych. Podobną tendencję obserwuje się w przypadku wywozu złomu żelaznego. Jedną z przyczyn tej sytuacji jest fakt, że produkty wycofane z eksploatacji nie zostają wprowadzone do właściwych kanałów recyklingu, lecz są wysyłane nielegalnie poza terytorium UE, co powoduje utratę wartościowych surowców wtórnych i negatywne skutki dla środowiska.

UE jest w dużym stopniu zależna od przywozu metali wykorzystywanych w sektorze nowych technologii takich jak kobalt, platyna, ziemie rzadkie i tytan. Mimo że często są one potrzebne jedynie w niewielkich ilościach, stają się one coraz ważniejsze dla rozwoju zaawansowanych technologicznie produktów, z uwagi na coraz większą liczbą ich zastosowań. UE nie będzie w stanie dokonać zmian w kierunku zrównoważonej produkcji i przyjaznych dla środowiska produktów bez takich metali. Metale te odgrywają kluczową rolę w rozwoju innowacyjnych „przyjaznych dla środowiska technologii”, mających na celu zwiększenie efektywności energetycznej i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Samochody o napędzie wodorowym wymagają platynowych katalizatorów. Hybrydowe samochody elektryczne potrzebują baterii litowych, a nadstopy renu są niezbędne do produkcji nowoczesnych samolotów (załącznik 2, tabela 3).

Istnieją trzy główne powody, dla których niektóre z tych surowców, takie jak platyna lub ind, są szczególnie istotne: po pierwsze, mają one duże znaczenie gospodarcze dla kluczowych sektorów, po drugie, UE stoi w obliczu wysokiego ryzyka w zakresie dostaw, związanego np. z wysoką zależnością od przywozu oraz z wysokim poziomem koncentracji surowców w określonych krajach oraz, po trzecie, obecnie brak substytutów tych surowców. UE już doświadczyła kryzysu w dostawach w 2000 r., kiedy to dynamiczny rozwój telefonii komórkowej spowodował nagły wzrost popytu na tantal. Można się spodziewać, że takie sytuacje będą zdarzać się coraz częściej w związku z wieloma zastosowaniami tych materiałów, i nie można wykluczać przejściowych zakłóceń w zaopatrzeniu.

Chiny, Afryka, Ameryka Południowa, Rosja i Australia to głowni dostawcy surowców wykorzystywanych w sektorze nowych technologii dla Europy (załącznik 3). Szczególne ryzyko stwarza fakt, że niektóre źródła ważnych surowców znajdują się w tych częściach świata, w których nie funkcjonuje gospodarka rynkowa lub które są niestabilne politycznie lub gospodarczo.

Gdy długoterminowe perspektywy rynkowe stworzą bardziej korzystne warunki dla nowych projektów wydobycia i recyklingu na całym świecie, ważne będzie, aby UE nie przegapiła możliwości lepszego wykorzystania swoich możliwości w tym zakresie lub opracowania substytutów. Mimo, że istnieją przykłady nowych inicjatyw w zakresie wydobycia, podejmowanych w Szwecji, Finlandii i w kilku nowych państwach członkowskich, nadal istnieją ograniczenia we wdrażaniu ram prawnych obowiązujących na poziomie unijnym i krajowym, które zagrażają przyszłemu rozwojowi przemysłu wydobywczego UE. Ponieważ sektor surowców innych niż energia ograniczony jest do działania na terenach, na których znajdują się znane i ekonomicznie opłacalne złoża minerałów, konieczne jest opracowanie strategii mających na celu zabezpieczenie dostępu do tych złóż na przyszłość.

Strategie zwiększenia efektywności wykorzystania zasobów, ich recyklingu i ponownego wykorzystania są istotne dla sprostania rozwojowi społecznemu i gospodarczemu w kontekście ograniczonego dostępu do zasobów i dużej zależności od przywozu. Korzyść z recyklingu jest taka, że przyczynia się on do efektywności energetycznej, szczególnie w przypadku metali, gdzie produkcja w oparciu o surowce wtórne (złom) jest znacznie bardziej energooszczędna niż produkcja w oparciu o surowce pierwotne.

Możliwości gospodarcze są duże pod warunkiem, że przezwyciężony zostanie szereg barier hamujących dalszy rozwój rynków recyklingu[7]. Bariery te obejmują brak informacji na temat jakości materiałów pochodzących z recyklingu oraz znaczne koszty poszukiwania i transakcji, gdyż dla kupujących i sprzedających szczególnie trudne jest dotarcie do siebie nawzajem, a nawet dowiedzenie się o istnieniu drugiej strony. Inną barierą są niewłaściwe systemy gospodarki odpadami i ich zbierania w państwach członkowskich. Na przykład w przypadku opakowań aluminiowych, w różnych państwach członkowskich recyklingowi poddawane jest od 30 do 80 % opakowań. Wskazuje to na niewykorzystany potencjał wzrostu efektywności wykorzystania materiałów gospodarce.

1.2. UE staje przed fundamentalnym zmianami na rynkach globalnych

Z geologicznego punktu widzenia, w przypadku większości surowców nic nie wskazuje na to, aby nagle na świecie miało ich fizycznie zabraknąć. Jednakże dostępność geologiczna niekoniecznie oznacza dostęp do tych surowców dla przedsiębiorstw UE. W rzeczywistości, zasadnicze zmiany na rynkach światowych zagrażają konkurencyjności europejskiego przemysłu.

1.2.1. Dostępność surowców i kształtowanie się ich cen

Międzynarodowe rynki metali i minerałów podlegają cyklicznym wahaniom w zakresie podaży i popytu (załącznik 4, wykres 1). Od początku naszego wieku, gwałtowny i nieprzewidziany wzrost popytu stymulowany znacznym wzrostem gospodarek szybko rozwijających się doprowadził do potrojenia cen metali w latach 2002 – 2008. W szczególności Chiny odpowiedzialne były za ponad 50-procentowy wzrost światowego zużycia metali przemysłowych w latach 2002 – 2005. Podczas gdy obecne efekty kryzysu finansowego prowadzą do spowolnienia wzrostu globalnego popytu na surowce, oczekuje się, że poziom wzrostu gospodarek szybko rozwijających się będzie nadal wywierał duży wpływ na popyt na surowce. Mimo że ostatnio wzrastają koszty poszukiwań surowców (załącznik 4, wykres 2), oczekuje się, że tempo i skala wzrostu popytu spowodują, że podaż nie będzie nadążała za popytem, co ekonomiści opisują jako supercykl.

1.2.2. Nowe strategie przemysłowe i ryzyko złego funkcjonowania rynków globalnych

Coraz częściej wiele gospodarek szybko rozwijających się prowadzi politykę przemysłową mającą na celu ochronę swojej bazy zasobów, tak aby stworzyć przewagę dla swojego przemysłu wykorzystującego te zasoby. Widoczne jest to w mnożących się instrumentach rządowych powodujących zakłócenia w międzynarodowym handlu surowcami. Obejmują one podatki i kontyngenty wywozowe, wraz z subsydiami, ustalaniem cen, systemami podwójnych cen oraz zasadami ograniczającymi inwestycje. Zidentyfikowano ponad 450 ograniczeń wywozowych dotyczących ponad 400 różnych surowców (np. metali, drewna, substancji chemicznych, skór i skórek) (załącznik 4, tabela 1). Chiny, Rosja, Ukraina, Argentyna, Republika Południowej Afryki i Indie należą do głównych krajów wprowadzających takie środki, podczas gdy często korzystają one z dostępu bezcłowego lub przy obniżonej stawce celnej do rynku pochodnych produktów końcowych w UE, stwarzając niekorzystne warunki konkurencji dla wielu sektorów przemysłowych UE.

Kraje szybko rozwijające się prowadzą także specjalną politykę wobec krajów bogatych w zasoby, z oczywistym zamiarem zapewnienia sobie uprzywilejowanego dostępu do surowców. Na przykład w ostatnich latach Chiny i Indie znacznie zacieśniły swoje stosunki gospodarcze z Afryką; w przypadku Chin dotyczy to dużych projektów infrastrukturalnych i aktywnego udziału w działalności poszukiwawczej i wydobywczej w takich krajach, jak Zambia (miedź), Demokratyczna Republika Konga (miedź, kobalt), Republika Południowej Afryki (ruda żelaza), Zimbabwe (platyna) oraz Gabon, Gwinea Równikowa i Kamerun (drewno).

Na sytuację w zakresie podaży dodatkowo wpływa zwiększona koncentracja na poziomie krajów produkujących oraz dalsza koncentracja i integracja pionowa na poziomie przedsiębiorstw, co może stwarzać problemy w dostępie do surowców (załącznik 4, wykres 3, załącznik 5). Na przykład, zaledwie trzy przedsiębiorstwa produkcyjne kontrolują obecnie około 75 % handlu morskiego rudą żelaza. Taka sytuacja może stwarzać ryzyko ograniczonej konkurencji, z czego wynikają wyższe ceny dla przemysłu wykorzystującego te surowce. Przedsiębiorstwa wykorzystujące surowce zarządzają ryzykiem poprzez takie środki, jak gromadzenie zapasów i kontrakty długoterminowe lub stosują strategię integracji pionowej z przedsiębiorstwami górniczymi

Ponad 50 % głównych złóż zasobów mineralnych znajduje się w krajach, których produkt narodowy brutto (PNB) na osobę nie przekracza 10 USD dziennie. Stwarza to nowe możliwości dla krajów rozwijających się bogatych w zasoby, szczególnie w Afryce (załącznik 6), znacznego zwiększenia ich dochodu narodowego, gdyż wiele z nich nadal jest zagrożonych ubóstwem lub powolnym wzrostem. Jednakże niektóre z tych krajów dotknięte są ostrymi konfliktami, czasem podsycanymi rywalizacją o kontrolę zasobów naturalnych oraz niewłaściwym sposobem sprawowania rządów, w szczególności w kwestii alokacji przychodów z tytułu zasobów. Ponadto kraje te mają często trudności w negocjowaniu z zagranicznymi przedsiębiorstwami górniczymi z powodu niesymetrycznych informacji o wartości złóż oraz niewystarczających zasobów administracyjnych. W niektórych przypadkach pojawiły się wątpliwości co do praktyk przedsiębiorstw w zakresie ochrony środowiska i praw pracowniczych, a w innych – pojawiły się zastrzeżenia co do wpływu określonych kontraktów publiczno-prywatnych na zadłużenie tych krajów.

2. Odpowiedź UE: zintegrowana strategia

Kraje uprzemysłowione, takie jak Japonia i Stany Zjednoczone, uznały swoją kluczową zależność od określonych surowców i prowadzą specjalną politykę w celu zabezpieczenia dostaw surowców. Na przykład Stany Zjednoczone określiły, które surowce są dla nich strategicznie istotne, a także utrzymują zapasy surowców, które są kluczowe dla przemysłu obronnego. Japonia zaangażowała się także w zapewnienie podstawowego dostępu do surowców (załącznik 7). Mimo że państwa członkowskie UE prowadzą specjalną politykę, jak dotąd nie opracowano żadnej zintegrowanej strategii na poziomie UE mającej na celu zapewnienie wystarczającego dostępu do surowców po uczciwych i niezniekształconych cenach Zaproponowano, aby UE uzgodniła zintegrowaną strategię w zakresie surowców. Strategia taka powinna być oparta na trzech następujących filarach:

1. zapewnienie dostępu do surowców na rynkach międzynarodowych na tych samych warunkach, co inni konkurenci przemysłowi;

2. ustalenie właściwych warunków ramowych wewnątrz UE w celu wspierania stabilnych dostaw surowców ze źródeł europejskich;

3. wspieranie ogólnej efektywności wykorzystania zasobów i promowanie recyklingu w celu ograniczenia zużycia surowców pierwotnych w UE oraz zmniejszenia względnej zależności od przywozu.

Ponadto Komisja zaleca, aby w zintegrowanej strategii europejskiej, jako działanie priorytetowe, zdefiniowane zostały kluczowe dla UE surowce W tym zakresie Komisja proponuje określić, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami, wspólny wykaz kluczowych surowców. Wstępna ocena wskazuje na wysoką zależność UE od określonej liczby surowców (załącznik 8).

2.1. Pierwszy filar: Dostęp do surowców na rynkach światowych i niezakłócone warunki

UE powinna prowadzi aktywną politykę w zakresie surowców w celu zabezpieczenia dostępu do surowców. Powinna ona obejmować skuteczniejszą koordynację i spójność pomiędzy różnymi dziedzinami polityki zewnętrznej (stosunki zagraniczne, handel i rozwój). Oznacza to również koordynację na poziomie UE w zakresie zarządzania partnerstwami strategicznymi UE[8] i dialogu politycznego z partnerskimi krajami trzecimi, gospodarkami szybko rozwijającymi się i ich ugrupowaniami regionalnymi, na zasadach „wzajemnego interesu”. W szczególności :

- z Afryką, poprzez wzmocnienie dialogu i działań w obszarze dostępu do surowców oraz w zakresie gospodarki zasobami naturalnymi, jak również infrastruktury transportowej, wraz z wdrożeniem wspólnej strategii oraz planu działania na lata 2008 – 2010;

- z gospodarkami szybko rozwijającymi się, takimi jak Chiny i Rosja, poprzez wzmocnienie dialogu m.in. w celu usunięcia środków powodujących zakłócenia na rynku.

- z państwami zależnymi od surowców, takimi jak Stany Zjednoczone i Japonia, poprzez określenie wspólnych interesów i opracowanie wspólnych działań i wspólnego stanowiska na forum międzynarodowym, np. wspólne projekty z Amerykańskim Towarzystwem Geologicznym w obszarze otwartej współpracy międzynarodowej.

Ponadto UE powinna wspierać zacieśnienie współpracy międzynarodowej . Komisja będzie wspierać działania związane z podnoszeniem świadomości na takich forach jak Grupa G8, OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju), UNCTAD (Konferencja NZ ds. Handlu i Rozwoju), UNEP (Program NZ ds. Ochrony Środowiska)[9] oraz badać możliwości współpracy z organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Bank Światowy i Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego. Działania te obejmują dialog w sprawie górnictwa głębinowego, w sprawie rejonu Arktyki[10] oraz w sprawie bezpieczeństwa międzynarodowych szlaków handlowych w handlu surowcami[11]. Komisja pragnie także wspierać przestrzeganie międzynarodowych instrumentów odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw[12] i nadal będzie wspierać międzynarodowe inicjatywy promujące przejrzystość w sektorze wydobywczym, takie jak System Certyfikacji Procesu Kimberley oraz Inicjatywa na rzecz Przejrzystości w Przemyśle Wydobywczym (EITI). Komisja rozważa także wkład w uzupełniającą inicjatywę EITI++[13].

Cel bezpiecznego dostępu do surowców innych niż energia, w związku z jego istotnym wpływem na strategiczne bezpieczeństwo, powinien zostać w pełni uwzględniony w Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa, która jest obecnie analizowana przez Radę.

Dostęp do pierwotnych i wtórnych surowców powinien stać się priorytetem w polityce handlowej i regulacyjnej UE. Polityka handlowa i regulacyjna może wpłynąć na poprawę dostępu do surowców w następujący sposób:

- UE powinna promować, w stosownych przypadkach, nowe zasady i porozumienia w zakresie stałego dostępu do surowców i dopilnować wywiązywania się z międzynarodowych zobowiązań wielostronnych i dwustronnych, takich jak negocjacje dotyczące przystąpienia do WTO, umowy o wolnym handlu, rozmowy w sprawach regulacyjnych oraz umowy niepreferencyjne. W tym kontekście Komisja zintensyfikuje swoje prace w celu ustalenia ściślejszych zasad w zakresie ograniczeń wywozowych oraz poprawy ram regulacyjnych przeciwko subsydiom na poziomie WTO.

- UE powinna pracować nad likwidacją środków zakłócających handel podejmowanych przez kraje trzecie we wszystkich obszarach związanych z dostępem do surowców. UE podejmie energiczne kroki przeciwdziałające środkom, które łamią zasady WTO i porozumień dwustronnych, stosując wszelkie dostępne mechanizmy i instrumenty, łącznie z egzekwowaniem prawa poprzez rozstrzyganie sporów. W ujęciu bardziej ogólnym, UE będzie przeciwdziałać protekcjonistycznemu stosowaniu ograniczeń wywozowych przez kraje trzecie. Przy określaniu tych działań UE będzie traktowała priorytetowo te ograniczenia wywozowe, które stanowią największy problem dla przemysłu UE wykorzystującego przywożone materiały lub które dają swojemu przemysłowi wykorzystującemu te materiały nieuczciwą przewagę konkurencyjną na rynkach międzynarodowych.

- UE powinna dopilnować, aby każde zakłócenie w kosztach surowców, wynikające z praktyk stosowania podwójnych cen lub innych mechanizmów przez kraj wywozu, było przedmiotem postępowania i zostało zrównoważone w ramach dochodzenia antydumpingowego. Częstsze i skuteczniejsze odwoływanie się do rozporządzenia o barierach w handlu oraz do instrumentów ochrony handlu (ochronnych i antysubsydyjnych) są innymi sposobami przeciwdziałania zniekształceniom w handlu w zakresie dostępu do surowców lub ich skutkom na poziomie przedsiębiorstw wykorzystujących te surowce, takim jak wywóz wyrobów wyprodukowanych na bazie tych surowców po cenach dumpingowych.

- UE powinna podejmować odpowiednie działania w celu zapewnienia stosowania różnych instrumentów polityki handlowej, w tym preferencyjnych porozumień handlowych oraz partnerstwa w zakresie dostępu do rynku UE, zgodnie z celem stworzenia otwartych i dobrze funkcjonujących rynków surowców, szczególnie poprzez zapewnienie spójności między stopniem otwarcia rynku UE (np. taryfy) a środkami ograniczającymi stosowanymi przez kraje trzecie.

- Poza zewnętrznymi utrudnieniami w dostawach surowców, UE powinna także poddawać weryfikacji taryfę celną UE w celu zapewnienia jej spójności z kształtowaniem się popytu na surowce w UE, a w szczególności oceniać sposoby zmniejszania ograniczeń przywozowych dla surowców, w tym surowców odnawialnych, których potrzebuje przemysł do produkcji innych wyrobów, takich jak chemikalia. W przypadku surowców odnawialnych, proces ten powinien przebiegać równolegle z wprowadzaniem odpowiednich norm w zakresie zrównoważonego rozwoju i certyfikacji.

- W przypadku porozumień antykonkurencyjnych lub koncentracji rynku Komisja będzie nadal w pełni stosować unijne reguły konkurencji.

Komisja będzie monitorować postępy, wydając coroczne sprawozdania z postępu prac w zakresie wdrażania środków dotyczących aspektów handlowych, w stosownych przypadkach wykorzystując informacje zainteresowanych stron.

Wiele ważnych surowców znajduje się w krajach rozwijających się w Afryce lub na innych kontynentach. Oczywista jest konieczność zapewnienia spójności między unijną polityką rozwoju a potrzebą niezakłóconego dostępu UE do surowców, tak aby doprowadzić do sytuacji, w których nie ma przegranych. Dobre zarządzanie, przejrzystość transakcji w zakresie górnictwa oraz przychodów z górnictwa, równe reguły gry dla wszystkich przedsiębiorstw, możliwości finansowania, odpowiednie systemy opodatkowania i praktyki dotyczące rozwoju są korzystne zarówno dla krajów rozwijających się, jak i dla dostępu UE do surowców. Polityka rozwoju odgrywa ważną rolę w tym względzie na trzech płaszczyznach:

A. Wzmocnienie państw: Ważnym czynnikiem rozwoju jest sposób sprawowania rządów w wymiarach gospodarczym, społecznym, środowiskowym i politycznym. Dobre rządy pomagają także krajom rozwijającym się, tak aby dostępność zasobów mineralnych miała przełożenie na zrównoważony rozwój ich gospodarek, łącznie ze wzrostem przyczyniającym się do eliminacji ubóstwa. W ramach 10. Europejskiego Funduszu Rozwoju przeznaczono rezerwę motywacyjną w wysokości 2,7 mld EUR dla tych krajów zgodnie z ich planami rządzenia krajem[14]. Wiele takich planów obejmuje bądź to ogólne zobowiązania w zakresie sprawowania rządów w dziedzinie gospodarki, finansów, podatków i sądownictwa, bądź zobowiązania szczegółowe dotyczące gospodarki zasobami naturalnymi i przejrzystości transakcji w zakresie górnictwa oraz przychodów z górnictwa[15]. Część pomocy UE dla tych krajów koncentruje się na rozwijaniu zdolności zarządzania finansami publicznymi, gospodarki zasobami naturalnymi w zrównoważony sposób oraz na negocjacjach z przedsiębiorstwami górniczymi. Inna istotna część pomocy UE przeznaczona jest na projekty w zakresie infrastruktury transportowej w krajach AKP, które są niezbędne dla stabilnego funkcjonowania górnictwa[16].

Wzmocnienie państw dokonuje się także poprzez stosowanie wsparcia budżetowego jako instrumentu udzielania pomocy. Ten rodzaj pomocy przyczynia się do budowania zdrowych finansów publicznych w krajach rozwijających się. Zdrowe finanse publiczne obejmujące przychody z projektów w zakresie zasobów mineralnych, pozostaną ważnym wymogiem UE dla zastosowania wsparcia budżetowego.

UE powinna kontynuować dialog ze swoimi krajami partnerskimi oraz międzynarodowymi organizacjami finansowymi w sprawie dalszej redukcji zadłużenia.

B. Wspieranie zdrowego klimatu dla inwestycji, który jest istotny dla wzrostu podaży:

Polityka rozwoju powinna także promować jasne ramy prawne i administracyjne poprzez:

- ustanowienie równych reguł gry dla przedsiębiorstw i krajów pragnących dostępu do surowców;

- zwiększanie przejrzystości transakcji w zakresie górnictwa oraz przychodów z górnictwa;

- wspieranie rozsądnych systemów opodatkowania, w ramach których każda działalność gospodarcza – w tym działalność górnicza – wnosi odpowiedni wkład w przychody państw[17]:

Inny środek zwiększający stabilność dostaw surowców polega na udzielaniu pożyczek przez Europejski Bank Inwestycyjny na projekty górnicze. Zwiększy to kwotę takich pożyczek ponad roczną średnią w wysokości 140 mln EUR od chwili przyjęcia umowy o partnerstwie z Kotonu z 2000 r., szczególnie w krajach, które zobowiązały się do wdrożenia reform w ramach uzgodnionych planów działań w obszarze ładu administracyjno-regulacyjnego oraz przejrzystości w przemyśle wydobywczym. Komisja zdecydowanie popiera ten cel.

C. Promowanie zrównoważonej gospodarki surowcami

Unijna polityka rozwoju koncentruje się także na pomocy państwom partnerskim w zakresie wyższych standardów w dziedzinie polityki społecznej i ochrony środowiska, poprawy sytuacji praw człowieka oraz zwalczania pracy dzieci, w szczególności w rozwijającym się sektorze górnictwa tradycyjnego i na małą skalę, który zatrudnia około 100 mln ludzi.

2.2. Drugi filar: Wspieranie stabilnych dostaw surowców ze źródeł europejskich

Aby zapewnić stabilne dostawy surowców ze złóż europejskich, ważne jest utworzenie właściwych warunków ramowych . Dla przemysłu wydobywczego głównym wymogiem jest dostęp do gruntów, jednak obszary UE, na których znajdują się złoża nadające się do eksploatacji, są coraz częściej wykorzystywane przez innych użytkowników. Ponadto, w UE często mija 8 – 10 lat od odkrycia złóż do rozpoczęcia właściwej produkcji. Z doświadczenia wynika, że konieczne jest uproszczenie warunków administracyjnych, aby przyspieszyć proces wydawania pozwoleń na prowadzenie działalności poszukiwawczej i wydobywczej. Państwa członkowskie stają się coraz bardziej świadome tych wyzwań – na przykład Szwecja zaktualizowała swoje prawodawstwo w zakresie górnictwa i wprowadziła określone terminy w procesie wydawania pozwoleń.

Stabilne zaopatrzenie w surowce znajdujące się w UE wymaga ulepszenia bazy wiedzy na temat złóż mineralnych na terytorium UE. Dodatkowo, należy uwzględnić długoterminowy dostęp do tych złóż w planach zagospodarowania przestrzennego. Z tego względu Komisja zaleca większy i aktywniejszy udział krajowych badań geologicznych w planowaniu przestrzennym w państwach członkowskich. Zgodnie z zasadą pomocniczości Komisja proponuje stworzenia dla państw członkowskich platformy wymiany najlepszych praktyk w dziedzinie planów zagospodarowania przestrzennego (jak np. austriacki plan dotyczący minerałów) oraz innych istotnych warunków ramowych dla przemysłu wydobywczego.

Ponadto Komisja zaleca większą współpracę w ramach krajowych badań geologicznych , aby ułatwić wymianę informacji i ulepszyć interoperacyjność danych i ich rozpowszechnianie, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb MŚP. Dodatkowo Komisja, wspólnie z państwami członkowskimi, zajmie się opracowaniem średnio- i długoterminowej strategii dotyczącej włączenia do monitorowania powierzchni Ziemi w ramach inicjatywy Kopernikus[18] także komponentów podpowierzchniowych, co mogłoby zostać wykorzystane przy planowaniu przestrzennym i przyczynić się do polepszenia jego jakości.

Większość prawodawstwa na poziomie unijnym dotycząca przemysłu wydobywczego w zakresie surowców innych niż energia jest horyzontalna. Szczególne znaczenie dla przemysłu wydobywczego ma wdrożenie prawodawstwa dotyczącego programu Natura 2000. Podczas publicznych konsultacji przedstawiciele przemysłu wyrazili swoje obawy co do celów ochrony obszarów należących do sieci Natura 2000, które czasami są konkurencyjne dla celów działalności wydobywczej w Europie. Podczas gdy Komisja podkreśla, że ramy prawne programu Natura 2000 nie wykluczają bezwzględnie działalności wydobywczej, Komisja i państwa członkowskie zobowiązały się do opracowania wytycznych dla przemysłu i władz w celu wyjaśnienia, jak pogodzić działalność wydobywczą na obszarach należących do sieci Natura 2000 lub w ich pobliżu z ochroną środowiska. Oczekuje się, że wytyczne te będą gotowe do końca 2008 r. i opierać się będą na najlepszych dostępnych praktykach.

Aby sprostać wyzwaniom technologicznym związanym ze zrównoważoną produkcją minerałów Komisja będzie wspierać projekty badawcze , które koncentrują się na wydobyciu i przetwarzaniu surowców w swoim 7. programie ramowym (7. PR). Europejska platforma technologiczna dotycząca zrównoważonego wykorzystania surowców mineralnych koncentruje się na innowacyjnych technologiach poszukiwawczych w celu zlokalizowania głęboko położonych zasobów na lądzie i na morzu (łącznie z górnictwem głębinowym) oraz na nowych technologiach wydobywczych w celu zmaksymalizowania korzyści dla gospodarki i środowiska naturalnego. Waterborne Technology Platform (platforma technologiczna ds. transportu morskiego) podejmie badania w zakresie technologii, które pozwolą na przyszłą zrównoważoną eksploatację dna morskiego.

Przemysł wydobywczy jest ważnym czynnikiem napędzającym wzrost gospodarczy w niektórych europejskich regionach oddalonych od miast. Finansowanie w ramach polityki spójności , a zwłaszcza w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, dostępne jest dla szeregu działań w zakresie badań naukowych, innowacji i wspierania biznesu na rzecz poszukiwania i wydobycia surowców.

Tak jak w przypadku innych branż przemysłowych, na przyszłość europejskiego przemysłu górniczego będzie miał wpływ coraz większy problem niedoboru wykwalifikowanych pracowników. [19]. Dodatkowo, nadal ograniczona jest świadomość społeczna na temat znaczenia krajowych surowców dla gospodarski europejskiej. W celu sprostania tym wyzwaniom, należy także zachęcać do skuteczniejszej współpracy w ramach partnerstw pomiędzy uniwersytetami, badaniami geologicznymi i branżami przemysłowymi. Komisja będzie sprzyjać takim inicjatywom jak Europejski Dzień Minerałów 2009, a także będzie wspierać nabywanie nowych wysokich kwalifikacji w zakresie geologii, obserwacji Ziemi i spraw dotyczących ochrony środowiska, zwłaszcza poprzez Program Erasmus Mundus w zakresie minerałów i ochrony środowiska (2009-2013) (połączone programy studiów magisterskich i doktoranckich), w celu zapobiegania tym niedoborom. Jako że bezpieczne warunki pracy są niezbędne do przyciągnięcia wykwalifikowanych pracowników, Komisja będzie wspierać działania mające na celu poprawę ochrony pracowników.

2.3. Trzeci filar: Zmniejszenie zużycia surowców pierwotnych w UE

Należy wspierać efektywność wykorzystania zasobów, recykling, stosowanie substytutów oraz większe wykorzystanie surowców odnawialnych w celu złagodzenia podstawowej zależności UE od surowców pierwotnych, zmniejszenia zależności od przywozu i przywrócenia równowagi w środowisku naturalnym, jak również w celu zaspokojenia zapotrzebowania przemysłu na surowce. Należy uznać to za element przejścia w kierunku modeli produkcji i konsumpcji zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz bardziej efektywnej pod względem wykorzystania zasobów gospodarki UE.

W unijnej strategii tematycznej dotyczącej zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych[20] nakreślono długoterminową strategię mającą na celu uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów. W ostatnim planie działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej[21], Komisja przedstawiła swój cel dotyczący potrzeby nadania dodatkowego impulsu dla efektywnego wykorzystywania zasobów i innowacyjnych pod względem ekologii procesów produkcyjnych, aby zmniejszyć zależność od surowców i zachęcić do optymalnego wykorzystania zasobów i ich recyklingu.

Komisja wspiera projekty badawcze w ramach 7.PR, które koncentrują się na produkcji i produktach charakteryzujących się oszczędnym zużyciem zasobów . Dodatkowo dyrektywa[22] w sprawie ekoprojektu zawiera przepisy dotyczące projektowania produktów charakteryzujących się oszczędnym zużyciem zasobów. Badania naukowe odgrywają również ważną rolę w opracowywaniu substytutów, w celu zapewnienia elastyczności w procesie produkcyjnym i zmniejszenie zależności od przywozu. Niedawno OECD[23] zaleciła swoim członkom promowanie produktywności zasobów poprzez zwiększenie zdolności do analizowania przepływów surowców. W UE ośrodki danych na temat zasobów naturalnych, produktów i odpadów będą koordynować informacje przekazywane przez państwa członkowskie.

Zwiększenie wykorzystania surowców wtórnych przyczynia się do bezpieczeństwa w zakresie zaopatrzenia i efektywności energetycznej. Jednakże obecnie wiele produktów wycofanych z eksploatacji nie zostaje wprowadzonych do właściwych kanałów recyklingu, co powoduje nieodwracalną stratę wartościowych surowców wtórnych. Istnieją powody, by przypuszczać, że znaczna część wysyłek odpadów z UE jest niezgodna z przepisami, choć sytuacja ta różni się istotnie w poszczególnych państwach członkowskich[24]. Dotyczy to głównie wywozu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz sprzętu elektronicznego, które opuszczają Europę jako produkty nadające się do użytku, gdy tymczasem za granicą zostają one zdemontowane. Ponadto klasyfikacja odpadów do wysyłki jest różnie interpretowana w poszczególnych państwach członkowskich, co stwarza bariery na wewnętrznym rynku odpadów i z czego wynikają zakłócenia w handlu. Jest to tym bardziej godne ubolewania, że fizyczny transport wywożonych produktów wycofanych z eksploatacji i przywożonych surowców (pochodzących z recyklingu dokonywanego poza UE przy znacznie liberalniejszych przepisach) prowadzi do przenoszenia wysokoemisyjnej produkcji do krajów o mniej restrykcyjnej polityce ochrony środowiska.

W stosunkach z krajami trzecimi , Komisja i państwa członkowskie powinny dopilnować, by przetwarzanie odpadów miało miejsce na uczciwych warunkach z poszanowaniem zasady zrównoważonego rozwoju. Komisja będzie pracowała wraz z państwami członkowskimi nad właściwym i zharmonizowanym wykonaniem rozporządzenia w sprawie przesyłania odpadów (wdrażającego konwencję bazylejską) i podnoszeniem świadomości w tym zakresie[25], np. poprzez ściślejsze określenie kryteriów odmowy wydania pozwolenia na wywóz produktów wycofanych z eksploatacji. We współpracy z państwami członkowskimi zaproponuje ona skuteczniejsze mechanizmy kontroli w zakresie wysyłki odpadów oraz ujawni informacje o nielegalnych przepływach odpadów.

Ułatwiony zostanie recykling surowców wtórnych poprzez pełne wdrożenie i egzekwowanie prawodawstwa związanego z recyklingiem[26], jak również poprzez włączenie do dyrektywy ramowej w sprawie odpadów nowych przepisów dotyczących tego, kiedy odpady przestają być odpadami. Zgodnie z tą dyrektywą państwa członkowskie będą zobowiązane do osiągnięcia określonych poziomów ponownego wykorzystania i recyklingu metali, papieru, szkła oraz bezpiecznych odpadów pochodzących budowy i rozbiórki.

W celu zwiększenia poziomu ponownego wykorzystania i recyklingu produktów i materiałów, tak by uzyskać w UE efekty skali, niezbędny jest uczciwy i przejrzysty rynek oparty o uzgodnione normy minimalne, programy certyfikacji (w stosownych przypadkach), przy zastosowaniu współmiernych do tego celu ram prawnych. Plany działań (2008-2011) w ramach inicjatywy rynków pionierskich w zakresie recyklingu stwarzają zachęty dla rynków recyklingu poprzez następujące środki: prawodawstwo, normalizację i etykietowanie, zamówienia publiczne, finansowanie, dzielenie się wiedzą i działania międzynarodowe[27].

Surowce odnawialne są zasobem deficytowym dla przemysłu europejskiego, takiego jak przemysł chemiczny i przemysł przetwórstwa drewna, ze względu na ograniczone obszary uprawne, a w niektórych przypadkach ze względu na potencjalnie konkurencyjnych użytkowników. Polityka UE i polityka krajowa w zakresie surowców odnawialnych ma potencjalny wpływ na odbiorców przemysłowych. Z tego względu Komisja będzie monitorować i składać sprawozdania w sprawie wpływu wzrostu popytu dotyczącego biomasy na sektory wykorzystujące biomasę[28].

3. Kierunki rozwoju

Wyzwania w zakresie zapewnienia stabilnych dostaw surowców innych niż energia dla unijnej gospodarki są liczne, złożone i wzajemnie powiązane. Najprawdopodobniej problemy te nie znikną, wręcz przeciwnie – mogą się nawet nasilić. Potrzebna jest więc zdecydowana reakcja UE w celu zapewnienia konkurencyjności europejskiej gospodarki. Kwestia surowców wymaga zatem zwiększenia politycznego zaangażowania i należy na nią odpowiedzieć w formie zintegrowanej strategii UE, która powiąże różne dziedziny polityki UE i będzie wspierać dalszą współpracę między państwami członkowskimi, w stosownych przypadkach. Trzy filary zaproponowanej strategii mają na celu zapewnić równe reguły gry w dostępie do zasobów krajów trzecich, lepsze warunki ramowe dla wydobycia surowców na terytorium UE i zmniejszenie zużycia surowców pierwotnych poprzez efektywniejsze wykorzystanie zasobów i wspieranie recyklingu.

Komisja proponuje zaangażowanie się w europejską inicjatywę na rzecz surowców jak przedstawiono poniżej. Komisja złoży sprawozdanie Radzie w dwa lata po wdrożeniu inicjatywy na rzecz surowców.

Inicjatywa na rzecz surowców

Poziom, na którym podejmowane są działania |

WE | Państwa członkowskie | Przemysł |

1 | Określenie kluczowych surowców | X | X | X |

2 | Nawiązanie współpracy w sprawie strategicznych surowców z głównymi państwami uprzemysłowionymi lub bogatymi w zasoby. | X | X |

3 | Uwzględnienie przepisów w sprawie dostępu do surowców i zrównoważonej gospodarki surowcami w dwustronnych i wielostronnych porozumieniach handlowych oraz, w stosownych przypadkach, w rozmowach w sprawach regulacyjnych | X | X |

4 | Określenie środków powodujących zakłócenia w handlu podejmowanych przez kraje trzecie i przeciwdziałanie im, przy zastosowaniu wszelkich dostępnych mechanizmów i instrumentów, w tym negocjacji dotyczących przystąpienia do WTO, rozstrzygania sporów i partnerstwa w zakresie dostępu do rynku; w pierwszej kolejności zajmując się tymi środkami, które najbardziej naruszają równowagę na otwartych rynkach międzynarodowych na niekorzyść UE. Monitorowanie postępów poprzez coroczne wydawanie sprawozdania z postępu prac w zakresie wdrażania środków dotyczących aspektów handlowych, w stosownych przypadkach wykorzystując informacje zainteresowanych stron | X | X | X |

5 | Wspieranie stałego dostępu do surowców w obszarze polityki rozwoju poprzez wsparcie budżetowe, strategie współpracy i inne instrumenty | X | X |

6 | Ulepszenie ram prawnych dotyczących dostępu do gruntów poprzez: - wspieranie wymiany najlepszych praktyk w obszarze planowania przestrzennego i warunków administracyjnych w zakresie poszukiwania i wydobycia surowców oraz | X |

- opracowanie wytycznych wyjaśniających, jak pogodzić działalność wydobywczą na obszarach należących do sieci NATURA 2000 lub w ich pobliżu z ochroną środowiska | X |

7 | Zachęcanie do większej współpracy w ramach krajowych badań geologicznych w celu powiększenia bazy wiedzy UE | X |

8 | Wspieranie umiejętności i badań naukowych ukierunkowanych na innowacyjne technologie poszukiwawcze i wydobywcze, recykling, stosowanie substytutów oraz efektywność wykorzystania zasobów | X | X | X |

9 | Zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów oraz promowanie stosowania substytutów surowców | X | X | X |

10 | Promowanie recyklingu i ułatwianie korzystania z surowców wtórnych w UE | X | X | X |

[1] Zrównoważony rozwój dotyczy aspektów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych. COM(2005) 658.

[2] 10032/07.

[3] Dokument roboczy służb Komisji w sprawie przemysłu wydobywczego w obrębie UE - SEC(2007) 771.

[4] http://ec.europa.eu/enterprise/non_energy_extractive_industries/raw_materials.htm

[5] Światowe sprawozdanie na temat inwestycji (World Investment Report), 2007 r.

[6] Grupa G8 wydała zalecenia podkreślające potrzebę zrównoważonego rozwoju i przejrzystości w obszarze poszukiwania i wydobywania surowców.

[7] Ulepszenia na rynku rycyklingu (Improving Recycling Markets), OECD (2006 r.)

[8] Wśród partnerów strategicznych UE znajdują się Brazylia, Kanada, Chiny, Indie, Japonia, Rosja i Stany Zjednoczone.

[9] Wraz z „Międzynarodowym Panelem ds. Zrównoważonego Wykorzystywania Zasobów Naturalnych”.

[10] Komisja przygotowuje obecnie Komunikat w sprawie rejonu Arktyki.

[11] Polityka morska UE zapewnia ramy mające na celu promowanie wiodącej roli Europy w zakresie międzynarodowej gospodarki morskiej i reguluje te zagadnienia w zintegrowany i kompleksowy sposób.

[12] COM(2006) 136.

[13] Inicjatywa na rzecz Przejrzystości w Przemyśle Wydobywczym Plus Plus (EITI++) jest inicjatywą Banku Światowego uzupełniającą EITI i ma na celu rozwijanie zdolności państwa w radzeniu sobie z gwałtownym wzrostem cen towarów, oraz w zwiększaniu źródeł przychodów przeznaczonych na zwalczanie ubóstwa, głodu, niedożywienia, analfabetyzmu i chorób.

[14] COM (2006) 421, komunikat przyjęty przez Radę w dniu 16 października 2006 r., dokument 14024/06.

[15] Na przykład Kamerun w swoim planie sprawowania rządów uwzględnił zobowiązania związane z EITI oraz FLEGT (Egzekwowanie prawa, zarządzanie i handel w dziedzinie leśnictwa).

[16] Projekty UE w zakresie infrastruktury transportowej nie koncentrują się na zasobach naturalnych, ale niektóre z nich mogą mieć dla nich istotne znaczenie, np. Projekt w zakresie infrastruktury Zachodniego Korytarza w Ghanie obejmuje infrastrukturę portową i kolejową, która pozwoli na transportowanie nad morze boksytu i manganu.

[17] Na przykład Zambia, z pomocą UE, wprowadziła jeden rachunek Skarbu Państwa dla wszystkich przychodów, łącznie z przychodami z górnictwa (tak jak Mozambik) oraz zwiększyła przejrzystość i progresywność systemu opodatkowania obowiązującego dla działalności górniczej.

[18] Dawniej: Globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa (GMES).

[19] W sprawie ogólnej kwestii lepszego przewidywania i dopasowania kwalifikacji do potrzeb rynku pracy, w grudniu 2008 r. Komisja przedstawi inicjatywę „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy”.

[20] COM(2005) 670.

[21] COM(2008) 397.

[22] Dyrektywa 2005/32/WE

[23] Rada OECD w sprawie produktywności zasobów, 10 kwietnia 2008 r. – C(2008) 40.

[24] Dochodzenie w sprawie takich wysyłek w 2006 r. wykazało, że ponad 50 % wszystkich wysyłek odpadów z UE jest niezgodnych z przepisami, a w przypadku dalszych 43 % odnotowano nieprawidłowości.

[25] Działania na rzecz egzekwowania prawa IMPEL-TFS I (2008).

[26] Dyrektywa 2002/96/EC w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (dyrektywa WEEE); Dyrektywa 2000/53/WE w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji; Dyrektywa 2006/66/EC w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów; Dyrektywa 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, dyrektywa 2006/12/WE w sprawie odpadów, w trakcie przeglądu.

[27] COM(2007) 860.

[28] COM(2008) 19 wersja ostateczna