52008DC0513

Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Dostęp do dziedzictwa kulturowego : europy poprzez kliknięcie myszką Postępy w zakresie digitalizacji i udostępnienia w internecie dorobku kulturowego oraz ochrony zasobów cyfrowych w UE [SEC(2008)2372] /* COM/2008/0513 końcowy */


[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 11.8.2008 r.

KOM(2008) 513 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY, PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Dostęp do dziedzictwa kulturowego Europy poprzez kliknięcie myszką Postępy w zakresie digitalizacji i udostępnienia w internecie dorobku kulturowego oraz ochrony zasobów cyfrowych w UE [SEC(2008)2372]

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY, PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Dostęp do dziedzictwa kulturowego Europy poprzez kliknięcie myszkąPostępy w zakresie digitalizacji i udostępnienia w internecie dorobku kulturowego oraz ochrony zasobów cyfrowych w UE

KONTEKST I CEL NINIEJSZEGO KOMUNIKATU

Europejskie biblioteki, archiwa, muzea i archiwa audiowizualne posiadają rozległe i bogate zbiory, które świadczą o europejskiej historii i różnorodności kulturalnej. Po udostępnieniu ich w internecie kolekcje te będą mogły być konsultowane i wykorzystywane przez obywateli UE dla rozrywki, pracy i nauki.

We wrześniu 2005 r. Komisja Europejska wystąpiła z inicjatywą na rzecz bibliotek cyfrowych w celu udostępnienia w internecie europejskiego dziedzictwa kulturalnego i naukowego[1]. Inicjatywa ta, stanowiąca część strategii Komisji na rzecz społeczeństwa informacyjnego, uzyskała silne poparcie ze strony Parlamentu Europejskiego[2] i Rady.

Inicjatywa na rzecz bibliotek cyfrowych wspiera rozwój europejskiej biblioteki cyfrowej Europeana oraz przyczynia się do stworzenia lepszych warunków dla udostępniania w internecie książek, prasy, filmów, map, fotografii i archiwalnych dokumentów pochodzących z europejskich instytucji kulturalnych. W zaleceniu Komisji w sprawie digitalizacji i udostępnienia w internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych[3] z 2006 r. oraz w odnośnych konkluzjach[4] Rady określono priorytetowe dziedziny, które wymagają podjęcia działań przez państwa członkowskie.

W niniejszym komunikacie przedstawiono postępy dokonane w kierunku stworzenia europejskiej biblioteki cyfrowej, a także działania podjęte przez państwa członkowskie w zakresie zagadnień organizacyjnych, finansowych, technicznych i prawnych, które mają podstawowe znaczenie dla udostępnienia dorobku kulturowego w internecie. Za pośrednictwem komunikatu wzywa się państwa członkowskie i zainteresowane strony do zintensyfikowania wysiłków w celu ułatwienia dostępu do naszego wspólnego dziedzictwa, a także potwierdza się zaangażowanie Komisji we wspieranie realizacji tego celu poprzez działania w ramach polityki i programy finansowe.

EUROPEANA , WSPÓLNY PUNKT DOSTęPU DO EUROPEJSKIEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Bieżąca sytuacja

Komisja zachęca europejskie instytucje kulturalne do połączenia sił i wspólnej pracy na rzecz stworzenia wspólnego wielojęzycznego punktu dostępu do zdigitalizowanych zasobów w całej Europie. Europejską cyfrową bibliotekę, archiwum i muzeum nazwano Europeana .

Użytkownicy mogą korzystać z Europeany w celu przeglądania i łączenia zdigitalizowanego dorobku pochodzącego z muzeów, archiwów, bibliotek i archiwów audiowizualnych z całej Europy, bez konieczności posiadania informacji o tych miejscach i bez konieczności przemieszczania się do nich. Mają bezpośredni dostęp do zdigitalizowanych książek, prasy, archiwalnych nagrań, fotografii i materiałów audiowizualnych, mogą również przeglądać lub wykorzystywać je dla rozrywki, nauki lub pracy zawodowej.

W zeszłym roku podjęto szereg istotnych działań ukierunkowanych na stworzenie Europeany , ze strony zarówno organizacyjnej, jak i operacyjnej. W dniu 8 listopada 2007 r. ustanowiono fundusz europejskiej biblioteki cyfrowej, co świadczy o zaangażowaniu różnych sektorów z dziedziny kultury w osiągnięcie tego celu. Członkami założycielami są europejskie zrzeszenia bibliotek, archiwów, muzeów i archiwów audiowizualnych, a także szereg innych instytucji kulturalnych. Struktura operacyjna wspierająca Europeanę znajduje się w niderlandzkiej bibliotece narodowej.

Budowa Europeany jest już w zaawansowanym stadium. Opiera się ona na wynikach istniejących projektów i inicjatyw oraz jest wspierana przez szereg nowych projektów współfinansowanych przez program e Content plus . Prace mają na celu uruchomienie pierwszej wersji projektu w listopadzie 2008 r. Umożliwi ona bezpośredni dostęp przez wielojęzyczny interfejs do co najmniej 2 milionów pozycji z instytucji kulturalnych z całej Europy, co świadczy o potencjale tej idei. W lutym 2008 r. udostępniono wersję demonstracyjną portalu w celu uzyskania komentarzy[5].

Dalszy rozwój Europeany

Przez następne dwa lata pierwsza wersja zostanie przekształcona w całkowicie operacyjną usługę. Oznacza to przede wszystkim, że dodanych zostanie więcej materiałów z różnego typu instytucji kulturalnych. Do 2010 r. liczba cyfrowych pozycji dostępnych przez Europeanę może znacznie przekroczyć początkowo przewidywaną liczbę 6 milionów.

Początkowo przez Europeanę dostępne będą głównie materiały ze zbiorów publicznie dostępnych. Najważniejszym wyzwaniem jest włączenie materiałów chronionych prawem autorskim, tak by uniknąć całkowitego braku materiałów z XX wieku, czyli sytuacji, w której poprzez portal można byłoby uzyskać dostęp do licznych materiałów sprzed 1900 r., ale tylko do kilku pozycji z nowszych okresów. Wymaga to dobrej współpracy między instytucjami kulturalnymi i posiadaczami praw autorskich. Taka współpraca może nastąpić poprzez umowy między krajowymi instytucjami kulturalnymi a posiadaczami praw autorskich lub poprzez linki odsyłające z portalu Europeana na strony internetowe posiadaczy praw autorskich.

Dalszy rozwój Europeany będzie również wymagał stworzenia możliwości wielojęzycznego wyszukiwania i pozyskiwania danych, a także integrujących narzędzi współpracy.

Parlament Europejski i Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny podkreśliły konieczność poinformowania społeczeństwa o europejskiej bibliotece cyfrowej i podjęcia wszelkich koniecznych działań w tym zakresie. Komisja będzie aktywnie promować Europeanę - już teraz przeznacza odpowiednie środki poprzez program e Content plus z myślą o tym, by podnieść świadomość istnienia tej inicjatywy . Państwa członkowskie i instytucje kulturalne mogą również pomóc w rozpowszechnieniu wiedzy o Europeanie .

Oprócz wysiłków, które państwa członkowskie podejmują w celu pełnego wykonania odpowiednich części zalecenia 2006/585/WE i odnośnych konkluzji Rady, mogą one wnieść wkład poprzez bezpośrednie sponsorowanie funduszu europejskiej biblioteki cyfrowej jako zrzeszeni partnerzy.

WYKONANIE ZALECENIA 2006/585/WE PRZEZ PAńSTWA CZłONKOWSKIE

Monitorowanie wykonania zalecenia i odnośnych konkluzji Rady

W swoim zaleceniu z 2006 r. w sprawie digitalizacji i udostępnienia w internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych Komisja wezwała państwa członkowskie do podjęcia działań w szeregu kluczowych dziedzin oraz do przedstawienia postępów w tym zakresie do lutego 2006 r. Dnia 13 listopada 2006 r. ministrowie odpowiedzialni za kulturę przyjęli konkluzje Rady, które świadczyły o gotowości państw członkowskich do współpracy w tych dziedzinach. W konkluzjach wyznaczono również termin podjęcia działań.

Zgodnie z sugestią Rady Komisja powołała grupę ekspertów z państw członkowskich ds. digitalizacji i ochrony zasobów cyfrowych, która zastąpiła istniejącą międzyrządową grupę zajmującą się digitalizacją. Nowa grupa odbyła dwa spotkania w 2007 r. w celu przedstawienia postępów w odpowiednich dziedzinach oraz wymiany krajowych doświadczeń.

Przedstawione poniżej uwagi dotyczące postępów w tym zakresie opierają się w znacznej mierze na sprawozdaniach przedstawionych przez państwa członkowskie w lutym i marcu 2008 r.

Postępy w zakresie digitalizacji (pkt 1-4 zalecenia)

- Przeglądy działań w zakresie digitalizacji

Wprowadzenie przeglądów zdigitalizowanych materiałów ma podstawowe znaczenie dla uniknięcia powielania wysiłków oraz dla wzajemnego uzupełniania się działań w zakresie digitalizacji. Od 2005 r. większość państw członkowskich w różny sposób przeprowadza takie przeglądy. Kilka krajów stworzyło rejestry zdigitalizowanych kolekcji, czasami wspierając je odpowiednimi przepisami, jak np. w Słowenii.

W innych natomiast krajowe portale służą za główne punkty odniesienia. Kilka państw członkowskich powołuje się w tym kontekście na projekt MICHAEL, który zapewnia opisy i linki do zdigitalizowanych kolekcji w całej Europie. Poprzez swój charakter rozwój Europeany również doprowadzi do bardziej szczegółowego przeglądu zdigitalizowanych zasobów.

Finansowane przez Komisję badanie NUMERIC dotyczy metodyki otrzymywania bardziej wiarygodnych danych dotyczących digitalizacji w przyszłości, co może pomóc w planowaniu dalszych wysiłków w zakresie digitalizacji. Wyniki pierwszego przeprowadzonego w całej Europie sondażu będą dostępne na początku 2009 r.

Pomimo opisanych powyżej wysiłków istniejące przeglądy nie są wykorzystywane systematycznie jako narzędzie ustalania priorytetów w ramach polityki digitalizacji. Ponadto przeglądy i sondaże w państwach członkowskich wykazują, że znaczna część zdigitalizowanego materiału nie jest jeszcze dostępna w internecie, a zatem jej użyteczność jest ograniczona.

- Plany dotyczące digitalizacji i związane z tym środki finansowe

Ilościowe cele dotyczące digitalizacji pomogą odpowiednio ukierunkować działania i przyczynią się do zwiększenia wydajności digitalizacji w całej Europie.

Większość państw członkowskich posiada już strategie i plany digitalizacji, które często stanowią część szerszych strategii na rzecz społeczeństwa informacyjnego. W kilku państwach członkowskich takie plany są już realizowane. Poza kilkoma wyjątkami, strategie i plany tego typu nie zawierają jednak jasnych celów ilościowych dotyczących digitalizacji, o jakich była mowa w zaleceniu i w odnośnych konkluzjach Rady. Ustanowienie celów ilościowych i związanego z nimi planowania finansowego to obszary, w których konieczne są większe wysiłki ze strony państw członkowskich.

Finansowanie digitalizacji ma kluczowe znaczenie. W ciągu kilku ostatnich lat kilka państw członkowskich przeznaczyło znaczne nowe środki na ten cel, co umożliwi digitalizację milionów nowych pozycji.

W latach 2002-2007 Grecja udzieliła wsparcia finansowego projektom w zakresie digitalizacji muzeów, bibliotek i archiwów w łącznej wysokości 100 mln EUR. W greckiej strategii digitalizacji na lata 2008-2013 na digitalizację przeznaczono podobną kwotę.

Niderlandy w latach 2007-2014 przeznaczyły 90 mln EUR na digitalizację samych tylko archiwów audiowizualnych.

Działania innych państw członkowskich były mniej ambitne. Bywa, że obraz sytuacji nie jest jasny, ponieważ środki przeznaczone na digitalizację są podzielone i „ukryte” w budżetach instytucji kulturalnych.

W kilku przypadkach (np. Litwa i Finlandia) w celu przyprowadzenia digitalizacji wykorzystuje się europejskie fundusze strukturalne. Państwa członkowskie i regiony mogłyby w większej mierze wykorzystywać ten sposób finansowania projektów digitalizacji.

- Partnerstwa publiczno-prywatne na rzecz digitalizacji

Innym sposobem finansowania digitalizacji mogłoby być sponsorowanie lub partnerstwa publiczno-prywatne. W kilku państwach członkowskich prywatne przedsiębiorstwa są rzeczywiście zaangażowane w działania w zakresie digitalizacji, ale często tylko jako usługodawcy. Istnieje również kilka przykładów prawdziwego partnerstwa publiczno-prywatnego lub prywatnego sponsorowania digitalizacji, np. przez przedsiębiorstwa technologiczne, banki czy spółki telekomunikacyjne.

Przykłady te mogłyby zachęcić państwa członkowskie do stworzenia podobnych partnerstw, natomiast instytucje kulturalne i sponsorów prywatnych do określenia sposobów współpracy, z uwzględnieniem wytycznych dotyczących tych kwestii, udzielonych przez grupę wysokiego szczebla ds. bibliotek cyfrowych.

- Urządzenia umożliwiające digitalizację na dużą skalę

Aby europejski dorobek kulturalny stał się dostępny w internecie należy zwiększyć tempo i możliwości digitalizacji. Kilka państw członkowskich poinformowało o stworzeniu ośrodków digitalizacji o różnej wielkości i o różnym charakterze. Czasami są one powiązane z uniwersytetami (Niemcy), bibliotekami narodowymi (Finlandia, Francja i Niderlandy), archiwami (Szwecja, Grecja), archiwami audiowizualnymi (Francja), ministerstwami (Włochy) lub przedsiębiorstwami (Węgry). Ogólnie rzecz biorąc, wymienione państwa członkowskie spodziewają się, że w nadchodzących latach znacznie wzrośnie wydajność digitalizacji.

Wspierając ich wysiłki, Komisja współfinansuje w całej Europie sieć ośrodków specjalizujących się w digitalizacji różnego rodzaju materiałów (zob. pkt 5).

Biuro Publikacji UE jest również zaangażowane w poważny projekt w zakresie digitalizacji, w ramach którego do października 2009 r. digitalizacji poddane zostanie 130 000 publikacji. Ta biblioteka cyfrowa, obejmująca wszystkie publikacje UE od 1952 r., będzie dostępna poprzez portal księgarni UE, a następnie również przez Europeanę.

Postępy w zakresie udostępniania w internecie (pkt 5 i 6 zalecenia)

- Dostęp poprzez portal Europeana

Państwa członkowskie mogą przyczynić się do sukcesu Europeany zachęcając instytucje kulturalne do dodawania swoich zdigitalizowanych materiałów. Jednym ze sposobów są szczegółowe kryteria dotyczące finansowania - takie podejście zostało przyjęte w Hiszpanii i w Niderlandach.

Trzynaście państw członkowskich poinformowało, że ich krajowe portale już powstały lub są w trakcie tworzenia. Portale tego rodzaju mogą odegrać istotną rolę jako agregatory treści do wspólnego europejskiego punktu dostępu, pod warunkiem, że będą stosowały właściwe standardy.

Większość państw członkowskich przedstawiła prowadzone obecnie prace związane ze standardami koniecznymi do osiągnięcia interoperacyjności w całej Europie. Również w tej dziedzinie kryteria finansowania mogą odegrać ważną role, czego przykładem jest rozwiązanie zastosowane w Niderlandach. Projekty EDLnet i Minerva wymieniane są jako istotne punkty odniesienia w pracach nad standaryzacją.

W niektórych państwach członkowskich podjęto działania w celu zaangażowania prywatnych właścicieli dorobku i zapewnienia w ten sposób dostępu do materiałów chronionych prawami autorskimi. Za przykład służyć mogą: umowa między biblioteką narodową i zrzeszeniem krajowych wydawnictw we Francji w kontekście Galica 2, działania związane z portalem „Liberka!” utworzonym przez wydawnictwa niemieckie oraz umowa między państwem a jednym z wydawnictw we Włoszech.

- Dzieła osierocone

Dzieła osierocone to dzieła chronione prawami autorskimi, których posiadacze są trudni lub nawet niemożliwi do określenia. Sytuacja taka utrudnia ustalenie praw w związku z digitalizacją i udostępnianiem materiałów w internecie.

Finlandia, Szwecja, Dania i Węgry posiadają mechanizmy szerokiego zbiorczego udzielania licencji, które mogą być wykorzystane w odniesieniu do dzieł osieroconych. Zarówno Dania, jak i Węgry są obecnie w trakcie zmieniania swoich przepisów w celu wprowadzenia skuteczniejszego mechanizmu dotyczącego postępowania z dziełami osieroconymi. Niemcy również przygotowują przepisy w kontekście szerszego dostosowania praw autorskich.

Mimo tych przykładów ogólne praktyczne postępy są niewielkie. W większości przypadków kwestia ta jest wciąż przedmiotem rozważań, często w ramach grup roboczych, które pracują nad zagadnieniem dzieł osieroconych i innymi problemami związanymi z prawami autorskimi w kontekście bibliotek cyfrowych. Niektóre państwa członkowskie wskazały, że z zadowoleniem przyjęłyby rozwiązanie lub wytyczne na poziomie europejskim.

Jak wynika ze sprawozdań, w większości państw członkowskich nie prowadzi się żadnych znaczących prac nad bazami danych dzieł osieroconych. Działania na poziomie europejskim, takie jak projekt ARROW, w ramach którego posiadacze praw autorskich i instytucje kulturalne współpracują w zakresie stworzenia bazy danych dzieł osieroconych, powinny jednak uzyskać wsparcie na poziomie krajowym.

Ogólnie rzecz biorąc państwa członkowskie powinny zintensyfikować działania w odniesieniu do dzieł osieroconych.

- Dzieła, których nakład został wyczerpany lub które nie znajdują się w sprzedaży

Koszty wyjaśnienia praw związane z digitalizacją i zamieszczaniem w internecie dzieł, których nakład został wyczerpany lub które nie znajdują się w sprzedaży, mogą być bardzo wysokie. Aby ułatwić wyjaśnianie praw, konieczna jest współpraca posiadaczy praw autorskich, instytucji kulturalnych i organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Państwa członkowskie mogą sprzyjać takiej współpracy poprzez utworzenie odpowiedniej platformy.

Mimo że istnieją przykłady instytucji kulturalnych – w szczególności w sektorze audiowizualnym – które osiągnęły porozumienie z posiadaczami praw autorskich odnośnie do digitalizacji i udostępnienia w internecie ich kolekcji, państwa członkowskie niemal nie podjęły działań w tym zakresie.

W zakresie wyjaśniania praw do dzieł, których nakład został wyczerpany lub które nie znajdują się w sprzedaży, kluczowe znaczenie ma uzyskanie przez instytucje kulturalne prawa do udostępniania materiałów także poza granicami danego państwa. Umożliwienie dostępu do zdigitalizowanych materiałów tylko użytkownikom na obszarze określonego państwa jest sprzeczne z podstawową ideą europejskiej biblioteki cyfrowej.

- Ograniczenia dotyczące wykorzystywania dzieł stanowiących własność publiczną

Przepisy ustawodawstwa krajowego mogą zawierać ograniczenia dotyczące wykorzystywania dzieł stanowiących własność publiczną. Mogą one ograniczać dostęp do materiałów i ich wykorzystywanie np. poprzez Eurooeanę.

Kwestia ta została poruszona w mniej niż połowie sprawozdań. Mała ilość odpowiedzi na ten konkretny temat wydaje się świadczyć o tym, że w wielu państwach członkowskich nie podjęto żadnych działań, oraz że problem ten wymaga bliższej uwagi. Kilka państw członkowskich wskazało, że w swoim ustawodawstwie nie zidentyfikowały one żadnych ograniczeń dla wykorzystywania dzieł stanowiących własność publiczną. Kilka państw członkowskich stwierdziło, że takie ograniczenia istnieją, ale są uzasadnione.

W tym kontekście należy podkreślić znaczenie, jakie ma dalsze umożliwianie dostępu do dzieł stanowiących własność publiczną po dokonaniu zmiany formatu. Innymi słowy, dzieła stanowiące własność publiczną po dokonaniu ich digitalizacji powinny nadal pozostawać w swoim poprzednim miejscu oraz być dostępne przez Internet.

Postępy w zakresie ochrony zasobów cyfrowych (pkt 7-11 zalecenia)

- Strategie i plany w zakresie ochrony zasobów cyfrowych; wymiana informacji

W zaleceniu stwierdzono brak jasnej i kompleksowej polityki w tym zakresie w wielu państwach członkowskich, co stanowi zagrożenie dla przetrwania materiałów zdigitalizowanych i powstałych w formacie cyfrowym.

Większość państw członkowskich rozpoczęła prace nad strategiami ochrony zasobów cyfrowych poprzez specjalne komitety lub grupy robocze z udziałem głównych instytutów pamięci; w niektórych przypadkach istnieją już konkretne plany ochrony zasobów cyfrowych. Jednakże podejmowane działania i środki finansowe otrzymywane w ramach przyjmowanych na wysokim szczeblu strategii organizacyjnych i strategii dotyczących infrastruktury mają bardzo często ograniczony charakter. W tej dziedzinie należy pojąć większe starania, po to aby umożliwić zachowanie cennych informacji i zasobów dla przyszłych pokoleń.

Największe postępy zostały poczynione w krajach, gdzie istnieje co najmniej jedna organizacja posiadająca wieloletnie doświadczenie w dziedzinie ochrony zasobów cyfrowych, która nie działa w odosobnieniu, lecz współpracuje z innymi krajowymi i zagranicznymi instytucjami.

W Zjednoczonym Królestwie istnieje koalicja na rzecz ochrony zasobów cyfrowych, zrzeszająca między innymi brytyjską bibliotekę narodową, komitet wspólnych systemów informacji i kilka instytutów badawczych, która stanowi forum rozwoju i koordynacji ochrony zasobów cyfrowych na poziomie krajowym.

W sprawozdaniach państw członkowskich wymieniono projekty finansowane przez Wspólnotę, a także grupę ekspertów z państw członkowskich ds. digitalizacji i ochrony zasobów cyfrowych, jako użyteczne platformy wymiany informacji między państwami członkowskimi.

- Wielokrotne powielanie na potrzeby ochrony zasobów cyfrowych

Znaczna większość państw członkowskich zezwala już na wielokrotne powielanie na potrzeby ochrony zasobów cyfrowych, uwzględniając w ten sposób konieczność zmiany formatu. Niektóre państwa członkowskie, w których wielokrotne powielanie na potrzeby ochrony zasobów cyfrowych nie jest jeszcze dopuszczalne, rozważają podjęcie działań legislacyjnych w celu zmiany obecnej sytuacji (np. Zjednoczone Królestwo w ramach wdrażania raportu Gowersa w sprawie przepisów dotyczących praw autorskich).

- Egzemplarz obowiązkowy

Znaczna większość państw członkowskich uaktualniła swoje przepisy dotyczące egzemplarza obowiązkowego lub wprowadziła praktyczne rozwiązania, tak by objąć nimi materiały powstałe w formacie cyfrowym. Jednak rodzaje materiałów objętych przepisami dotyczącymi egzemplarza obowiązkowego (np. płyty CD-ROM, publikacje na statycznych stronach internetowych, treści na dynamicznych stronach internetowych) są bardzo różne w poszczególnych państwach członkowskich.

W sprawozdaniach podkreślono znaczenie wymiany doświadczeń między instytucjami, w których przechowywane są egzemplarze obowiązkowe, oraz uczestnictwa w finansowanych przez UE projektach dotyczących ochrony zasobów cyfrowych w celu ograniczania ryzyka wystąpienia różnic w zakresie ustaleń dotyczących składania egzemplarza obowiązkowego.

- Aktywne gromadzenie materiałów

Prawie połowa państw członkowskich wdrożyła przepisy, które umożliwiają aktywne gromadzenie materiałów internetowych przez wybrane instytucje kulturalne. Przepisy dotyczące obowiązkowego aktywnego gromadzenia materiałów są zazwyczaj włączone do uregulowań dotyczących egzemplarza obowiązkowego i materiałów powstałych w formacie cyfrowym. W większości przypadków organizacją odpowiedzialną za aktywne gromadzenie materiałów jest biblioteka narodowa.

Polityka w zakresie dostępu do aktywnie zgromadzonego materiału jest zazwyczaj restrykcyjna ze względu na prawa własności intelektualnej i politykę prywatności.

Kluczowe obszary wymagające uwagi

W zaleceniu Komisji 2006/585/WE i w odnośnych konkluzjach Rady określono szereg działań, które państwa członkowskie muszą podjąć w celu umożliwienia wszystkim dostępu do informacji kulturalnych w internecie oraz zachowania tych informacji dla przyszłych pokoleń. Od tego czasu wiele osiągnięto, jednak wciąż wiele pozostaje do zrobienia. Na podstawie powyższej analizy należy stwierdzić, że następujące zagadnienia wymagają szczególnej uwagi:

- środki finansowe i cele ilościowe dotyczące digitalizacji;

- silne wsparcie ze strony państw członkowskich dla Europeany, począwszy od kryteriów finansowania digitalizacji aż do stworzenia krajowych agregatorów treści i prac nad standaryzacją;

- prawne i praktyczne mechanizmy ułatwiające digitalizację i dostępność dzieł osieroconych, środki zachęcające do dobrowolnych porozumień w sprawie dzieł, których nakład został wyczerpany lub które nie znajdują się w sprzedaży, z uwzględnieniem aspektów transgranicznych;

- finansowe i organizacyjne aspekty ochrony zasobów cyfrowych.

WSPÓłPRACA Z ZAINTERESOWANYMI STRONAMI

W lutym 2006 r. Komisja powołała grupę wysokiej rangi ekspertów ds. bibliotek cyfrowych. Grupa skupia przedstawicieli z instytucji kulturalnych, wydawnictw, przedsiębiorstw technologicznych i środowisk akademickich, a jej celem jest znalezienie akceptowanych przez zainteresowane strony sposobów dalszej współpracy odnośnie do potencjalnie trudnych zagadnień. Działają trzy podgrupy: ds. partnerstwa publiczno-prywatnego, ds. informacji naukowej i ds. praw własności intelektualnej.

Dzięki pracom grupy osiągnięto porozumienie w odniesieniu do szeregu zagadnień i uzyskano praktyczne wytyczne dotyczące kwestii poruszanych w zaleceniu Komisji 2006/585/WE. Grupa opracowała listę zaleceń i zakazów, np. dla partnerstw publiczno-prywatnych na rzecz digitalizacji, oraz przyjęła wzór pozwolenia na digitalizację i udostępnianie dzieł, których nakład został wyczerpany.

Wyniki prac grupy, w szczególności w odniesieniu do praw własności intelektualnej, były omawiane i rozwijane w ramach szerszej grupy zainteresowanych stron. W sprawie dzieł osieroconych prace prowadziły grupy sektorowe, które stworzyły wytyczne w sprawie postępowania, czyli osiągnęły wspólne porozumienie dotyczące środków, jakie należy podjąć zanim dzieło zostanie uznane za osierocone. Dnia 4 czerwca 2008 r. organizacje zainteresowanych stron podpisały w tej sprawie protokół ustaleń.

W kontekście zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie dziedzictwa kinematograficznego z dnia 16 listopada 2005 r. Komisja działa na rzecz porozumienia między archiwami filmowymi i posiadaczami praw autorskich w celu wykorzystania filmów znajdujących się w archiwach.

KWESTIE TECHNICZNE

Postęp w kwestiach technicznych jest warunkiem wstępnym rozwoju bibliotek cyfrowych w ogóle oraz polepszenia jakości Europeany w szczególności.

Przede wszystkim konieczna jest tańsza i wyższej jakości digitalizacja (w tym zdolność optycznego rozpoznawania tekstu, która jest niezbędna dla możliwości przeszukiwania całego tekstu), a także tańsze i wyższej jakości techniki ochrony zasobów cyfrowych. Prace nad tymi problemami i związanymi z nimi kwestiami prowadzone są w ramach programów ramowych w zakresie badań i rozwoju technologicznego w dziedzinie tematycznej dotyczącej bibliotek cyfrowych i uczenia z zastosowaniem nowoczesnych technologii.

Projekt IMPACT należący do 7. programu ramowego w zakresie badań i rozwoju technologicznego wspiera sieć ośrodków w Europie specjalizujących się w digitalizacji. Projekt korzysta ze współfinansowania WE w wysokości 11,5 mln EUR, a jego całkowity budżet wynosi 15,5 mln EUR.

Również program e Content plus w znacznej mierze przyczynił się do realizacji idei bibliotek cyfrowych, zapewniając w latach 2005-2008 wsparcie finansowe w wysokości około 60 mln EUR, przeznaczone głównie na interoperacyjność między domenami oraz na dostęp wielojęzyczny.

Projekt EDLnet współfinansowany w ramach eContentplus bezpośrednio przyczynił się do stworzenia Europeany. Skupia on głównych dostawców treści Europeany i pomaga stworzyć interoperacyjne ramy stanowiące podstawę tego projektu. Projekt European Film Gateway (na który przeznaczono kwotę współfinansowania w wysokości 4,5 mln EUR) pomaga krajowym archiwom filmowym zebrać materiały w państwach członkowskich, które w ten sposób łatwo będzie zamieścić na Europeanie.

Poprzez swoje programy finansowania Wspólnota będzie nadal wspierać projekty, które polepszają dostępność w internecie dorobku kulturalnego i ochronę zasobów cyfrowych, a także przyczyniają się do rozwoju Europeany. Zgodnie z 7. programem ramowym w zakresie badań i rozwoju technologicznego biblioteki cyfrowe i ochrona zasobów cyfrowych stanowią obecnie szczególne cele i posiadają budżet, który ma wynieść około 69 mln EUR w latach 2009-2010. W ramach programu e Content plus w 2008 r. na biblioteki cyfrowe przeznaczono około 25 mln EUR. W latach 2009 i 2010 przewiduje się przeznaczenie podobnej kwoty na biblioteki cyfrowe w ramach programu na rzecz konkurencyjności i innowacji.

WNIOSKI

Internet stworzył bezprecedensową szansę szerszego udostępnienia europejskiego dorobku kulturowego. Poprzez inicjatywę bibliotek cyfrowych Komisja udziela europejskim instytucjom kulturalnym wsparcia, którego potrzebują, aby szansa ta mogła zostać wykorzystana. Materiały udostępnione w internecie przez biblioteki, muzea i archiwa (audiowizualne) cieszyły się zazwyczaj ogromnym zainteresowaniem społeczeństwa.

Europeana , europejska biblioteka cyfrowa, zostanie uruchomiona w listopadzie 2008 r. i będzie świadczyć o potencjale wspólnego punktu dostępu do rozproszonego europejskiego dziedzictwa kulturowego. Zawartość i możliwości oferowane przez Europeanę z biegiem lat będą coraz większe, w miarę jak coraz więcej instytucji będzie dołączało do projektu i zdigitalizowanych zostanie więcej materiałów.

Udostępnienie społeczeństwu dorobku kulturowego wymaga opracowania podstawowych warunków dotyczących digitalizacji, dostępności w internecie i ochrony zasobów cyfrowych. Komisja zaleciła państwom członkowskim podjęcie szeregu priorytetowych działań, tak by zapewnić postęp w tej dziedzinie w całej Europie. Pomimo istotnych postępów poczynionych ogólnie przez państwa członkowskie, konieczne jest podjęcie dalszych działań, dzięki którym możliwe stanie się udostępnienie wszystkim masy krytycznej zasobów cyfrowych. Na podstawie sprawozdań krajowych w pkt 3 określono w szczególności kluczowe obszary, którym należy poświęcić szczególną uwagę.

Komisja będzie nadal wspierać ten proces poprzez swoje inicjatywy i programy finansowania. Komisja wzywa również państwa członkowskie, ich instytucje kulturalne i zainteresowane strony do pracy nad osiągnięciem wspólnego celu polegającego na powszechnym udostępnieniu w internecie dorobku kulturowego Europy. Komisja będzie bacznie obserwować rozwój we współpracy z państwami członkowskimi, tak by ocenić, w jakich dziedzinach konieczne jest podjęcie dalszych działań.

[1] Zob. komunikat Komisji COM(2005) 465 z dnia 30 września 2005 r., który dotyczy dostępu do dorobku kulturowego. Kwestia dostępu do informacji naukowych została poruszona w oddzielnym komunikacie, zob. COM(2007) 56 wersja ostateczna z dnia 14 lutego 2008 r.

[2] Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie „i2010: europejska biblioteka cyfrowa” z dnia 27 września 2007 r.

[3] Zalecenie 2006/585/WE z dnia 24 sierpnia 2006 r., Dz.U. L 236 z 31.8.2006, s. 28.

[4] Konkluzje Rady z dnia 13 listopada 2006 r., Dz.U. C 297 z 7.12.2006, s. 1).

[5] Zob. http://www.europeana.eu/.