[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH | Bruksela, dnia 5.3.2008 KOM(2008) 130 wersja ostateczna KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wzmocnienia zdolności Unii do reagowania w przypadku katastrof KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wzmocnienia zdolności Unii do reagowania w przypadku katastrof WPROWADZENIE Celem niniejszego komunikatu jest przedstawienie propozycji wzmocnienia zdolności UE do reagowania w przypadku katastrof w oparciu o istniejące osiągnięcia. Propozycje te stanowią pierwszy krok na drodze do kompleksowych i zintegrowanych zdolności UE i mają na celu wzmocnienie i stworzenie synergii między istniejącymi instrumentami oraz zwiększenie koordynacji miedzy nimi. W komunikacie używa się słowa „katastrofa” w szerokim znaczeniu, które obejmuje nie tylko klęski żywiołowe lub katastrofy spowodowane przez człowieka, lecz także kompleksowe sytuacje zagrożenia spowodowane przez konflikty mające miejsce na obszarze UE i poza nim. W odpowiedzi na wezwanie Rady i Parlamentu załączono specjalny załącznik dotyczący pożarów lasów, aby zademonstrować, w jaki sposób w przyszłości można połączyć działania zapobiegawcze, pozostawanie w gotowości, reagowanie i odnowienie lasów, w celu umiejętnego reagowania na katastrofy na taką skalę jak pożary, które nawiedziły Europę podczas ostatniego lata. Komisja będzie współpracowała z Radą, państwami członkowskimi i innymi zainteresowanymi stronami nad pierwszymi krokami zaproponowanymi w komunikacie i regularnie oceniała poczynione postępy z perspektywą podjęcia dalszych kroków zmierzających do stworzenia bardziej zintegrowanego sposobu reagowania UE w przypadku katastrof. POTRZEBA WIęKSZYCH ZDOLNOśCI UE Główne wewnętrzne i zewnętrzne wyzwania UE w przyszłości. Wielkie katastrofy – klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka lub połączenie obu rodzajów katastrof – takie jak tsunami na Oceanie Indyjskim w 2004 r., wojna w Libanie w 2006 r., wypadki zanieczyszczeń morza w krajach trzecich lub niedawne pożary lasów i powodzie w Europie w lecie 2007 r. spowodowały nasilenie głosów domagających się zwiększenia skuteczności istniejących zdolności UE do reagowania w przypadku katastrof. Ponadto wzrasta częstotliwość klęsk żywiołowych związanych ze zmianami klimatu. Zjawisko to będzie w coraz większym stopniu dotykało kraje sąsiadujące z Unią. Duże oczekiwania. Obywatele UE oczekują od Unii, że będzie ona chroniła ich życie i majątek w UE i świadczyła jednocześnie skuteczną pomoc w przypadku katastrof w innych częściach świata jako wyraz solidarności Europy. Organizacje takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, organizacje pozarządowe oraz partnerzy UE w krajach trzecich mają duże oczekiwania dotyczące roli, jaką UE może odegrać w udzielaniu pomocy w przypadku katastrof. Parlament Europejski i Rada Europejska w grudniu 2007 r. wezwali Radę i Komisję do optymalnego wykorzystania wspólnotowego mechanizmu ochrony ludności w połączeniu z instrumentem finansowym ochrony ludności, aby w przyszłości lepiej reagować w sytuacji zagrożenia i zacieśnić współpracę z państwami członkowskimi i między nimi. Podobnie Parlament Europejski i Rada Europejska podpisała w grudniu 2007 r. Konsensus europejski w sprawie pomocy humanitarnej, stanowiący kompleksowe ramy mające na celu poprawę udzielania pomocy humanitarnej na poziomie UE. Parlament Europejski w swojej rezolucji dotyczącej Konsensusu UE w sprawie pomocy humanitarnej wezwał do większego zobowiązania ze strony UE do właściwego niesienia pomocy humanitarnej powiązanej z adekwatnym prognozowaniem i elastycznym wykorzystaniem środków za pomocą odpowiednich rocznych prognoz budżetowych. Podobne wyzwania w Unii i poza nią. Dzisiejsze katastrofy mają często charakter transgraniczny i wymagają skoordynowanych i wielostronnych działań. Jednocześnie coraz bardziej zacierają się granice między katastrofami o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Tsunami na Oceanie Indyjskim dotknęło europejskich turystów, jak również ludność lokalną, powodzie i pożary dotknęły zarówno państwa członkowskie, jak też państwa sąsiednie, zaś epidemie mogą się rozprzestrzeniać między kontynentami, obywatele europejscy muszą być ewakuowani z obszaru zagrożenia, etc. Często te same instrumenty – w szczególności zasoby ochrony ludności – są stosowane przez Wspólnotę i państwa członkowskie aby zaspokoić te same potrzeby na obszarze UE i poza jej granicami, zarówno jako wkład w autonomiczne działania będące reakcją w przypadku katastrofy jak i uzupełnienie pomocy humanitarnej. W każdej reakcji UE w przypadku katastrofy powinno się wykorzystać najbardziej odpowiednie z dostępnych elementów w odniesieniu do potrzeb. Należy ponadto uwzględnić takie aspekty jak: szybkość, skuteczność i efektywność pod względem kosztów. Podejmowanie ogólnych wyzwań w zakresie zapobiegania katastrofom, ograniczania ich skutków i reagowania. Kompleksowość i zakres tych wielowymiarowych wyzwań wymagają szeroko zakrojonego podejścia UE do całego kompleksu zagadnień związanych z oceną ryzyka wystąpienia katastrofy, prognozami, zapobieganiem, gotowością i ograniczeniem skutków (przed katastrofą i po jej wystąpieniu), koordynacją różnych obszarów polityki, instrumentów i usług dostępnych dla Wspólnoty i pracujących razem państwom członkowskim. Pomoże to utrzymać w równowadze odpowiedzialność poszczególnych państw i solidarność europejską. Należy wzmocnić istniejące związki między ochroną ludności i polityką ochrony środowiska powinny zostać wzmocnione, aby w pełni wykorzystać środki prewencyjne przewidziane w aktach prawnych dotyczących ochrony środowiska i zapewnić zintegrowane podejście UE w zakresie zapobiegania katastrofom i ograniczania ich skutków. Ponadto kwestie efektywności pod względem kosztów i ograniczone zasoby podkreślają konieczność ukierunkowanych, skoordynowanych i zintegrowanych działań. Działania UE mające na celu niesienie pomocy ludziom dotkniętym przez katastrofy poza granicami UE powinny być integralną częścią działań międzynarodowych. W KIERUNKU LEPSZEGO REAGOWANIA W PRZYPADKU KATASTROF Stopniowe tworzenie bardziej zintegrowanej koordynacji Różnorodność europejskich aktorów i obszarów polityki. W dziedzinie reagowania w przypadku katastrof procesy decyzyjne różnią się w zależności od obszaru polityki lub stosowanego instrumentu i determinują, czy zdolności w zakresie reagowania w przypadku katastrof mogą zostać uruchomione na obszarze UE czy poza nią. Komisja Europejska jest odpowiedzialna za szeroką gamę instrumentów reagowania oraz mechanizmów ostrzegania i koordynacji: - Komisja zarządza wieloma systemami wczesnego ostrzegania, aby szybko i skutecznie reagować w sytuacji szczególnych katastrof w poszczególnych sektorach, od ataków biochemicznych po zaraźliwe epidemie i choroby zwierząt, od wycieków ropy naftowej lub zanieczyszczeń morza po ochronę ważnych obiektów infrastruktury[1]; - Komisja decyduje w sprawie pomocy humanitarnej udzielanej przez Wspólnotę (przez Departament Pomocy Humanitarnej DG ECHO); Komisja udziela wsparcia, ochrony i pomocy humanitarnej ofiarom konfliktów i katastrof w krajach trzecich i jest bardzo zaangażowana w przygotowania na wypadek katastrofy; - Komisja ułatwia i koordynuje wykorzystanie zasobów ochrony ludności w państwach członkowskich w ramach wspólnotowego mechanizmu ochrony ludności utworzonego w 2001 r. w celu reagowania w przypadku katastrof, jakie zdarzają się na obszarze UE i poza jej granicami; - instrument na rzecz stabilności przewiduje „środki pomocy nadzwyczajnej” i umożliwia terminowe reagowanie w przypadku katastrof dodatkowo w sytuacji kryzysów politycznych; - wiele geograficznych instrumentów pomocy zewnętrznej posiada rezerwy na wypadek zagrożenia, które mogą zostać uruchomione w określonych warunkach i na podstawie szczególnych procedur decyzyjnych dla krótko- do średnioterminowych środków reagowania w sytuacji katastrofy; - do innych instrumentów dostępnych UE i państwom członkowskim zalicza się Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Fundusz Solidarności UE (FSUE), fundusze dostępne na rozwój obszarów wiejskich, instrument finansowy ochrony ludności i LIFE+; Fundusz Solidarności może pomóc złagodzić obciążenia finansowe państw członkowskich lub krajów prowadzących negocjacje akcesyjne z UE, dotknięte wielkimi klęskami żywiołowymi, w postaci refinansowania kosztów akcji ratunkowych poniesionych przez organy administracji publicznej; Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego może współfinansować przygotowanie i wdrożenie działań mających na celu zapobieganie klęskom żywiołowym, reagowania na nie a także usuwanie zniszczeń; fundusze na rozwój obszarów wiejskich, instrument finansowy ochrony ludności i LIFE+ mogą być wykorzystane przez państwa członkowskie na finansowanie działań zapobiegających katastrofom; - od czerwca 2006 r. Komisja rozwija wewnętrzny mechanizm koordynacji (znany jako ARGUS), aby bardziej skutecznie reagować w przypadku wielowymiarowych katastrof i sytuacji kryzysowych wchodzących w zakres jej kompetencji oraz świadczyć aktywny wkład w ramach uzgodnień dotyczących koordynacji w sytuacjach kryzysowych; - platforma kryzysowa RELEX utworzona po tsunami w 2004 r. przyczynia się do koordynacji politycznej między Komisją i państwami członkowskimi w czasie zewnętrznych sytuacji kryzysowych. Należy stale zapewniać ścisłą współpracę i koordynację między prezydencją Rady, państwami członkowskimi i Sekretariatem Generalnym Rady, w szczególności w dziedzinie współpracy konsularnej, a także wykorzystanie zasobów i mocy militarnych państw członkowskich UE do reagowania w przypadku katastrof. Na prezydencji spoczywa odpowiedzialność za 1) ocenę, czy operacja UE na rzecz ochrony ludności poza UE jest objęta przepisami traktatów o zarządzaniu kryzysami, zanim Komisja uruchomi mechanizm na wypadek sytuacji kryzysowych, a także 2) zapewnienie koordynacji politycznej operacji UE na rzecz ochrony ludności w krajach trzecich. Najnowsze starania mające na celu poprawę koordynacji instrumentów reagowania w przypadkach katastrof - W następstwie wniosku przedłożonego przez Komisję w 2005 r. oraz sprawozdania Michaela Barnier z maja 2005 r. w sprawie utworzenia europejskich sił ochrony ludności, Rada przyjęła zmienione ramy prawne powierzające Komisji nowe zadania w dziedzinie ochrony ludności; Ponadto Komisja dokonała przeglądu swoich wewnętrznych mechanizmów koordynacyjnych. - Konsensus europejski w sprawie pomocy humanitarnej, przyjęty przez państwa członkowskie, Parlament Europejski i Komisje w grudniu 2007 r., jest pierwszą tego rodzaju wyraźną deklaracją UE w sprawie wspólnych celów i zasad w dziedzinie pomocy humanitarnej świadczonej przez UE. Podkreśla on potrzebę wzmocnienia koordynacji między działaniami Wspólnoty i państw członkowskich w zakresie reagowania w przypadku wielkich katastrof oraz w dziedzinie pomocy humanitarnej. - Przedstawicielstwa Komisji w krajach trzecich zreorganizowały się w taki sposób, aby móc w pełni odgrywać swoją rolę w przypadku katastrof. Na przykład w ramach projektu pilotażowego 6 przedstawicielstw będzie specjalizowało się w zakresie reagowania w przypadku katastrof, a każde ze 130 przedstawicielstw na całym świecie wyznaczyło „łącznika kryzysowego”, który w przypadku katastrofy lub kryzysu politycznego będzie pełnił funkcję lokalnego punktu kontaktowego wobec siedziby Komisji, przedstawicielstw Komisji w państwach sąsiednich oraz miejscowych partnerów. - W 2007 r. Komisja przyjęła plan działań w sprawie ochrony konsularnej[2], którego celem jest praktyczne stosowanie zasady zawartej w art. 20 Traktatu WE. Według tego przepisu każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, gdzie państwo członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych państw członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa. Plan działań zawiera propozycje szeregu działań mających na celu propagowanie wiedzy, zwiększenie zakresu ochrony konsularnej i rozszerzenie współpracy konsularnej między państwami członkowskimi. - Komisja pracuje ponadto nad ulepszeniem własnego wkładu do współpracy z państwami członkowskimi, ONZ i innymi międzynarodowymi aktorami (tj. poprzez opracowanie metod pokryzysowej oceny zniszczeń i potrzeb w sytuacji po ustaniu katastrofy) oraz wspiera zdolności reagowania w przypadku katastrof kluczowych organizacji świadczących pomoc humanitarną jak ONZ i Czerwony Krzyż przez prognozowanie rozmieszczenia artykułów pierwszej potrzeby, które mogą szybko i efektywnie pod względem kosztów zostać wykorzystane w przypadku katastrofy. Aby zrealizować cel bardziej zintegrowanych zdolności UE do reagowania w przypadku katastrof, należy zwiększyć ich spójność, skuteczność i widoczność - Komisja chce poprawić skuteczność swoich działań we współpracy z państwami członkowskimi oraz zainteresowanymi stronami na poziomie międzynarodowym, krajowym i lokalnym, w szczególności poprzez synergię i lepszą koordynację szkoleń, oceny potrzeb, planowania i działań operacyjnych. - W szczególności w przypadku wielkich klęsk żywiołowych, gdy wykorzystywane są instrumenty Wspólnoty i WPZiB, koordynacja „horyzontalna” między Komisją, prezydencją, państwami członkowskimi oraz Wysokim Przedstawicielem/Sekretarzem Generalnym mogłaby zostać uproszczona zarówno w Brukseli jak na miejscu działań. Możliwa jest poprawa wymiany przydatnych informacji i sprawozdań analitycznych na wszystkich etapach (planowania, koordynacji działań i wymiany najlepszych praktyk przy wykorzystaniu odpowiedniej infrastruktury technicznej), w tym – o ile to możliwe – utworzenie wspólnych grup operacyjnych i planowania. Należy z wyprzedzeniem przygotować prognozy zróżnicowanych scenariuszy sytuacji kryzysowych, aby dla każdej kategorii katastrofy i dla każdego obszaru geograficznego opracować stałe procedury operacyjne, które umożliwią realne planowanie wykorzystania zasobów na poziomie UE. Ulepszone planowanie wykorzystania zasobów ułatwi szybkie reagowanie i ewentualne przeprowadzenie zmian w trakcie najostrzejszej fazy katastrofy. - Należy skuteczniej połączyć istniejące zasoby na poziomie UE, Wspólnoty i państw członkowskich. Poprawy wymaga również „wertykalna” koordynacja między UE a państwami członkowskimi. Należy zapewnić optymalną koordynację, gdyż różnice dotyczące mandatów służb i instytucji humanitarnych w różnych państwach członkowskich mają wpływ na możliwości reagowania Komisji. Jako część wkładu w poprawę zdolności UE do reagowania w przypadku katastrof, Komisja zamierza przeprowadzić następujące ulepszenia, które nawiązują do sugestii zawartych w sprawozdaniu Michaela Barnier. Pełna realizacja celu bardziej zintegrowanych zdolności do reagowania w przypadku katastrof będzie wymagała długofalowych starań Komisji, UE i jej państw członkowskich. Ulepszenia proponowane w niniejszym komunikacie stanowią kolejny krok na drodze do racjonalnego wykorzystania instrumentów reagowania w przypadku katastrof. Niektóre dotyczą funkcjonowania już istniejących instrumentów (3.2 i 3.3), podczas gdy opracowanie instrumentów o charakterze przekrojowym mogłoby być nowym krokiem, który zapewni bardziej skuteczną koordynację. Wzmocnienie wspólnotowych mechanizmów ochrony ludności W dziedzinie ochrony ludności Komisja proponuje poprawę zdolności UE i Komisji poprzez podjęcie następujących działań. - Rozbudowa Centrum Monitorowania i Informacji tak, aby pełniło rolę operacyjnego centrum europejskiej interwencji na rzecz ochrony ludności. Wymaga to jakościowej zmiany w działalności centrum i przejścia od przekazywania informacji/reagowania w sytuacjach zagrożenia w kierunku wczesnego wykrywania/monitorowania zagrożeń w czasie realnym oraz zadań operacyjnych/koordynacji. Obejmuje to systemy wczesnego ostrzegania, ocenę potrzeb operacyjnych i dostępnych zasobów, świadczenie państwom członkowskim pomocy technicznej dotyczącej zasobów operacyjnych, opracowanie scenariuszy wydarzeń, standardowych procedur operacyjnych oraz ocenę doświadczeń, wdrożenie kompetencji Komisji w celu połączenia dostępnych środków transportu i udostępnienie środków współfinansowania transportu, zwiększenie czasu szkoleń i ćwiczeń dla państw członkowskich i ekspertów oraz wspieranie państw członkowskich przy tworzeniu wspólnych zasobów. Wiąże się to z wykorzystaniem instrumentów służących do monitorowania, takich jak instrumenty stworzone w ramach inicjatywy GMES (globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa) lub GALILEO (europejski system radiowej nawigacji satelitarnej). - Ulepszenie europejskich zdolności ochrony ludności i reagowania w przypadku katastrof. W następstwie katastrof, jakie nawiedziły państwa członkowskie w lecie 2007 r. Parlament Europejski wezwał do utworzenia europejskich sił ochrony ludności, natomiast Rada wezwała Komisję do przedstawienia wniosku w sprawie reagowania w przypadku katastrof. W przypadku zanieczyszczeń morza dotknięte państwa mogą wykorzystywać własne statki oraz zwrócić się o udostępnienie statków do Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa na Morzu. Natomiast w przypadku innych katastrof, takich jak powodzie i pożary lasów, które najczęściej dotykają państwa członkowskie, państwa te są obecnie zdane na wykorzystanie własnych zasobów. Należy zbadać, gdzie i jakie są braki w zasobach i opracować opcje ich uzupełnienia, w tym stworzyć zasoby rezerwowe dostępne na wypadek działań mających na celu ochronę ludności. Zasoby te mogłyby się opierać na dwóch elementach: modułach utrzymywanych w gotowości i europejskich zasobach uzupełniających, przy czym należy unikać dublowania istniejących zasobów. Środki udostępnione w 2008 r. przez Parlament Europejski na projekt pilotażowy i działania przygotowujące zostaną wykorzystane na testowanie takiej struktury. Wzmocnienie europejskiej pomocy humanitarnej Konsensus europejski w sprawie pomocy humanitarnej stanowi kompleksową podstawę dla poprawy świadczonej pomocy humanitarnej. W dziedzinie pomocy humanitarnej Komisja proponuje poprawę zdolności UE i Komisji poprzez następujące działania. - Konsensus przewiduje między innymi określenie istniejących braków na poziomie UE i międzynarodowym poprzez przeprowadzenie analizy obecnej sytuacji zasobów logistycznych, która będzie dotyczyła zamówień artykułów pomocy humanitarnej, ich przechowywania i transportu do miejsca wykorzystania i będzie miała na celu stwierdzenie ewentualnych deficytów. W drugiej fazie zostaną podjęte kroki w celu usunięcia deficytów. Analiza ma dostarczyć wskazówek, które środki w danej sytuacji są najszybciej dostępne, najbardziej się nadają i są najbardziej efektywne kosztowo. - Dalsze wzmocnienie zdolności do szybkiej oceny i zdolności reagowania jednostek terenowych ECHO i miejscowych ekspertów: 6 jednostek terenowych ECHO zostanie stopniowo powiększonych o interdyscyplinarne zespoły, które w przypadku nagłej katastrofy będą natychmiast reagowały. Taka jednostka szybkiego reagowania może przeprowadzić na miejscu szybką ocenę potrzeb w związku z dystrybucją pomocy humanitarnej i przyczynić się do wczesnej koordynacji działań różnych organizacji na miejscu zdarzenia. - Powiązania z innymi organizacjami. Aby umożliwić wykorzystanie wszystkich dostępnych instrumentów reagowania w przypadku katastrof w krajach trzecich oraz uwzględniając rosnącą różnorodność podmiotów zaangażowanych w reagowanie w przypadku globalnych kryzysów. Komisja nawiąże dialog z tymi podmiotami na temat zasad pomocy humanitarnej. - W związku ze wzmocnieniem globalnych zdolności reagowania w przypadku katastrof Komisja będzie w dalszym ciągu wspierała zdolności reagowania czołowych podmiotów w zakresie pomocy humanitarnej, takich jak ONZ i Czerwony Krzyż, poprzez wspieranie rozmieszczenia ich artykułów pierwszej potrzeby, aby mogły zostać szybko i efektywnie pod względem kosztów wykorzystane w przypadku katastrofy. - Inne inicjatywy obejmują utworzenie miejscowych zdolności do przeprowadzania humanitarnych akcji ratunkowych w przypadku katastrof, wsparcie reform przeprowadzanych obecnie pod kierownictwem ONZ oraz dalszy rozwój międzynarodowego prawa humanitarnego i zasad humanitarnych oraz rozpropagowanie ich w instytucjach UE i wśród innych podmiotów. Utworzenie zdolności o charakterze przekrojowym, łączących różne obszary polityki i instrumenty Oprócz wzmocnienia wspólnotowego mechanizmu ochrony ludności i wdrożenia konsensusu europejskiego w sprawie pomocy humanitarnej można uwzględnić podjecie innych środków. - Utworzenie europejskiej sieci szkoleń dotyczących reagowania w przypadku katastrof. Wysokie wymagania w zakresie utrzymywania gotowości, samodzielności i interoperacyjności wymagają większej liczby szkoleń na szczeblu europejskim. Najepszym sposobem sprostania temu wymogowi byłoby stworzenie zorganizowanej sieci szkoleń w oparciu o doświadczenia państw członkowskich, wiedzę naukową zdobytą na poziomie krajowym i europejskim w projektach naukowych w ramach programu ramowego w dziedzinie klęsk żywiołowych i zagrożeń ze strony przyrody. Sieć szkoleń dotyczących reagowania w przypadku katastrof łączyłaby istniejące w państwach członkowskich centra doskonałości i proponowała szeroką gamę działań, w tym szkolenia, ćwiczenia i wymianę ekspertów. W ramach sieci szkoleń byłyby opracowywane programy szkoleń, (przeprowadzane przez sieć wybranych centrów doskonałości), ustalane standardy jakości i wspierane synergie między różnymi programami szkoleń. Wykorzystując komplementarność między obszarami ochrony ludności i pomocy humanitarnej sieć szkoleń mogłaby rozwijać wiedzę specjalistyczną w takich dziedzinach jak: logistyka, komunikacja w sytuacjach kryzysowych, woda, żywność, opieka zdrowotna, zdrowie publiczne, ochrona i mieszkania, wykorzystując przy tym studia podyplomowe NOHA, programy akademickie w dziedzinie pomocy humanitarnej w państwach członkowskich oraz doświadczenie innych sieci szkoleń, takich jak europejska grupa na rzecz szkoleń (European Group on Training – EGT). - Zwiększenie gotowości na wypadek katastrofy, systemy wczesnego ostrzegania oraz korzystanie z jednolitego europejskiego numeru alarmowego „112”. Komisja pracuje nad inicjatywami w zakresie zapobiegania katastrofom na obszarze UE oraz w krajach trzecich. Dla większości kataklizmów istnieją w Europie systemy wczesnego ostrzegania, ale brak takiego systemu dla tsunami w obszarze Morza Śródziemnego jest znaczącym deficytem. Systemy wczesnego ostrzegania mogą zostać ulepszone przez wykorzystanie informacji przekazywanych przez obywateli, szczególnie przez wykorzystanie jednolitego europejskiego numeru alarmowego „112”. Europejska wymiana doświadczeń z organizowania i przeprowadzania działań w sytuacjach kryzysowych przyczyni się ponadto do poprawy korzystania z numeru alarmowego „112”. Ze względu na wzrost mobilności obywateli w Europie i poza Europą, niepokojem napawa fakt, że brak jest jednolitych sygnałów i protokołów alarmowych. Należy również sprawdzić, czy komunikacja szerokopasmowa i komórkowa dla służb ochrony ludności i reagowania w przypadku katastrof powinna być ulepszona, aby zapewnić jej interoperacyjność w skali UE. - Stan gotowości na wypadek katastrof w krajach trzecich. W przypadku większości klęsk żywiołowych nie jest konieczna pomoc międzynarodowa. Jeżeli uruchamiane są międzynarodowe mechanizmy reagowania w przypadku katastrof, czas udzielenia pomocy z zewnątrz na miejsce katastrofy wynosi często od 12 do 72 godzin. Dlatego ważne jest aby zagwarantować ekspertów na miejscu zdarzenia i zapewnienie, aby szczególnie zagrożone społeczności i lokalne władze w krajach zagrożonych katastrofami były w stanie natychmiast reagować w przypadku katastrofy. Gotowość na wypadek katastrof ma kluczowe znaczenie, gdyż zmiany klimatyczne nadal będą miały wpływ na pogodę i wzrośnie liczba klęsk żywiołowych, przede wszystkich takich, które nagle dotkną zagrożone nimi społeczności. Komisja przedstawi wniosek strategii UE w zakresie zmniejszenia zagrożenia klęskami żywiołowymi w krajach rozwijających się, która przewiduje między innymi strategiczne postanowienia ramowe dotyczące zwiększenia pomocy w zakresie zapobiegania katastrofom w szczególnie zagrożonych krajach trzecich. Zostaną również zacieśnione kontakty z krajami kandydującymi, potencjalnymi krajami kandydującymi oraz krajami objętymi europejską polityką sąsiedztwa. PLAN DZIAłAń Zgodnie z przedstawionymi powyżej inicjatywami Komisja proponuje (w przypadku braku innych postanowień) uwzględnienie lub wdrożenie do końca 2008 r. następujących działań . Poprawa współpracy międzyinstytucjonalnej Zgodnie zpropozycją Komisja, Rada i państwa członkowskie w ramach swoich kompetencji: - przygotują zróżnicowane scenariusze operacji reagowania w przypadku katastrof na obszarze UE i poza jej granicami dla wszystkich najważniejszych rodzajów katastrof i obszarów geograficznych; - przeprowadzą analizę ogólnoświatowych możliwości logistycznych w przypadku reagowania w sytuacji katastrofy, która pozostanie w ścisłym związku z odpowiednimi pracami w dziedzinie międzynarodowej pomocy humanitarnej oraz określi deficyty w zasobach reagowania w przypadku katastrof w dziedzinie europejskiej ochrony ludności. W razie konieczności, zostaną podjęte starania zlikwidowania istniejących deficytów, aby opracować protokoły planowania na wypadek katastrof na poziomie UE z podaniem odpowiednich instrumentów oraz standardowe procedury operacyjne w zakresie reagowania Komisji w przypadku katastrof na obszarze UE i poza jej granicami; ten sposób planowania ułatwiłby szybkie reagowanie umożliwiając odpowiednie dostosowania w fazie największego zagrożenia; - zapewnią ścisłą koordynację między przeprowadzaną obecnie analizą aktualnej sytuacji zasobów logistycznych w dziedzinie międzynarodowej pomocy humanitarnej z procesem identyfikowania deficytów, który zostanie rozpoczęty w zakresie zasobów reagowania w przypadku katastrof w dziedzinie europejskiej ochrony ludności; tam, gdzie okaże się to konieczne, zostaną podjęte starania usunięcia istniejących braków; - w stosownych przypadkach i z uwzględnieniem zarówno instrumentów Wspólnoty jak i działań Rady, utworzą wspólne zespoły planowania oraz zespoły operacyjne na wypadek szczególnych katastrof, które w ocenie potrzeb po katastrofie będą stosowały metody wypracowane wspólnie przez UE, ONZ i Bank Światowy; - opracują wymianę faktycznych i analitycznych informacji (wspieraną przez odpowiednią infrastrukturę techniczną) oraz instrumentów lepszej oceny sytuacji; - będą nadal inwestować w projekty pilotażowe i badawcze w dziedzinie technologii informacyjnych i komunikacyjnych, które udoskonalą systemy wczesnego ostrzegania i systemy reagowania w przypadku katastrof. Zwiększenie europejskiej pomocy humanitarnej Planowane są następujące działania: - przeprowadzenie analizy obecnej sytuacji zasobów logistycznych, w tym zamówień artykułów pomocy humanitarnej, ich przechowywania i transportu do miejsca wykorzystania; celem analizy będzie stwierdzenie ewentualnych deficytów; w drugiej fazie zostaną podjęte kroki mające na celu usunięcie deficytów; - przygotowanie kompleksowego programu zwiększania zdolności w celu dalszego zwiększania zdolności do świadczenia natychmiastowej pomocy zarówno w ramach ONZ jak i Ruchu Czerwonego Krzyża; - natychmiastowe wdrożenie przewidzianego w konsensusie wymogu lepszej koordynacji operacyjnej europejskiej pomocy humanitarnej, np. przez terminowe przekazywanie do punktów kontaktowych w państwach członkowskich (w stolicach i w terenie) sprawozdań sytuacyjnych DG ECHO, przygotowanych przez miejscowych ekspertów; - wraz z innymi podmiotami z dziedziny pomocy humanitarnej dalsze opracowanie strategicznych postanowień ramowych w zakresie inicjatyw dotyczących stanu gotowości na wypadek katastrofy, mających na celu wzmocnienie lokalnych zdolności reagowania w szczególnie zagrożonych krajach. Poprawa europejskiej ochrony ludności Planowane są następujące działania: - przekształcenie Centrum Monitorowania i Informacji w operacyjne centrum europejskiej interwencji na rzecz ochrony ludności; - zidentyfikowanie deficytów w zakresie zdolności reagowania w przypadku katastrof oraz w razie potrzeby przedstawienie propozycji poprawy tych zdolności w oparciu o dwa elementy: - dobrowolne rezerwy pozostających w gotowości modułów ochrony ludności oraz - dodatkowe rezerwy uzupełniające krajowe zdolności reagowania w przypadku dużych katastrof, takich jak pożary lasów i powodzie. Wzmocnienie zdolności o charakterze przekrojowym, łączących różne obszary polityki i instrumenty Planowane są następujące działania: - przedstawienie do połowy 2009 r. wniosku w sprawie europejskiej sieci szkoleń dotyczących reagowania w przypadku katastrof w oparciu o doświadczenia zdobytego w ramach wspólnotowego mechanizmu ochrony ludności oraz synergiach między istniejącymi inicjatywami szkoleniowymi; - ukończenie wniosków w sprawie europejskiego zintegrowanego podejścia w sprawie zapobiegania klęskom żywiołowym oraz strategii UE w zakresie zmniejszenia zagrożenia klęskami żywiołowymi w krajach rozwijających się; - pomoc państwom członkowskim w opracowaniu wspólnych sygnałów wczesnego ostrzegania; w tym kontekście Komisja apeluje do państw członkowskich o przyspieszenie prac nad opracowaniem systemu wczesnego ostrzegania na wypadek tsunami; - udostępnianie dodatkowych informacji, będących wkładem w utrzymywanie stanu gotowości, wczesne ostrzeganie, reagowanie i likwidowanie skutków katastrof, w tym w ramach inicjatywy GMES; - rozpatrzenie możliwości rezerwowania szerokości pasma do komunikacji w przypadku zagrożenia. Propozycje przedstawione w niniejszym komunikacie stanowią pierwszy krok na drodze do wzmocnienia zdolności Unii do reagowania w przypadku katastrof. Cel ten zostanie zrealizowany z uwzględnieniem możliwości racjonalizacji jako integralnej części przeprowadzanego badania sprawdzającego zasobów Komisji. ZAŁĄCZNIK POŻARY LASÓW Lato 2007 r. było czasem dramatycznych pożarów lasów i innych dzikich pożarów w południowej części Europy, które szczególnie dotknęły Grecję. Wielkie pożary przenoszone przez silne wiatry objęły setki tysięcy hektarów ziemi i spowodowały śmierć wielu mieszkańców i pełnych poświęcenia strażaków. W ciągu 11 tygodni Wspólnotowy mechanizm ochrony ludności został uruchomiony dwanaście razy przez Bułgarię, Cypr, Grecję, Włochy, Albanię i Byłą Jugosłowiańską Republikę Macedonii – pięć razy częściej niż w poprzednich latach. Kiedy tylko było to możliwe, państwa członkowskie udzielały pomocy w formie zwalczania pożarów z powietrza, dostarczania sprzętu przeciwpożarowego, odzieży ochronnej i wiedzy fachowej. Jednak zakres udzielanej pomocy był ograniczony, gdyż pożary ogarnęły w tym samym czasie w kilku państwach członkowskich, a w innych ryzyko pożarów było wysokie. Dlatego tylko ograniczona część dostępnej floty mogła zostać zmobilizowana w ramach pomocy dla najbardziej dotkniętych państw członkowskich, co ograniczyło w szczególności pomoc, która mogła zostać wysłana do Bułgarii. Pożary lasów i inne dzikie pożary są powracającym problemem. Mimo działań UE mających na celu ograniczenie problemu, częstotliwość i intensywność gorących i suchych lat oraz niedobór wody[3] w Europie południowo-wschodniej i południowo-zachodniej może wzrosnąć na skutek zmian klimatycznych[4], zwiększając ryzyko pożarów lasów i innych dzikich pożarów. Jednak intensywność i lokalizacja geograficzna występowania tego rodzaju pożarów jest co roku inna. Co roku płonie średnio od 450 do 600 tysięcy hektarów, a czasami państwa członkowskie dotykają pożary, które pochłaniają powierzchnie do czterech razy większe niż średnie dane roczne. Doświadczenie pokazuje, że tego typu katastrofy nie dotykają wszystkich zagrożonych państw członkowskich w tym samym roku lub w tym samym czasie w sezonie letnim. W 2003 r. najgorsze pożary wystąpiły na południowym zachodzie UE, najbardziej ucierpiała Portugalia – spłonęło prawie 5 % jej obszaru. W 2007 r. jeden z najgorszych sezonów pożaru lasów dotknął południowy wschód Europy, spłonęło ponad 81 000 hektarów lasów, z czego 68,2 % stanowiły obszary leśne, 31 % obszary rolnicze i 0,8 % obszary miejskie i przemysłowe[5]. Z 465 000 hektarów, które padły ofiarą pożarów w państwach UE leżących nad Morzem Śródziemnym, 21,9 % leżało na obszarach Natura 2000[6]. Obszary dotknięte przez pożary należą często do regionów, które ze względu na połączenie skutków dużego wzrostu temperatur i niewielkich opadów, co powoduje niedobór wody, są szczególnie narażone na skutki zmian klimatycznych w Europie. Ze względu na zmiany klimatu będzie wzrastało znaczenie europejskich lasów jako obszarów spełniających funkcje środowiskowe i ekosystemowe. Lasy odgrywają ważną rolę w zakresie zatrzymywania wody w suchych regionach, ochrony cieków wodnych przed nadmiernym poziomem składników odżywczych, poprawy systemów przeciwpowodziowych oraz zachowania i odbudowy wielofunkcyjnych krajobrazów. Ochrona ekosystemów leśnych przed pożarami lasów i propagowanie odpornego na niekorzystne warunki klimatyczne zagospodarowania lasów w Europie jest kluczem do zwiększenia potencjału adaptacyjnego tych obszarów do zmian klimatycznych. Występowanie pożarów lasów i innych dzikich pożarów jest uwarunkowane szeregiem czynników, w tym: - praktykami gospodarowania obszarami rolniczymi i leśnymi, - warunkami klimatycznymi: upalną, wietrzną i suchą pogodą oraz piorunami, - brakiem egzekwowania przepisów dotyczących oddzielania osiedli i budynków od wegetacji, - umyślnymi lub wynikającymi z niedbalstwa działaniami człowieka, w tym podpaleniami, - czynnikami ekonomicznymi i niewystarczającymi uregulowaniami prawnymi, które mogą mieć wpływ na opłacalność podpaleń lub nie zachęcają do skutecznej ochrony lasów. Kwestia pożarów lasów i innych dzikich pożarów wymaga więc – jak zostało to zauważone przez Radę i Parlament – kompleksowej wiedzy naukowej oraz polityki obejmującej działania takie jak zapobieganie, stan gotowości, reagowanie i usuwanie skutków. - Zapobieganie: Wdrożenie polityki zapobiegania pożarom lasów jest podstawowym zadaniem państw członkowskich. Komisja zachęca państwa członkowskie do oceny, czy ustawodawstwo krajowe w wystarczającym stopniu sankcjonuje podpalenia. W tym kontekście Komisja opowiada się za rozszerzeniem jej wniosku w sprawie przestępstw przeciwko środowisku naturalnemu tak, aby obejmował on również znaczne zniszczenia lasów[7]. Wspólnota dysponuje szeregiem instrumentów finansowych, którymi może wspierać starania państw członkowskich na rzecz wzmocnienia krajowych mechanizmów prewencyjnych. Instrumenty te są przedmiotem krajowych programów planowania. Aby ułatwić uwzględnienie zapobiegania pożarom lasów w krajowych programach, Komisja udostępni państwom członkowskim listę najważniejszych służących temu instrumentów. Ponadto Komisja ocenia właśnie, czy potrzebne jest zintegrowane podejście w zakresie zapobiegania klęskom żywiołowym. Dwie przygotowywane właśnie analizy koncentrują się na: 1) sytuacji we Wspólnocie, określeniu potencjalnych deficytów i konieczności działań wspólnotowych oraz 2) identyfikacji najlepszych praktyk w państwach członkowskich. Na tej podstawie do końca 2008 r. zostaną przygotowane wnioski. Ponadto wyniki przeprowadzanej właśnie analizy na temat czynników mających wpływ na zniszczenia lasów, w tym pożarów lasów, zostaną uwzględnione w wytycznych w sprawie zapobiegania pożarom lasów, które zostaną przygotowywane na podstawie najlepszych praktyk w państwach członkowskich. - Stan gotowości: Wspólnota wspiera działania mające na celu zwiększenie gotowości państw członkowskich w zakresie ochrony ludności, w szczególności przez wsparcie finansowe (wymiana ekspertów, projekty i ćwiczenia w zakresie utrzymywania stanu gotowości), organizowanie szkoleń dla ekspertów narodowych, tworzenie Wspólnego Centrum Badawczego Europejskiego Systemu Informacji o Pożarach Lasów (EFFIS) oraz finansowanie projektów. Za przykład z dziedziny pożarów lasów i trzęsień ziemi może posłużyć projekt pilotażowy FIRE 4, którego celem jest zacieśnienie współpracy między państwami członkowskimi (Francja, Włochy, Hiszpania i Portugalia). Sześć dalszych państw członkowskich (Cypr, Grecja, Węgry, Malta, Słowacja i Republika Czeska) aktywnie uczestniczy w działaniach podejmowanych w ramach tego projektu (warsztaty, szkolenia i ćwiczenia w terenie), a Grecja zapowiedziała niedawno, że zamierza stać się pełnoprawnym członkiem projektu. Komisja proponuje stworzenie sieci szkoleń dotyczących reagowania w przypadku katastrof, łączącej istniejące w państwach członkowskich centra doskonałości, aby w ten sposób dalej zwiększać gotowość służb ochrony ludności, jak też zdolności współpracy zespołów i modułów z różnych państw członkowskich. - Reagowanie: Podczas tego lata pożary wybuchły jednocześnie w kilku państwach członkowskich, a w innych państwach członkowskich istniało duże ryzyko ich wystąpienia. W takiej sytuacji państwa członkowskie mogły udzielić ograniczonej pomocy w formie zwalczania pożarów z powietrza; pomoc ta rozkładała się nierówno na poszczególne państwa członkowskie dotknięte pożarami. Fakt ten pokazał, że być może brakuje wystarczających zdolności do pomocy państwom członkowskim dotkniętym przez duże katastrofy, podczas gdy inne państwa członkowskie nie są w stanie udzielić pomocy, gdyż zwalczają pożary na własnym terytorium lub znajdują się w stanie zagrożenia pożarowego. Jeżeli ten ewidentny deficyt zostanie potwierdzony przez szeroko zakrojoną ocenę, Komisja rozważy propozycję finansowania sprzętu na poziomie UE, aby uzupełnić zasoby państw członkowskich. UE posiada już zdolności do zwalczania zanieczyszczenia mórz[8]. Europejskie zdolności rezerwowe powinny być dostępne do zwalczania dużych pożarów, które występują rzadko tylko w jednym państwie członkowskim i nie są rzadkością w regionie. Przyszłe zdolności rezerwowe UE mogłyby – chociaż nie wyłącznie – obejmować samoloty do gaszenia pożarów o wysokiej wydajności, dostosowane do różnych warunków geograficznych. - Usuwanie skutków: Na wniosek Komisja najskuteczniej jak to możliwe wykorzysta środki z Funduszu Solidarności, aby wesprzeć regiony dotknięte katastrofą i wywiera nacisk na Radę, aby podjęła ona negocjacje w sprawie zmiany rozporządzenia w sprawie Funduszu Solidarności w celu bardziej skutecznego jego stosowania. Zachęca się państwa członkowskie do korzystania z dostępnych instrumentów wspólnotowych do usunięcia skutków pożarów, w tym Funduszu Solidarności Unii Europejskiej oraz rozporządzenia w sprawie rozwoju obszarów wiejskich. Aby państwa członkowskie lepiej wykorzystywały te instrumenty w krajowych programach, Komisja udostępni im listę różnych instrumentów wspólnotowych. Komisja jest zdania, że wsparcie wspólnotowe w zakresie odnawiania lasów powinno obejmować również działania zapobiegawcze, jako część programów odnowy, podejmowane przez państwa członkowskie składające wnioski, aby w ten sposób zwiększyć potencjał adaptacyjny lasów do zmian klimatycznych. W tym kontekście Komisja sprawdzi, jak można ulepszyć istniejące instrumenty finansowe, poprzez wprowadzenie na przykład klauzuli warunkowej dotyczącej skutecznych działań prewencyjnych, oraz czy Wspólnota może odgrywać większą rolę przy finansowaniu odnowy lasów. [1] Na przykład ECURIE (wspólnotowe ustalenia dotyczące wczesnej wymiany informacji w przypadku zagrożenia radiologicznego), ADNS (system zgłaszania chorób zwierzęcych), RAS BICHAT (system szybkiego ostrzegania o środkach i zagrożeniach biologicznych i chemicznych), EWRS (systemu wczesnego ostrzegania oraz reagowania w celu ostrzegania organów zdrowia publicznego i Komisji o przypadkach nagłego wystąpienia chorób zakaźnych), HEOF (instrument operacyjny w nadzwyczajnych sytuacjach zdrowotnych), RAPEX (system szybkiego ostrzegania w dziedzinie produktów nieżywnościowych, system szybkiej wymiany informacji na temat środków dotyczących poważnych i bezpośrednich zagrożeń spowodowanych przez produkty nieżywnościowe), RASFF (system szybkiego ostrzegania w dziedzinie produktów żywnościowych i pasz, system szybkiego ostrzegania i zgłaszania zagrożeń dla ludzi spowodowanych przez produkty żywnościowe i pasze), RAS-CHEM (system szybkiego ostrzegania ze szczegółowym filarem dotyczącym chemikaliów będących w stadium opracowywania), SOZIK (sieć ostrzegania o zagrożeniach dla infrastruktury krytycznej). [2] KOM(2007) 767. [3] KOM(2007) 414. [4] KOM(2007) 354. [5] Emisje spowodowane przez pożary lasów tego lata na całym dotkniętym pożarami obszarze odpowiadały równowartości 12,3 mln ton CO2, z czego 6,9 mln ton przypadało na poszkodowane państwa członkowskie, co odpowiada około 0,4 % ich emisji rocznych (źródło: WCB). [6] Tymczasowe minimalne dane szacunkowe, sporządzone na podstawie zdjęć satelitarnych wykonanych przez EFFIS, Europejski System Informacji o Pożarach Lasów, zarządzany przez Wspólne Centrum Badawcze. Informacje obejmują Bułgarię, Cypr, Francję, Włochy, Portugalię i Hiszpanię oraz Chorwację, Bośnię i Hercegowinę, Byłą Jugosłowiańską Republikę Macedonii i Serbię. [7] KOM(2007) 51. [8] Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa na Morzu może na wniosek wesprzeć działania państw członkowskich mające na celu zwalczanie zanieczyszczeń z trzymanych w gotowości środków wspólnotowych.