Dziennik Urzędowy L 087 , 25/03/2004 P. 0050 - 0059
Decyzja Komisji z dnia 19 marca 2004 r. dotycząca wskazówek do wprowadzania w życie dyrektywy 2002/3/WE Parlamentu Europejskiego i Rady odnoszącej się do ozonu w otaczającym powietrzu (notyfikowana jako dokument nr C(2004) 764) (Tekst mający znaczenie dla EOG) (2004/279/WE) KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH, uwzględniając Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, uwzględniając dyrektywę 2002/3/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lutego 2002 r., odnoszącą się do ozonu w otaczającym powietrzu [1], w szczególności jej art. 12 ust. 1, a także mając na uwadze, co następuje: (1) Dyrektywa 2002/3/WE ustala cele długoterminowe, wartości docelowe oraz próg alarmowy i próg informacyjny dla stężeń ozonu w otaczającym powietrzu. (2) Artykuł 7 dyrektywy 2002/3/WE wymaga, aby w szczególnych okolicznościach Państwa Członkowskie opracowywały krótkoterminowe plany działań w przypadku gdy istnieje ryzyko przekroczeń progów alarmowych. Zgodnie z art. 7 ust. 3 wskazówki opracowane przez Komisję w tym względzie powinny dostarczyć Państwom Członkowskim przykładów środków, których skuteczność została oceniona. (3) Zgodnie z art. 9 ust. 3 dyrektywy 2002/3/WE Komisja dostarczy Państwom Członkowskim wytycznych dla odpowiedniej strategii mającej na celu mierzenie prekursorów ozonu w otaczającym powietrzu jako części wskazówek opracowanych na mocy art. 12 tej dyrektywy. (4) Przygotowując omawiane wskazówki i wytyczne Komisja wykorzystała doświadczenia Państw Członkowskich i Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska. (5) Środki przewidziane w niniejszej decyzji są zgodne z opinią Komitetu ustanowionego na mocy art. 12 ust. 2 dyrektywy Rady 96/62/WE z dnia 27 września 1996 r. w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza [2], PRZYJMUJE NINIEJSZĄ DECYZJĘ: Artykuł 1 1. Wskazówki dotyczące przygotowywania krótkoterminowych planów działania zgodnie z art. 7 dyrektywy 2002/3/WE są takie, jak przedstawiono w załączniku I do niniejszej decyzji. 2. Opracowując i wprowadzając w życie krótkoterminowe plany działania, Państwa Członkowskie rozważają odpowiednie do sytuacji przykłady środków przedstawione w załączniku II do niniejszej decyzji, zgodnie z art. 7 ust. 3 dyrektywy 2002/3/WE. 3. Wytyczne dotyczące odpowiednich strategii pomiarów substancji będących prekursorami ozonu zgodnie z art. 9 ust. 3 dyrektywy 2002/3/WE są takie, jak przedstawiono w załączniku III do niniejszej decyzji. Artykuł 2 Niniejsza decyzja skierowana jest do Państw Członkowskich. Sporządzono w Brukseli, dnia 19 marca 2004 r. W imieniu Komisji Margot Wallström Członek Komisji [1] Dz.U. L 67 z 9.3.2002, str. 14. [2] Dz.U. L 296 z 21.11.1996, str. 55. -------------------------------------------------- ZAŁĄCZNIK I OGÓLNE ASPEKTY, KTÓRE PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE POWINNY ROZWAŻYĆ, SPORZĄDZAJĄC KRÓTKOTERMINOWE PLANY DZIAŁANIA ZGODNIE Z ART. 7 DYREKTYWY 2002/3/WE Artykuł 7 dyrektywy 2002/3/WE ustanawia wymagania odnośnie do krótkoterminowych planów działania. W szczególności art. 7 ust. 1 wymaga, by Państwa Członkowskie, zgodnie z art. 7 ust. 3 dyrektywy 96/62/WE, opracowywały plany działania na odpowiednich szczeblach administracyjnych, wskazujące szczególne środki, które mogą zostać podjęte w krótkim okresie, biorąc pod uwagę szczególne okoliczności o charakterze lokalnym w odniesieniu do stref, gdzie występuje ryzyko przekroczeń progów alarmowych, jeśli istnieje znacząca możliwość zmniejszenia tego ryzyka lub zmniejszenia czasu trwania lub dotkliwości jakiegokolwiek przekroczenia progu alarmowego. Jednakże zgodnie z art. 7 ust. 1. dyrektywy 2002/3/WE od Państw Członkowskich zależy określenie, czy istnieje znacząca możliwość zmniejszenia ryzyka, czasu trwania oraz dotkliwości jakiegokolwiek przekroczenia, biorąc pod uwagę krajowe warunki geograficzne, meteorologiczne oraz gospodarcze. Mając na względzie długoterminową politykę UE, pozostaje kluczowe pytanie, czy krótkoterminowe plany działania rzeczywiście zapewniają znaczącą dodatkową możliwość zmniejszenia ryzyka przekroczeń progu ostrzegawczego (240 μg/m3) lub zmniejszenia ich czasu trwania lub dotkliwości. Poniższe wskazówki dotyczące odpowiednich działań krótkoterminowych przedstawione są z uwzględnieniem różnic geograficznych, zasięgu regionalnego i okresu stosowania możliwych środków. 1. ASPEKT GEOGRAFICZNY Biorąc pod uwagę potrzebę stosowania działań krótkoterminowych w celu uniknięcia przekroczeń progu 240 μg/m3, Państwa Członkowskie można podzielić na trzy grupy: 1) W krajach nordyckich (Finlandia, Szwecja i Dania) oraz Irlandii nie miały dotąd miejsca przekroczenia progu alarmowego (zgodnie z danymi przedstawionymi Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska AIRBASE) i w związku ze stosowaniem wspominanej powyżej polityki długoterminowej ich wystąpienie w przyszłości jest jeszcze mniej prawdopodobne. Dlatego też państwa nordyckie i Irlandia nie muszą przygotowywać krótkoterminowych planów działania, gdyż nie wydaje się, by zaistniało ryzyko jakichkolwiek przekroczeń progu alarmowego. 2) Transport mas powietrza w krajach Europy Północno-Zachodniej i Środkowej charakteryzuje się przede wszystkim adwekcją i często powoduje transgraniczne przenoszenie zanieczyszczeń na dalekie odległości. Istnieją wyraźne oznaki sugerujące obniżanie się przekroczeń progu alarmowego w znacznej części krajów Europy Północno-Zachodniej i Środkowej. Środki krótkoterminowe już w połowie lat dziewięćdziesiątych wykazały ograniczone potencjalne możliwości w tym zakresie, a wdrożenie długoterminowej strategii Unii Europejskiej narzuci konieczność uogólnionego i ciągłego stosowania niektórych wcześniejszych środków krótkoterminowych. Dlatego też kraje, w których nie występują potencjalne możliwości ograniczania ryzyka przekroczeń za pomocą planów działań krótkoterminowych, nie potrzebowałyby przygotowywać takich planów. 3) Z drugiej zaś strony, w większych miastach oraz regionach w południowych Państwach Członkowskich recyrkulacja mas powietrza występuje częściej, ze względu na cechy topograficzne oraz sąsiedztwo morza. W niektórych przypadkach te same masy powietrza recyrkulują kilkakrotnie [1]. Z powodu wysokich naturalnych emisji lotnych związków organicznych (LZO) redukcje tych emisji są stosunkowo nieefektywne (tzw. reżim "ograniczonego NOx"). Nie zauważono żadnych znaczących tendencji w odniesieniu do szczytowych wartości ozonu, a dane na ten temat są ograniczone i dotyczą tylko niedawnego okresu czasu. Ponadto na odnośnych terenach brak jest wiedzy na temat skuteczności środków krótkoterminowych. Dlatego też miasta i/lub regiony w Europie Południowej, w których istnieją określone warunki orograficzne, mogą, zasadniczo, odnieść w skali lokalnej korzyść ze stosowania środków krótkoterminowych do zmniejszania ryzyka lub dotkliwości wynikających z przekroczeń wartości progowej, zwłaszcza w wyjątkowych sytuacjach wystąpienia skrajnie wysokich poziomów ozonu, takich jak te, które miały miejsce w 2003 r. 2. ROZSZERZANIE ŚRODKÓW NA SKALĘ REGIONALNĄ Podjęte na skalę lokalną próby czasowego ograniczenia emisji prekursorów ozonu będą lokalnie bardziej opłacalne w regionach o reżimie recyrkulacyjnym niż w regionach, w których występuje głównie adwekcja. W niektórych państwach (np. we Francji) występują oba rodzaje warunków, zależnie od okolicy. Państwa takie mogą opracować oddzielne krótkoterminowe plany działania dla miast położonych na południu, które mogą okazać się nieskuteczne w odniesieniu do aglomeracji lub regionów położonych w północnej części kraju, gdzie dominuje adwekcja. Rozwiązanie problemów związanych z zanieczyszczeniem powietrza ozonem wymaga właściwej diagnozy procesów, występujących w poszczególnych regionach dla każdej pory roku, a także powiązań między regionami. Krótkoterminowe działania naprawcze mogą okazać się skuteczne w niektórych obszarach powietrznych w określonych porach roku, a nieskuteczne w innych. Podobnie, działania krótkoterminowe mogą wymagać oceny i podjęcia środków w skali regionalnej, gdzie nawarstwianie i transport są odpowiedzialne za znaczącą część obserwowanego ozonu. 3. ŚRODKI KRÓTKOTERMINOWE A ŚRODKI DŁUGOTERMINOWE Tylko prowadzone na wielką skalę, długoterminowe, trwałe i radykalne zmniejszenie emisji prekursorów ozonu mogą doprowadzić do trwałych ograniczeń szczytowych (najwyższych) stężeń ozonu oraz wartości tła ozonu na obszarach miejskich i wiejskich w całej Unii Europejskiej. Wymienione redukcje wynikać będą z dyrektywy na temat ozonu oraz ze ściśle z nią związanej dyrektywy 2001/81/WE w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczeń powietrza [2] (wprowadzonej z kolei przez dyrektywę 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania [3]. Ponadto przepisy obowiązujące w całej Unii Europejskiej, których celem jest ograniczenie lotnych związków organicznych (dyrektywa 94/63/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie kontroli emisji lotnych związków organicznych (LZO) wynikających ze składowania paliwa i jego dystrybucji z terminali do stacji paliw [4]; dyrektywa Rady 1999/13/WE z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie ograniczenia emisji lotnych związków organicznych spowodowanej użyciem organicznych rozpuszczalników podczas niektórych czynności i w niektórych urządzeniach [5]; dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń [6], jak również będące w przygotowaniu strategie mające na celu uregulowanie zawartości LZO w produktach, spowodują obniżenie najwyższych wartości ozonu. Te stałe redukcje emisji ozonu w skali europejskiej mają zmniejszyć najwyższe wartości ozonu o 20 do 40 %, w zależności od scenariusza i regionu. Aby działania krótkoterminowe były skuteczne, powinny one powodować zmniejszenie emisji o podobnej skali. Ponadto omawiane działania powinny być podejmowane z odpowiednim wyprzedzeniem, tj. jednego lub dwóch dni przed wystąpieniem przekroczenia (ustalanym na podstawie albo prognoz lub podczas całego sezonu letniego) i powinny posiadać odpowiedni zasięg regionalny (patrz: wyżej). Należy zauważyć, że rozpowszechnianie informacji o stężeniu ozonu i zaleceń dla ludności oraz właściwych organów zajmujących się kwestiami zdrowotnymi jest obowiązkowe. W połączeniu z odpowiednimi prognozami dotyczącymi ozonu rozpowszechnianie informacji może zmniejszyć czas trwania narażenia lub intensywność narażenia ludności na wysokie wartości ozonu. Środki doraźne (wywołane przekroczeniem progu godzinowego o wysokości 240 μg/m3), o charakterze lokalnym obniżają najwyższe stężenia ozonu najwyżej o 5 % (przede wszystkim z powodu stosunkowo niewielkiego efektu zmniejszenia emisji). Ma to miejsce w przypadku wszystkich środków związanych z ruchem drogowym, takich jak ograniczenia prędkości, zakaz używania samochodów bez katalizatorów, jeżeli są one ograniczone do skali (pod)regionalnej. Połączenie kilku środków stosowanych lokalnie (w tym przemysł i gospodarstwa domowe) może dać większe możliwości zmniejszenia najwyższych stężeń ozonu, ale widać wyraźnie, że strategia regionalna jest znacznie bardziej skuteczna niż pojedyncze środki lokalne. Nie przypuszcza się jednakże, by całkowita zdolność zmniejszenia najwyższych stężeń ozonu mogła przekroczyć 20 %. W niektórych regionach, gdzie tworzenie się ozonu jest ograniczone przez LZO, powyższe tymczasowe i lokalne środki mogą nawet powodować zwiększenie najwyższych stężeń ozonu. [1] Np. Millán, M.M., Salvador, R., Mantilla, E., Kallos, G., 1997, Photo-oxidant dynamics in the Western Mediterranean in summer; Results of European research projects. J. Geophhy. Res., 102, D7, 8811–8823. [2] Dz.U. L 309 z 27.11.2001, str. 22. [3] Dz.U. L 309 z 27.11.2001, str. 1. [4] Dz.U. L 365 z 31.12.1994, str. 24. [5] Dz.U. L 85 z 29.3.1999, str. 1. [6] Dz.U. L 257 z 24.9.1996, str. 26. -------------------------------------------------- ZAŁĄCZNIK II Środki krótkoterminowe: przykłady i doświadczenia 1. EKSPERYMENT POLOWY: HEILBRONN/NECKARSULM (NIEMCY) Eksperyment przeprowadzony w terenie w konurbacji Heilbronn/Neckarsulm (ok. 200000 mieszkańców) rozpoczął się od działań na rzecz obniżenia stężenia ozonu w czwartek dnia 23 czerwca 1994 r. i trwał do niedzieli, 26 czerwca 1994 r. Równocześnie odbywały się pomiary w czterech stałych stacjach, 15 jednostkach ruchomych, oraz przy pomocy samolotów i balonów. Eksperyment obejmował także obliczenia modelowe na podstawie szczegółowych pomiarów emisji. Celem badań było znalezienie odpowiedzi na następujące pytania, biorąc jako przykład typowy przypadek letniego smogu. - Czy najwyższe stężenie ozonu podczas epizodu może zostać znacząco zmniejszone poprzez lokalne i doraźne działania obniżające i za pomocą jakich realnych środków można osiągnąć redukcje NOx i LZO? - Czy działania lokalne i krótkoterminowe, takie jak zakaz używania pojazdów mechanicznych, są praktyczne i czy zostaną zaakceptowane przez ludność? Dla potrzeb eksperymentu wyodrębniono trzy strefy. Całkowita powierzchnia modelowa obejmowała 910 km2. W strefie objętej eksperymentem (400 km2) zastosowano stosunkowo łagodne działania ograniczające emisje zanieczyszczeń do powietrza: wprowadzono ograniczenie prędkości do 70 km/godz. na wszystkich drogach, w tym także na autostradach, a zakłady przemysłowe oraz mniejsze przedsiębiorstwa zgodziły się wprowadzić ograniczenia emisji. W centrum miasta o powierzchni 45 km2 wprowadzono zakaz ruchu, z którego wyłączono samochody wyposażone w katalizatory lub silniki diesla o niskiej emisji, a także niezbędne pojazdy, takie jak straż pożarna, oraz samochody dostarczające żywność i leki. Dodatkowe środki objęły ograniczenie prędkości do 60 km/godz. i dobrowolne ograniczenia emisji przez zakłady przemysłowe i mniejsze przedsiębiorstwa. Podczas eksperymentu utrzymywała się ładna pogoda, a temperatura maksymalna podniosła się z 25 °C do ok. 30 °C. Po południu w dniach 25 i 27 czerwca pojawiła się pokrywa chmur. Prędkość wiatru była umiarkowana (tzn. od 2 do 4 m/s w dniach 23 i 25–27 czerwca) lub zwiększona (tj. 4 do 7 m/s w dniu 24 czerwca), w związku z czym panowały sprzyjające warunki meteorologiczne, chociaż nie były one najkorzystniejsze do wytwarzania ozonu. W wyniku powyższych działań ograniczających, emisje prekursorów na obszarze modelowym zostały zmniejszone o 15 do 19 % dla NOx i o 18 do 20 % dla LZO. Stężenia zanieczyszczeń w powietrzu w centrum miasta zostały dzięki temu zmniejszone o maksymalnie 30 % dla NOx i o maksymalnie 15 % dla LZO. Nie wykryto jednakże żadnych znaczących zmian w obciążeniu ozonem, które przekraczałyby błąd pomiaru. Wynik ten jest zgodny z obliczeniami modelowymi. Dokładniejsza analiza wyników ujawniła trzy główne przyczyny braku reakcji w zakresie obciążenia ozonem. - Obszar objęty intensywnymi działaniami ograniczającymi emisje był zbyt mały (45 km2). - Dobrowolne redukcje przeprowadzone przez sektor przemysłowy (zwłaszcza w odniesieniu do LZO) okazały się niewystarczające. - Z powodu warunków meteorologicznych panujących podczas eksperymentu stężenia ozonu wynikały przede wszystkim z regionalnego przenoszenia ozonu, a nie lokalnej produkcji ozonu. - Na skutek umiarkowanej prędkości wiatru jakiekolwiek efekty można byłoby zaobserwować jedynie w oddaleniu od okolicy, w której prowadzono eksperyment w terenie. Literatura: Umweltministerium Baden-Württemberg (Hrsg.): Ozonversuch Neckarsulm/Heilbronn. Dokumentation über die Vorbereitung und Durchführung des Versuchs, Stuttgart, 1995 Umweltministerium Baden-Württemberg (Hrsg.): Ozonversuch Neckarsulm/Heilbronn, Wissenschaftliche Auswertungen, Stuttgart, 1995 Bruckmann, P. and M. Wichmann-Fiebig: 1997. The efficiency of short-term actions to abate summer smog: Results from field studies and model calculations. EUROTRAC Newsletter, 19, 2 to 9. 2. NIEMIECKI PROGRAM OGRANICZANIA I POMIARÓW OZONU – "LETNI SMOG" 2.1. Cel Celem projektu badawczego było ustalenie i ocena efektywności wpływu, stosowanych na szeroką skalę (odpowiednio dotyczącą całych Niemiec i terenu Unii Europejskiej) oraz lokalnych środków ograniczania emisji na podwyższony poziom przyziemnych stężeń ozonu w czasie letnich epizodów, przy użyciu modeli dyspersji fotochemicznej. Projekt badawczy miał zatem dostarczyć naukowych wniosków na temat efektywności strategii obniżania poziomu ozonu. Ponadto, biorąc pod uwagę trwającą dyskusję polityczną na temat projektów stworzenia przepisów dotyczących obniżania poziomu ozonu w skali ogólnopaństwowej i poszczególnych landów, ustalenia niniejszego projektu miały utworzyć lepsze podstawy podejmowania decyzji. Symulacje przeprowadzono między innymi dla epizodu ozonowego z 1994 r. (od dnia 23 lipca do dnia 8 sierpnia). W godzinach popołudniowych zaobserwowano szczytowe stężenia ozonu na poziomie ziemi wynoszące 250 do 300 μg/m3 (wartości jednogodzinne). Wyniki obliczeń modelowych przedstawiono w skrócie poniżej. 2.2. Wpływ różnych środków zaradczych na stężenie ozonu w Niemczech Długotrwałe środki redukcji: Do 2005 r. sposoby ograniczenia emisji już wdrożone (dyrektywy WE, krajowe przepisy dotyczące ochrony środowiska itd.) zmniejszą emisje prekursorów ozonu w skali krajowej o 37 % dla NOx i o 42 % dla LZO. Dla takiego scenariusza obliczono, że dla znacznej części modelowanego obszaru wystąpią obniżenia popołudniowych szczytowych stężeń ozonu wynoszące od 15 do 25 %. Przykładowo, najwyższe wartości wynoszące 300 μg/m3 zostaną zatem zmniejszone przeciętnie o 60 μg/m3. Obliczona liczba godzin przekroczeń w siatce terenowej (tzw. liczba godzin siatki [1] na poziomie ziemi, podczas których w przypadku bazowym odniesienia są przekraczane wartości progowe odpowiednio 180 i 240 μg/m3, ulega w tym scenariuszu zmniejszeniu o 70 do 80 %. W przypadku zastosowania dodatkowych długotrwałych środków ograniczających emisje (-64 % NOx; -72 % LZO) [2], obliczone popołudniowe stężenia szczytowe są o 30–40 % niższe niż obliczone dla przypadku bazowego (odniesienia). Częstotliwość liczby godzin siatki, przekraczających wartości progowe odpowiednio 180 i 240 μg/m3, ulega zmniejszeniu o około 90 %. Tymczasowe środki redukcji: W przypadku "zaostrzonego" ograniczenia prędkości w całym kraju (-15 % NOx; -1 % LZO) symulacje modelowe wykazują zmniejszenie obliczanej częstotliwości godzin siatki, przekraczających próg stężeń ozonu na poziomie ziemi 180 μg/m3 o około 14 %. Odnoszące się do danego terenu stopnie redukcji szczytowych wartości stężeń ozonu w godzinach popołudniowych wynoszą od 2 do 6 %. W przypadku ogólnokrajowego zakazu używania samochodów osobowych bez katalizatora trójdrożnego (-29 % NOx; -32 % LZO) symulacja wykazała spadek o 29 % obliczonej liczby godzin siatki ze stężeniami ozonu na poziomie ziemi powyżej 180 μg/m3. Związane z danym terenem stopnie obniżenia szczytowych wartości stężeń ozonu w godzinach popołudniowych wynoszą od 5 do 10 %. Zakładając wprowadzenie środka o 48 godzin wcześniej można oczekiwać dodatkowego zmniejszenia najwyższych wartości stężeń ozonu o 2 %. 2.3. Wpływ różnych środków na stężenie ozonu w trzech wybranych regionach Niemiec Przeprowadzono w skali lokalnej analizę efektywności środków ograniczających emisje dla trzech wybranych regionów modelowych: Ren-Men-Neckar (Frankfurt), Drezno i Berlin-Brandenburg. We wszystkich trzech regionach najwyższe stężenia ozonu znacząco przekraczały 200 μg/m3 (wartość jednogodzinna) przez kilka dni podczas badanego epizodu. Długotrwałe środki obniżające stężenie ozonu: w skali lokalnej, dla trzech regionów modelowych, długotrwałe i stosowane w szerokim zakresie środki ograniczania emisji (do -30 % NOx; do -31 % LZO; oba równocześnie oraz oddziaływania w Niemczech/Europie) spowodowały spadek obliczonych najwyższych stężeń ozonu w zakresie 30 do 40 %. Najwyższe wartości dla pory popołudniowej wynoszące od 240 do 280 μg/m3 spadłyby zatem poniżej 200 μg/m3. Efektywność długotrwałych środków ograniczenia stężeń ozonu, stosowanych na szeroką skalę, jest znacznie wyższa niż efektywność środków tymczasowych (patrz niżej), chociaż związane z emisją wyniki redukcji ozonu osiągają "zaledwie" wielkość od -30 do -40 %. Wyższa skuteczność długotrwałych metod ograniczenia spowodowana jest wspomnianym wyżej spadkiem emisji prekursorów na poziomie krajowym (europejskim). Tak więc ulegają zmniejszeniu odnoszące się do tła stężenia ozonu i jego prekursorów. Tymczasowe środki obniżające stężenie ozonu: lokalne ograniczenia prędkości (do -14 % NOx; -1 % LZO) i lokalne zakazy ruchu pojazdów w tym samochodów z silnikami diesla o wyższej emisji (do -25 % NOx i do -28 % LZO) wywierają tylko niewielki wpływ na szczytowe stężenia ozonu, osiągający maksymalnie -4 % dla ograniczeń prędkości i -7 % dla zakazów ruchu. Lokalne środki ograniczające nie oddziałują na wartości tła stężeń ozonu i prekursorów, gdyż mają one wpływ tylko na lokalne wytwarzanie ozonu. Jest to przyczyną niskiej efektywności tego rodzaju środków. Lokalne strategie ograniczenia zanieczyszczeń stosowane doraźnie mogą wywołać umiarkowane zmniejszenie szczytowych stężeń ozonu w porze popołudniowej na terenie poddanym działaniu tych środków, w warunkach bardzo małej wymiany mas powietrza. Nawet wyczerpując wszystkie dostępne możliwości ograniczeń (a zatem odwołując się do najbardziej rygorystycznych działań) oddziaływań na najwyższe poziomy ozonu, nie da się porównać z efektami stosowania długotrwałych metod ograniczania emisji. Literatura: Motz, G., Hartmann, A. (1997) Determination and evaluation of effects of local, regional and larger-scale (national) emission control strategies on ground level peak ozone concentrations in summer episodes by means of emission analyses and photochemical modelling, summary of the study commissioned by the German Federal Environmental Agency – UFO-Plan Nr 10402812/1). www.umweltbundesamt.de/ozon-e 3. NIDERLANDY Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego i Środowiska (RIVM) w Niderlandach przeprowadził w latach 1995 i 2010 badanie modelowe (model EUROS) w celu określenia zakresu efektywności krótkoterminowych działań obniżania emisji. Do całego modelowego obszaru zastosowano podstawową siatkę o rozdzielczości 60 km, natomiast na terenie Beneluksu i Niemiec wykorzystano dokładniejszą siatkę o rozdzielczości 15 km. Symulacje przeprowadzono, wykorzystując trzy różne epizody smogowe z 1994 r., lata odniesienia dla emisji 1995, 2003 i 2010 i pięć różnych rodzajów działań krótkoterminowych. Trzy podstawowe scenariusze działań krótkoterminowych dotyczyły ruchu drogowego na skalę krajową: S1 ograniczenia prędkości, S2 zakazy ruchu dla samochodów bez katalizatorów, S3 zakazy poruszania się ciężarówek po drogach wewnątrz miast. Scenariusz S4 zakładał połączony efekt S1, S2 i S3 w całych Niderlandach, a S5 to samo dla Beneluksu i części Niemiec (Północna Nadrenia-Westfalia), zaś S6 to scenariusz hipotetyczny zakładający brak emisji prekursorów w północnych Niderlandach (badanie najniższych poziomów testem o wyjątkowej czułości). Zmiany efektywności różnych scenariuszy w czasie przestawione są w tabeli 1. Tabela 1 Podsumowanie skutków działań krótkoterminowych na całkowitą krajową emisję prekursorów. Podane liczby przedstawiają odsetek całkowitej krajowej emisji. Kraje poddane działaniu | NL | NL | NL | NL | Benelux/Niemcy | NL | Numer scenariusza | S1 | S2 | S3 | S4 | S5 | S6 | Wpływ na krajowy poziom emisji | NOx | 1995 | -3 | -14 | -3 | -19 | -19 | -100 | 2003 | -2 | -6 | -3 | -11 | -11 | -100 | 2010 | -1 | 0 | -2 | -3 | -3 | -100 | LZO | 1995 | 0 | -13 | -1 | -14 | -14 | -100 | 2003 | 0 | -5 | -1 | -6 | -6 | -100 | 2010 | 0 | 0 | -1 | -1 | -1 | -100 | Wszystkie działania krótkoterminowe dotyczyły wyłącznie ruchu drogowego, ponieważ inne sektory nie sprawiały wrażenia szczególnie skutecznych w obniżaniu emisji prekursorów ozonu i/lub nie miało to znaczących konsekwencji gospodarczych. W wyniku podjętych środków krótkoterminowych krajowe uśrednione wartości percentyla 95 wzrosły o kilka procent zarówno w przypadku 1995 r., jak i 2003 r. Tylko najniższy skrajny przypadek wykazał obniżenie o kilka procent. Efektywność działań krótkoterminowych staje się niewielka w 2010 r. (patrz także: tabela 1). Wydaje się zatem, że efektywność krótkoterminowych środków związanych z ruchem drogowym zmniejsza się szybko wraz z upływem czasu ze względu na malejącą liczbę samochodów pozbawionych katalizatorów. Rezultaty dla siatki o większej rozdzielczości (15 × 15 km2) wykazują, że wzrost wartości percentyla 95 wynika przede wszystkim ze zwiększających się wartości dla okolic wysoko uprzemysłowionych i gęsto zaludnionych (efekt NO-titration), podczas gdy stężenia ozonu prawie nie ulegają zmianie na mniej uprzemysłowionych i rzadziej zaludnionych terenach. Znaczne zmniejszenie górnych wartości ozonu można otrzymać wyłącznie poprzez stosowanie trwałych środków na szeroką skalę, co potwierdza np. redukcja wartości percentyla 95 o około 9 % w latach bazowych 2003 i 2010. Literatura: C.J.P.P. Smeets and J.P. Beck, Effects of short-term abatement measures on peak ozone concentration during summer smog episodes in the Netherlands. Rep. 725501004/2001, RIVM, Bilthoven, 2001. 4. AUSTRIA W Austrii Ustawa Federalna w sprawie ozonu z 1992 r. nałożyła obowiązek realizowania krótkoterminowych planów działania w przypadku bardzo wysokich poziomów ozonu. Próg alarmowy wynosił 300 μg/m3 jako średnia wartość 3-godzinna. Działania należało rozpocząć, gdy poziom stężenia przekraczał 260 μg/m3 jako średnia wartość 3-godzinna, biorąc pod uwagę fakt, że realizacja planu wymaga pewnego czasu. Większość środków odnosiła się do ruchu drogowego (głównie zakaz używania pojazdów bez katalizatora). Jednakże środków tych nigdy nie trzeba było podejmować, gdyż wyżej wymieniony poziom nigdy nie został osiągnięty. Przepis został dostosowany do postanowień dyrektywy 2002/3/WE w lipcu 2003 r. Ogólnie poziomy ozonu w Austrii zależą głównie od przenoszenia na dalekie odległości. W strefie alpejskiej ozon ma mniej zróżnicowany cykl dobowy niż w innych regionach (UBA, 2002). W rezultacie na stacjach tych obserwuje się stosunkowo wysokie średnie wartości długoterminowe. Jednakże w ostatnich kilku latach nie zanotowano poziomów przekraczających próg alarmowy ustalony w dyrektywie 2002/3/WE (240 μg/m3). Najwyższe stężenia ozonu (przy bardzo nielicznych przekroczeniach [3] 240 μg/m3 jako średniej jednogodzinnej wartości) można zaobserwować w smudze zanieczyszczeń nad Wiedniem, zazwyczaj w północno-wschodniej części Austrii. Poziomy ozonu mogą tam przekraczać poziomy ozonu poza smugą aż o 50 μg/m3 i więcej. Opracowano fotochemiczny model przenoszenia zanieczyszczeń w celu przeprowadzenia symulacji procesu tworzenia się ozonu w tym rejonie (Baumann et al., 1998). Używając odnośnego modelu, zbadano wpływ redukcji emisji na terenie badanego obszaru na poziomy ozonu (Schneider, 1999). Wyniki te są na ogół zgodne z rezultatami innych, szerszych badań. Można je streścić następująco: jedyny znaczący wpływ, jaki ma krótkoterminowe zmniejszenie emisji na poziomy ozonu w Austrii, sprowadza się do obszaru Wiednia i jego smugi zanieczyszczeń. W śródmieściu Wiednia, gdzie przypuszczalnie występuje największa ekspozycja, niewielkie zmniejszenie emisji NOx (10 do 20 %) wydaje się prowadzić do zwiększania poziomów ozonu, natomiast produkcja ozonu zmniejsza się im bardziej masy powietrza oddalają się od Wiednia. Literatura: UBA (2002). 6. Umweltkontrollbericht. Umweltbundesamt, Wien. Baumann et al. (1997). Pannonisches Ozonprojekt. Zusammenfassender Endbericht. ÖFZS A-4136. Forschungszentrum Seibersdorf. Schneider J. (1999). Untersuchungen über die Auswirkungen von Emissionsreduktionsmaßnahmen auf die Ozonbelastung in Nordostösterreich. UBA-BE-160. 5. FRANCJA Francuskie przepisy dotyczące jakości powietrza i racjonalnego użytkowania energii, przyjęte w dniu 30 grudnia 1996 r., wymagają podjęcia środków w przypadku wystąpienia sytuacji podwyższonego zanieczyszczenia. Kiedy osiągnięte zostaną progi alarmowe, lub gdy ich osiągnięcie jest prawdopodobne, prefekt natychmiast informuje ludność i podejmuje środki mające na celu ograniczenie zakresu i wpływu podwyższonego zanieczyszczenia na ludność. Nakaz prefekta określa środki nadzwyczajne, które należy wprowadzić w przypadku wystąpienia sytuacji podwyższonego zanieczyszczenia i strefę, w której ma to nastąpić. Procedura alarmowa składa się z dwóch poziomów: - poziomu informacji i zaleceń, gdy zostanie osiągnięty próg informacyjny stężenia ozonu (180 μg/m3), - poziomu alarmowego, gdy osiągnięty został lub może wkrótce zostać próg alarmowy stężenia ozonu (360 μg/m3). Próg informacyjny jest często przekraczany. W takich wypadkach ludności udzielane są zalecenia. Kiedy osiągnięty został, lub prawdopodobnie zostanie osiągnięty próg alarmowy, prefekt musi natychmiast poinformować ludność. Ponadto w takim przypadku wydaje się następujące zalecenia: - należy unikać pobierania paliwa, - zalecenie, aby nie używać do pielęgnacji trawników urządzeń napędzanych benzyną, - zalecenie, aby używać farb wodnych i unikać stosowania rozpuszczalników, - zalecenie, aby używać środków transportu niezanieczyszczających środowiska, - zwiększenie ograniczeń prędkości (o 20 km/godz.) na szeroką skalę, - zmniejszenie działalności przemysłowej w wypadku występowania emisji NOx i/lub LZO, - nie używanie rozpuszczalnikowych wypełniaczy w przemyśle, - nie spalanie gazów w pochodniach w rafineriach. Obowiązkowe lokalne działania krótkoterminowe przygotowane przez służby prefektury polegają na zastosowaniu środków związanych z transportem. Należy zmniejszyć o 20 % dopuszczalne prędkości na drogach i autostradach. Środki takie wprowadza się w życie, gdy sytuacja związana z zanieczyszczeniem przewidywana jest na dzień następny. W przypadkach gdy na mocy procedury alarmowej prefekt regionalny podejmuje środki ograniczające lub zawieszające ruch pojazdów spalinowych udostępnia się bez opłat przejazdy pasażerskim transportem publicznym. Jak dotychczas próg alarmowy został przekroczony tylko raz na południu Francji w marcu 2001 r., w przemysłowym okręgu Berre w pobliżu Marsylii. W tym rejonie przemysł petrochemiczny jest odpowiedzialny za ok. 70 % emisji NO i LZO, przy czym obecność NOx i LZO wynika przede wszystkim z transportu w okolicach Marsylii (LZO 98 %; NOx 87 %). W nocy poprzedzającej dzień 21 marca warunki pogodowe miały charakter antycyklonu, nie było wiatru i występowała niewielka konwekcja. Ciepłe masy powietrza na wysokości ok. 600 m powstrzymywały pionową dyspersję zanieczyszczeń. Nie zgłoszono żadnego wydarzenia w którymkolwiek z zakładów przemysłowych, mogącego zwiększyć emisję zanieczyszczeń. Ponieważ nie przewidywano zwiększonego poziomu zanieczyszczeń na dzień 22 marca, nie zaplanowano żadnych środków krótkoterminowych. Wieczorem dnia 21 marca warunki meteorologiczne uległy zmianie i stężenie ozonu szybko zmalało. Ponieważ krótkoterminowy plan działania ograniczał się do środków transportu, poproszono zainteresowane zakłady przemysłowe o przedstawienie propozycji środków zmniejszających emisje NOx i LZO z ich zakładów. Zaproponowano: - zaprzestanie spalania gazów w pochodniach, - wstrzymanie niektórych prac konserwacyjnych, - wstrzymanie odgazowywania jednostek produkcyjnych, - używanie paliw o niskiej zawartości azotu, - unikanie transportu płynów, jeżeli nie jest dostępne wyposażenie do odzysku LZO. Prefektura pracuje obecnie nad rozszerzeniem środków krótkoterminowych na zakłady przemysłowe. 6. GRECJA 6.1. Działania krótkoterminowe w okolicy Aten Podwyższone stężenia ozonu często obserwuje się na północnych i wschodnich krańcach niecki ateńskiej. W takich przypadkach niezbędne jest poinformowanie ludności, a dodatkowo podaje się konkretne sugestie, mające na celu ograniczenie transportu i ruchu cystern przewożących paliwo. Głównie ze względu na nieobowiązkowy charakter tych sugestii i złożone warunki meteorologiczne oraz rozkład emisji na rozległym obszarze zajmowanym przez Ateny nie istnieje jasny pogląd na temat skuteczności tych środków. 6.2. Środki trwałe stosowane w Atenach W centrum Aten znajduje się "pierścień", w którym ruch pojazdów prywatnych regulowany jest na zasadzie ostatniej cyfry na tablicy rejestracyjnej (numery nieparzyste/parzyste). Od początku lat osiemdziesiątym środek ten obowiązuje przez cały rok, z wyjątkiem sierpnia, w dni robocze od godz. 5.00 do 20.00 (do 15.00 w piątki). Obszar wewnątrz pierścienia zajmuje ok. 10 km2. Środek powyższy nie jest związany z poziomami stężeń ozonu w otaczającym powietrzu, a jego głównym celem jest ograniczenie zanieczyszczeń pierwotnych w centrum Aten. Wstępne badania nie wykazały wyraźnego związku pomiędzy tym środkiem a stężeniem ozonu. [1] Liczba godzin siatki odpowiada liczbie godzin całego epizodu, podczas których poziom stężenia był przekroczony w danej komórce siatki, zsumowanej dla wszystkich komórek siatki warstwy powierzchniowej modelowanego terenu. [2] Liczby w nawiasach oznaczają zmniejszenie emisji. [3] Przeciętnie jeden dzień w roku. Jednakże przez prawie połowę dekady lat dziewięćdziesiątych w ogóle nie odnotowywano przekroczeń. -------------------------------------------------- ZAŁĄCZNIK III WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE STRATEGII POMIARÓW PREKURSORÓW OZONU ZGODNIE Z ART. 9 UST. 3 DYREKTYWY 2002/3/WE Państwa Członkowskie zobowiązane są na mocy art. 9 ust. 3 dyrektywy 2002/3/WE do monitorowania prekursorów ozonu przynajmniej przez jedną stację pomiarową. Zgodnie z ustępem dotyczącym wskazówek należy podać odpowiednią strategię takiego monitoringu. Załącznik VI dyrektywy 2002/3/WE stwierdza dalej, że celami takiego monitorowania powinny być: - analiza tendencji, - sprawdzenie skuteczności strategii zmniejszania emisji, - sprawdzenie spójności wykazu źródeł emisji, - pomoc w określaniu udziału źródeł emisji w stężeniu zanieczyszczenia, - wspieranie zrozumienia mechanizmu tworzenia się ozonu i rozprzestrzeniania się prekursorów, - wspieranie zrozumienia modeli fotochemicznych. 1. ZALECENIA W KWESTII STRATEGII MONITORINGU Głównym celem monitorowania prekursorów ozonu powinna być analiza tendencji, a w związku z tym sprawdzanie efektywności redukcji emisji. Zaleca się także prowadzenie dodatkowych analiz tendencji związanych ze źródłami emisji. Sprawdzenie spójności wykazu emisji i określenie udziału poszczególnych źródeł emisji uważa się za stosunkowo trudne zadanie dla normalnie funkcjonujących sieci monitoringowych. W przypadku gdy istnieje tylko jedna obowiązkowa, stacja, cele te nie mogą zostać zrealizowane. Dlatego też zaleca się prowadzenie dodatkowych, dobrowolnych pomiarów na terenie kraju lub nawiązanie współpracy międzynarodowej. O ile przy analizie tendencji niezbędne jest długoterminowe, stałe monitorowanie, to do badań wpływu określonego źródła emisji znacznie przydatniejsze są kampanie pomiarowe. Podczas takich kampanii pomiarowych zaleca się analizowanie pełnego zakresu LZO, wymienionych w załączniku VI do dyrektywy 2002/3/WE. W celu zwiększenia zrozumienia mechanizmu tworzenia się ozonu, rozpraszania prekursorów oraz modeli fotochemicznych, oprócz pomiarów LZO wymienionych w załączniku VI do dyrektywy 2002/3/WE, wskazane są pomiary czynników fotoreaktywnych (np. rodniki HO 2 i RO2, PAN). Do tych zorientowanych naukowo badań monitoringowych ponownie zaleca się stosowanie kampanii pomiarowych. Można założyć, że monitorowanie NOx realizuje się poprzez spełnianie wymogów dyrektywy 1999/30/WE. Zaleca się monitorowanie LZO równolegle z NOx 1.1. Zalecenia odnośnie do lokalizacji obowiązkowej stacji pomiarowej Każde Państwo Członkowskie ustawia przynajmniej jedną stację, której zadaniem jest analiza ogólnych tendencji prekursorów. Zaleca się ustawienie odpowiedniej stacji monitorującej pełen zakres LZO wymienionych w Aneksie VI do dyrektywy 2002/3/WE w miejscu reprezentatywnym dla emisji prekursorów i tworzenia się ozonu. Miejsce to powinno znajdować się na terenie wielkomiejskim i nie powinno być bezpośrednio narażone na działanie silnych lokalnych źródeł emisji, takich jak ruch uliczny lub duże zakłady przemysłowe. 1.2. Dalsze zalecenia 1.2.1. Monitorowanie stężeń tła na terenach wiejskich Pomiary tła LZO przez stacje zlokalizowane na terenach wiejskich stanowią część programu monitorowania EMEP. Szczególnie zaleca się zlokalizowanie miejsc monitorowania w tych okolicach, gdzie nie występują stacje monitoringowe systemu EMEP (Europejski program monitoringu i oceny emisji). W regionach południowych należy rozważyć objęcie programem monitorowania niektórych najbardziej rozpowszechnionych węglowodorów biogenicznych, np. monoterpenów: alfa-pinenu i limonenu. 1.2.2. Monitorowanie zorientowane na źródła emisji Głównymi źródłami LZO są: ruch drogowy, niektóre instalacje przemysłowe oraz stosowanie rozpuszczalników. Związki, które należy monitorować w celu analizy tendencji, jak też rekomendowana strategia monitoringu, zależą od rodzaju źródła. - Ruch drogowy Monitorowanie stężenia związków aromatycznych (BTX) jest przydatne do analizy tendencji w emisjach pochodzących z ruchu drogowego, ale konieczne może się okazać monitorowanie większej ilości składników, np. acetylenu. Biorąc pod uwagę spodziewaną redukcję benzenu w paliwach, należy zapewnić, by mimo to analizowano toluen i ksyleny. Należy monitorować pełen zakres LZO przynajmniej na jednej stacji znajdującej się w okolicy o dużym natężeniu ruchu drogowego. Ogólnie biorąc, można spodziewać się wystąpienia znacznych podobieństw w spektrum związków oznaczonych w różnych miejscach o zbliżonej charakterystyce strumienia pojazdów. - Instalacje przemysłowe Zakłady petrochemiczne emitują szerokie spektrum LZO. Decyzja odnośnie do związków, jakie mają być monitorowane, zależy w znacznym stopniu od tego spektrum i powinna opierać się na indywidualnych badaniach poszczególnych przypadków. Co najmniej jedna stacja monitoringowa powinna znajdować się po stronie nawietrznej i zawietrznej głównych źródeł, biorąc pod uwagę dominujący kierunek wiatru. - Rozpuszczalniki (Strefy handlowe) Decyzja o wyborze LZO, które mają być monitorowane, jest w tym przypadku najtrudniejsza, gdyż może istnieć niemało drobnych źródeł emisji. Powinna być ona oparta na wiedzy w zakresie emitowanego spektrum, uwzględniając również to, by badania objęły te związki, które posiadają najwyższe potencjalne możliwości wytwarzania ozonu. --------------------------------------------------