–

w imieniu MTÜ Eesti Suurkiskjad – M. Ellermaa i E. Lopp,

–

w imieniu rządu estońskiego – M. Kriisa, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu rządu duńskiego – D. Elkan, J.F. Kronborg i C. Maertens, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu austriackiego – A. Posch, J. Schmoll i M. Kopetzki, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – L. Haasbeek, C. Hermes, E. Randvere, N. Ruiz García i K. Toomus, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 lit. i), art. 2 ust. 3 i art. 14 ust. 1 dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. 1992, L 206, s. 7), zmienionej dyrektywą Rady 2013/17/UE z dnia 13 maja 2013 r. (Dz.U. 2013, L 158, s. 193) (zwanej dalej „dyrektywą siedliskową”).

2

Wniosek ten złożono w ramach sporu między MTÜ Eesti Suurkiskjad a Keskkonnaamet (urzędem ochrony środowiska, Estonia) w przedmiocie zgodności z prawem aktu administracyjnego odnoszącego się do kwot łowieckich dotyczących wilków.

3

Zgodnie z motywem piętnastym dyrektywy siedliskowej:

„dla niektórych gatunków fauny i flory wymagany jest ogólny system ochrony […]; należy zapewnić środki gospodarowania niektórymi gatunkami, jeśli uzasadnia to stan ich ochrony, w tym zakaz stosowania niektórych środków chwytania lub zabijania, przewidując jednocześnie możliwość odstępstw pod pewnymi warunkami”.

4

Artykuł 1 owej dyrektywy stanowi:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]

[…]”.

5

Artykuł 2 wspomnianej dyrektywy przewiduje:

„1.   Niniejsza dyrektywa ma na celu przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się traktat.

2.   Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą mają na celu zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty.

3.   Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne”.

6

Artykuł 11 tej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Państwa członkowskie prowadzą nadzór nad stanem ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, o których mowa w art. 2, ze szczególnym uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym”.

7

Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy siedliskowej stanowi:

„Państwa członkowskie podejmą wymagane środki w celu ustanowienia systemu ścisłej ochrony gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) w ich naturalnym zasięgu, zakazujące:

8

Zgodnie z art. 14 ust. 1 tej dyrektywy:

„Jeśli w świetle nadzoru przewidzianego w art. 11 państwa członkowskie uznają to za konieczne, podejmują one środki w celu zapewnienia, aby pozyskanie ze stanu dzikiego okazów gatunków dzikiej fauny i flory, wymienionych w załączniku V, a także ich eksploatacja, był[y] zgodne z ich zachowaniem we właściwym stanie ochrony”.

9

Artykuł 16 ust. 1 wspomnianej dyrektywy stanowi:

„Pod warunkiem że nie ma zadowalającej alternatywy i że odstępstwo nie jest szkodliwe dla zachowania populacji danych gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu, państwa członkowskie mogą wprowadzić odstępstwa od przepisów art. 12, 13, 14 i [art.] 15 lit. a) i b):

10

Załącznik II do tej dyrektywy, zatytułowany „Gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony”, wymienia wśród tych gatunków zwierząt między innymi „Canis lupus (z wyjątkiem populacji estońskiej […])”.

11

Zgodnie z załącznikiem IV do dyrektywy siedliskowej, zatytułowanym „Gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony”, Canis lupus należy do tych gatunków zwierząt, „z wyjątkiem […] populac[ji] estoński[ch]”.

12

Zgodnie z załącznikiem V do tej dyrektywy, zatytułowanym „Gatunki zwierząt i roślin będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja może podlegać działaniom w zakresie zarządzania”, populacje estońskie Canis lupus mogą podlegać takim działaniom.

13

Paragraf 1 Looduskaitseseadus (ustawy o ochronie przyrody, RT I 2004, 38, 258), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ustawą o ochronie przyrody”), ma następujące brzmienie:

„Niniejsza ustawa ma na celu:

[…]”.

14

Paragraf 3 ustawy o ochronie przyrody, zatytułowany „Właściwy stan siedliska i gatunku”, przewiduje w ust. 2:

„Stan ochrony gatunku uważa się za właściwy, jeżeli liczebność jego populacji wskazuje, że gatunek ten utrzyma się w perspektywie długoterminowej jako trwały składnik swojego siedliska przyrodniczego lub siedliska lęgowego, jeżeli naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się oraz jeżeli istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć siedlisko wystarczająco duże, aby zapewnić przez dłuższy czas utrzymanie się populacji tego gatunku”.

15

Paragraf 49 tej ustawy, zatytułowany „Plan działania na rzecz ochrony i zarządzania gatunkami”, stanowi:

„(1) Sporządza się plan działania:

(2) Plan działania zawiera:

[…]”.

16

Paragraf 21 Jahiseadus (ustawy prawo łowieckie, RT I 2013, 2), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „prawem łowieckim”), zatytułowany „Monitorowanie zwierzyny łownej”, przewiduje w ust. 4:

„Co roku organ, o którym mowa w ust. 3 niniejszego paragrafu [Keskkonnaagentuur (agencja ochrony środowiska, Estonia)], sporządza sprawozdanie z monitoringu zwierzyny łownej. Sprawozdanie z monitoringu zawiera następujące dane:

17

Paragraf 22 prawa łowieckiego, zatytułowany „Kwoty łowieckie i struktura polowań”, stanowi w ust. 2:

„Każdego roku urząd ochrony środowiska ustala kwoty łowieckie dotyczące niedźwiedzi brunatnych, wilków, rysi i fok szarych, opierając się na sprawozdaniach, o których mowa w § 21 ust. 4 niniejszej ustawy, a także na propozycji rady łowieckiej”.

18

W dniu 4 października 2012 r. estoński minister środowiska przyjął „Plan działania na rzecz ochrony dużych drapieżników [Canis lupus (wilk), Lynx lynx (ryś) i Ursus arctos (niedźwiedź brunatny)] i zarządzania nimi na lata 2012–2021” (zwany dalej „planem działania na lata 2012–2021”).

19

W planie działania na lata 2012–2021 wskazano, że stan ochrony estońskich populacji dużych drapieżników można uznać za właściwy. Ów plan miał między innymi na celu utrzymanie właściwego stanu ochrony wilka na poziomie populacji zarówno estońskiej, jak i bałtyckiej tego gatunku zwierząt. W tym zakresie wspomniany plan ustanawiał jako cel utrzymanie każdego roku, przed rozpoczęciem sezonu łowieckiego, 15–25 watah wilków ze szczeniętami, tak aby całkowita populacja gatunku na terytorium Estonii wynosiła około 150–250 osobników. W tym przedziale roczne cele miały być ustalane zgodnie z wynikami monitoringu, a liczebność populacji miała być utrzymywana w ramach tego przedziału poprzez polowania. Celem było również ograniczenie szkód wyrządzanych przez wilki, w szczególności poprzez uprzywilejowanie polowań na obszarach, na których wyrządzały one szkody.

20

Zgodnie ze wspomnianym planem działania sama bałtycka populacja wilków stanowi część populacji euroazjatyckiej tego gatunku zwierząt, której naturalny zasięg obejmuje Estonię, Łotwę, Litwę, północno-wschodnią Polskę, Białoruś, północną Ukrainę i niektóre regiony rosyjskie. W rzeczonym planie działania podano przybliżoną liczbę wilków obecnych na Łotwie i Litwie według stanu na 2008 r., a także w rosyjskich regionach sąsiadujących z Estonią według stanu na 2010 r. Wyjaśniono w nim również, że o ile plany ochrony wilka lub ochrony tego gatunku i zarządzania nim zostały przyjęte przez Republikę Łotewską, Republikę Finlandii i Republikę Białorusi oraz były przygotowywane przez Republikę Litewską i Rzeczpospolitą Polską, o tyle nie było ich w Federacji Rosyjskiej. Ponadto w planie działania na lata 2012–2021 wskazano na możliwość polowania na wilki w tych państwach członkowskich i państwach trzecich. W dziedzinie współpracy międzynarodowej w rzeczonym planie działania podkreślono w szczególności udział Republiki Estońskiej w grupie roboczej Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (zwanej dalej „IUCN”) oraz istnienie kontaktów utrzymywanych przez przedstawiciela tego państwa członkowskiego z jego odpowiednikami łotewskimi, litewskimi, polskimi, fińskimi, szwedzkimi, norweskimi i rosyjskimi. Wspomniany plan działania przewidywał także ustanowienie regularnej wymiany informacji między Republiką Estońską i Republiką Łotewską na temat zmian ilościowych populacji dużych drapieżników i kwot łowieckich, a także aktywny udział Republiki Estońskiej w międzynarodowych projektach związanych z organizacją ochrony dużych drapieżników i zarządzania nimi.

21

Zarządzeniem z dnia 29 października 2020 r., wydanym na podstawie § 22 ust. 2 prawa łowieckiego, urząd ochrony środowiska ustalił pierwszą transzę kwoty łowieckiej odnośnie do wilków w sezonie łowieckim 2020/2021 w Estonii na 140 osobników, rozmieszczonych na 20 obszarach zarządzania, przyznając pierwszeństwo obszarom hodowli i obszarom, na których ten gatunek zwierząt wyrządzał szkody.

22

Skarżąca w postępowaniu głównym, estońskie stowarzyszenie ochrony środowiska, wniosła do Tallinna Halduskohus (sądu administracyjnego w Tallinie, Estonia) skargę o stwierdzenie nieważności tego zarządzenia. Na poparcie tej skargi podniosła ona w szczególności, że stanu ochrony wilka w Estonii nie można uznać za „właściwy” w rozumieniu § 3 ustawy o ochronie przyrody oraz że zezwolenie na odstrzał 140 wilków czyniłoby cel polegający na zapewnieniu zachowania lub odtworzenia tego gatunku we właściwym stanie ochrony jeszcze trudniejszym do osiągnięcia.

23

Wyrokiem z dnia 1 października 2021 r. Tallinna Halduskohus (sąd administracyjny w Tallinie) oddalił tę skargę.

24

Ów wyrok oddalający został utrzymany w mocy przez Tallinna Ringkonnakohus (sąd apelacyjny w Tallinie, Estonia).

25

Skarżąca w postępowaniu głównym wniosła wówczas do Riigikohus (sądu najwyższego, Estonia), będącego sądem odsyłającym, skargę kasacyjną na wydane przez sąd apelacyjny orzeczenie.

26

Sąd odsyłający zastanawia się, po pierwsze, czy w przypadku gdy państwo członkowskie przyjmuje środki zarządzania na podstawie art. 14 dyrektywy siedliskowej, należy – w celu sprawdzenia zgodności tych środków z celem polegającym na zapewnieniu zachowania lub odtworzenia tego gatunku we „właściwym stanie ochrony” w rozumieniu art. 1 lit. i) akapit drugi tej dyrektywy – wziąć pod uwagę stan ochrony populacji tego gatunku występującej na terytorium danego państwa członkowskiego, czy też można uwzględnić stan ochrony populacji obecnej na terytorium innych państw członkowskich Unii Europejskiej, w niniejszym przypadku populacji bałtyckiej.

27

Wspomniany sąd zauważa w tym względzie, że o ile nie ma sporu co do „właściwego” stanu ochrony bałtyckiej populacji wilka, o tyle skarżąca w postępowaniu głównym, opierając się na ocenie dokonanej przez IUCN, utrzymuje, że estońskiej populacji wilka nie można uznać za znajdującą się w takim stanie ochrony.

28

W tym kontekście sąd odsyłający zauważa, po drugie, że zgodnie z jego wiedzą w celu ochrony danej populacji wilka nie istnieje żadna forma oficjalnej współpracy między państwami członkowskimi, których terytorium jest objęte naturalnym zasięgiem tej populacji, lecz istnieje jedynie nieformalna komunikacja między naukowcami.

29

Po trzecie, sąd odsyłający zastanawia się, w szczególności w świetle wyroków z dnia 14 czerwca 2007 r., Komisja/Finlandia (C‑342/05, EU:C:2007:341), i z dnia 23 kwietnia 2020 r., Komisja/Finlandia (Wiosenny odstrzał samców edredona) (C‑217/19, EU:C:2020:291), czy populację gatunku zaklasyfikowanego w odniesieniu do państwa członkowskiego do kategorii „narażone” czerwonej księgi gatunków zagrożonych IUCN (zwanej dalej „czerwoną księgą IUCN”) można uznać za znajdującą się we „właściwym stanie ochrony” w rozumieniu dyrektywy siedliskowej. Wskazuje on w tym względzie, że w planie działania sporządzonym na lata 2022–2031, następującym po planie działania na lata 2012–2021, bałtycka populacja wilka jest uważana za należącą do kategorii „najmniejszej troski” (LC) czerwonej księgi IUCN, podczas gdy estońska populacja tego gatunku została zakwalifikowana jako „narażona” (VU), a nawet powinna zostać uznana za „zagrożoną” (EN), jeżeli nie weźmie się pod uwagę sąsiednich populacji.

30

Wreszcie, po czwarte, sąd odsyłający wskazuje, że w ramach sporu w postępowaniu głównym urząd ochrony środowiska i agencja ochrony środowiska zawsze twierdziły, iż wzrost liczby wilków prowadzi do poważnych napięć społecznych i gospodarczych. Jednym z głównych argumentów przedstawionych w celu uzasadnienia zezwolenia na odstrzał wilków jest bowiem konieczność ograniczenia szkód wyrządzonych przez ten gatunek zwierząt, przede wszystkim w odniesieniu do zwierząt gospodarskich.

31

W tych okolicznościach Riigikohus (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

32

Poprzez trzy pierwsze pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej należy interpretować w ten sposób, że zaklasyfikowanie populacji gatunku zwierząt występującej na terytorium państwa członkowskiego do kategorii „narażone” czerwonej księgi IUCN wyklucza uznanie stanu ochrony tego gatunku na terytorium owego państwa członkowskiego za „właściwy” w rozumieniu rzeczonego przepisu. Ponadto sąd ten zastanawia się w istocie, czy ów art. 1 lit. i) należy interpretować w ten sposób, że przyjęcie przez państwo członkowskie środków zarządzania na podstawie art. 14 ust. 1 tej dyrektywy implikuje obowiązek zapewnienia właściwego stanu ochrony populacji tego gatunku występującej na terytorium owego państwa członkowskiego, czy też państwo to może wziąć pod uwagę stan ochrony całej populacji, której naturalny zasięg wykracza poza terytorium wspomnianego państwa członkowskiego, a jeśli tak, to w jakim zakresie i na jakich warunkach.

33

Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 12 dyrektywy siedliskowej w związku z załącznikiem IV lit. a) do niej wilk należy co do zasady do gatunków „będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty”, którym należy zapewnić „ścisłą ochronę” w rozumieniu tego art. 12.

34

Jednakże ów załącznik IV lit. a) wyłącza spod tej ścisłej ochrony w szczególności estońskie populacje wilka.

35

To dlatego populacje te są wymienione w załączniku V lit. a) do dyrektywy siedliskowej jako gatunek zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja mogą podlegać działaniom w zakresie zarządzania, w związku z czym wchodzą w zakres stosowania art. 14 tej dyrektywy.

36

W odniesieniu do środków zarządzania, którym mogą podlegać gatunki wymienione w załączniku V do dyrektywy siedliskowej, należy zauważyć, że zgodnie z art. 14 ust. 1 tej dyrektywy, „[j]eśli w świetle nadzoru przewidzianego w art. 11 państwa członkowskie uznają to za konieczne, podejmują one środki w celu zapewnienia, aby pozyskanie ze stanu dzikiego okazów gatunków dzikiej fauny i flory, wymienionych w załączniku V, a także ich eksploatacja, był[y] zgodne z ich zachowaniem we właściwym stanie ochrony”.

37

Z samego brzmienia tego przepisu wynika, że państwa członkowskie dysponują pewnym zakresem uznania przy określaniu konieczności przyjęcia na podstawie wspomnianego przepisu środków, które mogą ograniczać eksploatację gatunków wymienionych w załączniku V do dyrektywy siedliskowej (wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 53).

38

Jednakże ten zakres uznania jest ograniczony obowiązkiem zapewnienia, aby pozyskanie ze stanu dzikiego okazów gatunku i ich eksploatacja były zgodne z zachowaniem tego gatunku we właściwym stanie ochrony (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 55).

39

Należy bowiem przypomnieć, że każdy środek podjęty przez państwo członkowskie na podstawie dyrektywy siedliskowej musi mieć na celu zgodnie z art. 2 ust. 2 tej dyrektywy zachowanie lub odtworzenie we właściwym stanie ochrony gatunków zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty (wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 56).

40

Ponadto, jak wynika z motywu piętnastego dyrektywy siedliskowej, prawodawca Unii uznał, że dla niektórych gatunków fauny i flory wymagany jest ogólny system ochrony oraz że należy zapewnić środki gospodarowania niektórymi gatunkami, „jeśli uzasadnia to stan ich ochrony”, w tym zakaz stosowania niektórych środków chwytania lub zabijania, przewidując jednocześnie możliwość odstępstw pod pewnymi warunkami. W ten sposób, jak wskazuje sformułowanie „jeśli uzasadnia to stan ich ochrony”, przyjęcie takich środków musi być uzasadnione potrzebą zachowania lub odtworzenia danego gatunku we właściwym stanie ochrony (wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 57).

41

Ponadto jeżeli gatunek zwierząt znajduje się w niewłaściwym stanie ochrony, właściwe organy powinny podjąć środki w rozumieniu art. 14 dyrektywy siedliskowej w celu poprawy stanu ochrony tego gatunku, tak aby jego populacje osiągnęły w przyszłości w trwały sposób właściwy stan ochrony (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 69).

42

Wreszcie ocenę stanu ochrony gatunku i celowości przyjęcia środków na podstawie art. 14 dyrektywy siedliskowej należy przeprowadzić z uwzględnieniem w szczególności najnowszych danych naukowych uzyskanych dzięki nadzorowi przewidzianemu w art. 11 tej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 65). W tym względzie zgodnie z zasadą ostrożności ustanowioną w art. 191 ust. 2 TFUE, jeżeli analiza najlepszych dostępnych danych naukowych pozostawia niepewność co do tego, czy eksploatacja gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty jest zgodna z jego zachowaniem we właściwym stanie ochrony, dane państwo członkowskie powinno powstrzymać się od udzielenia zezwolenia na taką eksploatację (wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 72 i przytoczone tam orzecznictwo).

43

W niniejszej sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że w planie działania na lata 2012–2021 stan ochrony wilka w Estonii został uznany za właściwy. W tym kontekście wzięto pod uwagę między innymi elementy dotyczące sąsiednich państw członkowskich i państw trzecich, o których mowa w pkt 20 niniejszego wyroku.

44

Sąd odsyłający zauważa jednak w szczególności, że w późniejszym planie działania, sporządzonym na lata 2022–2031, estońska populacja wilka została zaklasyfikowana do kategorii „narażone” czerwonej księgi IUCN, a mianowicie jako stojąca, zgodnie z definicją zawartą w wytycznych dotyczących stosowania kategorii i kryteriów czerwonej księgi IUCN, „w obliczu wysokiego ryzyka wymarcia w stanie dzikim”.

45

W tym względzie z jednej strony należy przypomnieć, że pojęcie „stanu ochrony gatunku” zostało zdefiniowane w art. 1 lit. i) akapit pierwszy dyrektywy siedliskowej jako suma oddziaływań na gatunki, mogących mieć wpływ na ich długofalowe rozmieszczenie i obfitość ich populacji w obrębie terytorium, o którym mowa w art. 2 owej dyrektywy.

46

Z drugiej strony należy zauważyć, że zgodnie z art. 1 lit. i) akapit drugi wspomnianej dyrektywy stan ochrony gatunku zostanie uznany za właściwy, o ile spełnione są trzy kumulatywne przesłanki. Po pierwsze, dane o dynamice liczebności populacji rozpatrywanego gatunku powinny wskazywać, że ów gatunek utrzymuje się w perspektywie długoterminowej jako trwały składnik swoich siedlisk przyrodniczych. Po drugie, naturalny zasięg tego gatunku nie powinien się zmniejszać ani być zagrożony zmniejszeniem w dającej się przewidzieć przyszłości. Po trzecie, musi, w danej chwili i prawdopodobnie również w przyszłości, istnieć siedlisko wystarczająco duże, aby populacje rzeczonego gatunku mogły utrzymać się przez dłuższy czas (wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo).

47

Tymczasem z orzecznictwa Trybunału dotyczącego art. 16 dyrektywy siedliskowej, który zezwala państwom członkowskim na odstępstwa od przepisów art. 12–15 tej dyrektywy i którego stosowanie zależy również między innymi od zachowania populacji danych gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu, wynika, że stan ten musi istnieć i być oceniany w pierwszej kolejności i siłą rzeczy na poziomie lokalnym i krajowym, tak by niewłaściwy stan ochrony na terytorium państwa członkowskiego lub jego części nie został ukryty na skutek oceny przeprowadzonej wyłącznie na poziomie transgranicznym, z której wynikałoby, że gatunek ten znajduje się we właściwym stanie ochrony (wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., WWF Österreich i in., C‑601/22, EU:C:2024:595, pkt 57).

48

To samo odnosi się siłą rzeczy do stosowania art. 14 dyrektywy siedliskowej. Jak zauważyła bowiem rzeczniczka generalna w pkt 39 i 40 opinii, jeżeli stan ochrony gatunku nie jest właściwy w państwie członkowskim, na którego terytorium rozciąga się, przynajmniej potencjalnie, jego naturalny zasięg, to nie może on tam spełniać swojej funkcji ekologicznej, a przynajmniej nie w pełnym zakresie, nawet jeśli populacja danego gatunku występująca w tym państwie członkowskim stanowi część populacji, której stan ochrony jest właściwy.

49

Niemniej jednak, co się tyczy w pierwszej kolejności okoliczności, że estońska populacja wilka została zaklasyfikowana do kategorii „narażone” czerwonej księgi IUCN, należy stwierdzić, iż – jak zauważyła rzeczniczka generalna w pkt 85 opinii – do celów definicji pojęcia „stanu ochrony gatunków” ani art. 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej, ani żaden inny przepis tej dyrektywy nie odnoszą się do czerwonej księgi IUCN ani do kryteriów, zgodnie z którymi jest ona sporządzana, jako wskaźnika właściwego stanu ochrony gatunku.

50

Ponadto, jak Komisja Europejska wskazała w uwagach na piśmie, metoda oceny stosowana do celów klasyfikacji gatunków w czerwonej księdze IUCN różni się od metody, którą należy stosować na podstawie art. 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej.

51

Z tego względu, o ile – jak podkreśliła w istocie rzeczniczka generalna w pkt 86 opinii – dane, kryteria i oceny, które doprowadziły do zaklasyfikowania danego gatunku w czerwonej księdze IUCN, mogą stanowić część danych naukowych, które dane państwo członkowskie powinno wziąć pod uwagę do celów dokonania swojej własnej oceny [zob. podobnie wyroki: z dnia 14 czerwca 2007 r., Komisja/Finlandia, C‑342/05, EU:C:2007:341, pkt 26, 27; z dnia 23 kwietnia 2020 r., Komisja/Finlandia (Wiosenny odstrzał samców edredona),C‑217/19, EU:C:2020:291, pkt 77–88; a także z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 65, 78], o tyle zaklasyfikowanie danego gatunku w czerwonej księdze IUCN, a w szczególności w kategorii „narażone” na poziomie krajowym tej księgi, nie wyklucza jako takie tego, że stan ochrony rzeczonego gatunku na terytorium danego państwa członkowskiego zostanie jednak uznany za właściwy, jeżeli spełnione są kumulatywne przesłanki przewidziane w art. 1 lit. i) akapit drugi dyrektywy siedliskowej.

52

Co się tyczy w drugiej kolejności wspomnianych przesłanek, należy zauważyć, że dla ustalenia, czy stan ochrony gatunku jest właściwy na terytorium państwa członkowskiego, istotne mogą być dane dotyczące populacji tego gatunku w innych państwach członkowskich, a nawet w państwach trzecich. Będzie tak w szczególności w przypadku chronionych gatunków zwierząt zajmujących duże obszary, takich jak wilk, których „naturalny zasięg” – stanowiący jedno z kryteriów, jakie należy wziąć pod uwagę w celu ustalenia, czy stan ochrony danego gatunku jest właściwy – jest zatem szerszy niż obszar geograficzny, na którym występują fizyczne lub biologiczne czynniki istotne dla ich życia i reprodukcji (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., ASCEL, C‑436/22, EU:C:2024:656, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).

53

Jak zauważyła bowiem w istocie rzeczniczka generalna w pkt 48–52 opinii, w szczególności w przypadku gatunku zwierząt takiego jak wilk populacje tego gatunku występujące również w państwach członkowskich lub państwach trzecich sąsiadujących z owym państwem członkowskim, które zamierza przyjąć środki zarządzania na podstawie art. 14 ust. 1 dyrektywy siedliskowej, będą miały znaczenie dla weryfikacji przez to państwo członkowskie, czy stan ochrony populacji tego gatunku występującej na jego terytorium jest właściwy, czy też nie, o ile między tymi populacjami istnieje wymiana, zważywszy, że taka wymiana może implikować oddziaływanie na ten gatunek, mogące wpływać na jego długofalowe rozmieszczenie i obfitość jego populacji w obrębie wspomnianego terytorium w rozumieniu art. 1 lit. i) akapit pierwszy tej dyrektywy.

54

Wymiana taka może bowiem w szczególności zrekompensować utratę okazów danego gatunku poprzez imigrację lub, przeciwnie, złagodzić, poprzez emigrację, nadmierny wzrost populacji tego gatunku w danym państwie członkowskim. Ponadto wymiana ta może zwiększyć zmienność genetyczną tej populacji.

55

Poza tym, jak zauważyła również w istocie rzeczniczka generalna w pkt 53 opinii, wymiana między populacjami państw członkowskich lub państw trzecich należącymi do tej samej populacji, w niniejszym przypadku do bałtyckiej populacji wilka, a nawet populacji euroazjatyckiej tego gatunku zwierząt, może nawet stanowić niezbędny warunek jego ochrony, w szczególności jeśli chodzi o populacje występujące w państwach członkowskich o stosunkowo niewielkiej powierzchni, tak że siedlisko przyrodnicze, jakie gatunek może tam znaleźć, jest zbyt małe, aby zapewnić żywotność populacji. W takim przypadku dany gatunek może zapewnić sobie przetrwanie w takim państwie członkowskim tylko wtedy, gdy jego populacja, która nie byłaby żywotna, gdyby pozostała odizolowana, utrzymuje ciągłą wymianę z populacjami tego samego gatunku występującymi w sąsiednich państwach członkowskich lub państwach trzecich. Uwzględnienie tej wymiany może zatem pozwolić na ustalenie, że w odniesieniu do tej populacji spełnione są trzy kumulatywne przesłanki właściwego stanu ochrony przewidziane w art. 1 lit. i) akapit drugi dyrektywy siedliskowej.

56

Niemniej jednak należy podkreślić, że – jak wynika z brzmienia tego przepisu, przypomnianego w pkt 46 niniejszego wyroku – aby stan ochrony danego gatunku został uznany za właściwy, nie wystarczy, by dane o dynamice liczebności populacji rozpatrywanego gatunku wskazywały, iż gatunek ten utrzymuje się jako trwały składnik swoich siedlisk przyrodniczych, by naturalny zasięg tego gatunku nie zmniejszał się i by istniało siedlisko wystarczająco duże, aby jego populacje mogły utrzymać się przez dłuższy czas. Konieczne jest jeszcze, po pierwsze, aby dane o dynamice liczebności populacji rozpatrywanego gatunku wskazywały, że ów gatunek może utrzymać się w perspektywie długoterminowej jako trwały składnik swoich siedlisk przyrodniczych, po drugie, aby naturalny zasięg tego gatunku nie był zagrożony zmniejszeniem w dającej się przewidzieć przyszłości, a po trzecie, aby prawdopodobnie istniało w przyszłości siedlisko wystarczająco duże, by jego populacje mogły utrzymać się przez dłuższy czas.

57

W konsekwencji, jak zauważyła w istocie rzeczniczka generalna w pkt 59 opinii, w przypadku obecnej, zadowalającej w świetle tych kryteriów, sytuacji należy jeszcze upewnić się co do trwałości tej sytuacji, aby można było stwierdzić właściwy charakter stanu ochrony gatunku.

58

W tym względzie należy wziąć pod uwagę w szczególności, po pierwsze, wszelkie przewidywalne zmiany mogące wpłynąć na wymianę między populacją występującą w danym państwie członkowskim a innymi populacjami należącymi do tej samej populacji.

59

Taką zmianą jest przywołana przez sąd odsyłający trwająca budowa ogrodzenia granicznego między Republiką Estońską, Republiką Łotewską i Republiką Litewską z jednej strony a Republiką Białorusi i Federacją Rosyjską z drugiej strony. Ogrodzenie to może bowiem wpływać na wymianę między populacjami danego gatunku występującymi w tych państwach członkowskich z jednej strony a populacjami tego gatunku występującymi na Białorusi i w Rosji z drugiej strony.

60

Po drugie, należy wziąć pod uwagę poziom ochrony prawnej, z której dany gatunek korzysta w sąsiednich państwach członkowskich i państwach trzecich.

61

Co do zasady można domniemywać trwały charakter wymiany zaobserwowanej między populacją danego gatunku występującą w jednym państwie członkowskim a populacjami tego gatunku występującymi w innych państwach członkowskich, ponieważ te ostatnie państwa członkowskie, podobnie jak to pierwsze, podlegają wymogom dyrektywy siedliskowej.

62

Natomiast, jak zauważyła w istocie rzeczniczka generalna w pkt 63 i 64 opinii, w braku w państwie trzecim ochrony porównywalnej do ochrony, którą zapewnia dyrektywa siedliskowa lub przynajmniej Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, podpisana w dniu 19 września 1979 r. w Bernie (Dz.U. 1982, L 38, s. 3), nie istnieje żadna gwarancja prawna przed pogorszeniem się w przyszłości populacji występujących w tym państwie trzecim, a tym samym wymiany z populacją danego państwa członkowskiego (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., WWF Österreich i in., C‑601/22, EU:C:2024:595, pkt 62, 63 i przytoczone tam orzecznictwo).

63

Wreszcie, po trzecie, jak zauważyła rzeczniczka generalna w pkt 67 opinii, znaczenie, jakie należy przypisać relacjom z populacjami sąsiednich państw członkowskich i państw trzecich, będzie jeszcze większe, jeśli te państwa członkowskie i państwa trzecie nie tylko stosują porównywalne systemy ochrony prawnej, ale również współpracują z odnośnym państwem członkowskim w celu ochrony danego gatunku i koordynują z nim na przykład swoje środki ochronne w taki sposób, aby zoptymalizować wymianę między danymi populacjami.

64

Ponadto, jak przypomniano w pkt 38 niniejszego wyroku, w celu zapewnienia, by pozyskanie ze stanu dzikiego okazów gatunku i ich eksploatacja były zgodne z zachowaniem tego gatunku we właściwym stanie ochrony, może okazać się konieczne, aby państwo członkowskie, na którego terytorium występuje populacja wilków stanowiąca część populacji, której naturalny zasięg rozciąga się poza to terytorium, jeżeli zamierza ono uwzględnić wymianę między populacją wilka występującą na wspomnianym terytorium a populacjami wilka występującymi w sąsiednich państwach członkowskich lub państwach trzecich, dzieliło się z tymi państwami informacjami na temat transgranicznych przemieszczeń zaobserwowanych wśród osobników tego gatunku oraz na temat środków zarządzania, które te państwa członkowskie lub państwa trzecie podejmują lub zamierzają podjąć w odniesieniu do populacji występujących na ich terytoriach. Po pierwsze, taka wymiana informacji może bowiem sprawić, że dokonana przez dane państwo członkowskie ocena wielkości jego własnej populacji będzie dokładniejsza. Po drugie, uzyskanie informacji na temat środków zarządzania stosowanych lub planowanych przez odnośne państwa członkowskie lub państwa trzecie może być konieczne, aby to państwo członkowskie mogło upewnić się, że dany gatunek można uznać za znajdujący się faktycznie we właściwym stanie ochrony na jego terytorium. Wreszcie informacje o stosowanych lub planowanych przez sąsiednie państwa członkowskie lub państwa trzecie środkach mogą być mu niezbędne w celu zapewnienia, by środki, jakie zamierza ono podjąć w odniesieniu do tego gatunku, były zgodne z zachowaniem tego gatunku we właściwym stanie ochrony na terytorium tego państwa członkowskiego.

65

Do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy biorąc pod uwagę elementy wymienione w pkt 45–64 niniejszego wyroku, stan ochrony wilka w Estonii można było uznać za właściwy w chwili przyjęcia planu działania na lata 2012–2021, a jeśli tak, to czy środki zarządzania przyjęte w rozpatrywanym w postępowaniu głównym zarządzeniu, o którym mowa w pkt 21 niniejszego wyroku, były zgodne z zachowaniem wilka w tym stanie.

66

W świetle całości powyższych rozważań na pytania od pierwszego do trzeciego należy odpowiedzieć, iż art. 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej należy interpretować w ten sposób, że:

67

Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej w związku z art. 2 ust. 3 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że w ramach oceny stanu ochrony gatunku zwierząt w celu przyjęcia na podstawie art. 14 owej dyrektywy środków zarządzania można uwzględnić wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne w rozumieniu tego art. 2 ust. 3.

68

Jak wskazała rzeczniczka generalna w pkt 73–79 opinii, wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne, które charakteryzują sytuację państwa członkowskiego, mogą mieć znaczenie dla ustalenia, czy stan ochrony gatunku występującego na jego terytorium jest właściwy w rozumieniu art. 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej. Takie wymogi i cechy mogą bowiem stanowić element oddziaływań na te gatunki, mogących mieć wpływ na ich długofalowe rozmieszczenie i obfitość ich populacji w obrębie terytorium, o którym mowa w art. 2 ust. 1 owej dyrektywy.

69

Jednakże, jak podkreśliła również w istocie rzeczniczka generalna w pkt 80–82 opinii, jeżeli nie są spełnione łącznie trzy kumulatywne przesłanki określone w art. 1 lit. i) akapit drugi dyrektywy siedliskowej, to stanu ochrony danego gatunku nie można w żadnym razie uznać za właściwy. Gdyby bowiem państwa członkowskie mogły uznać, że mimo niespełnienia tych przesłanek stan ochrony danego gatunku należy jednak uznać za właściwy ze względu na wymogi lub cechy, do których odsyła art. 2 ust. 3 wspomnianej dyrektywy, to osiągnięcie celu w postaci ochrony gatunku, o którym mowa w art. 2 ust. 2, byłoby wówczas zagrożone (zob. analogicznie wyroki: z dnia 7 listopada 2000 r., First Corporate Shipping, C‑371/98, EU:C:2000:600, pkt 23; z dnia 14 stycznia 2010 r., Stadt Papenburg, C‑226/08, EU:C:2010:10, pkt 31).

70

Z tego samego powodu nie można powoływać się na wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne, o których mowa w art. 2 ust. 3 dyrektywy siedliskowej, który nie stanowi zresztą autonomicznego odstępstwa od ogólnego systemu ochrony ustanowionego w tej dyrektywie (wyrok z dnia 14 stycznia 2010 r., Stadt Papenburg, C‑226/08, EU:C:2010:10, pkt 32), w celu uniknięcia obowiązku zapewnienia, aby pozyskanie ze stanu dzikiego okazów gatunku i ich eksploatacja były zgodne z zachowaniem tego gatunku we właściwym stanie ochrony, który to obowiązek – jak wskazano w pkt 38 niniejszego wyroku – ogranicza zakres uznania, jakim dysponują państwa członkowskie na podstawie art. 14 rzeczonej dyrektywy. Jedynie w granicach tego zakresu uznania państwa członkowskie są co do zasady uprawnione do uwzględnienia tych wymogów i cech.

71

W świetle powyższych rozważań na pytanie czwarte należy odpowiedzieć, iż art. 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej w związku z art. 2 ust. 3 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że w ramach oceny stanu ochrony gatunku zwierząt w celu przyjęcia na podstawie art. 14 owej dyrektywy środków zarządzania można uwzględnić wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne w rozumieniu tego art. 2 ust. 3, ponieważ owe wymogi i cechy stanowią element oddziaływań na te gatunki, mogących mieć wpływ na ich długofalowe rozmieszczenie i obfitość ich populacji w obrębie terytorium, o którym mowa w art. 2 ust. 1 rzeczonej dyrektywy. Jednakże stanu ochrony wspomnianego gatunku nie można uznać za właściwy ze względu na te wymogi i cechy, jeżeli nie są spełnione trzy kumulatywne przesłanki określone w owym art. 1 lit. i) akapit drugi.

72

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje: