–

w imieniu HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung AG – G.I. Ilieva i L.I. Todev, advokati,

–

w imieniu rządu czeskiego – A. Edelmannová, M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu niemieckiego – J. Möller, P. Busche i M. Hellmann, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – C. Georgieva i W. Wils, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 16 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (zwanego dalej „Rzym II”) (Dz.U. 2007, L 199, s. 40).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między E.N.I. i Y.K.I., obywatelami bułgarskimi, a HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung AG (zwaną dalej „HUK-COBURG”), dotyczącego naprawienia przez tę ostatnią, z tytułu obligatoryjnej odpowiedzialności cywilnej wynikającej z ruchu pojazdów silnikowych, szkody niemajątkowej poniesionej przez tych pierwszych z powodu śmierci ich córki podczas wypadku drogowego, który miał miejsce w Niemczech.

3

Zgodnie z motywami 6, 7, 14, 16 i 32 rozporządzenia Rzym II:

[…]

[…]

[…]

4

Artykuł 4 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi:

„Jeżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia”.

5

Artykuł 15 lit. c) wspomnianego rozporządzenia stanowi:

„Prawu właściwemu dla zobowiązań pozaumownych na podstawie niniejszego rozporządzenia podlegają w szczególności:

[…]

[…]”.

6

Zgodnie z art. 16 tego rozporządzenia, zatytułowanym „Przepisy wymuszające swoje zastosowanie”:

„Przepisy niniejszego rozporządzenia nie ograniczają stosowania przepisów prawa siedziby sądu, które znajdują zastosowanie do oceny stanu faktycznego bez względu na to, jakiemu prawu podlega zobowiązanie pozaumowne”.

7

Artykuł 9, zatytułowany „Przepisy wymuszające swoje zastosowanie”, rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz.U. 2008, L 177, s. 6), w ust. 1 i 2 stanowi:

„1.   Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.

2.   Niniejsze rozporządzenie nie narusza stosowania przepisów wymuszających swoje zastosowanie państwa sądu orzekającego”.

8

Odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych w prawie bułgarskim regulują przepisy art. 45–54 zakon za zadalzheniyata i dogovorite (ustawy o zobowiązaniach i umowach, DV nr 275 z dnia 22 listopada 1950 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie w postępowaniu głównym, (zwanej dalej „ZZD”).

9

Artykuł 45 ZZD stanowi:

„1.   Każda osoba jest zobowiązana do naprawienia szkód wyrządzonych innej osobie.

2.   We wszystkich przypadkach popełnienia czynu niedozwolonego domniemywa się winę, chyba że przeprowadzony zostanie dowód przeciwny”.

10

Artykuł 52 ZZD stanowi:

„Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową sąd określa na zasadzie słuszności”.

11

Paragraf 253 Bürgerliches Gesetzbuch (kodeksu cywilnego), w brzmieniu mającym zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym (zwanego dalej „BGB”), zatytułowany „Szkoda niemajątkowa”, ma następujące brzmienie:

„1.   Zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną szkodę niemajątkową można dochodzić jedynie w przypadkach przewidzianych w ustawie.

2.   Jeżeli odszkodowanie przysługuje z tytułu uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności lub naruszenia wolności seksualnej, można także dochodzić słusznego zadośćuczynienia pieniężnego za szkodę niemajątkową”.

12

Paragraf 823 BGB, zatytułowany „Obowiązek naprawienia szkody”, stanowi w ust. 1:

„Kto z winy umyślnej lub niedbalstwa bezprawnie pozbawia inną osobę życia, narusza nietykalność cielesną, wywołuje rozstrój zdrowia, pozbawia wolności, narusza własność lub inne prawo innej osoby, jest zobowiązany wobec tej osoby do naprawienia powstałej z tego tytułu szkody”.

13

Paragraf 7 Straßenverkehrsgesetz (ustawy o ruchu drogowym), w brzmieniu mającym zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym, zatytułowany „Odpowiedzialność posiadacza pojazdu, używanie pojazdu silnikowego bez wiedzy lub zgody posiadacza”, w ust. 1 stanowi:

„Jeżeli korzystanie z pojazdu silnikowego spowoduje śmierć, uszkodzenia ciała lub uszczerbek na zdrowiu lub jeżeli w jego wyniku uszkodzona została rzecz, posiadacz jest zobowiązany do naprawienia powstałej w wyniku tego szkody względem poszkodowanego”.

14

Paragraf 11 ustawy o ruchu drogowym, w brzmieniu mającym zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym, jest zatytułowany „Zakres obowiązku naprawienia szkody w razie uszczerbku na zdrowiu”. Przepis ten stanowi:

„W przypadku uszkodzenia ciała lub uszczerbku na zdrowiu odszkodowanie powinno obejmować koszty poniesione przez osobę poszkodowaną w celu odzyskania jej zdrowia oraz szkodę majątkową poniesioną z powodu czasowej lub trwałej niezdolności do pracy lub zmniejszenia zdolności do zarobkowania lub tymczasowego lub stałego zwiększenia potrzeb wynikających z uszkodzenia ciała lub uszczerbku na zdrowiu. Można również żądać słusznego zadośćuczynienia pieniężnego za szkodę niemajątkową”.

15

Zatytułowany „Roszczenie bezpośrednie” § 115 Gesetz über den Versicherungsvertrag (ustawy o umowie ubezpieczenia) z dnia 23 listopada 2007 r. (BGBl. 2007 I, s. 2631), w brzmieniu mającym zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym, stanowi w ust. 1:

„Osoba trzecia może również dochodzić roszczeń odszkodowawczych od ubezpieczyciela:

1)   w przypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, którego przedmiotem jest wykonanie obowiązku ubezpieczenia wynikającego z ustawy o obowiązkowym ubezpieczeniu […]

[…]

Podstawą roszczenia bezpośredniego jest zobowiązanie ubezpieczyciela wynikające ze stosunku ubezpieczenia, a w braku zobowiązania – § 117 ust. 1–4. Ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania pieniężnego. Ubezpieczyciel i ubezpieczający zobowiązany do naprawienia szkody ponoszą solidarną odpowiedzialność”.

16

W dniu 27 lipca 2014 r. córka E.N.I. i Y.K.I., skarżących w postępowaniu głównym, zmarła w wypadku drogowym, który miał miejsce w Niemczech. Sprawca wypadku był ubezpieczony w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przez towarzystwo ubezpieczeń HUK-COBURG z siedzibą w Niemczech.

17

W dniu 25 lipca 2017 r. skarżący w postępowaniu głównym wnieśli powództwo przeciwko HUK-COBURG do Sofiyski gradski sad (sądu dla miasta Sofii, Bułgaria), żądając zapłaty na rzecz każdego z nich 250000 BGN (lewów bułgarskich, około 125000 EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową spowodowaną śmiercią ich córki.

18

W dniu 27 września 2017 r. HUK-COBURG wypłacił każdemu z rodziców kwotę 2500 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową spowodowaną śmiercią ich córki.

19

Wyrokiem z dnia 23 grudnia 2019 r. Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii) częściowo uwzględnił żądanie skarżących w postępowaniu głównym, przyznając każdemu z nich odszkodowanie w wysokości 100000 BGN (około 50000 EUR), z czego odliczono kwotę około 2500 EUR wypłaconą przez ubezpieczyciela.

20

Wyrok ten został zmieniony przez Apelativen sad – Sofia (sąd apelacyjny w Sofii, Bułgaria). Sąd ten oddalił powództwo skarżących w postępowaniu głównym w całości, uznawszy, że nie wykazali oni, iż doznane ból i cierpienia emocjonalne wywołały szkodę patologiczną, co zgodnie z prawem niemieckim, właściwym na podstawie art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II, stanowi warunek wstępny naprawienia szkody niemajątkowej. Sąd ten oddalił ich argumentację, zgodnie z którą, na podstawie art. 16 rozporządzenia Rzym II zastosowanie ma nie prawo niemieckie, lecz prawo siedziby sądu, a mianowicie art. 52 ZZD. Zdaniem wspomnianego sądu kwoty wypłacone już przez HUK-COBURG nie stanowią uznania przez ubezpieczyciela zasadności roszczeń skarżących w postępowaniu głównym i odpowiadają „małemu odszkodowaniu” z tytułu szkody niemajątkowej, o którym mowa w § 253 ust. 2 BGB.

21

Skarżący w postępowaniu głównym wnieśli na ten wyrok skargę kasacyjną do Varhoven kasatsionen sad (najwyższego sądu kasacyjnego, Bułgaria), będącego sądem odsyłającym.

22

Sąd ten zauważa przede wszystkim, że uregulowanie niemieckie mające zastosowanie w niniejszej sprawie na podstawie art. 4 rozporządzenia Rzym II jest identyczne z uregulowaniem rozpatrywanym w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 15 grudnia 2022 r., HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung (C‑577/21, EU:C:2022:992), który dotyczył tego samego wypadku drogowego co rozpatrywany w niniejszej sprawie.

23

Następnie wspomniany sąd zauważa, że w wyroku tym Trybunał uznał, iż to uregulowanie niemieckie jest objęte materialnym prawem krajowym regulującym odpowiedzialność cywilną, do którego odsyła dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.U. 2009, L 263, s. 11). We wspomnianym uregulowaniu niemieckim przewidziano obiektywne kryterium pozwalające na określenie szkody niemajątkowej, która może być przedmiotem zadośćuczynienia na rzecz bliskiego członka rodziny osoby poszkodowanej w wypadku drogowym. Zdaniem sądu odsyłającego Trybunał uznał, że dyrektywa 2009/103 nie stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu ustanawiającemu wiążące kryteria ustalania szkód niemajątkowych, które mogą podlegać zadośćuczynieniu.

24

Wreszcie sąd odsyłający wyjaśnia, że w przeciwieństwie do tego samego uregulowania niemieckiego, które uzależnia prawo do zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową od spełnienia trzech przesłanek, wymagających, by poszkodowany doznał uszczerbku na zdrowiu, by był on najbliższym członkiem rodziny osoby bezpośrednio poszkodowanej oraz by istniał związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem osoby odpowiedzialnej za spowodowanie wypadku a tym uszczerbkiem na zdrowiu – w uregulowaniu bułgarskim, a mianowicie w art. 52 ZZD, przewidziano, że zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową sąd określa na zasadzie słuszności. Zdaniem tego sądu z wiążącego orzecznictwa Varhoven sad (sądu najwyższego, Bułgaria) i Varhoven kasatsionen sad (najwyższego sądu kasacyjnego) wynika, że w prawie bułgarskim wszelki ból i cierpienia emocjonalne doznane przez rodziców z powodu śmierci ich dziecka w wyniku wypadku drogowego spowodowanego czynem niedozwolonym lub czynem podobnym do czynu niedozwolonego mogą być przedmiotem zadośćuczynienia, przy czym nie jest konieczne, aby taka szkoda niemajątkowa spowodowała szkodę patologiczną u tych rodziców. Wysokość odszkodowania zależy od szczególnych okoliczności charakteryzujących dany przypadek, ponieważ kwota zwykle przyznawana za szkodę niemajątkową jednemu z rodziców w związku ze śmiercią dziecka w wypadku drogowym, który miał miejsce w 2014 r., wynosi około 120000 BGN (około 61000 EUR). Zdaniem sądu odsyłającego przy założeniu, że żądanie skarżących w postępowaniu głównym powinno zostać uwzględnione i że udowodnili oni wystąpienie szkody patologicznej, maksymalna wysokość odszkodowania, które mogliby oni uzyskać na podstawie prawa niemieckiego, wynosi 5000 EUR.

25

W tych okolicznościach Varhoven kasatsionen sad (najwyższy sąd kasacyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 16 [rozporządzenia Rzym II] należy interpretować w ten sposób, że przepis prawa krajowego taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, w którym przewidziano zastosowanie podstawowej zasady prawa państwa członkowskiego, takiej jak zasada słuszności, przy określaniu zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową w przypadku śmierci osób bliskich spowodowanej czynem niedozwolonym lub czynem podobnym do czynu niedozwolonego, może być uznany za przepis wymuszający swoje zastosowanie w rozumieniu tego artykułu?”.

26

Poprzez zadane pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 16 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że przepis krajowy przewidujący, że zadośćuczynienie za szkodę niematerialną poniesioną przez członków bliskiej rodziny osoby zmarłej w wypadku drogowym jest określane przez sąd na zasadzie słuszności, może zostać uznany za „przepis wymuszający swoje zastosowanie” w rozumieniu tego artykułu.

27

Zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II, jeżeli to rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia. Artykuł 15 lit. c) tego rozporządzenia stanowi, że prawo właściwe dla zobowiązania pozaumownego na mocy tego rozporządzenia reguluje w szczególności istnienie, charakter i ocenę szkody lub dochodzonego sposobu jej naprawienia.

28

Jednakże zgodnie z art. 16 rozporządzenia Rzym II przepisy tego rozporządzenia nie ograniczają stosowania przepisów prawa siedziby sądu, które znajdują zastosowanie do oceny stanu faktycznego bez względu na to, jakiemu prawu podlega zobowiązanie pozaumowne.

29

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że z brzmienia art. 16 rozporządzenia Rzym II wynika, po pierwsze, że przewidziano w nim odstępstwo od prawa właściwego dla zobowiązania pozaumownego wskazanego zgodnie z normami kolizyjnymi ustanowionymi w tym rozporządzeniu, takimi jak art. 4 i art. 15 lit. c) tego rozporządzenia, w zakresie, w jakim w tym art. 16 zezwolono na stosowanie prawa państwa członkowskiego siedziby sądu.

30

W związku z powyższym wspomniany art. 16 należy interpretować w sposób ścisły (zob. analogicznie wyrok z dnia 31 stycznia 2019 r., Da Silva Martins, C‑149/18, EU:C:2019:84, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).

31

Ponadto cel realizowany przez rozporządzenie Rzym II polega w szczególności, jak wynika z motywów 6, 14 i 16 tego rozporządzenia, na zagwarantowaniu pewności co do prawa właściwego bez względu na państwo, w którym wytoczono powództwo, oraz na zwiększeniu przewidywalności orzeczeń sądowych i zapewnieniu odpowiedniej równowagi między interesami osoby, której przypisuje się odpowiedzialność, a interesami osoby poszkodowanej [wyrok z dnia 17 maja 2023 r., Fonds de Garantie des Victimes des Actes de Terrorisme et d’Autres Infractions (FGTI), C‑264/22, EU:C:2023:417, pkt 30]. W związku z tym rozszerzająca wykładnia art. 16 rozporządzenia Rzym II byłaby sprzeczna z tym celem.

32

Po drugie, z brzmienia tego art. 16 wynika, że przewidziane w nim odstępstwo ma zastosowanie, gdy przepisy prawa siedziby sądu „znajdują zastosowanie do oceny stanu faktycznego”.

33

Niemniej, aby takie przepisy mogły znaleźć zastosowanie i uzasadnić odwołanie się do tego art. 16, stan prawny poddany ocenie sądu krajowego powinien wykazywać wystarczająco ścisły związek z państwem członkowskim siedziby sądu orzekającego.

34

Wyłączenie prawa obcego wskazanego na podstawie art. 4 rozporządzenia Rzym II oznacza zatem, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 52 opinii, że sąd ten bada najpierw, czy ta sytuacja prawna wykazuje takie związki z tym państwem członkowskim.

35

I tak, jeżeli badana sytuacja prawna wykazuje związki z kilkoma państwami członkowskimi, możliwe jest, że wspomniany sąd będzie musiał stwierdzić – w szczególności biorąc pod uwagę istniejące związki tej sytuacji prawnej z państwem członkowskim, którego prawo jest właściwe na podstawie norm kolizyjnych – brak wystarczająco ścisłych związków z państwem członkowskim siedziby sądu.

36

W niniejszej sprawie skarżący w postępowaniu głównym, którzy są obywatelami bułgarskimi zamieszkałymi w Bułgarii, wnieśli powództwo do sądu tego państwa członkowskiego. Jednakże wypadek drogowy, w wyniku którego zmarła córka skarżących w postępowaniu głównym, miał miejsce w Niemczech. Sprawca tego wypadku był ubezpieczony w zakładzie ubezpieczeń mającym siedzibę w tym państwie członkowskim. Ponadto zarówno ofiara, jak i sprawca wspomnianego wypadku byli obywatelami bułgarskimi zamieszkałymi w Niemczech, jak wynika z pkt 15–17 wyroku z dnia 15 grudnia 2022 r., HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung (C‑577/21, EU:C:2022:992), który dotyczy, jak wskazano w pkt 22 niniejszego wyroku, tego samego wypadku drogowego. To w szczególności na podstawie tych okoliczności faktycznych sąd odsyłający powinien zbadać, czy w sprawie w postępowaniu głównym istnieją wystarczająco ścisłe związki z Bułgarią.

37

W drugiej kolejności, co się tyczy zakwalifikowania przepisu krajowego jako „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II, należy przypomnieć, że pojęcie to jest identyczne z „przepisem wymuszającym swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 9 rozporządzenia Rzym I, w związku z czym dokonana przez Trybunał wykładnia tego ostatniego pojęcia odnosi się również do pierwszego pojęcia, biorąc pod uwagę wymóg spójności w stosowaniu rozporządzeń Rzym I i Rzym II (zob. podobnie wyrok z dnia 31 stycznia 2019 r., Da Silva Martins, C‑149/18, EU:C:2019:84, pkt 28).

38

W art. 9 rozporządzenia Rzym I zdefiniowano „przepisy wymuszające swoje zastosowanie” jako przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z tym rozporządzeniem.

39

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału dotyczącym tego art. 9, w ramach dokonywanej przez sąd krajowy oceny charakteru „przepisów wymuszających swoje zastosowanie” danego prawa krajowego, sąd ów powinien uwzględnić nie tylko dokładne brzmienie owych przepisów, lecz również ich ogólną systematykę i całość okoliczności, w jakich zostały one przyjęte, aby móc z nich wywieść, że mają charakter bezwzględnie obowiązujący, ponieważ ustawodawca krajowy ustanowił je w celu ochrony interesu ocenianego jako zasadniczy dla danego państwa członkowskiego (wyrok z dnia 31 stycznia 2019 r., Da Silva Martins, C‑149/18, EU:C:2019:84, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

40

W drodze analogii, aby zidentyfikować istnienie „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II, sąd krajowy musi stwierdzić, w oparciu o szczegółową analizę brzmienia przepisu, jego ogólnej systematyki, jego celów oraz kontekstu, w jakim został on przyjęty, że ma on w ramach krajowego porządku prawnego takie znaczenie, iż uzasadnia on odstąpienie od stosowania prawa wyznaczonego na podstawie art. 4 tego rozporządzenia (wyrok z dnia 31 stycznia 2019 r., Da Silva Martins, C‑149/18, EU:C:2019:84, pkt 31). Z pkt 30 i 34 tego wyroku wynika, że zastosowanie przepisu wymuszającego swoje zastosowanie wymaga, aby sąd ten zidentyfikował szczególnie ważne względy uzasadniające jego zastosowanie.

41

Stosowanie takiego przepisu wymaga zatem, aby sąd krajowy zbadał, po pierwsze, oprócz brzmienia i ogólnej systematyki przepisu krajowego, co do którego podniesiono, iż jest on przepisem wymuszającym swoje zastosowanie, również przyczyny i cele jego przyjęcia, w celu ustalenia, czy ustawodawca krajowy miał zamiar nadać temu przepisowi charakter bezwzględnie wiążący. Sąd ten powinien zatem zbadać, czy przepis ten został przyjęty w celu ochrony jednego lub większej liczby interesów, które to państwo członkowskie siedziby sądu uważa za istotne, i czy przestrzeganie tego przepisu jest przez wspomniane państwo członkowskie uważane za istotny element ochrony tych interesów.

42

Po drugie, z oceny sytuacji prawnej przedłożonej do zbadania przez ten sąd krajowy powinno wynikać, że zastosowanie tego przepisu jest absolutnie niezbędne dla ochrony zasadniczego interesu w kontekście danego przypadku.

43

Wynika z tego, że sąd krajowy nie może skorzystać z odstępstwa określonego w art. 16 rozporządzenia Rzym II, jeżeli cel związany z ochroną interesu realizowanego przez dany przepis prawa siedziby sądu może również zostać osiągnięty poprzez zastosowanie prawa wskazanego na podstawie norm kolizyjnych tego rozporządzenia.

44

W trzeciej kolejności należy zauważyć, że stosowanie przez sądy państw członkowskich przepisów wymuszających swoje zastosowanie jest możliwe jedynie w wyjątkowych okolicznościach, gdy – jak stanowi motyw 32 rozporządzenia Rzym II – jest to uzasadnione „względami interesu publicznego”. W tym względzie z definicji pojęcia „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie”, przypomnianej w pkt 38 niniejszego wyroku, które w świetle orzecznictwa przypomnianego w pkt 37 tego wyroku ma identyczny zakres z pojęciem „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie”, o którym mowa w art. 16 tego rozporządzenia, wynika, że takie prawo lub taki przepis musi koniecznie zmierzać do ochrony interesów publicznych o szczególnym znaczeniu, takich jak interesy związane z organizacją polityczną, społeczną lub gospodarczą państwa członkowskiego siedziby sądu. Jak wynika z orzecznictwa przytoczonego w pkt 39 niniejszego wyroku, dotyczy to interesów uznanych przez to państwo członkowskie za istotne.

45

Jest prawdą, że z zawartego w motywie 32 rozporządzenia Rzym II odniesienia do zasad dotyczących oceny sposobu naprawienia szkody wynika, że prawodawca Unii nie wykluczył co do zasady możliwości uznania w danym wypadku norm chroniących indywidualne interesy za przepisy wymuszające swoje zastosowanie. Z drugiej części tego motywu wynika bowiem, że koncepcje, na których opierają się przepisy dotyczące naprawienia szkody pozaumownej obowiązujące w państwie członkowskim, mogą uzasadniać zastosowanie prawa siedziby sądu na podstawie art. 16 tego rozporządzenia.

46

Jednakże, mając na względzie definicję pojęcia „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie”, przepisy krajowe, które mają na celu ochronę interesów indywidualnych, mogą być stosowane przez sąd krajowy na podstawie „przepisów wymuszających swoje zastosowanie” wyłącznie w zakresie, w jakim szczegółowa analiza, którą sąd ten ma obowiązek przeprowadzić, wskazuje jasno, że ochrona indywidualnych interesów danej kategorii osób, której realizacji mają służyć te przepisy krajowe, odpowiada istotnemu interesowi publicznemu, którego ochronę zapewniają. Jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 62 opinii, należy wykazać istnienie wystarczającego związku z takim interesem publicznym, uznanym za istotny dla porządku prawnego państwa członkowskiego siedziby sądu.

47

W niniejszej sprawie, jak wynika z pkt 40 niniejszego wyroku, art. 52 ZZD mógłby mieć zastosowanie do sytuacji prawnej rozpatrywanej w postępowaniu głównym – zamiast prawa niemieckiego, które co do zasady miałoby zastosowanie na podstawie art. 4 rozporządzenia Rzym II – jedynie wtedy, gdyby jego zastosowanie było uzasadnione szczególnie ważnymi względami, które odzwierciedlają interesy publiczne uznane za istotne w bułgarskim porządku prawnym. W tym względzie sąd odsyłający wskazał, że zasada słuszności ustanowiona w art. 52 ZZD jest zasadą podstawową prawa bułgarskiego i stanowi część bułgarskiego porządku publicznego. W zakresie, w jakim przepis ten ma na celu ochronę indywidualnych interesów danej kategorii osób fizycznych, należy przypomnieć, że szczegółowa analiza, której powinien dokonać sąd krajowy, wymaga ponadto jasnego wskazania, że ochrona ta odpowiada istotnemu interesowi publicznemu, którego ochronę zapewnia ten przepis, tak że jego przestrzeganie zostało uznane przez dane państwo członkowskie za istotny element.

48

Ponadto, o ile do Trybunału nie należy ocena przepisu prawa krajowego w świetle kryteriów przytoczonych w pkt 40 niniejszego wyroku, o tyle należy przypomnieć, że z pkt 43 niniejszego wyroku wynika, iż odwołanie się do odstępstwa określonego w art. 16 rozporządzenia Rzym II jest wykluczone, jeżeli zastosowanie prawa wskazanego przez to rozporządzenie pozwala również na osiągnięcie celu ochrony podstawowego interesu publicznego chronionego przez dany przepis prawa siedziby sądu.

49

W niniejszej sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że o ile na podstawie art. 52 ZZD sąd powinien określić sposób naprawienia szkody niemajątkowej „na zasadzie słuszności”, o tyle w prawie niemieckim przewidziano możliwość określenia „słusznego zadośćuczynienia” za tę samą szkodę, w związku z czym oba te uregulowania krajowe wydają się opierać na zasadzie słuszności.

50

Jednakże z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika również, po pierwsze, że maksymalna kwota odszkodowania, jakie może zostać przyznane na podstawie prawa niemieckiego, wynosi około 5000 EUR, podczas gdy kwota zwyczajowo przyznawana na podstawie art. 52 ZZD wynosi około 120000 BGN (około 61000 EUR). Niemniej, jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 32 opinii, sama okoliczność, iż zastosowanie prawa siedziby sądu prowadzi, w odniesieniu do kwoty odszkodowania, do innego rozwiązania niż to, które wynikałoby z zastosowania prawa wskazanego przez normę kolizyjną, nie pozwala na stwierdzenie, że stosowanie tego ostatniego prawa nie może osiągnąć celu ochrony podstawowego interesu publicznego chronionego w danym przypadku przez dany przepis państwa członkowskiego siedziby sądu.

51

Po drugie, z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że zgodnie z art. 52 ZZD odszkodowanie pieniężne może być systematycznie przyznawane za ból i cierpienia emocjonalne, podczas gdy prawo niemieckie wyznaczone na podstawie art. 4 rozporządzenia Rzym II przyznaje odszkodowanie z tego tytułu jedynie wtedy, gdy zdarzenie wywołujące szkodę spowodowało szkodę patologiczną. W związku z tym, z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający, wydaje się, że to prawo niemieckie i prawo bułgarskie opierają się, pod tymi dwoma względami, na całkowicie odmiennych koncepcjach prawa do odszkodowania.

52

W konsekwencji nie można wykluczyć, że w identycznych przypadkach poszkodowany mógłby uzyskać za ból i cierpienia emocjonalne, które poniósł i które nie spowodowały żadnej szkody patologicznej, na podstawie prawa bułgarskiego, odszkodowanie w wysokości około 120000 BGN (około 61000 EUR), podczas gdy zgodnie z prawem niemieckim osoba ta nie mogłaby uzyskać żadnego odszkodowania.

53

Do sądu odsyłającego należy zatem ustalenie, czy stosowanie prawa niemieckiego, które nie przewiduje naprawienia bólu i cierpienia emocjonalnego niepowodującego szkody patologicznej, pozwala na osiągnięcie celu ochrony istotnego interesu publicznego chronionego, w danym wypadku, na mocy art. 52 ZZD.

54

Wreszcie w czwartej kolejności należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału prawo państwa członkowskiego, które spełnia wymóg minimalnego poziomu ochrony przewidziany w dyrektywie Unii, może zostać wyłączone na rzecz prawa siedziby sądu ze względu na jego bezwzględnie obowiązujący charakter, jeżeli sąd, przed który wytoczono powództwo, stwierdzi w sposób szczegółowy, że w ramach transpozycji tej dyrektywy ustawodawca państwa siedziby sądu uznał za istotny element w ramach danego porządku prawnego przyznanie zainteresowanej osobie ochrony wykraczającej poza ochronę przewidzianą we wspomnianej dyrektywie, uwzględniając w tym względzie charakter i cel takich bezwzględnie obowiązujących przepisów (zob. podobnie wyrok z dnia 17 października 2013 r., Unamar, C‑184/12, EU:C:2013:663, pkt 50–52).

55

Jednakże w pkt 34–37, 42 i 48 wyroku z dnia 15 grudnia 2022 r., HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung (C‑577/21, EU:C:2022:992), Trybunał uznał w istocie, że o ile do państw członkowskich należy zapewnienie, aby zadośćuczynienie za szkodę niematerialną poniesioną przez bliskich członków rodziny osób poszkodowanych w wypadkach drogowych było objęte obowiązkowym ubezpieczeniem w wysokości co najmniej minimalnych kwot przewidzianych w dyrektywie 2009/103, dyrektywa ta nie ustanawia szczególnych wymogów co do wyboru reżimu prawnego odpowiedzialności cywilnej w celu określenia zakresu odszkodowania przyznawanego na podstawie odpowiedzialności cywilnej ubezpieczonego, która jest, zasadniczo, regulowana przez prawo krajowe.

56

W związku z tym, ponieważ wspomniana dyrektywa nie ma na celu harmonizacji zakresu odszkodowania za szkodę poniesioną przez osobę pośrednio poszkodowaną w wypadku drogowym, a art. 52 ZZD, który ma na celu określenie zakresu naprawienia szkody niemajątkowej poniesionej przez taką osobę poszkodowaną, nie może być zatem uznany za przyjęty w ramach transpozycji tej dyrektywy, ów art. 52 nie jest objęty hipotezą, o której mowa w orzecznictwie przypomnianym w pkt 54 niniejszego wyroku.

57

Z wszystkich powyższych rozważań wynika, że na zadane pytanie należy udzielić odpowiedzi, iż art. 16 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że przepis krajowy przewidujący, że zadośćuczynienie za szkodę niematerialną poniesioną przez członków bliskiej rodziny osoby zmarłej w wypadku drogowym jest określane przez sąd na zasadzie słuszności, nie może zostać uznany za „przepis wymuszający swoje zastosowanie” w rozumieniu tego art. 16, chyba że – gdy rozpatrywana sytuacja prawna pozostaje w wystarczająco ścisłym związku z państwem członkowskim siedziby sądu orzekającego – sąd orzekający stwierdzi, na podstawie szczegółowej analizy brzmienia, ogólnej systematyki, celów oraz kontekstu, w jakim został przyjęty ten przepis krajowy, że jego poszanowanie uznaje się za istotny element w porządku prawnym tego państwa członkowskiego, ponieważ ów przepis krajowy zmierza do realizacji celu polegającego na ochronie istotnego interesu publicznego, który nie może zostać osiągnięty poprzez zastosowanie prawa wskazanego na mocy art. 4 tego rozporządzenia.

58

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 16 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”)

należy interpretować w ten sposób, że:

przepis krajowy przewidujący, że zadośćuczynienie za szkodę niematerialną poniesioną przez członków bliskiej rodziny osoby zmarłej w wypadku drogowym jest określane przez sąd na zasadzie słuszności, nie może zostać uznany za „przepis wymuszający swoje zastosowanie” w rozumieniu tego art. 16, chyba że – gdy rozpatrywana sytuacja prawna pozostaje w wystarczająco ścisłym związku z państwem członkowskim siedziby sądu orzekającego – sąd orzekający stwierdzi, na podstawie szczegółowej analizy brzmienia, ogólnej systematyki, celów oraz kontekstu, w jakim został przyjęty ten przepis krajowy, że jego poszanowanie uznaje się za istotny element w porządku prawnym tego państwa członkowskiego, ponieważ ów przepis krajowy zmierza do realizacji celu polegającego na ochronie istotnego interesu publicznego, który nie może zostać osiągnięty poprzez zastosowanie prawa wskazanego na mocy art. 4 tego rozporządzenia.