Sprawa C‑14/23

XXX

przeciwko

État belge, zastępowanemu przez Secrétaire d’État à l’Asile et la Migration,

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Conseil d’État (Belgia)]

Wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 29 lipca 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Polityka imigracyjna – Dyrektywa (UE) 2016/801 – Warunki wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu odbycia studiów – Artykuł 20 ust. 2 lit. f) – Wniosek o przyjęcie na terytorium państwa członkowskiego w celu odbycia studiów – Inne cele – Odmowa wydania wizy – Powody odrzucenia wniosku – Brak transpozycji – Zasada ogólna zakazu praktyk stanowiących nadużycie – Artykuł 34 ust. 5 – Autonomia proceduralna państw członkowskich – Prawo podstawowe do skutecznego środka prawnego przed sądem – Artykuł 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej

Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka imigracyjna – Wjazd i pobyt obywateli państw trzecich w celu prowadzenia badań naukowych, odbycia studiów, szkoleń, udziału w wolontariacie, programach wymiany młodzieży szkolnej lub projektach edukacyjnych oraz podjęcia pracy w charakterze au pair – Dyrektywa 2016/801 – Powody odrzucenia wniosku o przyjęcie – Cele pobytu inne niż cele wskazane we wniosku o przyjęcie – Brak transpozycji tego powodu do prawa krajowego – Odmowa wydania wizy w celu odbycia studiów z powodu braku rzeczywistego zamiaru podjęcia studiów przez wnioskodawcę – Dopuszczalność – Stosowanie zasady ogólnej prawa Unii dotyczącej zakazu praktyk stanowiących nadużycie

[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/801, art. 3 pkt 3, art. 5 ust. 3, art. 7, 11, art. 20 ust. 2 lit. f), art. 24]

(zob. pkt 35–39, 41, 47, 48, 50, 51, 53–55, 58; pkt 1 sentencji)
Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka imigracyjna – Wjazd i pobyt obywateli państw trzecich w celu prowadzenia badań naukowych, odbycia studiów, szkoleń, udziału w wolontariacie, programach wymiany młodzieży szkolnej lub projektach edukacyjnych oraz podjęcia pracy w charakterze au pair – Dyrektywa 2016/801 – Gwarancje proceduralne i przejrzystość – Odmowa wydania wizy w celu odbycia studiów – Obowiązek zapewnienia przez państwa członkowskie procedury gwarantującej możliwość odwołania się od tej decyzji do sądu – Uregulowanie krajowe przewidujące jedynie prawo do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności – Dopuszczalność – Przesłanki

(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/801, art. 34 ust. 5)

(zob. pkt 60–67; pkt 2 sentencji)

Streszczenie

Trybunał, do którego Conseil d’État (rada stanu, Belgia) zwróciła się o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, wypowiedział się, po pierwsze, w przedmiocie uprawnienia państwa członkowskiego do odmowy obywatelowi państwa trzeciego wydania wizy w celu odbycia studiów w przypadku nieprzejawiania przez niego rzeczywistego zamiaru podjęcia studiów, a po drugie, w przedmiocie zakresu kontroli sądowej tej decyzji w świetle gwarancji proceduralnych przewidzianych w dyrektywie 2016/801 ( 1 ).

W sierpniu 2020 r. skarżąca w postępowaniu głównym, obywatelka państwa trzeciego, złożyła wniosek o wydanie wizy w celu odbycia studiów w Belgii. Odmówiono jej wydania tej wizy ze względu na to, że niespójności jej projektu studiów wskazywały na brak rzeczywistego zamiaru podjęcia przez nią studiów w Belgii. Skarżąca w postępowaniu głównym wniosła następnie do Conseil du contentieux des étrangers (sądu do spraw cudzoziemców) o stwierdzenie nieważności tej decyzji. Ponieważ sąd ten oddalił jej żądanie, wniosła ona skargę kasacyjną do sądu odsyłającego.

W ramach tej skargi skarżąca w postępowaniu głównym podnosi w szczególności, że przepis dyrektywy 2016/801 zezwalający państwom członkowskim na odrzucenie wniosku o przyjęcie, gdy zostanie wykazane, że cel pobytu obywatela państwa trzeciego mógłby być inny niż ten, dla którego wnioskuje on o przyjęcie, nie został transponowany do prawa belgijskiego ( 2 ). Ponadto twierdzi ona, że tryb kontroli sprawowanej przez Conseil du contentieux des étrangers (sąd do spraw cudzoziemców), która ogranicza się do kontroli zgodności z prawem, narusza wymogi wynikające z prawa Unii ( 3 ).

Powziąwszy wątpliwości co do możliwości odrzucenia w takich okolicznościach wniosku o przyjęcie na terytorium belgijskie, a także co do zakresu kontroli sądowej decyzji o odrzuceniu takiego wniosku, sąd odsyłający postanowił zwrócić się do Trybunału w trybie prejudycjalnym.

Ocena Trybunału

W pierwszej kolejności Trybunał stwierdził, że na podstawie art. 5 ust. 3 dyrektywy 2016/801 państwa członkowskie są obowiązane wydać dokument pobytowy w celu odbycia studiów wnioskodawcy, który spełnił wymogi określone w tej dyrektywie ( 4 ). Żaden z tych wymogów nie odnosi się zaś wyraźnie do istnienia rzeczywistego zamiaru odbycia studiów na terytorium danego państwa członkowskiego.

Niemniej zgodnie z zasadą ogólną prawa Unii podmioty prawa nie mogą powoływać się na normy prawa Unii w sposób noszący znamiona oszustwa lub nadużycia. W konsekwencji państwo członkowskie musi odmówić możliwości skorzystania z przepisów prawa Unii, jeżeli przepisy te są powoływane nie po to, aby realizować ich cele, lecz aby uzyskać korzyści z prawa Unii, podczas gdy przesłanki uzyskania tej korzyści są spełnione jedynie formalnie.

I tak, o ile art. 20 ust. 2 lit. f) dyrektywy 2016/801 przewiduje, że dane państwo członkowskie może odrzucić wniosek o przyjęcie na terytorium, w przypadku gdy ma ono dowody lub poważne i obiektywne podstawy do stwierdzenia, że cel pobytu obywatela państwa trzeciego mógłby być inny niż ten, dla którego wnioskuje on o przyjęcie, o tyle przepis ten nie wyklucza stosowania zasady ogólnej prawa Unii zakazującej praktyk stanowiących nadużycie, ponieważ stosowanie tej zasady nie podlega wymogowi transpozycji, tak jak podlegają mu przepisy dyrektywy.

W związku z tym, gdy chodzi o wniosek o przyjęcie w celu odbycia studiów, stwierdzenie takiej praktyki stanowiącej nadużycie wymaga wykazania, że dany obywatel państwa trzeciego złożył wniosek o przyjęcie, nie mając rzeczywistego zamiaru odbycia studiów w pełnym wymiarze, traktowanych jako główne zajęcie, prowadzących do uzyskania uznawanych przez to państwo członkowskie kwalifikacji w ramach szkolnictwa wyższego.

Wniosek o przyjęcie może jednak zostać odrzucony tylko wtedy, gdy jego nieuczciwy charakter wynika w sposób wystarczająco oczywisty ze wszystkich istotnych elementów, którymi dysponują właściwe organy. W tym kontekście, ponieważ okoliczności pozwalające na stwierdzenie nieuczciwego charakteru wniosku o przyjęcie w celu odbycia studiów są z konieczności właściwe dla każdego przypadku, nie można sporządzić wyczerpującego wykazu istotnych elementów w tym względzie. W rezultacie nie można zakładać, że taki wniosek ma ewentualnie – w świetle pewnych elementów – nieuczciwy charakter, lecz należy go oceniać odrębnie dla każdego przypadku, po przeprowadzeniu indywidualnej oceny całokształtu okoliczności właściwych dla każdego wniosku. W tym względzie do właściwych organów należy przeprowadzenie wszelkich odpowiednich weryfikacji i zażądanie dowodów niezbędnych do indywidualnej oceny tego wniosku poprzez zwrócenie się w razie potrzeby do wnioskodawcy o przedstawienie szczegółowych informacji i wyjaśnień w tym względzie.

W każdym razie okoliczności, że obywatel państwa trzeciego, który złożył wniosek o przyjęcie w celu odbycia studiów, ma również zamiar prowadzić inną działalność na terytorium danego państwa członkowskiego, w szczególności jeśli ta działalność nie ma wpływu na podjęcie studiów, traktowanych jako główne zajęcie, stanowiących uzasadnienie tego wniosku, nie można uznać z założenia za przesłankę istnienia praktyki stanowiącej nadużycie. Natomiast niespójności w projekcie studiów wnioskodawcy mogą stanowić jedną z obiektywnych okoliczności przyczyniających się do stwierdzenia praktyki stanowiącej nadużycie ze względu na to, że jego wniosek służy w rzeczywistości celom innym niż podjęcie studiów, pod warunkiem że niespójności te mają charakter wystarczająco oczywisty i będą oceniane w świetle wszystkich szczególnych okoliczności danego przypadku. A zatem okoliczność, którą można uznać za zwykłą w okresie odbywania studiów wyższych, taka jak reorientacja, nie może sama w sobie wystarczyć do wykazania braku rzeczywistego zamiaru podjęcia studiów na terytorium tego państwa członkowskiego. Podobnie sama okoliczność, że przewidywane studia nie są bezpośrednio związane z realizowanymi celami zawodowymi, niekoniecznie wskazuje na brak woli rzeczywistego odbycia studiów stanowiących uzasadnienie wniosku o przyjęcie.

W drugiej kolejności, co się tyczy sądowej kontroli decyzji o odrzuceniu wniosku o przyjęcie, Trybunał przypomniał przede wszystkim, że cechy procedury odwoławczej, o której mowa w art. 34 ust. 5 dyrektywy 2016/801, muszą być określone zgodnie z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”). Z wypływającej z art. 47 Karty potrzeby zapewnienia skuteczności środka odwoławczego od pierwotnej decyzji administracyjnej o odrzuceniu wniosku zainteresowanego wynika zatem, że w przypadku stwierdzenia nieważności tej decyzji nowa decyzja powinna zostać wydana szybko i być zgodna z oceną zawartą w wyroku stwierdzającym nieważność.

Stąd też, co się tyczy wniosków o przyjęcie na terytorium państwa członkowskiego w celu odbycia studiów, okoliczność, że sąd rozpoznający sprawę jest właściwy jedynie do orzekania o nieważności decyzji właściwych organów o odrzuceniu takiego wniosku, bez możliwości zastąpienia oceny tych organów własną oceną lub wydania nowej decyzji, wystarcza co do zasady do spełnienia wymogów art. 47 Karty, pod warunkiem że organy te będą związane oceną zawartą w wyroku stwierdzającym nieważność tej decyzji. Ponadto w takiej sytuacji należy zapewnić, by warunki, na jakich można skorzystać z tej skargi i w jakich w danym wypadku zostanie wykonany wyrok wydany w jej wyniku, były takie, aby pozwalały co do zasady na wydanie nowej decyzji w krótkim terminie, tak aby zachowujący się z wystarczającą starannością obywatel państwa trzeciego mógł korzystać z pełnej skuteczności praw, które wywodzi on z dyrektywy 2016/801.

( 1 ) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/801 z dnia 11 maja 2016 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu prowadzenia badań naukowych, odbycia studiów, szkoleń, udziału w wolontariacie, programach wymiany młodzieży szkolnej lub projektach edukacyjnych oraz podjęcia pracy w charakterze au pair (Dz.U. 2016, L 132, s. 21).

( 2 ) Na podstawie art. 20 ust. 2 lit. f) dyrektywy 2016/801 państwo członkowskie może odrzucić wniosek, w przypadku gdy ma ono dowody lub poważne i obiektywne podstawy do stwierdzenia, że cel pobytu obywatela państwa trzeciego mógłby być inny niż ten, dla którego wnioskuje on o przyjęcie.

( 3 ) Artykuł 34 ust. 5 dyrektywy 2016/801 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, by decyzje o odrzuceniu wniosku o przyjęcie podlegały zaskarżeniu.

( 4 ) Zobacz art. 7 i 11 dyrektywy 2016/801.