–

w imieniu C.Z. i in. – A. Amenduni i M. Rizzo Striano, avvocati,

–

w imieniu Ilva SpA in Amministrazione Straordinaria – M. Annoni, R.A. Cassano, A. Cogoni, G. Lombardi, M. Merola, L.‑D. Tassinari Vittone i C. Tesauro, avvocati,

–

w imieniu Acciaierie d’Italia Holding SpA oraz Acciaierie d’Italia SpA – M. Beraldi, E. Gardini, S. Grassi, R. Perini, G.C. Rizza, G. Scassellati Sforzolini, C. Tatozzi, G. Tombesi i L. Torchia, avvocati,

–

w imieniu Regione Puglia – A. Bucci i R. Lanza, avvocate,

–

w imieniu Gruppo di Intervento Giuridico – ODV – C. Colapinto i F. Colapinto, avvocati,

–

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierał S. Fiorentino, avvocato dello Stato,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – G. Gattinara i C. Valero, w charakterze pełnomocników,

1

Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (Dz.U. 2010, L 334, s. 17; sprostowanie Dz.U. 2012, L 158, s. 25).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu, jaki zaistniał pomiędzy C.Z. i in., mieszkańcami gminy Taranto (Włochy) i gmin z nią sąsiadujących, a Ilva SpA in Amministrazione Straordinaria (zwaną dalej „spółką Ilva”), spółką posiadającą położony w tej gminie zakład hutniczy (zwany dalej „zakładem Ilva”), Acciaierie d’Italia Holding SpA i Acciaierie d’Italia SpA w przedmiocie zanieczyszczenia spowodowanego działalnością tego zakładu i wynikających z tego szkód dla zdrowia ludzi.

3

Z motywu 1 dyrektywy 2010/75 wynika, że w jej drodze dokonano przekształcenia siedmiu dyrektyw, do których należy dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz.U. 2008, L 24, s. 8), którą ujednolicono dyrektywę Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotyczącą zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz.U. 1996, L 257, s. 26).

4

Motywy 2, 12, 15, 27, 29, 43 i 45 dyrektywy 2010/75 mają następujące brzmienie:

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]

5

Zgodnie z brzmieniem art. 1 tej dyrektywy, zatytułowanym „Przedmiot”:

„Niniejsza dyrektywa ustanawia zasady dotyczące zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom powstającym w wyniku działalności przemysłowej oraz zasady dotyczące kontroli tych zanieczyszczeń.

Niniejsza dyrektywa ustanawia również zasady mające na celu zapobieganie emisjom do powietrza, wody i ziemi oraz, w przypadku braku takiej możliwości, mające na celu ich redukcję oraz zapobieganie wytwarzaniu odpadów, w celu osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony środowiska jako całości”.

6

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, przewiduje:

„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:

[…]

2)   »zanieczyszczenie« oznacza bezpośrednie lub pośrednie wprowadzenie – w wyniku działalności człowieka – substancji, wibracji, ciepła lub hałasu do powietrza, wody lub ziemi, które może zagrażać zdrowiu ludzi lub jakości środowiska, spowodować szkody materialne, albo obniżenie walorów środowiskowych lub kolizję z innymi uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska;

3)   »instalacja« oznacza stacjonarną jednostkę techniczną, w której prowadzony jest co najmniej jeden rodzaj działalności wymieniony w załączniku I lub w załączniku VII część 1, oraz wszystkie inne bezpośrednio związane czynności prowadzone na tym samym miejscu, które mają techniczny związek z działalnością wymienioną w tych załącznikach i które mogłyby mieć wpływ na emisje i zanieczyszczenie;

[…]

5)   »dopuszczalna wielkość emisji« oznacza masę, wyrażoną w postaci określonych szczególnych parametrów, stężenie lub poziom emisji, których nie można przekroczyć w jednym lub kilku okresach;

6)   »norma jakości środowiska« oznacza zestaw wymogów, które muszą zostać spełnione w określonym czasie przez dane środowisko lub jego część, zgodnie z prawem unijnym;

[…]

8)   »ogólne wiążące zasady« oznaczają dopuszczalne wielkości emisji lub inne warunki, przynajmniej na poziomie sektora, przyjęte z myślą o bezpośrednim wykorzystaniu do określenia warunków pozwolenia;

[…]

10)   »[BAT]« oznaczają najbardziej efektywny i zaawansowany etap rozwoju i metod prowadzenia danej działalności, który wskazuje możliwe wykorzystanie poszczególnych technik jako podstawy przy ustalaniu dopuszczalnych wielkości emisji i innych warunków pozwolenia mających na celu zapobieganie powstawaniu, a jeżeli nie jest to możliwe, ograniczenie emisji i oddziaływania na środowisko jako całość:

[…]”.

7

Artykuł 4 dyrektywy 2010/75, zatytułowany „Obowiązek posiadania pozwolenia”, stanowi w ust. 1:

„Państwa członkowskie podejmują środki niezbędne do zapewnienia, aby żadna instalacja ani obiekt energetycznego spalania, spalarnia odpadów ani współsparlania odpadów nie były eksploatowane bez pozwolenia.

[…]”.

8

Artykuł 5 dyrektywy 2010/75, zatytułowany „Udzielanie pozwoleń”, stanowi w ust. 1:

„Bez uszczerbku dla innych wymogów określonych w przepisach prawa krajowego lub unijnego właściwe organy udzielają pozwolenia, jeżeli instalacja spełnia wymogi niniejszej dyrektywy”.

9

Artykuł 8 tej dyrektywy, zatytułowany „Brak zgodności”, ma następujące brzmienie:

„1.   Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zapewnienia zgodności z warunkami pozwolenia.

2.   W przypadku naruszenia warunków pozwolenia państwa członkowskie zapewniają:

W przypadku naruszenia warunków pozwolenia powodującego zagrożenie dla zdrowia ludzi lub grożącego znaczącym bezpośrednim negatywnym skutkiem dla środowiska oraz do chwili przywrócenia zgodności […], eksploatacja instalacji […] zostaje zawieszona”.

10

Artykuł 10 tej dyrektywy, zatytułowany „Zakres”, stanowi:

„Niniejszy rozdział ma zastosowanie do rodzajów działalności wymienionych w załączniku I oraz, w stosownych przypadkach, osiągających wartości progowe przepustowości określone w tym załączniku”.

11

Artykuł 11 tej dyrektywy, zatytułowany „Ogólne zasady regulujące podstawowe obowiązki operatora”, stanowi:

„Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zapewnienia, aby instalacje eksploatowano zgodnie z następującymi zasadami:

[…]”.

12

Artykuł 12 dyrektywy 2010/75, zatytułowany „Wnioski o pozwolenia”, stanowi w ust. 1:

„Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zapewnienia, aby wniosek o pozwolenie zawierał opis:

[…]

[…]

[…]”.

13

Zgodnie z brzmieniem art. 14 tej dyrektywy, zatytułowanym „Warunki pozwolenia”:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby pozwolenie obejmowało wszystkie środki niezbędne do spełnienia wymogów art. 11 i 18.

Środki te obejmują przynajmniej:

[…]

2.   Na użytek ust. 1 lit. a) dopuszczalne wielkości emisji mogą zostać uzupełnione lub zastąpione równoważnymi parametrami lub środkami technicznymi zapewniającymi równoważny poziom ochrony środowiska.

3.   Konkluzje dotyczące BAT stanowią odniesienie dla określenia warunków pozwolenia.

4.   Bez uszczerbku dla art. 18 można zezwolić właściwemu organowi na określenie bardziej restrykcyjnych warunków pozwolenia, niż te, które można osiągnąć przy zastosowaniu najlepszych dostępnych technik opisanych w konkluzjach dotyczących BAT. Państwa członkowskie mogą ustanowić zasady, na podstawie których właściwe organy mogą określać takie bardziej restrykcyjne warunki.

[…]

6.   W przypadku gdy działalność lub rodzaj procesu produkcyjnego prowadzonego w obrębie instalacji nie są objęte żadnymi konkluzjami dotyczącymi BAT lub konkluzje te nie uwzględniają wszystkich możliwych skutków działalności lub procesu dla środowiska, właściwy organ, po wcześniejszym skonsultowaniu się z operatorem, określa warunki pozwolenia na podstawie [BAT] określonych dla danej działalności lub procesu, ze szczególnym uwzględnieniem kryteriów wymienionych w załączniku III.

[…]”.

14

Artykuł 15 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Dopuszczalne wielkości emisji, równoważne parametry i środki techniczne”, przewiduje w ust. 2 i 3:

„2.   Bez uszczerbku dla art. 18 dopuszczalne wielkości emisji i równoważne parametry oraz środki techniczne, o których mowa w art. 14 ust. 1 i 2, opierają się na [BAT], bez zalecania jakiejkolwiek techniki czy szczególnej technologii.

3.   Właściwy organ określa dopuszczalne wielkości emisji, zapewniające w normalnych warunkach eksploatacji, nieprzekraczanie poziomów emisji powiązanych z [BAT] określonymi w decyzjach w sprawie konkluzji dotyczących BAT, o których mowa w art. 13 ust. 5, na jeden z następujących sposobów:

W przypadku gdy zastosowanie ma lit. b), właściwy organ co najmniej raz w roku ocenia wyniki monitorowania emisji w celu zapewnienia, aby w normalnych warunkach eksploatacji emisje nie przekroczyły poziomów emisji powiązanych z [BAT]”.

15

Artykuł 18 tej dyrektywy, zatytułowany „Normy jakości środowiska”, brzmi następująco:

„W przypadku gdy norma jakości środowiska narzuca bardziej rygorystyczne warunki niż te osiągane przez zastosowanie [BAT], pozwolenie zawiera dodatkowe środki, bez uszczerbku dla innych środków, które mogą zostać podjęte w celu zapewnienia zgodności z normami jakości środowiska”.

16

Artykuł 21 dyrektywy 2010/75, zatytułowany „Ponowne rozpatrzenie i aktualizacja warunków pozwolenia przez właściwe organy”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie podejmują środki niezbędne do zapewnienia, aby właściwe organy okresowo poddawały wszystkie warunki pozwolenia ponownemu rozpatrzeniu, zgodnie z ust. 2–5, oraz, w miarę potrzeby, w celu zapewnienia zgodności z niniejszą dyrektywą, dokonywały aktualizacji tych warunków.

2.   Na żądanie właściwego organu operator przedkłada wszystkie informacje niezbędne do celów ponownego rozpatrzenia warunków pozwolenia, w szczególności wyniki monitorowania emisji i inne dane umożliwiające porównanie eksploatacji instalacji z [BAT] opisanymi w mających zastosowanie konkluzjach dotyczących BAT oraz z poziomami emisji powiązanymi z [BAT].

Podczas ponownego rozpatrywania warunków pozwolenia właściwy organ wykorzystuje wszelkie informacje pochodzące z monitorowania lub kontroli.

3.   W terminie czterech lat od publikacji decyzji w sprawie konkluzji dotyczących BAT zgodnie z art. 13 ust. 5 odnoszących się do głównej działalności danej instalacji, właściwy organ zapewnia:

[…]

5.   Warunki pozwolenia poddaje się ponownemu rozpatrzeniu oraz, o ile to konieczne, aktualizacji przynajmniej w przypadkach gdy:

17

Artykuł 23 tej dyrektywy, zatytułowany „Kontrole środowiskowe”, stanowi w ust. 4 akapit czwarty lit. a):

„Systematyczna ocena zagrożenia dla środowiska opiera się na co najmniej jednym z poniższych kryteriów:

18

Artykuł 80 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Transpozycja”, stanowi w ust. 1:

„Państwa członkowskie wprowadzają w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne […] do dnia 7 stycznia 2013 r.

Państwa członkowskie rozpoczynają stosowanie tych przepisów w tym samym dniu.

[…]”.

19

Artykuł 82 tej dyrektywy, zatytułowany „Przepisy przejściowe”, stanowi w ust. 1:

„W odniesieniu do instalacji prowadzących działania, o których mowa w załączniku I państwa członkowskie stosują przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne przyjęte zgodnie z art. 80 ust. 1 od dnia 7 stycznia 2014 r., z wyjątkiem przepisów rozdziału III i załącznika V”.

20

Decreto legislativo n. 152 – Norma in materia ambientale (dekret z mocą ustawy nr 152 dotyczący przepisów w dziedzinie ochrony środowiska) z dnia 3 kwietnia 2006 r. (dodatek zwyczajny do GURI nr 88 z dnia 14 kwietnia 2006 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu zawisłego w postępowaniu głównym (zwany dalej „dekretem z mocą ustawy nr 152/2006”), reguluje prowadzenie działalności przemysłowej i wytwórczej, w tym w dziedzinie hutnictwa, i ma na celu ochronę środowiska i zdrowia ludzi przed zanieczyszczeniami wynikającymi z tej działalności. Ten dekret z mocą ustawy wprowadza w życie dyrektywę 2010/75.

21

W art. 5 ust. 1 tego dekretu z mocą ustawy przewidziano, że ocena wpływu na zdrowie jest „przeprowadzana przez wnioskodawcę na podstawie wytycznych opracowanych przez ministerstwo zdrowia […], w celu oceny ogólnego, bezpośredniego i pośredniego wpływu, w jaki realizacja i eksploatacja przedsięwzięcia mogą mieć na zdrowie ludności”. W tym art. 5 zdefiniowano „wpływ na środowisko” jako oznaczający między innymi „bezpośrednie i pośrednie znaczące skutki planu, programu lub przedsięwzięcia”, w szczególności dla „ludności i zdrowia ludzi”. „Zanieczyszczenie” zostało w nim zdefiniowane jako między innymi „bezpośrednie lub pośrednie wprowadzenie, w wyniku działalności człowieka, substancji, wibracji, ciepła lub hałasu, lub też, bardziej ogólnie rzecz ujmując, wprowadzenie do powietrza, wody lub gleby czynników fizycznych lub chemicznych, które mogą szkodzić zdrowiu ludzi”.

22

Zgodnie z art. 19 tego samego dekretu z mocą ustawy, dotyczącym postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ), cechy charakterystyczne poszczególnych przedsięwzięć muszą być oceniane z uwzględnieniem ryzyka, jakie mogą one stanowić dla zdrowia ludzi, w tym w celu sprawdzenia z urzędu nowych istotnych skutków dla środowiska, innych niż te zgłoszone przez wnioskodawcę, jak również uwag otrzymanych w toku postępowania i wszystkich innych ocen, które zostały przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi przepisami.

23

W art. 22 dekretu z mocą ustawy nr 152/2006, dotyczącym badania wpływu na środowisko, przewidziano, że wnioskodawca musi przeprowadzić to badanie, opisując w szczególności prawdopodobne znaczące skutki, jakie będzie mieć dane przedsięwzięcia dla środowiska oraz środki mające na celu unikanie, ograniczanie i równoważenie prawdopodobnych negatywnych skutków wywieranych przez to przedsięwzięcie na środowisko oraz zapobieganie im poprzez zaplanowanie monitorowania znaczących i negatywnych skutków, jakie mogą wynikać dla środowiska z realizacji i oddania do eksploatacji tego przedsięwzięcia.

24

Zgodnie z art. 23 ust. 2 tego dekretu z mocą ustawy w celu uzyskania OOŚ, które jest warunkiem uzyskania zintegrowanego pozwolenia środowiskowego, wnioskodawca ubiegający się o to pozwolenie na pewne określone przedsięwzięcia powinien również przedstawić ocenę wpływu na zdrowie, stanowiącą szczególny instrument oceny wpływu działalności, której dotyczy pozwolenie, na zdrowie ludzi.

25

Zgodnie z art. 29 quater ust. 7 tego dekretu z mocą ustawy dany burmistrz jest uprawniony do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie zintegrowanego pozwolenia środowiskowego ze względów związanych ze zdrowiem publicznym.

26

Artykuł 29 decies tego samego dekretu z mocą ustawy dotyczy ciążących na danym operatorze obowiązków kontroli i przekazywania danych, a także weryfikacji i kontroli przestrzegania tych obowiązków i warunków zintegrowanego pozwolenia środowiskowego.

27

W lipcu 2012 r. Tribunale di Taranto (sąd w Taranto, Włochy) zarządził tymczasowe zajęcie, bez prawa użytkowania, urządzeń znajdujących się w „gorącej strefie” zakładu Ilva oraz wszystkich należących do spółki Ilva materiałów. Zarządzeniem z dnia 26 października 2012 r. w sprawie zintegrowanego pozwolenia środowiskowego z 2012 r. Ministro dell’ambiente e della tutela del territorio e del mare (minister środowiska i ochrony terytorium lądowego i morza, Włochy) dokonał ponownego rozpatrzenia zintegrowanego pozwolenia środowiskowego wydanego spółce Ilva w dniu 4 sierpnia 2011 r. Ciągłość prowadzonej przez tę spółkę produkcji została zapewniona na mocy ustanawiających odstępstwo przepisów specjalnych.

28

Decreto-legge n. 207, convertito con modificazioni dalla legge 24 dicembre 2012, n. 231 – Disposizioni urgenti a tutela della salute, dell’ambiente e dei livelli di occupazione, in caso di crisi di stabilimenti industriali di interesse strategico nazionale (dekret z mocą ustawy nr 207, przekształcony, ze zmianami, ustawą nr 231 z dnia 24 grudnia 2012 r. w sprawie pilnych środków w celu ochrony zdrowia, środowiska i poziomu zatrudnienia w sytuacjach kryzysowych w zakładach przemysłowych o strategicznym znaczeniu dla kraju) z dnia 3 grudnia 2012 r. (GURI nr 282 z dnia 3 grudnia 2012 r., s. 4), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwany dalej „dekretem z mocą ustawy nr 207/2012”), wprowadził w art. 1 ust. 1 pojęcie „zakładu przemysłowego o strategicznym znaczeniu dla kraju”; przewidziano w nim, że w przypadku bezwzględnej konieczności ochrony zatrudnienia i produkcji minister środowiska i ochrony terytorium lądowego i morza może, w chwili ponownego rozpatrywania zintegrowanego pozwolenia środowiskowego, zezwolić na dalsze prowadzenie danej działalności przez okres 36 miesięcy, z zastrzeżeniem przestrzegania wymogów nałożonych w decyzji w sprawie ponownego rozpatrzenia danego zintegrowanego pozwolenia środowiskowego, nawet jeśli organ sądowy zarządził zajęcie majątku przedsiębiorstwa bez uszczerbku dla prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Zgodnie z tym przepisem zakład Ilva został uznany za taki właśnie zakład przemysłowy o strategicznym znaczeniu dla kraju. W związku z tym spółce Ilva zezwolono na dalsze prowadzenie działalności produkcyjnej w tym zakładzie oraz na wprowadzanie jej produktów do obrotu do dnia 3 grudnia 2015 r.

29

Decreto-legge n. 61, convertito con modificazioni dalla legge 3 agosto 2013, n. 89 – Nuove disposizioni urgenti a tutela dell’ambiente, della salute e del lavoro nell’esercizio di imprese di interesse strategico nazionale (dekret z mocą ustawy nr 61, przekształcony, ze zmianami, przez ustawę nr 89 z dnia 3 sierpnia 2013 r. w sprawie pilnych środków w celu ochrony środowiska, zdrowia i zatrudnienia w przedsiębiorstwach o strategicznym znaczeniu dla kraju) z dnia 4 czerwca 2013 r. (GURI nr 129 z dnia 4 czerwca 2013 r., s. 1), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanego dalej „dekretem z mocą ustawy nr 61/2013”), przewiduje w art. 1 ust. 1 możliwość objęcia systemem „komisarzy nadzwyczajnych”, czyli tymczasowych administratorów wyznaczonych przez rząd, każdego przedsiębiorstwa spełniającego określone kryteria związane z ich wielkością i zarządzającego co najmniej jednym zakładem przemysłowym o strategicznym znaczeniu dla kraju, w przypadku gdy „działalność produkcyjna doprowadziła i prowadzi obiektywnie do powstania poważnych i znaczących zagrożeń dla integralności środowiska i zdrowia ze względu na powtarzające się nieprzestrzeganie zintegrowanego pozwolenia środowiskowego”. Zgodnie z art. 2 ust. 1 dekretu z mocą ustawy nr 61/2013 w przypadku spółki Ilva warunki zastosowania przewidzianego w tym art. 1 ust. 1 systemu wyjątkowego zostały spełnione.

30

Zgodnie z art. 1 ust. 5 tego dekretu z mocą ustawy komitet złożony z trzech ekspertów miał opracować „plan środków i działań w zakresie ochrony środowiska i zdrowia, który przewiduje działania i terminy niezbędne do zapewnienia zgodności z wymogami ustawy i zintegrowanego pozwolenia środowiskowego”, którego zatwierdzenie „jest równoznaczne ze zmianą zintegrowanego pozwolenia środowiskowego”. Ponadto zgodnie z art. 1 ust. 7 tego dekretu z mocą ustawy środki przewidziane w zintegrowanym pozwoleniu środowiskowym powinny były zostać zrealizowane w terminie „36 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy przekształcającej [ten sam dekret z mocą ustawy]”, czyli przed dniem 3 sierpnia 2016 r.

31

W drodze decreto del Presidente del Consiglio dei Ministri – Approvazione del piano delle misure e delle attività di tutela ambientale e sanitaria, a norma dell’articolo 1, commi 5 e 7, del decreto-legge 4 giugno 2013, n. 61, convertito, con modificazioni, dalla legge 3 agosto 2013, n. 89 (rozporządzenia prezesa rady ministrów w sprawie zatwierdzenia planu środków i działań na rzecz ochrony środowiska i zdrowia zgodnie z art. 1 ust. 5 i 7 dekretu z mocą ustawy nr 61 z dnia 4 czerwca 2013 r., przekształconego, ze zmianami, ustawą nr 89 z dnia 3 sierpnia 2013 r.), z dnia 14 marca 2014 r. (GURI nr 105 z dnia 8 maja 2014 r., s. 34) (zwanego dalej „rozporządzeniem prezesa rady ministrów z 2014 r.”) terminy na realizację konkretnych działań w zakresie renaturalizacji, pierwotnie ustalone w zintegrowanym pozwoleniu środowiskowym z 2011 r. oraz z 2012 r., zostały przesunięte na później.

32

W art. 2 ust. 5 decreto-legge n. 1, convertito con modificazioni dalla legge 4 marzo 2015, n. 20 – Disposizioni urgenti per l’esercizio di imprese di interesse strategico nazionale in crisi e per lo sviluppo della città e dell’area di Taranto (dekretu z mocą ustawy nr 1, przekształconego, ze zmianami, ustawą nr 20 z dnia 4 marca 2015 r. w sprawie pilnych środków mających na celu prowadzenie działalności znajdującego się w trudnej sytuacji przedsiębiorstwa o znaczeniu strategicznym dla kraju oraz rozwój miasta i strefy Taranto) z dnia 5 stycznia 2015 r. (GURI nr 3 z dnia 5 stycznia 2015 r., s. 1) przewidziano, że plan środków i działań na rzecz ochrony środowiska i zdrowia zatwierdzony rozporządzeniem prezesa rady ministrów z 2014 r. „uznaje się za wdrożony, jeżeli do dnia 31 lipca 2015 r. zrealizowanych zostanie co najmniej 80 % liczby wymogów, których termin realizacji upływa w tym dniu”. Ponadto termin końcowy realizacji pozostałych wymogów miał upływać w dniu 3 sierpnia 2016 r., który to termin został następnie przesunięty na dzień 30 września 2017 r.

33

W decreto-legge n. 98, convertito con modificazioni dalla legge 1 agosto 2016, n. 151 – Disposizioni urgenti per il completamento della procedura di cessione dei complessi aziendali del Gruppo Ilva (dekrecie z mocą ustawy nr 98, przekształconym, ze zmianami, ustawą nr 151 z dnia 1 sierpnia 2016 r. w sprawie pilnych środków mających na celu zakończenie procedury zbycia przedsiębiorstw grupy Ilva) z dnia 9 czerwca 2016 r. (GURI nr 133 z dnia 9 czerwca 2016 r., s. 1) przewidziano w szczególności przyjęcie nowego rozporządzenia prezesa rady ministrów, mającego moc zintegrowanego pozwolenia środowiskowego, i zastępującego OOŚ.

34

W decreto-legge n. 244, convertito con modificazioni dalla legge 27 febbraio 2017, n. 19 – Proroga e definizione di termini (dekrecie z mocą ustawy nr 244, przekształconym, ze zmianami, ustawą nr 19 z dnia 27 lutego 2017 r. w sprawie przedłużenia i określenia terminów) z dnia 30 grudnia 2016 r. (GURI nr 304 z dnia 30 grudnia 2016 r., s. 13) został ostatecznie odroczony wyznaczony na dzień 23 sierpnia 2023 r. termin na realizację konkretnych działań w zakresie renaturalizacji.

35

Przewidziane w dekrecie z mocą ustawy nr 98 z dnia 9 czerwca 2016 r. środki i działania w zakresie ochrony środowiska i ochrony zdrowia zostały przyjęte w drodze decreto del Presidente del Consiglio dei Ministri – Approvazione delle modifiche al Piano delle misure e delle attività di tutela ambientale e sanitaria di cui al decreto del Presidente del Consiglio dei ministri 14 marzo 2014, a norma dell’articolo 1, comma 8.1., del decreto-legge 4 dicembre 2015, n. 191, convertito, con modificazioni, dalla legge 1o febbraio 2016, n. 13 (rozporządzenia prezesa rady ministrów w sprawie zatwierdzenia zmian w planie środków i działań w zakresie ochrony środowiska i zdrowia przewidzianym w rozporządzeniu prezesa rady ministrów z dnia 14 marca 2014 r. zgodnie z art. 1 ust. 8.1 dekretu z mocą ustawy nr 191 z dnia 4 grudnia 2015 r., przekształconego, ze zmianami, w drodze ustawy nr 13 z dnia 1 lutego 2016 r.) (GURI nr 229 z dnia 30 września 2017 r., s. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem prezesa rady ministrów z 2017 r.”), które stanowi zintegrowane pozwolenie środowiskowe i kończy wszelkie toczące się przed ministrem środowiska i ochrony terytorium lądowego i morza postępowania w przedmiocie udzielenia zintegrowanego pozwolenia środowiskowego. W tym zintegrowanym pozwoleniu środowiskowym z 2017 r. potwierdzone zostało odroczenie terminu, o którym mowa w poprzednim punkcie.

36

Powodowie w postępowaniu głównym wnieśli do Tribunale di Milano (sądu w Mediolanie, Włochy), który jest sądem odsyłającym, pozew zbiorowy mający na celu uzyskanie ochrony mających jednolity charakter praw przysługujących około 300000 mieszkańcom gminy Taranto i gmin z nią sąsiadujących. Ich zdaniem działalność prowadzona przez zakład Ilva poważnie narusza te prawa.

37

W ramach tego pozwu wnoszący go w postępowaniu głównym domagają się ochrony ich prawa do zdrowia, prawa do życia w spokoju i prawa do nadającego się do życia klimatu. Twierdzą oni, że nadal dochodzi do naruszania tych praw, co ma długofalowe skutki ze względu na umyślne działania, które powodują zanieczyszczenie generowane przez emisje z zakładu Ilva, które z kolei pociągają za sobą dla tych mieszkańców wyższe wskaźniki zgonów i większą liczbę zachorowań. Obszar dotkniętych gmin został zaklasyfikowany jako „teren o znaczeniu krajowym” ze względu na poważne zanieczyszczenie podstawowych elementów środowiska, jakimi są woda, powietrze i gleba.

38

Powodowie w postępowaniu głównym opierają swoje twierdzenia na ocenach szkód dla zdrowia, których dokonano w latach 2017, 2018 i 2021, i które świadczą o istnieniu związku przyczynowego między pogarszaniem się stanu zdrowia mieszkańców regionu Taranto a emisjami z zakładu Ilva, w szczególności cząsteczek pyłu PM10, o średnicy nieprzekraczającej 10 mikrometrów, i dwutlenku siarki (SO2) pochodzenia przemysłowego. Opierają się oni również na „sprawozdaniu specjalnego sprawozdawcy w sprawie zobowiązań z zakresu praw człowieka związanych z korzystaniem z bezpiecznego, czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska” Rady Praw Człowieka ONZ z dnia 12 stycznia 2022 r., w którym aglomeracja Taranto znajduje się w wykazie „obszarów, które poświęcono”, czyli charakteryzujących się ekstremalnym poziomem zanieczyszczenia i skażenia substancjami toksycznymi, w których szczególnie narażone i zmarginalizowane grupy ludności odczuwają znacznie bardziej niż inne grupy społeczne skutki, jakie ma to narażenie na zanieczyszczenie i substancje niebezpieczne dla ich zdrowia, praw człowieka i środowiska.

39

Powodowie w postępowaniu głównym powiadomili również o odroczeniu przewidzianego w dekrecie z mocą ustawy nr 207/2012 36-miesięcznego terminu na realizację zintegrowanego pozwolenia środowiskowego z 2012 r. Wnieśli oni w szczególności do sądu odsyłającego o nakazanie zamknięcia „gorącej strefy” zakładu Ilva lub zaprzestania prowadzonych tam rodzajów działalności. Tytułem żądania ewentualnego wnieśli oni o nakazanie pozwanym w postępowaniu głównym zamknięcia koksowni lub zaprzestania prowadzonych tam rodzajów działalności, a także, tytułem w dalszej kolejności ewentualnym, nakazanie zaprzestania działalności produkcyjnej w „gorącej strefie” do czasu pełnej realizacji wymogów zawartych w planie ochrony środowiska przewidzianym w zintegrowanym pozwoleniu środowiskowym z 2017 r. Wreszcie wnieśli oni do tego sądu o nakazanie pozwanym w postępowaniu głównym sporządzenia w każdym razie planu biznesowego przewidującego zredukowanie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 50 % w stosunku do emisji wynikających z produkcji 6 mln ton stali rocznie w okresie między datą skierowania tego żądania a 2026 r. lub też podjęcie środków odpowiednich w celu wyeliminowania lub ograniczenia skutków stwierdzonych naruszeń.

40

Sąd odsyłający wyjaśnia w pierwszej kolejności, że prawo włoskie nie przewiduje, aby ocena szkód dla zdrowia stanowiła integralną część procedury udzielania lub ponownego rozpatrzenia zintegrowanego pozwolenia środowiskowego. W prawie tym nie przewidziano również możliwości, aby pozwolenie to miało zostać niezwłocznie i konsekwentnie ponownie rozpatrzone, w przypadku gdy, po przeprowadzeniu takiej oceny, uzyskane zostaną wyniki świadczące o niedopuszczalnym charakterze zagrożenia dla zdrowia u znacznej liczby ludności narażonej na emisję zanieczyszczeń. W istocie w prawie tym przewidziane zostało przeprowadzenie dokonywanej a posteriori oceny szkód dla zdrowia, z którą ponowne rozpatrzenie zintegrowanego pozwolenia środowiskowego może się jedynie wiązać. Rozpatrywane w postępowaniu głównym uregulowanie krajowe może zatem być sprzeczne z dyrektywą 2010/75, interpretowaną w świetle zasady ostrożności.

41

W drugiej kolejności sąd odsyłający podkreśla, że aktem z dnia 21 maja 2019 r. burmistrz Tarantu zwrócił się na podstawie dekretu z mocą ustawy nr 152/2006 o ponowne rozpatrzenie zintegrowanego pozwolenia środowiskowego z 2017 r., głównie w oparciu o sporządzone przez właściwe organy służby zdrowia sprawozdania, z których wynikało, że zdrowie miejscowej ludności nadal jest narażone na niedopuszczalne zagrożenia. W maju 2019 r. minister środowiska i ochrony terytorium lądowego i morza nakazał ponowne rozpatrzenie tego pozwolenia. Z przeprowadzonego przez te władze dochodzenia wynika, że przy monitorowaniu emisji z zakładu Ilva należy uwzględniać co najmniej wszystkie zanieczyszczenia, o których mowa w sporządzonym w 2018 r. dla regionu Taranto końcowym sprawozdaniu z oceny szkód dla zdrowia, a także wszelkie inne zanieczyszczenia, takie jak miedź, rtęć i naftalen, pochodzące ze źródeł rozproszonych w tym zakładzie, a także pyłu PM2,5 i PM10 ze źródeł rozproszonych i zrzutów kanalizowanych. Stanowią one „dodatkowy aspekt” substancji zanieczyszczających i potencjalnie szkodliwych dla zdrowia ludzkiego. Mające zastosowanie do spółki Ilva przepisy szczególne pozwoliły jednak na ponowne rozpatrzenie wydanego jej zintegrowanego pozwolenia środowiskowego bez uwzględnienia przy tym wymienionych w tym dodatkowym aspekcie zanieczyszczeń oraz ich szkodliwych dla mieszkańców Tarantu skutków.

42

W trzeciej kolejności sąd odsyłający zauważa, że 80 % wymogów przewidzianych w zintegrowanym pozwoleniu środowiskowym z 2012 r., a także plan środków i działań na rzecz ochrony środowiska i zdrowia zatwierdzony w rozporządzeniu prezesa rady ministrów z 2014 r. miały być początkowo przestrzegane najpóźniej począwszy od dnia 31 lipca 2015 r. Ta data graniczna została zaś odroczona o ponad siedem i pół roku, co odpowiada odroczeniu o 11 lat począwszy od daty wszczęcia postępowania karnego leżącego u podstaw przyjęcia mających zastosowanie do spółki Ilva przepisów szczególnych, przedstawionych w pkt 27–35 niniejszego wyroku. Odroczenie to nastąpiło, po pierwsze, pomimo prowadzenia działalności przemysłowej uznanej przez samego ustawodawcę włoskiego za stanowiącą poważne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego, i, po drugie, w celu realizacji i zakończenia prac, które teoretycznie rzecz biorąc powinny uczynić prowadzoną w zakładzie Ilva działalność hutniczą bezpieczną dla zdrowia osób mieszkających w jego pobliżu.

43

W tych okolicznościach Tribunale di Milano (sąd w Mediolanie) postanowił zawiesić toczące się przed nim postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

44

Pozwane w postępowaniu głównym uważają, że niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny z trzech powodów.

45

W pierwszej kolejności twierdzą one, że wniosek ten nie spełnia wymogów przewidzianych w art. 94 lit. b) i c) regulaminu postępowania przed Trybunałem. Ich zdaniem sąd odsyłający nie określił w wystarczający sposób ram faktycznych i prawnych, w które wpisują się pytania prejudycjalne, i nie przedstawił powodów, dla których powziął wątpliwości w przedmiocie wykładni przepisów prawa Unii, których dotyczą te pytania.

46

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i który powinien przyjąć na siebie odpowiedzialność za mające zapaść orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, w świetle szczególnych okoliczności sprawy, zarówno konieczności wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym po to, aby tenże sąd krajowy był w stanie wydać swoje orzeczenie, jak i znaczenia dla sprawy pytań zadanych Trybunałowi. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., Infraestruturas de Portugal i Futrifer Indústrias Ferroviárias, C‑66/22, EU:C:2023:1016, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

47

Z powyższego wynika, że pytania dotyczące wykładni prawa Unii korzystają z domniemania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie skierowanego przez sąd krajowy pytania jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wniesiono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na postawione mu pytania (wyrok z dnia 7 kwietnia 2022 r., Avio Lucos, C‑116/20, EU:C:2022:273, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).

48

Należy ponadto przypomnieć, że zgodnie z art. 94 lit. a)–c) regulaminu postępowania sąd krajowy jest zobowiązany wyjaśnić we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym okoliczności faktyczne i prawne sporu w postępowaniu głównym i udzielić niezbędnych wyjaśnień w przedmiocie powodów wyboru przepisów prawa Unii, o których wykładnię się zwraca, jak również w przedmiocie związku, jaki dostrzega on między tymi przepisami a uregulowaniami krajowymi znajdującymi zastosowanie w zawisłym przed nim sporze. Te kumulatywne wymogi dotyczące treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zostały ponadto przypomniane w pkt 13, 15 i 16 zaleceń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dla sądów krajowych dotyczących składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (Dz.U. 2019, C 380, s. 1) (wyrok z dnia 16 listopada 2023 r., Ministerstvo vnútra Slovenskej republiky, C‑283/22, EU:C:2023:886, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).

49

W niniejszej sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jednoznacznie wynika, że sąd odsyłający uważa, iż zadane przezeń pytania prejudycjalne mają znaczenie dla oceny zasadności żądań skierowanych doń przez powodów w postępowaniu głównym. Wskazuje on w nim wyraźnie, po pierwsze, że zmierza do ustalenia, czy, w kontekście postępowania głównego, pewne określone obowiązki szczególne wynikają z prawa Unii, i po drugie, że dokonana przez Trybunał wykładnia tego prawa będzie miała decydujący wpływ na ocenę zgodności z prawem prowadzonej przez zakład Ilva działalności przemysłowej. W konsekwencji przedmiot sporu zawisłego w postępowaniu głównym został wystarczająco przedstawiony w tym wniosku, który obejmuje ponadto wszystkie informacje wymagane do tego, aby Trybunał mógł udzielić użytecznej odpowiedzi na te pytania.

50

Ponadto sąd odsyłający wskazał we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym mające zastosowanie przepisy prawa Unii oraz powody, dla których powziął wątpliwości w przedmiocie wykładni, jaką należy nadać tym przepisom. Ponadto z wniosku tego wynika, że wykładnia tych przepisów ma związek z przedmiotem sporu zawisłego w postępowaniu głównym, ponieważ może mieć ona wpływ na jego wynik.

51

Należy zatem oddalić pierwszą z podniesionych przez pozwane w postępowaniu głównym podstaw niedopuszczalności.

52

W drugiej kolejności pozwane w postępowaniu głównym podnoszą, że stwierdzenie, zgodnie z którym nowy termin przewidziany na zapewnienie zgodności działalności prowadzonej w zakładzie Ilva z krajowymi środkami ochrony środowiska i zdrowia jest zgodne z dyrektywą 2010/75, uzyskało powagę rzeczy osądzonej w następstwie przyjęcia przez Consiglio di Stato (radę stanu, Włochy) opinii, której to oceny sąd odsyłający nie jest w stanie zakwestionować.

53

W tym względzie należy przypomnieć znaczenie, jakie zasada powagi rzeczy osądzonej ma zarówno w porządku prawnym Unii Europejskiej, jak i w krajowych porządkach prawnych. W prawie Unii nie przewidziano bowiem wymogu, by, w celu uwzględnienia przyjętej przez Trybunał wykładni danego przepisu tego prawa, krajowy organ sądowy był co do zasady zobowiązany do zmiany swojego orzeczenia posiadającego powagę rzeczy osądzonej (wyrok z dnia 7 kwietnia 2022 r., Avio Lucos, C‑116/20, EU:C:2022:273, pkt 92, 94 i przytoczone tam orzecznictwo).

54

Zasada ta nie może jednak jako taka prowadzić do stwierdzenia, że niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny. Trybunał rozstrzygnął bowiem, że sąd krajowy nie może skutecznie stwierdzić, że nie można dokonać wykładni przepisu prawa krajowego zgodnie z prawem Unii jedynie ze względu na to, iż przepis ten był interpretowany przez inne sądy w sposób, który okazał się niezgodny z tym prawem (zob. podobnie wyrok z dnia 7 kwietnia 2022 r., Avio Lucos, C‑116/20, EU:C:2022:273, pkt 97–104).

55

Drugą z podniesionych przez pozwane w postępowaniu głównym podstaw niedopuszczalności należy zatem również oddalić.

56

W trzeciej kolejności pozwane w postępowaniu głównym podnoszą, że zgodnie z krajowym prawem procesowym w ramach sporu między podmiotami prywatnymi sąd powszechny może zrezygnować ze stosowania aktu administracyjnego tylko wówczas, gdy naruszenie prawa, na które powołuje się jedna ze stron, nie jest związane z oceną zgodności tego aktu z prawem, która to sytuacja nie zachodzi w niniejszej sprawie. Ponadto, nawet gdyby Trybunał przyjął taką wykładnię dyrektywy 2010/75, zgodnie z którą ocena oddziaływania na zdrowie działalności prowadzonej w danej instalacji powinna zostać przeprowadzona jeszcze przed udzieleniem pozwolenia na eksploatację tej instalacji lub podczas ponownego rozpatrywania tego pozwolenia, to do ustawodawcy krajowego należałoby przyjęcie aktu transponującego tę dyrektywę w celu określenia tego, jaka ma być treść tej oceny.

57

W tym względzie należy, po pierwsze, podkreślić, że – jak zauważyła w istocie rzecznik generalna w pkt 62 opinii – okoliczność polegającą na tym, iż stronami zawisłego przed sądem odsyłającym sporu są osoby prywatne, nie może jako taka skutkować niedopuszczalnością wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (zob. podobnie wyrok z dnia 8 maja 2019 r., Praxair MRC, C‑486/18, EU:C:2019:379, pkt 35).

58

Ponadto niewątpliwie na mocy art. 288 akapit trzeci TFUE wiążący charakter dyrektywy, na którym opiera się możliwość powołania się na nią, istnieje wyłącznie w stosunku do „każdego państwa członkowskiego, do którego jest ona skierowana”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem z powyższego wynika, że dyrektywa nie może sama z siebie tworzyć obowiązków po stronie jednostki, a zatem nie można się na nią powoływać wobec takiej osoby przed sądem krajowym (wyrok z dnia 22 grudnia 2022 r., Sambre & Biesme i Commune de Farciennes, C‑383/21 i C‑384/21, EU:C:2022:1022, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

59

Należy jednak przypomnieć, że w sytuacji gdy jednostki mogą powoływać się na taką dyrektywę nie względem jednostki, ale państwa członkowskiego, mogą to czynić niezależnie od charakteru, w jakim to państwo występuje. Należy bowiem unikać sytuacji, w której państwo członkowskie mogłoby odnieść korzyść z naruszenia prawa Unii (wyrok z dnia 22 grudnia 2022 r., Sambre & Biesme i Commune de Farciennes, C‑383/21 i C‑384/21, EU:C:2022:1022, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).

60

W tym względzie, w oparciu o orzecznictwo przypomniane w poprzednim punkcie niniejszego wyroku, z państwem członkowskim i organami jego administracji należy zrównać instytucje lub podmioty, nawet prawa prywatnego, które podlegają zwierzchnictwu lub kontroli władzy publicznej lub którym państwo członkowskie powierzyło wykonywanie zadania leżącego w interesie publicznym i które dysponują w tym celu uprawnieniami wykraczającymi poza normy obowiązujące w stosunkach między jednostkami (wyrok z dnia 22 grudnia 2022 r., Sambre & Biesme i Commune de Farciennes, C‑383/21 i C‑384/21, EU:C:2022:1022, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).

61

W niniejszej sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że zgodnie z art. 1 ust. 1 dekretu z mocą ustawy nr 207/2012 „[zakład Ilva] stanowi zakład przemysłowy o strategicznym znaczeniu dla kraju”.

62

Z wniosku tego wynika również, że dekret z mocą ustawy nr 61/2013 przewiduje w art. 1 ust. 1 możliwość objęcia systemem „komisarzy nadzwyczajnych” wszystkich przedsiębiorstw spełniających określone kryteria związane z ich wielkością i zarządzających co najmniej jednym zakładem przemysłowym o strategicznym znaczeniu dla kraju, w przypadku gdy „działalność produkcyjna doprowadziła i prowadzi obiektywnie do powstania poważnych i znaczących zagrożeń dla integralności środowiska i zdrowia ze względu na powtarzające się nieprzestrzeganie zintegrowanego pozwolenia środowiskowego”. Sąd odsyłający dodaje, że zgodnie z art. 2 ust. 1 tego dekretu z mocą ustawy w przypadku spółki Ilva zostały spełnione warunki przewidzianego w art. 1 ust. 1 tego dekretu z mocą ustawy systemu wyjątkowego.

63

Należy wreszcie zauważyć, że w ramach sporu zawisłego przed sądem odsyłającym powodowie w postępowaniu głównym podnieśli szereg przyjętych przez władze krajowe wobec spółki Ilva przepisów szczególnych, które, zarówno ze względu na regulowaną przez nie dziedzinę, jak i ze względu na swój charakter lex specialis w stosunku do dekretu z mocą ustawy nr 152/2006, należy uznać za objęte zakresem stosowania dyrektywy 2010/75.

64

Trzecią z podniesionych przez pozwane w postępowaniu głównym podstaw niedopuszczalności należy zatem również oddalić.

65

Wobec powyższego zadane pytania prejudycjalne należy uznać za dopuszczalne.

66

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy dyrektywę 2010/75 w związku z art. 191 TFUE należy interpretować w ten sposób, że zobowiązuje ona państwa członkowskie do przewidzenia, jako integralnej części procedur udzielania lub ponownego rozpatrzenia pozwolenia na eksploatację danej instalacji na podstawie tej dyrektywy, uprzedniej oceny oddziaływania działalności tej instalacji na środowisko naturalne i na zdrowie ludzkie.

67

Na wstępie należy podkreślić, że dyrektywa 2010/75 została przyjęta na podstawie art. 192 ust. 1 TFUE, dotyczącego działań, jakie Unia ma podejmować w dziedzinie środowiska, służących osiągnięciu celów określonych w art. 191 TFUE. Zgodnie z tym ostatnim postanowieniem ust. 1 tiret pierwsze i drugie, polityka Unii w dziedzinie środowiska naturalnego przyczynia się do osiągania celów zachowania, ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego oraz ochrony zdrowia ludzi. Zgodnie z tym art. 191 ust. 2 polityka Unii w dziedzinie środowiska ma za cel osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony, z uwzględnieniem różnorodności sytuacji w różnych regionach Unii.

68

Z postanowień tych wynika, że ochrona i poprawa jakości środowiska oraz ochrona zdrowia ludzi stanowią dwa ściśle powiązane ze sobą elementy składowe polityki Unii w dziedzinie środowiska, której składową stanowi dyrektywa 2010/75.

69

Jak wynika z art. 1 akapit pierwszy tej dyrektywy, jej celami są zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom spowodowanym działalnością przemysłową i ich kontrola. Zgodnie z art. 1 akapit drugi w związku z motywem 12 tej dyrektywy ma ona na celu, tam gdzie jest to możliwe, zapobieganie emisjom do powietrza, wody i ziemi oraz, w przypadku braku takiej możliwości, ich redukcję oraz zapobieganie wytwarzaniu odpadów, w celu osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony środowiska „jako całości”.

70

Przepisy ustanowione w dyrektywie 2010/75 stanowią zatem konkretyzację wynikających w szczególności z art. 191 ust. 1 i 2 TFUE obowiązków Unii w dziedzinie ochrony środowiska i zdrowia ludzkiego.

71

W tym względzie należy przypomnieć, po pierwsze, że art. 35 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”) stanowi, że przy określaniu i urzeczywistnianiu wszystkich polityk i działań Unii zapewnia się wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego. Ponadto zgodnie z art. 37 Karty wysoki poziom ochrony środowiska i poprawa jego jakości muszą być zintegrowane z politykami Unii i zapewnione zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

72

Ze względu na ścisły związek między ochroną środowiska a ochroną zdrowia ludzi dyrektywa 2010/75 ma na celu ułatwienie nie tylko stosowania art. 37 Karty, jak wskazano w motywie 45 tej dyrektywy, lecz również stosowania art. 35 Karty, gdyż, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi nie można osiągnąć bez wysokiego poziomu ochrony środowiska. Dyrektywa 2010/75 przyczynia się zatem do ochrony przysługującego każdemu prawa do życia w środowisku odpowiednim dla jego zdrowia i dobrego samopoczucia, o którym mowa w motywie 27 tej dyrektywy.

73

Co się tyczy w pierwszej kolejności przepisów dyrektywy 2010/75, które dotyczą procedur udzielania pozwoleń, należy zauważyć, że w jej art. 4 ust. 1 akapit pierwszy przewidziano, iż państwa członkowskie podejmują środki niezbędne do zapewnienia, aby żadna instalacja, obiekt energetycznego spalania, spalarnia odpadów lub współspalarnia odpadów nie były eksploatowane bez pozwolenia.

74

Zdefiniowane w art. 3 pkt 3 dyrektywy 2010/75 pojęcie „instalacji” oznacza w szczególności stacjonarną jednostkę techniczną, w której prowadzony jest co najmniej jeden rodzaj działalności wymieniony w załączniku I lub w części 1 załącznika VII, oraz wszystkie inne bezpośrednio związane czynności prowadzone na tym samym miejscu, które mają techniczny związek z działalnością wymienioną w tych załącznikach i które mogłyby mieć wpływ na emisje i zanieczyszczenie. Ów załącznik I dotyczy w szczególności działalności związanej z produkcją i obróbką metali.

75

Wynika z tego, że, zgodnie z art. 4 dyrektywy 2010/75 w związku z art. 3 pkt 3 tej dyrektywy, działalność w zakresie produkcji i obróbki metali, która osiąga wartości progowe wskazane w tym załączniku I, zalicza się do działalności wymagającej uzyskania pozwolenia.

76

W związku z tym działalność zakładu takiego jak zakład Ilva, co do którego nie ma wątpliwości, że należy go uznać za instalację w rozumieniu art. 3 pkt 3 dyrektywy 2010/75 i który osiąga te wartości progowe, nie może być prowadzona bez takiego pozwolenia.

77

Udzielenie pozwolenia przez właściwy organ jest zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy 2010/75 uzależnione od przestrzegania przewidzianych w tej dyrektywie wymogów.

78

Zgodnie z art. 10 dyrektywy 2010/75 instalacja taka jak ta będąca przedmiotem postępowania głównego jest objęta zakresem stosowania rozdziału II tej dyrektywy, do którego należą jej art. 11–27, w których zostały przewidziane wymogi obowiązujące w odniesieniu do tego rodzaju instalacji.

79

Zgodnie z art. 12 ust. 1 lit. i) dyrektywy 2010/75 państwa członkowskie podejmują środki niezbędne w celu zapewnienia, aby wnioski o pozwolenie zawierały opis środków planowanych w celu zapewnienia zgodności z ogólnymi zasadami dotyczącymi podstawowych obowiązków operatora, jakie przewidziano w art. 11 tej dyrektywy.

80

Zgodnie zaś z art. 11 lit. a) tej dyrektywy operator instalacji musi podjąć wszelkie właściwe środki ostrożnościowe przeciwko „zanieczyszczeniu”.

81

W art. 11 lit. b) dyrektywy 2010/75 przewidziano, iż państwa członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, że w ramach eksploatacji instalacji zastosowano BAT. W tym względzie należy zaznaczyć, że w art. 3 pkt 10 tej dyrektywy zdefiniowano pojęcie „[BAT]” jako najbardziej efektywny i zaawansowany etap rozwoju i metod prowadzenia danej działalności, który wskazuje możliwe wykorzystanie poszczególnych technik jako podstawy przy ustalaniu dopuszczalnych wielkości emisji i innych warunków pozwolenia mających na celu zapobieganie powstawaniu, a jeżeli nie jest to możliwe, ograniczenie emisji i oddziaływania na środowisko „jako całość”.

82

Zgodnie z art. 11 lit. c) dyrektywy 2010/75 operator instalacji jest zobowiązany do zapewnienia, aby nie powstało żadne znaczące „zanieczyszczenie”.

83

W art. 12 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2010/75 przewidziano, że wniosek o pozwolenie powinien zawierać opis charakteru i ilości przewidywalnych emisji z instalacji do każdego komponentu środowiska, jak również określenie znaczącego wpływu emisji na środowisko. W art. 12 ust. 1 lit. j) tej dyrektywy przewidziano natomiast wymóg, aby ten wniosek o pozwolenie zawierał opis środków planowanych w celu monitorowania emisji do „środowiska”.

84

W tym względzie w art. 14 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2010/75, dotyczącym warunków pozwolenia, prawodawca powołał się na dopuszczalne wielkości emisji substancji zanieczyszczających wymienionych w załączniku II oraz innych substancji zanieczyszczających, które mogą być emitowane z danej instalacji w znaczących ilościach, z uwzględnieniem ich właściwości i potencjału w zakresie przenoszenia „zanieczyszczeń” z jednego komponentu środowiska do innego.

85

Co się tyczy w drugiej kolejności ponownego rozpatrzenia pozwolenia, w art. 21 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2010/75 przewidziano w szczególności, że warunki pozwolenia poddaje się ponownemu rozpatrzeniu, gdy powodowane przez daną instalację „zanieczyszczenie” jest tak znaczące, iż zachodzi konieczność zmiany istniejących dopuszczalnych wielkości emisji dla danego pozwolenia na eksploatację tej instalacji lub uwzględnienia w pozwoleniu nowych dopuszczalnych wielkości.

86

Jak podniosła Komisja Europejska, częstotliwość ponownego rozpatrzenia danego pozwolenia powinna być dostosowana do zakresu i charakteru instalacji. Z motywu 2 dyrektywy 2010/75 wynika bowiem, że należy wziąć pod uwagę w szczególności lokalne cechy miejsca, w którym prowadzona jest działalność przemysłowa. Jest tak w szczególności wówczas, gdy działalność ta jest prowadzona w pobliżu budynków mieszkalnych.

87

Należy stwierdzić, że wszystkie przepisy dotyczące procedur udzielania czy też ponownego rozpatrywania pozwolenia, o których mowa w pkt 80, 82, 84 i 85 niniejszego wyroku, odsyłają do pojęcia „zanieczyszczenia”.

88

Pojęcie to zostało zaś zdefiniowane w art. 3 pkt 2 dyrektywy 2010/75 jako obejmujące w szczególności wprowadzanie do powietrza, wody lub ziemi substancji, które może zagrażać zdrowiu ludzi lub jakości środowiska (zob. podobnie wyrok z dnia 9 marca 2023 r., SdruzhenieZa Zemyata – dostap do pravosadie i in., C‑375/21, EU:C:2023:173, pkt 48).

89

Wynika z tego, że, do celów stosowania dyrektywy 2010/75, pojęcie to obejmuje zagrożenia, aktualne i potencjalne, zarówno dla środowiska, jak i dla zdrowia ludzi.

90

Taka szeroka definicja potwierdza podkreślony w pkt 67–72 niniejszego wyroku ścisły związek istniejący, w szczególności w kontekście tej dyrektywy, między ochroną jakości środowiska a ochroną zdrowia ludzi.

91

Taka wykładnia dyrektywy 2010/75 znajduje potwierdzenie w jej art. 8 ust. 2 akapit drugi, który przewiduje, że, w przypadku gdy naruszenie warunków pozwolenia powoduje „bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia ludzi” lub grozi znaczącym bezpośrednim negatywnym skutkiem dla środowiska, eksploatacja danej instalacji zostaje zawieszona do czasu przywrócenia zgodności z warunkami przewidzianymi w pozwoleniu.

92

Za przyjęciem takiej wykładni przemawia również art. 23 ust. 4 akapit czwarty lit. a) tej dyrektywy, który w odniesieniu do kontroli środowiskowych wyraźnie stanowi, że systematyczna ocena zagrożeń dla środowiska musi opierać się między innymi na potencjalnym i rzeczywistym wpływie danych instalacji na zdrowie ludzi i środowisko.

93

Powyższa analiza jest ponadto zgodna z analizą dokonaną przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, który właśnie w odniesieniu do zanieczyszczenia związanego z eksploatacją zakładu Ilva oparł się, w celu stwierdzenia naruszenia art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r., na badaniach naukowych dotyczących zanieczyszczeń, jakie powodują emisje z tego zakładu zarówno dla środowiska, jak i dla zdrowia ludzi (wyrok ETPC z dnia 24 stycznia 2019 r. w sprawie Cordella i in. przeciwko Włochom, CE:ECHR:2019:0124JUD005441413, §§ 163, 172).

94

Z powyższych rozważań wynika, że, wbrew temu, co podnosi rząd włoski, operator instalacji objętej zakresem stosowania dyrektywy 2010/75 powinien we wniosku o pozwolenie w szczególności dostarczyć odpowiednich informacji dotyczących emisji pochodzących z jego instalacji i przez cały okres eksploatacji tej instalacji powinien on również zapewnić przestrzeganie swoich podstawowych obowiązków, jakie wynikają z tej dyrektywy oraz przewidzianych w tym względzie środków poprzez ciągłą ocenę oddziaływania rodzajów działalności prowadzonych w tej instalacji zarówno na środowisko, jak i na zdrowie ludzi.

95

Podobnie, to do państw członkowskich i ich właściwych organów należy ustanowienie regulacji, w ramach której taka ocena stanowi integralną część procedur udzielania i ponownego rozpatrywania pozwolenia.

96

W postępowaniu głównym sąd odsyłający wskazuje, że właściwe przepisy krajowe przewidują przeprowadzaną a posteriori ocenę wpływu danej działalności przemysłowej na zdrowie ludzi, z którą ponowne rozpatrzenie pozwolenia środowiskowego może się jedynie wiązać.

97

Sąd ten podkreśla w szczególności, że zgodnie z art. 1bis ust. 1 dekretu z mocą ustawy nr 207/2012 na wszystkich obszarach, na których prowadzą działalność zakłady o strategicznym znaczeniu dla kraju, takie jak zakład Ilva, właściwe miejscowo organy służby zdrowia „sporządzają wspólnie i aktualizują co najmniej raz w roku raport dotyczący oceny szkód dla zdrowia również na podstawie regionalnego rejestru nowotworów i map epidemiologicznych dotyczących głównych chorób środowiskowych”.

98

Sąd odsyłający wyjaśnia jednak, że, zgodnie z mającymi zastosowanie do spółki Ilva przepisami szczególnymi, nie przewidziano, by ta ocena szkód dla zdrowia stanowiła warunek wstępny udzielenia zintegrowanego pozwolenia środowiskowego lub by stanowiła ona integralną część procedur udzielania lub ponownego rozpatrywania tego pozwolenia.

99

Ocena szkód dla zdrowia, o której mowa w art. 1bis ust. 1 dekretu z mocą ustawy nr 207/2012, nie może zatem ze względu na swój charakter sama w sobie zmienić zintegrowanego pozwolenia środowiskowego, lecz może jedynie uzasadniać ewentualny wniosek o ponowne rozpatrzenie tego pozwolenia. Zdaniem sądu odsyłającego uzyskane przez organy służby zdrowia wyniki badania danych są klasyfikowane na jednym z trzech progresywnych poziomów, w zależności od wagi stwierdzonych problemów. Jednakże to jedynie zaklasyfikowanie na trzecim z tych poziomów upoważnia właściwy organ do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie takiego pozwolenia.

100

Sąd ten wskazuje zaś, iż przepisy szczególne mające zastosowanie do spółki Ilva nie przewidują, by, w przypadku gdy po przeprowadzeniu takiego badania okaże się, że jego wyniki wskazują na niedopuszczalny charakter zagrożenia dla zdrowia dla znacznej liczby ludności narażonej na emisje zanieczyszczeń, zintegrowane pozwolenie środowiskowe miało zostać bezwzględnie i szybko poddane ponownemu rozpatrzeniu.

101

Co się tyczy zakładu Ilva, sąd odsyłający dodaje, że sporządzone przez właściwe organy służby zdrowia sprawozdania z oceny szkód dla zdrowia świadczą o istnieniu nieakceptowalnego zagrożenia dla ludności, związanego z pewnymi emisjami zanieczyszczeń pochodzącymi z tego zakładu. Wpływ tych zanieczyszczeń na środowisko i zdrowie ludzi nie został jednak poddany ocenie w ramach zintegrowanych zezwoleń środowiskowych z 2011 r. i 2012 r. Sprawozdania te skłoniły burmistrza Tarantu, że ten zwrócił się do ministra środowiska i ochrony terytorium lądowego i morza o wszczęcie procedury ponownego rozpatrzenia pozwolenia z 2017 r., co ten uczynił w maju 2019 r. Postępowanie to nadal trwa, a zakład Ilva nadal prowadzi swoją działalność.

102

Rząd włoski uważa w tym względzie, że dyrektywa 2010/75 nie zawiera żadnego odniesienia do oceny szkód dla zdrowia czy też innej podobnej oceny wpływu czy też oddziaływania na zdrowie jako czynników warunkujących wydanie przewidzianych w niej pozwoleń.

103

Rząd ten i spółka Ilva podnoszą również, że ocena ex ante i uprzednia kontrola takich szkód są nie do pogodzenia z dynamicznym charakterem działalności przemysłowej i pozwoleń na jej prowadzenie. Ponadto przyjęcie takiej metodologii nie gwarantuje tego, że negatywny wpływ na zdrowie ludzi ustanie we właściwym czasie.

104

Jednakże z pkt 67–95 niniejszego wyroku wynika, że ocena wpływu działalności danej instalacji na zdrowie ludzi, taka jak ta przewidziana w art. 1bis ust. 1 dekretu z mocą ustawy nr 207/2012, powinna stanowić integralną część procedur udzielania i ponownego rozpatrywania pozwolenia na eksploatację tej instalacji i stanowić warunek wstępny udzielenia czy też ponownego rozpatrzenia tego pozwolenia. W szczególności ocena ta powinna zostać uwzględniona, skutecznie i terminowo, przez organ właściwy do udzielenia czy też ponownego rozpatrzenia tego pozwolenia. Nie może ona zależeć od możliwości złożenia wniosku, z której organy służby zdrowia mogą skorzystać jedynie w najpoważniejszych sytuacjach. Jeżeli po przeprowadzeniu takiej oceny okaże się, jak wskazuje sąd odsyłający, że jej wyniki wskazują na niedopuszczalny charakter zagrożenia dla zdrowia u dużej liczby ludności narażonej na emisję zanieczyszczeń, dane pozwolenie należy niezwłocznie ponownie rozpatrzyć.

105

W świetle całości powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy udzielić odpowiedzi, że dyrektywę 2010/75 w związku z art. 191 TFUE oraz art. 35 i 37 Karty należy interpretować w ten sposób, iż zobowiązuje ona państwa członkowskie do przewidzenia, jako integralnej części procedur udzielania lub ponownego rozpatrzenia pozwolenia na eksploatację danej instalacji na podstawie tej dyrektywy, uprzedniej oceny oddziaływania działalności tej instalacji na środowisko naturalne i na zdrowie ludzkie.

106

Zadając pytanie drugie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy dyrektywę 2010/75 należy interpretować w ten sposób, że, do celów udzielenia lub ponownego rozpatrzenia pozwolenia na eksploatację danej instalacji na podstawie tej dyrektywy, właściwy organ powinien uwzględnić, oprócz substancji zanieczyszczających, które są przewidywalne z uwagi na charakter i rodzaj prowadzonej działalności przemysłowej, wszelkie emitowane substancje, o których wiadomo w świetle nauki, że są szkodliwe, i które są efektem działalności prowadzonej w danej instalacji, w tym również te, które nie zostały poddane ocenie w ramach pierwotnego postępowania w sprawie wydania pozwolenia dla tej instalacji.

107

Jak wskazano w pkt 101 niniejszego wyroku, sąd ten wskazuje na sprawozdania świadczące o istnieniu nieakceptowalnego zagrożenia dla ludności związanego, co zostało udowodnione, z pewnymi emisjami zanieczyszczeń z zakładu Ilva, a mianowicie pochodzącymi ze źródeł rozproszonych pyłów PM2,5 i PM10, miedzi, rtęci i naftalenu. W ramach zintegrowanych pozwoleń środowiskowych z 2011 r. i 2012 r. nie przeprowadzono jednak oceny wpływu tych substancji zanieczyszczających na środowisko i zdrowie ludzi.

108

Ponadto z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że mające zastosowanie do spółki Ilva przepisy szczególne pozwoliły na udzielenie dla tej instalacji zintegrowanego pozwolenia środowiskowego i na ponowne rozpatrzenie tego pozwolenia bez uwzględnienia przy tym zanieczyszczeń wskazanych w „aspekcie dodatkowym”, o którym mowa w pkt 41 niniejszego wyroku, w tym pyłów PM2,5 i PM10, ani też szkodliwego wpływu, jaki wywierają one na ludność Tarantu, a w szczególności mieszkańców dzielnicy Tamburi.

109

Co się tyczy, w pierwszej kolejności, wniosku o udzielenie pozwolenia i procedury tego udzielania, w art. 12 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2010/75 przewidziano, że taki wniosek powinien zawierać opis charakteru i ilości przewidywalnych emisji z instalacji do każdego komponentu środowiska, jak również określenie znaczącego wpływu emisji na środowisko.

110

Ponadto z brzmienia art. 14 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy wynika, że w takim pozwoleniu należy określić dopuszczalne wielkości emisji nie tylko substancji zanieczyszczających wymienionych w załączniku II do tej dyrektywy, lecz również innych substancji zanieczyszczających, które „mogą być emitowane” z danej instalacji.

111

Niewątpliwie prawdą jest, jak wskazano w motywie 15 dyrektywy 2010/75, że właściwe władze krajowe dysponują zakresem uznania w ramach oceny, którą mają przeprowadzić w celu określenia substancji zanieczyszczających, których dopuszczalne wielkości emisji winny zostać wskazane w pozwoleniu na eksploatację instalacji.

112

Niemniej jednak w art. 14 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy przewidziano, że w wydanym przez te władze pozwoleniu określane są dopuszczalne wielkości emisji, nie tylko dla substancji zanieczyszczających wymienionych w załączniku II do tej dyrektywy, lecz również dla „innych” substancji zanieczyszczających, które mogą być emitowane „w znaczących ilościach, z uwzględnieniem ich właściwości i potencjału w zakresie przenoszenia zanieczyszczeń z jednego komponentu środowiska do innego”.

113

Należy stwierdzić, że wyrażenie to odzwierciedla zamiar unijnego prawodawcy, by, zgodnie z zasadą zapobiegania, na której opiera się dyrektywa 2010/75, określenie ilości substancji zanieczyszczających, których emisja może być dozwolona, było powiązane ze stopniem szkodliwości tych substancji.

114

Wynika z tego, że z kategorii substancji zanieczyszczających, w odniesieniu do których w pozwoleniu na eksploatację instalacji należy wskazać dopuszczalne wielkości ich emisji, można wyłączyć jedynie te z nich, których wpływ na zdrowie ludzi i środowisko jest uważany za pomijalny.

115

W związku z tym operator instalacji musi dostarczyć we wniosku o pozwolenie na jej eksploatację informacje dotyczące charakteru, ilości i potencjalnych niekorzystnych skutków emisji, które mogą być wytwarzane przez tę instalację, tak aby właściwe władze mogły ustalić dopuszczalne wielkości dotyczące tych emisji, z wyjątkiem tych, które, ze względu na swój charakter lub ilość, nie mogą stanowić zagrożenia dla środowiska lub zdrowia ludzi.

116

Co się tyczy, w drugiej kolejności, procedury ponownego rozpatrzenia pozwolenia, w art. 21 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2010/75 przewidziano wymóg, zgodnie z którym warunki pozwolenia są ponownie rozpatrywane wówczas, gdy zanieczyszczenie powodowane przez daną instalację jest tak znaczące, że zachodzi konieczność zmiany istniejących dopuszczalnych wielkości emisji wskazanych w pozwoleniu na jej eksploatację „lub uwzględnienia w pozwoleniu nowych dopuszczalnych wielkości”.

117

W związku z tym należy uznać, że, wbrew temu, co twierdzą spółka Ilva i rząd włoski, procedura ponownego rozpatrzenia pozwolenia nie może ograniczać się do ustalenia wartości dopuszczalnych jedynie dla tych substancji zanieczyszczających, których emisja była przewidywalna i którą wzięto pod uwagę podczas pierwotnego postępowania w sprawie wydania pozwolenia, nie uwzględniając również emisji rzeczywiście wygenerowanych przez daną instalację w trakcie jej eksploatacji i odnoszących się do innych substancji zanieczyszczających.

118

Jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 133 opinii, należy przy tym zatem wziąć pod uwagę, jako część składową odpowiednich danych naukowych dotyczących tego zanieczyszczenia, zdobyte podczas eksploatacji danej instalacji doświadczenie, a zatem – faktycznie stwierdzone emisje.

119

Należy dodać, że w szczególności w ramach przewidzianych w dyrektywie 2010/75 procedur ponownego rozpatrzenia pozwolenia na eksploatację danej instalacji należy w każdym razie dokonać ogólnej oceny z uwzględnieniem wszystkich źródeł zanieczyszczeń i ich skumulowanych skutków, tak aby zapewnić, że suma ich emisji nie doprowadzi do przekroczenia wartości dopuszczalnych jakości powietrza takich jak te zdefiniowane w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz.U. 2008, L 152, s. 1), zmienionej dyrektywą Komisji (UE) 2015/1480 z dnia 28 sierpnia 2015 r. (Dz.U. 2015, L 226, s. 4) (zob. podobnie wyrok z dnia 9 marca 2023 r., Sdruzhenie Za Zemyata – dostap do pravosadie i in., C‑375/21, EU:C:2023:173, pkt 54).

120

W postępowaniu głównym i, co się tyczy w szczególności cząsteczek pyłu PM10 i PM2,5, odnośnie których sąd odsyłający podkreśla, że, ustalając dopuszczalne wielkości emisji przy wydawaniu zintegrowanego pozwolenia środowiskowego z 2011 r. w zakładzie Ilva nie wzięto ich pod uwagę, należy zauważyć, że określone w dyrektywie 2008/50, zmienionej dyrektywą 2015/1480 wartości dopuszczalne należy uznać za „normy jakości środowiska” w rozumieniu art. 3 pkt 6 i art. 18 dyrektywy 2010/75 (zob. podobnie wyrok z dnia 9 marca 2023 r., Sdruzhenie Za Zemyata – dostap do pravosadie i in., C‑375/21, EU:C:2023:173, pkt 59).

121

W związku z tym, jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 129 opinii, jeżeli przestrzeganie tych norm jest związane z wymogiem, aby w odniesieniu do danej instalacji nałożono bardziej rygorystyczne dopuszczalne wielkości emisji, to powinny one zostać ustalone zgodnie z tym art. 18, na mocy którego należy, bez uszczerbku dla innych środków, zawrzeć w pozwoleniu dodatkowe środki, które można podjąć w celu zapewnienia zgodności z normami jakości środowiska.

122

Z powyższych rozważań wynika, że na pytanie drugie należy odpowiedzieć, iż dyrektywę 2010/75 należy interpretować w ten sposób, że do celów udzielenia lub ponownego rozpatrzenia pozwolenia na eksploatację danej instalacji na podstawie tej dyrektywy właściwy organ powinien uwzględnić, oprócz substancji zanieczyszczających, które są przewidywalne z uwagi na charakter i rodzaj prowadzonej działalności przemysłowej, wszelkie emitowane substancje, o których wiadomo w świetle nauki, że są szkodliwe, i które mogą być emitowane przez daną instalację, w tym również te, które zostały wygenerowane w ramach działalności tej instalacji i nie zostały poddane ocenie w ramach pierwotnego postępowania w sprawie wydania pozwolenia dla tej instalacji.

123

Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy dyrektywę 2010/75 należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego przewidziany w pozwoleniu na eksploatację danej instalacji termin przyznany jej operatorowi na dostosowanie się do środków w zakresie ochrony środowiska i zdrowia ludzi był wielokrotnie przedłużany, choć ujawnione zostały poważne i znaczące zagrożenia dla integralności środowiska i zdrowia ludzi.

124

Sąd odsyłający wskazuje w tym względzie, że mające zastosowanie do spółki Ilva przepisy szczególne umożliwiły przyznanie zakładowi Ilva szeregu przedłużeń tego terminu, które nie zawsze były związane z mającymi rzeczywiście miejsce ponownymi rozpatrzeniami i aktualizacjami warunków prowadzenia działalności w tym zakładzie. Przesunięcie wymagalnych terminów przewidzianych dla wdrożenia środków mających na celu zapewnienie przestrzegania warunków przewidzianych w zintegrowanym pozwoleniu środowiskowym z 2011 r. nastąpiło zaś, po pierwsze, w odniesieniu do prowadzenia działalności przemysłowej uznanej przez samego prawodawcę za stanowiącą poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska, i, po drugie, w celu realizacji prac mających w teorii na celu uczynienie tej działalności bezpieczną dla zdrowia mieszkających w pobliżu tego zakładu ludzi. Jak wynika jednak z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i co zostało potwierdzone przez spółkę Ilva i rząd włoski na rozprawie przed Trybunałem, przyjęcie i wdrożenie środków służących osiągnięciu tego celu było wielokrotnie odraczane.

125

Na wstępie należy zaznaczyć, że jeśli chodzi, w postępowaniu głównym, o instalację istniejącą w rozumieniu art. 2 pkt 4 dyrektywy 96/61, rozpatrywane w nim pozwolenie najpierw podlegało przepisom tej dyrektywy, a następnie – przepisom dyrektywy 2008/1. Zgodnie z art. 5 ust. 1 tej drugiej dyrektywy termin na dostosowanie instalacji istniejących upłynął w dniu 30 października 2007 r. (wyrok z dnia 31 marca 2011 r., Komisja/Włochy, C‑50/10, EU:C:2011:200, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo). Jak jednak wynika z informacji, którymi dysponuje Trybunał, termin ten nie został dotrzymany w przypadku zakładu Ilva, którego eksploatacja stała się przedmiotem pozwolenia środowiskowego dopiero z dniem 4 sierpnia 2011 r.

126

Wyjaśniwszy powyższe, należy stwierdzić, że, jeśli chodzi o dyrektywę 2010/75, zgodnie z art. 82 ust. 1 tej dyrektywy w odniesieniu do instalacji takich jak zakład Ilva państwa członkowskie powinny począwszy od dnia 7 stycznia 2014 r. stosować przepisy przyjęte w celu transpozycji tej dyrektywy do ich krajowego porządku prawnego, z wyjątkiem tych przepisów tej dyrektywy, które w kontekście postępowania głównego nie mają znaczenia. W art. 21 ust. 3 dyrektywy 2010/75 wyznaczono termin czterech lat od publikacji decyzji w sprawie przyjętych zgodnie z jej art. 13 ust. 5 konkluzji dotyczących BAT odnoszących się do głównej działalności danej instalacji, w tym przypadku do dnia 28 lutego 2016 r., na dostosowanie warunków pozwolenia do nowych technik.

127

Należy dodać, że zgodnie z art. 8 ust. 1 i art. 8 ust. 2 lit. a) i b) dyrektywy 2010/75 w przypadku naruszenia warunków pozwolenia na eksploatację danej instalacji państwa członkowskie powinny podjąć środki niezbędne do natychmiastowego zapewnienia przestrzegania tych warunków. W szczególności operator instalacji musi niezwłocznie podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia przywrócenia zgodności w możliwie najkrótszym czasie.

128

Ponadto, jak już przypomniano w pkt 91 niniejszego wyroku, jeżeli naruszenie takich warunków powoduje zagrożenie dla zdrowia ludzi lub grozi znaczącym bezpośrednim negatywnym skutkiem dla środowiska, art. 8 ust. 2 akapit drugi dyrektywy 2010/75 ustanawia wymóg, aby eksploatacja tej instalacji została zawieszona.

129

Rząd włoski na rozprawie przed Trybunałem podniósł, że dostosowanie się do wymogów przewidzianych w zintegrowanym pozwoleniu środowiskowym z 2011 r. pociągnęłoby za sobą przerwanie działalności zakładu na kilka lat. Instalacja ta jest zaś ważnym źródłem zatrudnienia dla całego regionu. W związku z tym przyjęcie mających zastosowanie do spółki Ilva przepisów szczególnych polega na wyważeniu wchodzących w grę interesów, a mianowicie ochrony środowiska naturalnego, z jednej strony, i ochrony zatrudnienia, z drugiej strony.

130

W tym względzie należy jednak podkreślić, że, zgodnie z brzmieniem motywu 43 dyrektywy 2010/75, prawodawca Unii przewidział, iż niektóre wynikające z tej dyrektywy nowe wymogi mają zastosowanie do instalacji istniejących, takich jak zakład Ilva, po upływie określonego okresu od daty rozpoczęcia stosowania tej dyrektywy, i to „w celu zapewnienia tym istniejącym instalacjom wystarczającego czasu” na dostosowanie techniczne do tych nowych wymogów.

131

W tych okolicznościach to do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny, czy przyjęte w odniesieniu do zakładu Ilva przepisy szczególne skutkowały nadmiernym, poza ten okres przejściowy oraz termin przewidziany w art. 21 ust. 3 dyrektywy 2010/75, odroczeniem wdrożenia środków niezbędnych do zastosowania się do zintegrowanego pozwolenia środowiskowego z 2011 r., biorąc przy tym pod uwagę skalę ujawnionych szkód dla środowiska i zdrowia ludzi.

132

Uwzględniając powyższe, na pytanie trzecie należy odpowiedzieć, iż dyrektywę 2010/75 należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego przewidziany w pozwoleniu na eksploatację danej instalacji termin przyznany jej operatorowi na dostosowanie się do środków w zakresie ochrony środowiska i zdrowia ludzi był wielokrotnie przedłużany, choć ujawnione zostały poważne i znaczące zagrożenia dla integralności środowiska i zdrowia ludzi. Jeżeli działalność prowadzona w danej instalacji wiąże się z takimi zagrożeniami, w art. 8 ust. 2 akapit drugi tej dyrektywy ustanowiony został w każdym razie wymóg zawieszenia eksploatacji tej instalacji.

133

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje: