Wydanie tymczasowe
WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 29 lipca 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43/EWG – Artykuły 2, 4, 11, 12, 14, 16 i 17 – System ścisłej ochrony gatunków zwierząt – Canis lupus (wilk) – Wykorzystywanie do celów łowieckich – Ocena stanu ochrony populacji rozpatrywanego gatunku – „Niewłaściwy i nieodpowiedni” stan ochrony tego gatunku – Wykorzystywanie niezgodne z zachowaniem lub odtworzeniem gatunku we właściwym stanie ochrony – Uwzględnienie wszystkich najnowszych danych naukowych
W sprawie C‑436/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunal Superior de Justicia de Castilla y León (wyższy trybunał sprawiedliwości Kastylii i Leónu, Hiszpania) postanowieniem z dnia 30 czerwca 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 1 lipca 2022 r., w postępowaniu:
Asociación para la Conservación y Estudio del Lobo Ibérico (ASCEL)
przeciwko
Administración de la Comunidad de Castilla y León,
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: A. Arabadjiev (sprawozdawca), prezes izby, T. von Danwitz, P.G. Xuereb, A. Kumin i I. Ziemele, sędziowie,
rzecznik generalny: J. Kokott,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Asociación para la Conservación y Estudio del Lobo Ibérico (ASCEL) – M.J. Gil Ibáñez, abogada, i A.I. Fernández Marcos, procuradora,
– w imieniu Administración de la Comunidad de Castilla y León – D. Vélez Berzosa, letrada,
– w imieniu rządu hiszpańskiego – początkowo I. Herranz Elizalde, a następnie M. Morales Puerta, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu fińskiego – H. Leppo, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – C. Hermes i E. Sanfrutos Cano, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznik generalnej na posiedzeniu w dniu 25 stycznia 2024 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 ust. 2 oraz art. 4, 11, 12, 14, 16 i 17 dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. 1992, L 206, s. 7), zmienionej dyrektywą Rady 2013/17/UE z dnia 13 maja 2013 r. (Dz.U. 2013, L 158, s. 193) (zwanej dalej „dyrektywą siedliskową”).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Asociación para la Conservación y Estudio del Lobo Ibérico (ASCEL) (stowarzyszeniem na rzecz ochrony i badań nad wilkiem iberyjskim, Hiszpania) a Administración de la Comunidad de Castilla y León (administracją wspólnoty autonomicznej Kastylii i Leónu, Hiszpania) w przedmiocie złożonej przez ASCEL skargi o stwierdzenie nieważności decyzji Dirección General del Patrimonio Natural y Política Forestal de la Junta de Castilla y León (dyrekcji generalnej ds. dziedzictwa naturalnego i polityki leśnej Kastylii i Leónu, Hiszpania) z dnia 9 października 2019 r., zatwierdzającej lokalny plan wykorzystania wilka na terenach łowieckich położonych na północ od rzeki Duero w Kastylii i León w sezonach łowieckich 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022 (zwanej dalej „decyzją z dnia 9 października 2019 r.”), oraz o zasądzenie od pozwanej w postępowaniu głównym odszkodowania za każdego osobnika odstrzelonego w tych sezonach.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Zgodnie z brzmieniem motywu pierwszego dyrektywy siedliskowej:
„zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska, w tym ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory jest istotnym celem stanowiącym element realizacji ogólnego interesu Wspólnoty [Europejskiej] wyrażonego w art. [191] TFUE”.
4 Motyw piętnasty tej dyrektywy przewiduje:
„dla niektórych gatunków fauny i flory wymagany jest ogólny system ochrony w celu uzupełnienia dyrektywy 79/409/EWG [Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz.U. 1979, L 103, s. 1)]; należy zapewnić środki gospodarowania niektórymi gatunkami, jeśli uzasadnia to stan ich ochrony, w tym zakaz stosowania niektórych środków chwytania lub zabijania, przewidując jednocześnie możliwość odstępstw pod pewnymi warunkami”.
5 Artykuł 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej stanowi:
„Do celów niniejszej dyrektywy:
[…]
i) stan ochrony gatunków oznacza sumę oddziaływań na te gatunki, mogących mieć wpływ na ich długofalowe rozmieszczenie i obfitość ich populacji w obrębie terytorium, o którym mowa w art. 2”.
6 Artykuł 2 tej dyrektywy przewiduje:
„1. Niniejsza dyrektywa ma na celu przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się traktat.
2. Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą mają na celu zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty.
3. Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne”.
7 Artykuł 4 wspomnianej dyrektywy stanowi:
„1. Na podstawie kryteriów określonych w załączniku III (etap 1) oraz stosownych informacji naukowych każde państwo członkowskie proponuje wykaz terenów, wskazując, które typy siedlisk przyrodniczych z załącznika I i które gatunki z załącznika II są rodzime w odniesieniu do terytorium, na którym tereny się znajdują. W przypadku gatunków zwierząt rozmieszczonych na dużych obszarach, te tereny odpowiadają miejscom w obrębie naturalnego zasięgu tych gatunków, w których występują fizyczne lub biologiczne czynniki istotne dla ich życia i reprodukcji. […]
Niniejszy wykaz zostaje przekazany Komisji w ciągu trzech lat od notyfikacji niniejszej dyrektywy, wraz z informacją na temat każdego terenu. […]
[…]
4. Po zatwierdzeniu terenu mającego znaczenie dla Wspólnoty zgodnie z procedurą określoną w ust. 2 zainteresowane państwa członkowskie możliwie najszybciej, nie później niż w ciągu sześciu lat, wyznaczają ten teren jako specjalny obszar ochrony, ustalając priorytetowe działania w świetle znaczenia tych terenów dla zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, typu siedliska przyrodniczego wymienionego w załączniku I lub gatunku wymienionego w załączniku II, a także do celów spójności Natury 2000 oraz w świetle zagrożenia degradacją lub zniszczeniem, na które narażone są te tereny.
[…]”.
8 Zgodnie z brzemieniem art. 11 tej dyrektywy „[p]aństwa członkowskie prowadzą nadzór nad stanem ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, o których mowa w art. 2, ze szczególnym uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym”.
9 Artykuł 12 dyrektywy siedliskowej stanowi:
„1. Państwa członkowskie podejmą wymagane środki w celu ustanowienia systemu ścisłej ochrony gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) w ich naturalnym zasięgu, zakazujące:
a) jakichkolwiek form celowego chwytania lub zabijania okazów tych gatunków dziko występujących;
b) celowego niepokojenia tych gatunków, w szczególności podczas okresu rozrodu, wychowu młodych, snu zimowego i migracji;
c) celowego niszczenia lub wybierania jaj;
d) pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku.
[…]”.
10 Artykuł 14 tej dyrektywy przewiduje:
„1. Jeśli w świetle nadzoru przewidzianego w art. 11 państwa członkowskie uznają to za konieczne, podejmują one środki w celu zapewnienia, aby pozyskanie ze stanu dzikiego okazów gatunków dzikiej fauny i flory, wymienionych w załączniku V, a także ich eksploatacja, było zgodne z ich zachowaniem we właściwym stanie ochrony.
2. Tam, gdzie takie środki są uznane za niezbędne, obejmują one kontynuację nadzoru przewidzianego w art. 11. Takie środki mogą także obejmować w szczególności:
– regulacje dotyczące dostępu do niektórych własności,
– czasowy lub lokalny zakaz pozyskiwania okazów dziko występujących i eksploatacji niektórych populacji,
– regulacje dotyczące okresów lub metod pozyskiwania okazów,
– stosowanie, gdy okazy są pozyskiwane, zasad polowania i zasad połowu ryb, które uwzględniają ochronę takich populacji,
– ustanowienie systemu zezwoleń na pozyskiwanie okazów lub systemu limitów,
– regulacje dotyczące nabywania okazów, ich sprzedaży, oferowania do sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży lub transportu w celu sprzedaży,
– hodowlę gatunków zwierząt w niewoli oraz sztuczne rozmnażanie gatunków roślin, w ściśle kontrolowanych warunkach, w celu zmniejszenia pozyskiwania okazów gatunków dziko występujących,
– ocenę skutków przyjętych środków”.
11 Na mocy art. 16 ust. 1 tej dyrektywy:
„Pod warunkiem że nie ma zadowalającej alternatywy i że odstępstwo nie jest szkodliwe dla zachowania populacji danych gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu, państwa członkowskie mogą wprowadzić odstępstwa od przepisów art. 12, 13, 14 i 15 lit. a) i b):
a) w interesie ochrony dzikiej fauny i flory oraz ochrony siedlisk przyrodniczych;
b) aby zapobiec poważnym szkodom, w szczególności w odniesieniu do upraw, zwierząt gospodarskich, lasów, połowów ryb, wód oraz innych rodzajów własności;
c) w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego lub z innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym z powodów o charakterze społecznym lub gospodarczym oraz powodów związanych z korzystnymi skutkami o podstawowym znaczeniu dla środowiska;
d) do celów związanych z badaniami i edukacją, z odbudową populacji i ponownym wprowadzeniem określonych gatunków oraz dla koniecznych do tych celów działań reprodukcyjnych, włączając w to sztuczne rozmnażanie roślin;
e) aby umożliwić, w ściśle nadzorowanych warunkach, w sposób wybiórczy i w ograniczonym stopniu, pozyskiwanie lub przetrzymywanie niektórych okazów gatunków wymienionych w załączniku IV, w ograniczonej liczbie określonej przez właściwe władze krajowe”.
12 Artykuł 17 ust. 1 tej samej dyrektywy stanowi:
„Co sześć lat od daty zakończenia okresu ustanowionego w art. 23 państwa członkowskie opracowują sprawozdanie na temat wykonania środków podjętych na podstawie niniejszej dyrektywy. Takie sprawozdanie obejmuje w szczególności informacje dotyczące środków ochrony przewidzianych w art. 6 ust. 1 oraz ocenę ich wpływu na stan ochrony typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I i gatunków z załącznika II, a także główne wyniki nadzoru określonego w art. 11. Sprawozdanie, w formie ustalonej przez komitet [ustanowiony na podstawie art. 20], jest przekazywane Komisji i udostępniane społeczeństwu”.
13 Załącznik II do dyrektywy siedliskowej, zatytułowany „Gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony”, wymienia Canis lupus, precyzując, że wśród populacji hiszpańskich chodzi o populacje „wyłącznie na południe od Duero”.
14 Załącznik IV do tej dyrektywy, zatytułowany „Gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony”, wymienia Canis lupus „populacje hiszpańskie na północ od Duero”.
15 Załącznik V do tej dyrektywy, zatytułowany „Gatunki zwierząt i roślin będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja może podlegać działaniom w zakresie zarządzania”, wymienia w lit. a) Canis lupus, w szczególności „populacje hiszpańskie na północ od Duero”.
Prawo hiszpańskie
16 Ley 4/1996 de Caza de Castilla y León (ustawa 4/1996 o polowaniach Kastylia i León) z dnia 12 lipca 1996 r. (BOE nr 210 z dnia 30 sierpnia 1996 r., s. 26650), zmieniona Ley 9/2019 (ustawą 9/2019) z dnia 28 marca 2019 r. (BOE nr 91 z dnia 16 kwietnia 2019 r., s. 39643) (zwana dalej „ustawą 4/1996”), wskazuje w art. 7 i w załączniku I wilka (Canis lupus) jako „gatunek łowny, na który można polować” na północ od rzeki Duero. Ustawa 4/1996 została uchylona Ley 4/2021 de Caza y de Gestión Sostenible de los Recursos Cinegéticos de Castilla y León (ustawą 4/2021 o polowaniach i zrównoważonym zarządzaniu zasobami łowieckimi Kastylii i Leónu) z dnia 1 lipca 2021 r. (BOE nr 172 z dnia 20 lipca 2021 r., s. 86581), która w art. 6 i załączniku I.3 również wskazuje wilka. Punkt 4 lit. f) załącznika II do ustawy 4/2021 przewiduje jako okres, w którym zezwala się na polowanie na ten gatunek, okres: od czwartej niedzieli września do czwartej niedzieli lutego roku następnego. W pkt 2 załącznika IV do tej ostatniej ustawy wartość każdego odłowionego wilka została ustalona na 6000 EUR.
17 Ley 42/2007 del Patrimonio Natural y de la Biodiversidad (ustawa 42/2007 o dziedzictwie przyrodniczym i różnorodności biologicznej) z dnia 13 grudnia 2007 r. (BOE nr 299 z dnia 14 grudnia 2007 r., s. 51275) przewiduje w art. 65 ust. 1, że polowanie i połowy na wodach śródlądowych mogą dotyczyć jedynie gatunków określonych przez wspólnoty autonomiczne, przy czym takie wskazanie w żadnym wypadku nie może dotyczyć gatunków wpisanych do wykazu gatunków objętych specjalnym systemem ochrony, ani gatunków, na które polowanie lub połowy których są zakazane przez Unię Europejską.
18 Real Decreto 139/2011 para el desarrollo del Listado de Especies Silvestres en Régimen de Protección Especial y del Catálogo Español de Especies Amenazadas (dekret królewski 139/2011 w sprawie opracowania wykazu dzikich gatunków podlegających hiszpańskiemu systemowi specjalnej ochrony i rejestru gatunków zagrożonych) z dnia 4 lutego 2011 r. (BOE nr 46 z dnia 23 lutego 2011 r., s. 20912) zawiera w załączniku wykaz dzikich gatunków objętych specjalnym systemem ochrony i wpisanych w stosownych przypadkach do hiszpańskiego rejestru gatunków zagrożonych. Załącznik ten został zmieniony przez Orden TED/980/2021, por la que se modifica el Anexo del Real Decreto 139/2011, de 4 de febrero, para el desarrollo del Listado de Especies Silvestres en Régimen de Protección Especial y del Catálogo Español de Especies Amenazadas (zarządzenie ministerialne TED/980/2021 zmieniające załącznik do dekretu królewskiego 139/2011 z dnia 4 lutego 2011 r. w sprawie opracowania wykazu dzikich gatunków objętych hiszpańskim systemem specjalnej ochrony i rejestru zagrożonych gatunków), z dnia 20 września 2021 r. (BOE nr 226 z dnia 21 września 2021 r., s. 115283) w celu włączenia do wykazu dzikich gatunków objętych systemem ścisłej ochrony wszystkich hiszpańskich populacji wilków. Zarządzenie to dopuszcza jednak dalsze stosowanie środków pozyskiwania i chwytania osobników tego gatunku, które to środki zostały przyjęte przez wspólnoty autonomiczne przed jego wejściem w życie, jeśli tylko spełniają one określone warunki i ograniczenia. W szczególności należy ustalić na podstawie najlepszej dostępnej wiedzy, że te środki nie wpływają negatywnie na właściwy stan ochrony danego gatunku.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
19 Decyzją z dnia 9 października 2019 r. dyrekcja generalna ds. dziedzictwa naturalnego i polityki leśnej Kastylii i Leónu zatwierdziła lokalny plan wykorzystania wilka na terenach łowieckich położonych na północ od rzeki Duero w Kastylii i León w sezonach łowieckich 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022.
20 Plan ten opiera się na regionalnym spisie wilków sporządzonym w 2012 r. i 2013 r., który wpisywał się w ramy krajowego spisu wilków przeprowadzonego w 2012 i 2014 r., oraz na corocznych sprawozdaniach monitorujących, które wymagają mniejszego nakładu pracy w zakresie obserwacji i nadzoru niż ten, którego wymaga opracowanie spisu powszechnego. Na podstawie dostępnych danych i przy zastosowaniu rozmaitych zmiennych, w przytoczonym planie oszacowano na 1 051 liczbę osobników gatunku wilka, które występowały przed polowaniami na północ od rzeki Duero w Kastylii i León. W krajowym spisie odnotowano łącznie 297 watah w Hiszpanii, z których w Kastylii i León zostało spisanych 179, to jest 60,3 % całkowitej liczby ustalonej na poziomie krajowym. Zgodnie z wnioskami tego planu przekroczenie progu 35 % rocznej śmiertelności doprowadziłoby do obniżenia liczebności populacji tego gatunku.
21 W dniu 14 listopada 2019 r. ASCEL wniósł odwołanie od decyzji z dnia 9 października 2019 r., które zostało oddalone decyzją Consejero de Fomento y Medio Ambiante (ministra rozwoju i środowiska wspólnoty autonomicznej Kastylii i Leónu) z dnia 9 marca 2020 r.
22 W dniu 17 lutego 2020 r. ASCEL wniósł skargę do izby administracyjnej Tribunal Superior de Justicia de Castilla y León (wyższego trybunału sprawiedliwości Kastylii i Leónu, Hiszpania), który jest sądem odsyłającym. W skardze tej wnosi on zarówno o stwierdzenie nieważności decyzji, na mocy której oddalono jego skargę na decyzję z dnia 9 października 2019 r., jak i o stwierdzenie nieważności samej decyzji. Ponadto, biorąc pod uwagę, fakt że sytuacja prawna sprzed wydania wspomnianej decyzji nie może zostać przywrócona, ponieważ wilki, o których mowa, zostały odstrzelone, ASCEL wnosi o zasądzenie od pozwanej w postępowaniu głównym odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej dzikim zwierzętom, odpowiadającego wartości ekonomicznej każdego odstrzelonego osobnika w sezonach 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022, czyli kwoty 9261 EUR za wilka.
23 Sąd odsyłający zauważa, że sprawozdanie przedłożone Komisji przez Królestwo Hiszpanii w 2019 r. na podstawie art. 17 dyrektywy siedliskowej za lata 2013–2018 (zwane dalej „sprawozdaniem z 2019 r.”) wskazuje, że gatunek wilka znajdował się w „niewłaściwym i nieodpowiednim” stanie ochrony w regionach śródziemnomorskim, atlantyckim i alpejskim, przy czym dwa pierwsze z tych regionów są częścią terytorium Kastylii i Leónu.
24 Niemniej jednak zgodnie z art. 7 i załącznikiem I do ustawy 4/1996 wilk został wskazany jako „gatunek łowny, na który można polować” na północ od rzeki Duero.
25 Sąd ten powziął wątpliwości co do zgodności tego wyznaczenia z dyrektywą siedliskową i zastanawia się również nad zakresem, treścią i źródłem sprawozdań naukowych, na których miały się opierać decyzje w przedmiocie stanu ochrony wilka, a w konsekwencji środków zmierzających do tego, aby pozyskiwanie ze stanu dzikiego osobników gatunków dzikiej fauny i flory wymienionych w załączniku V do tej dyrektywy oraz ich wykorzystanie były zgodne z zachowaniem tych gatunków we właściwym stanie ochrony.
26 W tych okolicznościach Tribunal Superior de Justicia de Castilla y León (wyższy trybunał sprawiedliwości Kastylii i Leónu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„Z uwagi na to, że cel każdego środka podejmowanego przez państwo członkowskie na podstawie [dyrektywy siedliskowej], zgodnie z jej art. 2 ust. 2, powinien zmierzać do zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, gatunków zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, takich jak wilk [(Canis lupus)]:
1) Czy przepisy art. 2 ust. 2 oraz art. 4, 11, 12, 14, 16 i 17 dyrektywy siedliskowej stoją na przeszkodzie temu, by ustawa wspólnoty autonomicznej) [taka jak ustawa 4/1996, a następie 4/2021] uznawała wilka za »gatunek łowny, na który można polować«, a w konsekwencji zezwalała na lokalne wykorzystywanie wilka na terenach łowieckich w sezonach 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022, gdy stan jego ochrony jest »niewłaściwy i i nieodpowiedni« według sprawozdania [z 2019 r.], wskutek czego to państwo członkowskie (art. 4 dyrektywy siedliskowej) wpisało wszystkie hiszpańskie populacje wilka do wykazu dzikich gatunków objętych systemem szczególnej ochrony oraz do hiszpańskiego rejestru gatunków zagrożonych, przyznając ścisłą ochronę także populacjom występującym na północ od rzeki Duero?
2) Czy zgodne z tym celem jest przyznanie wilkowi odmiennej ochrony w zależności od tego, czy znajduje się on na północ, czy na południe od rzeki Duero, biorąc pod uwagę: (i) że z naukowego punktu widzenia to rozróżnienie jest obecnie uważane za niewłaściwe, (ii) że ocena stanu ochrony wilka w trzech regionach, które zajmuje w Hiszpanii, mianowicie w regionach alpejskim, atlantyckim i śródziemnomorskim, w okresie 2013–2018 jest niewłaściwa, (iii) że jest to gatunek ściśle chroniony praktycznie we wszystkich państwach członkowskich, a w szczególności, ze względu na współdzielenie regionu, w Portugalii, oraz (iv) orzecznictwo Trybunału dotyczące naturalnego zasięgu i zakresu terytorialnego, które należy uwzględnić przy ocenie jego stanu ochrony, przy czym bardziej zgodne ze wspomnianą dyrektywą i nieskutkujące pominięciem przepisów art. 2 ust. 3 byłoby włączenie wilka do załącznika II i IV bez rozróżnienia populacji na północ i na południe od rzeki Duero, tak aby jego chwytanie i zabijanie było możliwe jedynie wtedy, gdy nie ma zadawalającej alternatywy, na warunkach i przy spełnieniu wymogów określonych w art. 16?
W przypadku uznania, że rozróżnienie to jest uzasadnione:
3) Czy termin »eksploatacja«, ujęty w art. 14 dyrektywy siedliskowej, obejmuje wykorzystywanie łowieckie, czyli polowanie na ten gatunek w świetle jego szczególnego znaczenia (jest gatunkiem o znaczeniu priorytetowym na pozostałych obszarach terytorialnych), biorąc pod uwagę, że polowanie na niego było dotychczas dozwolone, a jego sytuację w okresie 2013–2018 uznano za niewłaściwą?
4) Czy art. 14 dyrektywy siedliskowej stoi na przeszkodzie określeniu w drodze ustawy wilka na północ od rzeki Duero jako »gatunku łownego, na który można polować« (art. 7 i załącznik I do [ustawy 4/1996] oraz art. 6 i załącznik I do ustawy 4/2021), oraz zatwierdzeniu planu lokalnego wykorzystania wilka na terenach łowieckich położonych na północ od rzeki Duero w Kastylii i León w sezonach 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022, bez danych umożliwiających ocenę, czy prowadzono nadzór przewidziany w art. 11 dyrektywy siedliskowej, bez przeprowadzenia spisu od lat 2012 i 2013 oraz bez przekazania wystarczających, obiektywnych, naukowych i aktualnych informacji o sytuacji wilka w dokumentach, które posłużyły do sporządzenia planu lokalnego wykorzystania, podczas gdy w odniesieniu do okresu 2013–2018 w trzech regionach zajmowanych przez wilka w Hiszpanii, mianowicie w regionach alpejskim, atlantyckim i śródziemnomorskim, ocena stanu jego ochrony jest niewłaściwa?
5) Czy na mocy przepisów art. 4, 11 i 17 dyrektywy siedliskowej sprawozdaniami, które należy uwzględnić w celu określenia stanu ochrony wilka (aktualne i rzeczywiste poziomy populacji, aktualne rozmieszczenie geograficzne, wskaźnik reprodukcji itp.), są sprawozdania sporządzane przez państwo członkowskie co sześć lat lub, w razie potrzeby, w krótszych okresach za pośrednictwem komitetu naukowego, takiego jak utworzony na mocy dekretu królewskiego 139/2011, biorąc pod uwagę fakt, że populacje wilka występują na obszarach różnych wspólnot autonomicznych, oraz potrzebę przeprowadzenia oceny środków obejmujących lokalną populację »na większą skalę« zgodnie z wyrokiem Trybunału z dnia 10 października 2019 r., Luonnonsuojeluyhdistys Tapiola (C‑674/17, EU:C:2019:851)?”.
W przedmiocie postępowania przed Trybunałem
27 Sąd odsyłający zwrócił się do Trybunału z wnioskiem o rozpoznanie niniejszej sprawy w trybie przyspieszonym na podstawie art. 105 regulaminu postępowania przed Trybunałem.
28 W uzasadnieniu tego wniosku sąd ten podniósł, po pierwsze, że stan ochrony wilka w Hiszpanii jest niewłaściwy, a po drugie, że przedmiotowy okres, w którym zezwala się na polowanie, rozpoczyna się w czwartą niedzielę września 2022 r.
29 Artykuł 105 § 1 regulaminu postępowania przewiduje, że na wniosek sądu odsyłającego lub w wyjątkowych przypadkach z urzędu, jeżeli charakter sprawy wymaga niezwłocznego rozstrzygnięcia, prezes Trybunału może postanowić, po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego, o rozpatrzeniu odesłania prejudycjalnego w trybie przyspieszonym.
30 Należy przypomnieć, że zastosowanie trybu przyspieszonego może być uzasadnione, gdy istnieje poważne ryzyko wystąpienia nieodwracalnych skutków dla środowiska w oczekiwaniu na orzeczenie Trybunału [wyrok z dnia 7 lutego 2023 r., Confédération paysanne i in. (Mutageneza przypadkowa in vitro), C‑688/21, EU:C:2023:75, pkt 27].
31 W niniejszej sprawie prezes Trybunału postanowił w dniu 14 lipca 2022 r., po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego, że nie należy uwzględniać wniosku, o którym mowa w pkt 27 niniejszego wyroku.
32 Chociaż sąd odsyłający podkreśla, że w odniesieniu do sezonu 2022/2023 przedmiotowy okres, w którym zezwala się na polowanie, miał rozpocząć się w czwartą niedzielę września 2022 r., to jednak należy zauważyć, że spór w postępowaniu głównym dotyczy jedynie zatwierdzenia lokalnego planu wykorzystania wilka na terenach łowieckich położonych na północ od rzeki Duero w Kastylii i León na trzy sezony 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022.
33 W tych okolicznościach i wobec braku dodatkowych informacji nie można uznać, że w sprawie w postępowaniu głównym występuje duże ryzyko wystąpienia nieodwracalnych skutków dla środowiska w oczekiwaniu na orzeczenie Trybunału, w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 30 niniejszego wyroku.
34 Prezes Trybunału postanowił jednak na podstawie art. 53 § 3 regulaminu postępowania o rozpoznaniu niniejszej sprawy w pierwszej kolejności.
W przedmiocie dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
35 Rząd hiszpański i administracja wspólnoty autonomicznej Kastylii i Leónu podnoszą, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest z wielu powodów niedopuszczalny.
36 Rząd hiszpański twierdzi, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie ma już znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym, ponieważ w wyroku nr 99/2022 z dnia 13 lipca 2022 r. Tribunal Constitucional (trybunał konstytucyjny, Hiszpania) uznał za niezgodne z konstytucją odpowiednie przepisy ustawy 4/2021, a w szczególności pkt 4 lit. f) załącznika II do tej ustawy, w szczególności ze względu na naruszenie przez te ostatnie zarządzenia ministerialnego TED/980/2021.
37 Administracja wspólnoty autonomicznej Kastylii i Leónu podnosi natomiast, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny z wielu powodów. Po pierwsze, w celu rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym konieczne nie jest dokonanie wykładni przepisu prawa Unii, lecz raczej ocena dowodów znajdujących się w aktach sprawy. Po drugie, sąd odsyłający orzekł już w przedmiocie skargi wniesionej przez tę samą skarżącą na podobny plan, powołującej te same argumenty co podniesione w sprawie w postępowaniu głównym. Co więcej, w niniejszej sprawie sąd ten nie powziął wątpliwości co do wykładni prawa Unii. Po trzecie, spór w postępowaniu głównym ma sztuczny charakter.
38 W tym względzie należy przypomnieć, że w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i który powinien przyjąć na siebie odpowiedzialność za mające zapaść orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, w świetle szczególnych okoliczności sprawy, zarówno konieczności wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym po to, aby tenże sąd krajowy był w stanie wydać swoje orzeczenie, jak i znaczenia dla sprawy pytań zadanych Trybunałowi. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., Infraestruturas de Portugal i Futrifer Indústrias Ferroviárias, C‑66/22, EU:C:2023:1016, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).
39 Z powyższego wynika, że pytania dotyczące wykładni prawa Unii korzystają z domniemania istotnego znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie złożonego przez sąd krajowy wniosku jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wniesiono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na postawione mu pytania (wyrok z dnia 7 kwietnia 2022 r., Avio Lucos, C‑116/20, EU:C:2022:273, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).
40 W niniejszym przypadku, należy zauważyć, że sprawa w postępowaniu głównym dotyczy w szczególności zgodności z prawem Unii rozpatrywanych przepisów krajowych wskazujących wilka jako gatunek łowny, na który można polować, a także tego, czy szkoda wyrządzona populacji wilka przez polowania prowadzone pod rządami przepisów regionalnych obowiązujących przed wydaniem orzeczenia Tribunal Constitucional (trybunału konstytucyjnego), o której mowa w pkt 36 niniejszego wyroku, powinna skutkować odszkodowaniem. Tymczasem decyzja ta dotyczy jedynie okresu po 2021 r., podczas gdy sprawa w postępowaniu głównym dotyczy sezonów łowieckich sięgających 2019 r. W związku z tym zgodność przepisów regionalnych rozpatrywanych w postępowaniu głównym z prawem Unii zachowuje znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.
41 Nie jest zatem oczywiste, że wykładnia, o którą zwrócił się sąd odsyłający, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, ani że problem ma charakter hipotetyczny w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 39 niniejszego wyroku. Ponadto Trybunał dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego i prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na przedstawione mu pytania.
42 W związku z tym należy oddalić zarzuty niedopuszczalności podniesione przez rząd hiszpański i administrację wspólnoty autonomicznej Kastylii i Leónu.
43 W świetle całości powyższych rozważań wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
44 Poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 2, 4, 11, 12, 14, 16 i 17 dyrektywy siedliskowej należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, na podstawie których wilk został wskazany jako gatunek, na którego osobniki można polować na części terytorium tego państwa członkowskiego, gdzie nie podlega on ścisłej ochronie przewidzianej w art. 12 ust. 1 tej dyrektywy, podczas gdy stan jego ochrony został uznany za niewłaściwy na całym terytorium tego państwa członkowskiego.
45 Sąd ten zastanawia się w szczególności nad wykładnią art. 14 tej dyrektywy i wyraża wątpliwości co do zgodności z tym przepisem miejscowego planu wykorzystania wilka na obszarach łowieckich położonych na północ od rzeki Duero w Kastylii i León, zważywszy, że stan ochrony tego gatunku w trzech regionach, które zajmował on w Hiszpanii, a mianowicie w regionach alpejskim, atlantyckim i śródziemnomorskim, w latach 2013–2018 został uznany za niewłaściwy.
46 Na wstępie należy przypomnieć, że dyrektywa siedliskowa w motywie pierwszym wskazuje, iż zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska, w tym ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory jest istotnym celem stanowiącym element realizacji ogólnego interesu Unii.
47 Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 12 dyrektywy siedliskowej w związku z jej załącznikiem IV lit. a) wilk należy do gatunków „będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty”, którym należy zapewnić „ścisłą ochronę” w rozumieniu tego przepisu.
48 Temu systemowi ścisłej ochrony podlegają w szczególności populacje wilków na południe od rzeki Duero, które zostały wyraźnie wymienione w załączniku II do dyrektywy siedliskowej jako gatunku „będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony”.
49 Hiszpańskie populacje wilków położone na północ od tej rzeki zostały natomiast wymienione w załączniku V do dyrektywy siedliskowej jako gatunek zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i wykorzystanie może być przedmiotem środków gospodarowania niektórymi gatunkami i które w związku z tym wchodzą w zakres stosowania art. 14 tej dyrektywy.
50 W tym względzie należy zauważyć, że okoliczność, iż gatunek zwierząt lub roślin będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty jest wpisany do załącznika V do dyrektywy siedliskowej, nie oznacza, że jego stan ochrony należy co do zasady uznać za właściwy. W istocie bowiem oprócz okoliczności, że to państwa członkowskie powiadamiają Komisję o statusie tych gatunków na ich terytorium, należy stwierdzić, że wpis ten oznacza jedynie, iż w świetle obowiązku nadzoru przewidzianego w art. 11 tej dyrektywy i w celu zagwarantowania realizacji jej celu wspomniany gatunek „może” być przedmiotem środków gospodarowania niektórymi gatunkami, w odróżnieniu od gatunków wymienionych w lit. a) załącznika IV do tej dyrektywy, które w każdym razie korzystają z systemu ścisłej ochrony przewidzianego w art. 12 tej dyrektywy.
51 Takiego wpisu nie można bowiem interpretować w sposób sprzeczny z celem realizowanym przez dyrektywę siedliskową, którym – jak wynika z jej art. 2 ust. 1 – jest przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium państw członkowskich, ponieważ art. 2 ust. 2 wyraźnie przewiduje, że środki podjęte na podstawie tej dyrektywy mają na celu zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty.
52 W odniesieniu do środków gospodarowania niektórymi gatunkami, którym mogą podlegać gatunki wymienione w załączniku V do dyrektywy siedliskowej, takie jak populacje wilków na północ od rzeki Duero, należy przede wszystkim zauważyć, że zgodnie z art. 14 ust. 1 dyrektywy siedliskowej, „[j]eśli w świetle nadzoru przewidzianego w art. 11 państwa członkowskie uznają to za konieczne, podejmują one środki w celu zapewnienia, aby pozyskanie ze stanu dzikiego okazów gatunków dzikiej fauny i flory, wymienionych w załączniku V, a także ich eksploatacja, było zgodne z ich zachowaniem we właściwym stanie ochrony”.
53 Z samego brzmienia tego przepisu wynika, że państwa członkowskie dysponują pewnym zakresem uznania przy określaniu konieczności przyjęcia środków na podstawie tego przepisu, które ograniczają wykorzystywanie gatunków wymienionych w załączniku V do dyrektywy siedliskowej.
54 W tym względzie należy stwierdzić, po pierwsze, że zgodnie z art. 14 ust. 2 tej dyrektywy środki te mogą dotyczyć dostępu do niektórych sektorów, zakazu pozyskiwania osobników danego gatunku i wykorzystywania określonych populacji lub ustanowienia systemów limitów. W związku z tym, o ile obejmują one zasady łowieckie, jak wynika z tiret czwartego tego przepisu, o tyle należy stwierdzić, że środki przyjęte na podstawie tego przepisu mogą ograniczać polowania na dane gatunki, a nie je rozszerzać.
55 Z drugiej strony, jak podnosi Komisja, zakres uznania, o którym mowa w pkt 53 niniejszego wyroku, jest ograniczony obowiązkiem zapewnienia, że pozyskiwanie osobników gatunków ze stanu dzikiego i ich wykorzystywanie będą zgodne z zachowaniem tego gatunku we właściwym stanie ochrony.
56 Należy bowiem przypomnieć, że każdy środek podjęty przez państwo członkowskie na podstawie dyrektywy siedliskowej musi mieć na celu zgodnie z art. 2 ust. 2 tej dyrektywy zachowanie lub odtworzenie we właściwym stanie ochrony gatunków zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty.
57 Ponadto, jak wynika z motywu piętnastego dyrektywy siedliskowej, prawodawca Unii uznał, że należy przewidzieć ogólny system ochrony niektórych gatunków fauny i flory oraz że należy zapewnić środki gospodarowania niektórymi gatunkami, „jeśli uzasadnia to stan ich ochrony”, w tym zakaz stosowania niektórych środków chwytania lub zabijania, przewidując jednocześnie możliwość odstępstw pod pewnymi warunkami. W ten sposób, jak wskazuje sformułowanie „jeśli uzasadnia to stan ich ochrony”, przyjęcie takich środków musi być uzasadnione potrzebą zachowania lub odtworzenia danego gatunku we właściwym stanie ochrony.
58 Wynika z tego, jak zauważyła w istocie rzecznik generalna w pkt 71 opinii, że art. 14 ust. 1 dyrektywy siedliskowej należy interpretować w ten sposób, że wykorzystywanie gatunku do celów łowieckich może zostać ograniczone lub zakazane, jeżeli jest to konieczne do zachowania lub odtworzenia danego gatunku we właściwym stanie ochrony.
59 Po drugie, należy zauważyć, że zgodnie z art. 11 dyrektywy siedliskowej państwa członkowskie prowadzą nadzór nad stanem ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, o których mowa w art. 2, ze szczególnym uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym. Nadzór ten ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia przestrzegania warunków określonych w art. 14 tej dyrektywy oraz dla ustalenia konieczności przyjęcia środków zapewniających zgodność wykorzystywania tego gatunku z zachowaniem właściwego stanu ochrony i stanowi sam w sobie jeden ze środków koniecznych dla zapewnienia ochrony tego gatunku. Tym samym gatunku nie można wykorzystywać do celów łowieckich i jako przedmiotu polowań, jeżeli nie zapewniono skutecznego nadzoru stanu jego ochrony.
60 Zgodnie z definicją zawartą w art. 1 lit. i) dyrektywy siedliskowej stan ochrony gatunków zostanie uznany za właściwy, gdy, po pierwsze, dane o dynamice liczebności populacji rozpatrywanego gatunku wskazują, że gatunek ten utrzymuje się w perspektywie długoterminowej jako trwały składnik swoich siedlisk przyrodniczych. Po drugie, naturalny zasięg tego gatunku nie powinien się zmniejszać ani być zagrożonym zmniejszeniem w dającej się przewidzieć przyszłości. Po trzecie, musi w danej chwili i prawdopodobnie również w przyszłości istnieć siedlisko wystarczająco duże, aby populacje przywołanego gatunku mogły utrzymać się w nim w perspektywie długoterminowej (wyrok z dnia 10 października 2019 r., Luonnonsuojeluyhdistys Tapiola, C‑674/17, EU:C:2019:851, pkt 56).
61 Pojęcie „naturalnego zasięgu”, stanowiące jedno z kryteriów, które należy wziąć pod uwagę w celu ustalenia, czy stan ochrony danego gatunku jest właściwy, ma w przypadku chronionych gatunków zwierząt zajmujących duże obszary, takich jak wilk, szerszy zakres niż obszar geograficzny, na którym występują fizyczne lub biologiczne czynniki istotne dla ich życia i reprodukcji (wyrok z dnia 11 czerwca 2020 r., Alianța pentru combaterea abuzurilor, C‑88/19, EU:C:2020:458, pkt 38).
62 Ponadto w zakresie, w jakim wpływ pozyskiwania ze stanu dzikiego i wykorzystywania danego gatunku na jego stan ochrony należy oceniać „w świetle nadzoru przewidzianego w art. 11” dyrektywy siedliskowej, państwa członkowskie, podejmując decyzje zezwalające na polowanie na ten gatunek na podstawie art. 14 ust. 1 tej dyrektywy, muszą uzasadnić te decyzje i przedstawić dane z nadzoru, na których oparte są te decyzje.
63 Należy wziąć pod uwagę nie tylko dane dotyczące populacji danego gatunku objętego rozpatrywanym środkiem wykorzystywania, ale także jego wpływ na stan ochrony tego gatunku na większą skalę, na poziomie regionu biogeograficznego lub w miarę możliwości na poziomie transgranicznym (zob. podobnie wyrok z dnia 10 października 2019 r., Luonnonsuojeluyhdistys Tapiola, C‑674/17, EU:C:2019:851, pkt 61).
64 W tym względzie należy zauważyć, że art. 17 dyrektywy siedliskowej nakłada na państwa członkowskie obowiązek sporządzania i przekazywania Komisji co sześć lat sprawozdania ze stosowania tej dyrektywy, aby osiągnąć cel zachowania „właściwego stanu ochrony” określonego w art. 1 tej dyrektywy. Sprawozdanie to powinno zawierać główne wyniki nadzoru określonego w art. 11 tej dyrektywy. Powinno ono ponadto składać się z trzech części, mianowicie części zawierającej ogólne informacje na temat wykonania tej dyrektywy, części dotyczącej oceny stanu ochrony różnych gatunków oraz części poświęconej siedliskom. Powinno dotyczyć wszystkich siedlisk i gatunków występujących na terytorium danego państwa członkowskiego.
65 Wynika stąd, że ocenę stanu ochrony gatunku i celowości przyjęcia środków na podstawie art. 14 dyrektywy siedliskowej należy przeprowadzić z uwzględnieniem nie tylko sprawozdania sporządzonego na podstawie art. 17 tej dyrektywy, lecz również najnowszych danych naukowych uzyskanych dzięki nadzorowi przewidzianemu w art. 11 tej dyrektywy. Ocen tych należy dokonać nie tylko na poziomie lokalnym, ale również na poziomie regionu biogeograficznego, a nawet na poziomie transgranicznym.
66 Ponadto wspomniany nadzór powinien być przedmiotem szczególnej uwagi, jeżeli gatunek ten jest wymieniony w załączniku II i załączniku IV lit. a) tej dyrektywy dla niektórych regionów i w załączniku V do tej dyrektywy w odniesieniu do regionów sąsiednich i jest tam ogólnie uznawany za „gatunek będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty”.
67 Jednakże w niniejszej sprawie, jak wynika z informacji dostarczonych przez sąd odsyłający, zgodnie ze sprawozdaniem z 2019 r., które należy uznać za dokument referencyjny mający znaczenie dla ustalenia stanu ochrony wilka w Hiszpanii w okresie rozpatrywanym w postępowaniu głównym, populacje wilków w Hiszpanii znajdują się w „niewłaściwym i nieodpowiednim” stanie ochrony w trzech regionach biogeograficznych zajmowanych przez wilka w tym państwie członkowskim, a mianowicie w regionach alpejskim, atlantyckim i śródziemnomorskim, w tym w regionach położonych na północ i na południe od rzeki Duero.
68 Ponadto ze wspomnianych informacji wynika, że przy opracowywaniu planu łowieckiego wykorzystania na sezony 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022 wspólnota autonomiczna Kastylia i Léon nie uwzględniła tego sprawozdania.
69 Tymczasem, jeżeli gatunek zwierząt znajduje się w niewłaściwym stanie ochrony, takim jak w niniejszej sprawie zgodnie z informacjami przedstawionymi przez sąd odsyłający, właściwe organy powinny, jak zauważyła w istocie rzecznik generalna w pkt 91 opinii, podjąć środki w rozumieniu art. 14 dyrektywy siedliskowej w celu poprawy stanu ochrony tego gatunku, tak aby jego populacje osiągnęły w przyszłości właściwy i trwały stan ochrony. Ograniczenie lub zakaz polowania w następstwie stwierdzenia niewłaściwego stanu ochrony tego gatunku można wówczas uznać za środek konieczny do odtworzenia właściwego stanu ochrony tego gatunku.
70 Jak bowiem przypomniano w pkt 56 niniejszego wyroku, przyjęcie środków opartych na tym przepisie jest w każdym razie dopuszczalne tylko wtedy, gdy przyczyniają się one do zachowania lub odtworzenia danych gatunków we właściwym stanie ochrony. Jeżeli zatem analizy przeprowadzone w danym państwie członkowskim w odniesieniu do gatunków wymienionych w załączniku V do dyrektywy siedliskowej dadzą wyniki wskazujące na potrzebę interwencji na szczeblu krajowym, to państwo członkowskie może ograniczyć, a nie rozszerzyć działania, o których mowa w tym przepisie, w celu zapewnienia zgodności pozyskiwania osobników tych gatunków ze stanu dzikiego z celami tej dyrektywy.
71 Jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 99 opinii, taki środek jest konieczny w szczególności, gdy stan ochrony rozpatrywanego gatunku jest niewłaściwy przede wszystkim z powodu utraty osobników. W związku z tym, nawet jeśli straty te wynikają głównie z innych powodów, może okazać się konieczne, aby nie zezwalać na polowanie powodujące straty dodatkowe.
72 Zgodnie bowiem z zasadą ostrożności ustanowioną w art. 191 ust. 2 TFUE, jeżeli analiza najlepszych dostępnych danych naukowych pozostawia niepewność co do tego, czy wykorzystanie gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty jest zgodne z jego utrzymaniem we właściwym stanie ochrony, dane państwo członkowskie powinno powstrzymać się od udzielenia zezwolenia na takie wykorzystanie (zob. podobnie wyrok z dnia 10 października 2019 r., Luonnonsuojeluyhdistys Tapiola, C‑674/17, EU:C:2019:851, pkt 66).
73 Należy wreszcie zauważyć, że z zasady ostrożności wynika, że gdy występuje niepewność dotycząca istnienia lub zakresu zagrożenia, można podjąć środki ochrony bez oczekiwania, aż realność i waga tych zagrożeń zostaną w pełni udowodnione (zob. podobnie wyrok z dnia 6 maja 2021 r., Bayer CropScience i Bayer/Komisja, C‑499/18 P, EU:C:2021:367, pkt 80).
74 Z powyższego wynika, że środki ochrony gatunku, takie jak ograniczenie lub zakaz polowania, można uznać za konieczne, gdy na podstawie najlepszej dostępnej wiedzy naukowej istnieje niepewność co do istniejących zagrożeń dla utrzymania tego gatunku we właściwym stanie ochrony.
75 Ponadto należy zauważyć, że jak wynika z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, Królestwo Hiszpanii przyjęło zarządzenie ministerialne TED/980/2021, które włączyło całą populację hiszpańskich wilków, w tym wilków Kastylii i Leónu na północ od rzeki Duero, do krajowego wykazu dzikich gatunków objętych systemem ścisłej ochrony.
76 W tym względzie należy zauważyć, że o ile dyrektywa siedliskowa powiela rozróżnienie między populacjami wilków znajdującymi się odpowiednio na południe od rzeki Duero i na północ od niej, zgodnie z art. 193 TFUE, o tyle środki ochrony przyjęte na podstawie art. 192 TFUE, który stanowi podstawę prawną tej dyrektywy, nie stoją na przeszkodzie utrzymaniu i ustanowieniu przez każde państwo członkowskie środków wzmocnionej ochrony.
77 Należy dodać, że w ramach ścisłej ochrony przyznanej na podstawie art. 12 dyrektywy siedliskowej chwytanie i zabijanie może być dozwolone jedynie w drodze odstępstwa, jeżeli nie ma zadowalającej alternatywy i jeżeli odstępstwo nie wpływa negatywnie na zachowanie populacji danych gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu i zgodnie z wymogami art. 16 tej dyrektywy. Ponadto Trybunał wyjaśnił, że odstępstwo oparte na art. 16 ust. 1 dyrektywy siedliskowej może stanowić jedynie konkretny środek zastosowany punktowo celem ustosunkowania się do konkretnych wymagań oraz szczególnych sytuacji (wyrok z dnia 10 października 2019 r., Luonnonsuojeluyhdistys Tapiola, C‑674/17, EU:C:2019:851, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
78 W świetle całości powyższych rozważań na zadane pytania należy odpowiedzieć, iż art. 14 dyrektywy siedliskowej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, na podstawie których wilk został wskazany jako gatunek, na którego osobniki można polować na części terytorium tego państwa członkowskiego, gdzie nie podlega on ścisłej ochronie przewidzianej w art. 12 ust. 1 tej dyrektywy, w sytuacji gdy stan ochrony tego gatunku w tym państwie członkowskim został uznany za „niewłaściwy i nieodpowiedni”. W tym względzie należy wziąć pod uwagę sprawozdanie sporządzane co sześć lat na podstawie art. 17 przywołanej dyrektywy, wszelkie najnowsze dane naukowe, w tym uzyskane dzięki nadzorowi przewidzianemu w art. 11 tejże dyrektywy, a także zasadę ostrożności ustanowioną w art. 191 ust. 2 TFUE.
W przedmiocie kosztów
79 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 14 dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zmienionej dyrektywą Rady 2013/17/UE z dnia 13 maja 2013 r.,
należy interpretować w ten sposób, że:
stoi on na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, na podstawie których wilk został wskazany jako gatunek, na którego osobniki można polować na części terytorium tego państwa członkowskiego, gdzie nie podlega on ścisłej ochronie przewidzianej w art. 12 ust. 1 tej dyrektywy, w sytuacji gdy stan ochrony tego gatunku w tym państwie członkowskim został uznany za „niewłaściwy i nieodpowiedni”. W tym względzie należy wziąć pod uwagę sprawozdanie sporządzane co sześć lat na podstawie art. 17 przywołanej dyrektywy, wszelkie najnowsze dane naukowe, w tym uzyskane dzięki nadzorowi przewidzianemu w art. 11 tejże dyrektywy, a także zasadę ostrożności ustanowioną w art. 191 ust. 2 TFUE.
Podpisy
* Język postępowania: hiszpański.