Sprawa C‑298/22

Caixa Geral de Depósitos SA,
Banco Português de Investimento SA (BPI),
Caixa Central de Crédito Agrícola Mútuo CRL,
Banco Santander Totta SA,
Banco Comercial Português SA,
Banco BPN/BIC Português SA,
Banco Bilbao Vizcaya Argentaria SA – oddział w Portugalii,
Barclays Bank plc,
Caixa Económica Montepio Geral – Caixa Económica Bancária SA,
Unión de Creditos Imobiliarios SA – Estabelecimento Financeiro de Crédito SOC
i Banco Espírito Santo SA, w likwidacji

przeciwko

Autoridade da Concorrência,

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez Tribunal da Concorrência, Regulação e Supervisão)

Wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 29 lipca 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Zakaz karteli – Artykuł 101 TFUE – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Ograniczenie konkurencji ze względu na cel – Wymiana informacji między instytucjami kredytowymi – Informacje dotyczące warunków handlowych i wartości produkcji – Informacje strategiczne

Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Rozróżnienie ograniczeń ze względu na cel i ograniczeń ze względu na skutek – Ograniczenie ze względu na cel – Wystarczający stopień szkodliwości – Wystarczające ustalenie

(art. 101 ust. 1 TFUE)

(zob. pkt 33, 35, 36)
Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Treść i cel porozumienia oraz kontekst gospodarczy i prawny jego rozwoju – Rozróżnienie ograniczeń ze względu na cel i ograniczeń ze względu na skutek – Zamiar ograniczenia konkurencji przez strony porozumienia – Kryterium niestanowiące koniecznej przesłanki – Naruszenie ze względu na cel – Wystarczający stopień szkodliwości – Kryteria oceny – Konieczność zbadania wpływu antykonkurencyjnego zachowania na konkurencję – Brak

(art. 101 TFUE)

(zob. pkt 37–43)
Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Koordynacja i współpraca niezgodna z obowiązkiem określenia przez każde przedsiębiorstwo w sposób autonomiczny jego zachowania na rynku – Wymiana poufnych i strategicznych informacji między instytucjami kredytowymi – Wymiana mogąca wyeliminować wątpliwości co do zamierzonych zachowań danych przedsiębiorstw – Ograniczenie ze względu na cel – Konieczność wykazania faktycznego uwzględnienia informacji przez uczestników wymiany – Brak

(art. 101 ust. 1 TFUE)

(zob. pkt 44–57, 63, 64, 66, 70–72, 75–77, 79, 81, 84, 85, 88)

Streszczenie

Rozpatrując odesłanie prejudycjalne skierowane przez Tribunal da Concorrência, Regulação e Supervisão (sąd ds. konkurencji, regulacji i nadzoru, Portugalia), Trybunał wypowiedział się w przedmiocie warunków, w jakich za „ograniczenie ze względu na cel” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE można uznać „autonomiczną” wymianę informacji, czyli wymianę, która nie ma charakteru dodatkowego w stosunku do uzgodnionej praktyki ograniczającej konkurencję.

W niniejszej sprawie Autoridade de Concorrência (organ ochrony konkurencji, Portugalia, zwany dalej „AdC”) stwierdził, że szereg instytucji kredytowych naruszyło krajowe przepisy prawa konkurencji oraz art. 101 TFUE poprzez uczestnictwo w okresie od maja 2002 r. do marca 2013 r. w uzgodnionej praktyce mającej na celu ograniczenie konkurencji na rynku kredytów hipotecznych, rynku kredytów konsumenckich i rynku kredytów dla przedsiębiorstw.

Ta uzgodniona praktyka przybrała formę „autonomicznej” wymiany informacji dotyczących warunków operacji kredytowych, w szczególności aktualnych i przyszłych marż kredytowych oraz zmiennych ryzyka, a także zindywidualizowanych danych liczbowych dotyczących produkcji uczestników tej wymiany.

W konsekwencji decyzją z dnia 9 września 2019 r. AdC ukarał wspomniane instytucje kredytowe, nakładając na nie grzywnę. Większość tych instytucji wniosła skargę na tę decyzję do sądu odsyłającego.

Uznawszy, że ta wymiana informacji, która miała miejsce na rynkach charakteryzujących się dużą koncentracją oraz barierami wejścia, może przyczynić się do zmniejszenia presji handlowej i niepewności związanej ze strategicznym zachowaniem konkurentów na rynku, co mogłoby doprowadzić do nieformalnej koordynacji ograniczającej konkurencję, sąd odsyłający postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem o zgodność takiej wymiany z art. 101 TFUE.

Ocena Trybunału

Na wstępie Trybunał przypomniał, że wymiana informacji między konkurentami może stanowić ograniczenie konkurencji, w tym ze względu na cel, w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, jeżeli ma ona formę koordynacji, którą z uwagi na sam jej charakter należy postrzegać jako szkodliwą dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji w kontekście danej wymiany.

Przede wszystkim, jeśli chodzi o jej treść, oznacza to, że ta wymiana informacji posiada cechy, które wiążą ją z formą koordynacji między przedsiębiorstwami mogącą doprowadzić do stworzenia warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom konkurencji na rynku właściwym. Tymczasem prawidłowe funkcjonowanie normalnej konkurencji na rynku zakłada pewną przejrzystość panującej na nim aktualnie sytuacji. Tylko bowiem pod tym warunkiem rynek może być efektywny. Przejrzystość między podmiotami gospodarczymi może zatem, przynajmniej na rynku nieoligopolistycznym, przyczynić się do zintensyfikowania konkurencji między oferentami. Natomiast, aby rynek funkcjonował w normalnych warunkach, każdy podmiot gospodarczy powinien z jednej strony być zobowiązany do określania w sposób autonomiczny polityki, jaką zamierza realizować na jednolitym rynku, a z drugiej strony pozostawać w niepewności przynajmniej co do daty, zakresu i warunków przyszłej zmiany zachowania jego konkurentów na tym rynku.

Następnie, jeśli chodzi o kontekst, w jaki wpisuje się dana wymiana informacji, konieczne jest, by w tym kontekście każda koordynacja mająca cechy podobne do cech wspomnianej wymiany mogła doprowadzić wyłącznie do warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom funkcjonowania rynku właściwego, biorąc pod uwagę charakter rozpatrywanych towarów lub usług, rzeczywiste warunki funkcjonowania rynku i jego strukturę.

Wreszcie, co się tyczy „obiektywnych celów” wspomnianej wymiany, może ona stanowić ograniczenie ze względu na cel, jeżeli pomimo tego, że nie jest formalnie przedstawiana jako realizująca antykonkurencyjny cel, to ze względu na jej formę i kontekst, w jakim miała miejsce, nie może zostać wyjaśniona inaczej niż poprzez dążenie do celu sprzecznego z jednym z elementów konstytutywnych zasady wolnej konkurencji.

Wynika z tego, że ponieważ każdy podmiot gospodarczy ma obowiązek pozostawania w niepewności co do przyszłych zachowań innych uczestników tego rynku, wymianę informacji, która pozwala wyeliminować taką niepewność, można uznać za formę koordynacji między przedsiębiorstwami, która z uwagi na sam jej charakter jest szkodliwa dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji.

W tym względzie nie jest nawet konieczne wykazanie, że w kontekście tej wymiany wymieniane informacje mogą jedynie skłonić uczestników, którzy są rozsądnie aktywni i ekonomicznie racjonalni, do milczącego podążania tą samą linią postępowania w odniesieniu do jednego z parametrów, na podstawie których kształtuje się konkurencja na rynku właściwym.

Wystarczy bowiem, by wymieniane informacje były z jednej strony poufne, to znaczy jeszcze nieznane wszystkim podmiotom gospodarczym działającym na danym rynku, a z drugiej strony strategiczne, czyli mogące ujawnić, w stosownym przypadku, po połączeniu z innymi informacjami znanymi już uczestnikom wymiany informacji, strategię, jaką niektórzy z tych uczestników zamierzają realizować w odniesieniu do tego, co stanowi jeden lub więcej parametrów, na podstawie których kształtuje się konkurencja na rynku właściwym.

Dokładniej rzecz ujmując, pojęcie „informacji strategicznych” jest szerokim pojęciem, które obejmuje wszelkie nieznane jeszcze podmiotom gospodarczym dane, które w kontekście takiej wymiany mogą zmniejszyć niepewność jej uczestników co do przyszłego zachowania pozostałych uczestników tego rynku w odniesieniu do tego, co stanowi – ze względu na charakter rozpatrywanych towarów lub usług, rzeczywiste warunki funkcjonowania rynku i jego strukturę – jeden lub więcej parametrów, na podstawie których kształtuje się konkurencja na rynku właściwym.

W sytuacji gdy wymieniane informacje nie dotyczą zamiarów zmiany zachowania uczestników wymiany na rynku właściwym, lecz aktualnych lub przeszłych okoliczności faktycznych, również można zakwalifikować je jako strategiczne, jeżeli uczestnik danej wymiany może z wystarczającą dokładnością wywnioskować z nich przyszłe zachowanie innych uczestników tej wymiany lub ich reakcje na ewentualny strategiczny ruch na rynku.

W świetle tych rozważań Trybunał uznał, że wymianę informacji między instytucjami kredytowymi na rynkach charakteryzujących się dużą koncentracją oraz barierami wejścia dotyczącą warunków mających zastosowanie do transakcji kredytowych dokonywanych na tych rynkach należy zakwalifikować jako ograniczenie ze względu na cel, jeżeli obejmuje ona w szczególności informacje strategiczne dotyczące przyszłych zamiarów innych uczestników tej wymiany co do jednego z parametrów, na podstawie których kształtuje się konkurencja na wspomnianych rynkach.