Sprawa C‑112/22

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tribunale di Napoli (Włochy)]

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 29 lipca 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Status obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi – Dyrektywa 2003/109/WE – Artykuł 11 ust. 1 lit. d) – Równość traktowania – Środki z zakresu zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej – Warunek zamieszkiwania przez co najmniej dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany – Dyskryminacja pośrednia

Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka imigracyjna – Status obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi – Dyrektywa 2003/109 – Prawo do równego traktowania w zakresie zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej – Uregulowanie krajowe uzależniające przyznanie świadczenia socjalnego od warunku zamieszkiwania przez co najmniej dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, i nakładające sankcję karną za fałszywe oświadczenie – Niedopuszczalność

[Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 34; dyrektywa Rady 2003/109, motywy 6, 12, art. 4 ust. 1, art. 11 ust. 1 lit. d), art. 11 ust. 2]

(zob. pkt 35, 38, 46, 50–52, 55–61, sentencja)

Streszczenie

Trybunał, do którego Tribunale di Napoli (sąd w Neapolu, Włochy) zwrócił się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, wypowiedział się w przedmiocie przewidzianej w art. 11 dyrektywy 2003/109 ( 1 ) zasady równego traktowania obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi i własnych obywateli, a w szczególności kwestii, czy dostęp do środka z zakresu zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej lub ochrony socjalnej w rozumieniu tego art. 11 ust. 1 lit. d) może być uzależniony od spełnienia warunku zamieszkiwania w danym państwie członkowskim przez okres co najmniej dziesięciu lat, nieprzerwanie w ciągu dwóch ostatnich lat.

W 2020 r. CU i ND, obywatelki państw trzecich będące rezydentkami długoterminowymi we Włoszech, złożyły wnioski o przyznanie im „dochodu z tytułu obywatelstwa”, świadczenia socjalnego mającego na celu zapewnienie minimum egzystencji. Następnie były one ścigane za to, że fałszywie oświadczyły we wnioskach, że spełniają warunki przyznania tego świadczenia, w tym warunek zamieszkiwania we Włoszech przez co najmniej dziesięć lat, w tym przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany.

W tym kontekście sąd w Neapolu zastanawiał się nad zgodnością z prawem Unii tego warunku przyznania, który ma zastosowanie również do obywateli włoskich. Sąd ten uważa, że wymóg ten wprowadza niekorzystne traktowanie obywateli państw trzecich, w tym obywateli państw trzecich posiadających zezwolenie na pobyt długoterminowy, w porównaniu z traktowaniem zastrzeżonym dla obywateli krajowych.

Ocena Trybunału

Przede wszystkim Trybunał przypomniał, że w przypadku gdy przepis prawa Unii, taki jak art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109, wyraźnie odsyła do ustawodawstwa krajowego, zadaniem Trybunału nie jest nadawanie tym pojęciom autonomicznej i jednolitej definicji zgodnie z prawem Unii. Jednak ani brak autonomicznych i jednolitych, zgodnych z prawem Unii definicji pojęć z zakresu zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej, ani odesłanie do prawa krajowego zawarte w tym przepisie dotyczącym wskazanych pojęć nie oznaczają, że państwa członkowskie przy stosowaniu zasady równości traktowania przewidzianej w rzeczonym przepisie mogą osłabiać skuteczność (effet utile) dyrektywy 2003/109. Ponadto państwa członkowskie przy określaniu – zdefiniowanych w prawie krajowym – środków z zakresu zabezpieczenia społecznego pomocy społecznej i ochrony socjalnej powinny szanować prawa i przestrzegać zasad ustanowionych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”), w szczególności w jej art. 34.

Ponieważ zarówno art. 34 Karty, jak i art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 odsyłają do prawa krajowego, do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy będący przedmiotem postępowań głównych „dochód z tytułu obywatelstwa” stanowi świadczenie socjalne objęte przepisami wspomnianej dyrektywy.

Trybunał podkreślił następnie, że system wprowadzony przez dyrektywę 2003/109 uzależnia uzyskanie statusu rezydenta długoterminowego przyznanego na mocy tej dyrektywy od szczególnej procedury, a także od spełnienia określonych warunków, w tym wymogu legalnego i nieprzerwanego zamieszkiwania na terytorium krajowym przez okres pięciu lat. Ponieważ status rezydenta długoterminowego odpowiada najwyższemu poziomowi integracji obywateli państw trzecich, uzasadnia on zagwarantowanie im równego traktowania z obywatelami przyjmującego państwa członkowskiego, w szczególności w zakresie zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej.

Następnie, co się tyczy rozpatrywanego w postępowaniu głównym warunku zamieszkiwania, Trybunał uznał, że warunek zamieszkiwania przez dziesięć lat, w tym przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, jest sprzeczny z art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109.

W pierwszej kolejności bowiem, różnica w traktowaniu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi i obywateli krajowych wynikająca z faktu, że przepis krajowy przewiduje taki warunek zamieszkiwania, stanowi dyskryminację pośrednią. Warunek ten dotyczy głównie obcokrajowców, wśród których znajdują się w szczególności obywatele państw trzecich, ale również interesów obywateli włoskich, powracających do Włoch po okresie zamieszkiwania w innym państwie członkowskim. Niemniej przepis można zakwalifikować jako pośrednio dyskryminujący, nawet jeśli nie jest konieczne, by skutkował on uprzywilejowaniem wszystkich obywateli danego państwa lub stawianiem w niekorzystnym położeniu jedynie obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi, z wyłączeniem własnych obywateli.

W drugiej kolejności, taka dyskryminacja jest co do zasady zakazana, chyba że jest obiektywnie uzasadniona.

Jednakże art. 11 ust. 2 dyrektywy 2003/109 przewiduje w sposób wyczerpujący sytuacje, w których państwa członkowskie mogą odstąpić w zakresie miejsca zamieszkania od równego traktowania obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi i obywateli danego państwa członkowskiego. Tym samym, poza tymi sytuacjami, odmienne traktowanie tych dwóch kategorii obywateli stanowi samo w sobie naruszenie art. 11 ust. 1 lit. d) tej dyrektywy.

W szczególności odmiennego traktowania obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi i obywateli danego państwa członkowskiego nie można uzasadnić okolicznością, że znajdują się oni w odmiennej sytuacji ze względu na właściwe im więzi łączące ich z tym państwem członkowskim.

Przewidziany w dyrektywie 2003/109 okres legalnego i nieprzerwanego zamieszkiwania przez pięć lat w celu uzyskania statusu rezydenta długoterminowego ma na celu wykazanie, że „związki danej osoby z tym państwem mają charakter trwały”. Wobec tego należy taki okres uznać za wystarczający, aby osoba ta była uprawniona, po uzyskaniu statusu rezydenta długoterminowego, do równego traktowania z obywatelami wspomnianego państwa członkowskiego, w szczególności w zakresie zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej, zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. d) wspomnianej dyrektywy.

W związku z tym państwo członkowskie nie może jednostronnie przedłużyć okresu zamieszkania wymaganego, aby taki rezydent długoterminowy mógł korzystać z prawa zagwarantowanego w tym przepisie.

Wreszcie, co się tyczy sankcji karnej przewidzianej w przepisie krajowym w przypadku złożenia fałszywego oświadczenia w odniesieniu do warunków dostępu do rozpatrywanego świadczenia społecznego, Trybunał przypomniał, że krajowy mechanizm ustanawiający sankcję nie jest zgodny z przepisami dyrektywy 2003/109, jeżeli jest ona nakładana w celu zapewnienia przestrzegania obowiązku, który sam nie jest zgodny z tymi przepisami. Mając na uwadze całość powyższych rozważań, Trybunał orzekł, że art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 w świetle art. 34 Karty stoi na przeszkodzie przepisowi państwa członkowskiego, który uzależnia dostęp obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi do środka z zakresu zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej lub ochrony socjalnej od warunku, który dotyczy również obywateli tego państwa członkowskiego, polegającego na zamieszkiwaniu w tym państwie członkowskim przez co najmniej dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, i który nakłada sankcję karną za wszelkie fałszywe oświadczenia dotyczące tego warunku zamieszkiwania.

( 1 ) Dyrektywa Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotycząca statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi (Dz.U. 2004, L 16, s. 44).