–

w imieniu UniCredit Bank Austria AG – M. Kellner i F. Liebel, Rechtsanwälte,

–

w imieniu Verein für Konsumenteninformation – A.-M. Kosesnik-Wehrle i S. Langer, Rechtsanwälte,

–

w imieniu rządu niemieckiego – J. Möller i M. Hellmann, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierał G. Rocchitta, avvocato dello Stato,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – G. Goddin, B.-R. Killmann i H. Tserepa-Lacombe, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 25 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniającej dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 (Dz.U. 2014, L 60, s. 34).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy UniCredit Bank Austria AG (zwanym dalej „UCBA”) a Verein für Konsumenteninformation (zwanym dalej „VKI”) w przedmiocie stosowania przez UCBA standardowego warunku umownego zamieszczanego w umowach o udzielenie kredytu na zakup nieruchomości, który przewiduje, że w przypadku przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta koszty dodatkowe, których wysokość jest niezależna od okresu obowiązywania umowy, nie podlegają zwrotowi.

3

Artykuł 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66), zatytułowany „Definicje”, stanowi:

„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:

[…]

[…]”.

4

Artykuł 16 dyrektywy 2008/48, zatytułowany „Przedterminowa spłata”, przewiduje w ust. 1:

„Konsument ma prawo w każdym czasie spłacić w całości lub w części swoje zobowiązania wynikające z umowy o kredyt. W takich przypadkach jest on uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy”.

5

Motywy 15, 19, 20, 22 i 50 dyrektywy 2014/17 mają następujące brzmienie:

[…]

[…]

[…]

6

Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot”, stanowi:

„Niniejsza dyrektywa określa wspólne ramy dla niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących umów obejmujących kredyt konsumencki zabezpieczony hipoteką lub w inny sposób, a związanych z nieruchomościami mieszkalnymi, w tym obowiązku przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej przed przyznaniem kredytu, jako podstawy opracowania skutecznych standardów zawierania umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi w państwach członkowskich, a także dla określonych wymogów ostrożnościowych i nadzorczych, w tym w zakresie ustanawiania i nadzorowania pośredników kredytowych, wyznaczonych przedstawicieli i instytucji niekredytowych”.

7

Artykuł 4 wskazanej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, stanowi:

„Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:

[…]

[…]”.

8

Artykuł 14 tej dyrektywy, zatytułowany „Informacje przedumowne”, stanowi w ust. 1 i 2:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, by kredytodawca i w stosownych przypadkach pośrednik kredytowy lub wyznaczony przedstawiciel udzielali konsumentowi zindywidualizowanych informacji, niezbędnych do porównania kredytów dostępnych na rynku, oceny ich konsekwencji i podjęcia świadomej decyzji, czy zawrzeć umowę o kredyt:

2.   Zindywidualizowane informacje, o których mowa w ust. 1 przekazuje się, w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku, przy użyciu [europejskiego znormalizowanego arkusza informacyjnego (ESIS)] określonego w załączniku II”.

9

Artykuł 25 dyrektywy 2014/17, zatytułowany „Przedterminowa spłata”, przewiduje w ust. 1:

„Państwa członkowskie zapewniają, by konsument miał prawo do pełnego lub częściowego wywiązania się ze swoich zobowiązań na mocy umowy o kredyt przed wygaśnięciem tej umowy. W takich przypadkach konsument jest uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy”.

10

Artykuł 41 tej dyrektywy, zatytułowany „Bezwzględnie wiążący charakter niniejszej dyrektywy”, stanowi:

„Państwa członkowskie zapewniają, aby:

[…]

11

Paragraf 20 Bundesgesetz über Hypothekar- und Immobilienkreditverträge und sonstige Kreditierungen zu Gunsten von Verbrauchern (federalnej ustawy o umowach kredytu hipotecznego i nieruchomości oraz innych kredytów konsumenckich) z dnia 26 listopada 2015 r. (BGBl. I, 135/2015), w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2020 r. (BGBl. I, 93/2017), zatytułowany „Przedterminowa spłata”, stanowił w ust. 1:

„Kredytobiorca może w dowolnym momencie skorzystać z prawa do spłaty części lub całości kwoty kredytu przed upływem uzgodnionego okresu. Przedterminowa spłata całej kwoty kredytu wraz z odsetkami uznawana jest za wypowiedzenie umowy kredytowej. Odsetki należne od kredytobiorcy są zmniejszane w przypadku przedterminowej spłaty kredytu odpowiednio do zmniejszonego salda należności oraz, w stosownym przypadku, odpowiednio do skróconego w związku z tym okresu obowiązywania umowy; koszty, których wysokość jest zależna od okresu obowiązywania umowy, są proporcjonalnie zmniejszane”.

12

VKI, stowarzyszenie mające na celu ochronę interesów konsumentów, wniosło do austriackich sądów cywilnych powództwo o nakazanie UCBA, instytucji kredytowej, zaprzestania używania standardowego warunku umownego przy zawieraniu umów dotyczących kredytów zabezpieczonych hipoteką, objętych dyrektywą 2014/17. Warunek ten przewiduje, że w przypadku przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta odsetki oraz koszty zależne od czasu trwania kredytu są proporcjonalnie obniżane, podczas gdy „koszty dodatkowe, których wysokość jest niezależna od okresu obowiązywania umowy, nie będą zwracane, nawet proporcjonalnie”.

13

VKI twierdzi, że taki warunek umowny jest niezgodny z art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17, który ustanawia prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu. Stowarzyszenie to powołuje się w tym względzie na wyrok z dnia 11 września 2019 r., Lexitor (C‑383/18, EU:C:2019:702), w którym Trybunał orzekł, że art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48, który przewiduje takie prawo w dziedzinie umów o kredyt konsumencki, należy interpretować w ten sposób, że prawo to obejmuje wszystkie koszty, którymi obciążono konsumenta.

14

Sąd pierwszej instancji oddalił skargę VKI na tej podstawie, że dyrektywa 2014/17 ustanawia system inny niż ten przewidziany w dyrektywie 2008/48. Te dwie dyrektywy różnią się w szczególności w odniesieniu do pojęcia „całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta”, który jest przedmiotem obniżki w przypadku przedterminowej spłaty.

15

Sąd apelacyjny zmienił ten wyrok, stwierdzając, że ze względu na niemal identyczne brzmienie art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 i art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 oba te przepisy należy interpretować w ten sam sposób. W świetle wyroku z dnia 11 września 2019 r., Lexitor (C‑383/18, EU:C:2019:702), z dyrektywy 2014/17 nie można wywieść wniosku, że koszty niezależne od okresu obowiązywania umowy o kredyt nie powinny być zwracane proporcjonalnie.

16

Sąd odsyłający, Oberster Gerichtshof (sąd najwyższy, Austria), do którego wpłynęła skarga rewizyjna wniesiona przez UCBA, uważa, że podejście sądu apelacyjnego nie jest w pełni oczywiste.

17

Zdaniem sądu odsyłającego można oczywiście uznać, że ze względu na niemal identyczne brzmienie obu przepisów oraz wspólny cel obu dyrektyw, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 powinien być interpretowany w ten sam sposób co art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48.

18

Jednakże umowy o kredyt konsumencki uregulowane w dyrektywie 2008/48 wykazują istotne różnice w porównaniu z umowami o kredyt zabezpieczonymi hipoteką lub dotyczącymi nieruchomości, które są objęte zakresem regulacji dyrektywy 2014/17, ponieważ umowy tego drugiego rodzaju przewidują zazwyczaj liczne koszty niezależne od okresu ich obowiązywania, na których wysokość instytucja kredytowa w rzeczywistości nie ma wpływu. Sąd odsyłający wskazuje tu w szczególności na koszty wyceny nieruchomości, poświadczenia podpisu dla celów wpisu hipoteki do księgi wieczystej, wniosku o zastrzeżenie pierwszeństwa w przypadku zbycia lub obciążenia hipoteki oraz zarejestrowania wniosku o wpis hipoteki do księgi wieczystej.

19

Ponadto, co się tyczy kosztów niezależnych od okresu obowiązywania umowy w ramach dyrektywy 2014/17, kredytodawca praktycznie nie może swobodnie zakwalifikować w umowie takich kosztów jako kosztów zależnych od okresu jej obowiązywania. W tym względzie sądy austriackie kontrolują, czy określone koszty nałożone na konsumenta odpowiadają wynagrodzeniu za tymczasowe korzystanie z kapitału, czy też mają one na celu zrekompensowanie kredytodawcy niezależnego od okresu obowiązywania umowy świadczenia kredytodawcy, a w razie potrzeby zmieniają kwalifikację takich kosztów.

20

W tych okolicznościach Oberster Gerichtshof (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy wykładni art. 25 ust. 1 dyrektywy [2014/17] należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które przewiduje, że w przypadku skorzystania przez kredytobiorcę z prawa do częściowej lub całkowitej spłaty kwoty kredytu przed upływem danego terminu odsetki należne od kredytobiorcy i koszty, których wysokość jest zależna od okresu obowiązywania umowy, są proporcjonalnie obniżane, podczas gdy takie uregulowanie nie istnieje w odniesieniu do kosztów, których wysokość nie jest zależna od okresu obowiązywania umowy?”.

21

Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, w myśl którego prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku przedterminowej spłaty tego kredytu obejmuje wyłącznie odsetki i koszty, których wysokość jest zależna od okresu obowiązywania umowy o kredyt.

22

Zgodnie z tym przepisem państwa członkowskie zapewniają, by konsument miał prawo do pełnego lub częściowego wywiązania się ze swoich zobowiązań na mocy umowy o kredyt przed wygaśnięciem tej umowy. W takim wypadku konsument jest uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy.

23

Co się tyczy w pierwszej kolejności kosztów, które mogą wchodzić w zakres „całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta”, prawodawca Unii przyjął szeroką definicję tego pojęcia.

24

Z art. 4 pkt 13 dyrektywy 2014/17 w związku z art. 3 lit. g) dyrektywy 2008/48 wynika bowiem, że pojęcie „całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta” w rozumieniu pierwszego z tych przepisów obejmuje wszystkie koszty, które konsument musi ponieść z tytułu umowy o kredyt i które są znane kredytodawcy. W motywie 50 dyrektywy 2014/17 potwierdzono, że wyraźnie wyłączone z zakresu tego pojęcia są jedynie opłaty notarialne, opłaty rejestracyjne związane z przeniesieniem własności nieruchomości, takie jak koszty wpisu do księgi wieczystej i związane z tym opłaty, jak również koszty ponoszone przez konsumenta w przypadku niewypełnienia zobowiązań przewidzianych w umowie o kredyt.

25

Zadaniem sądu odsyłającego jest zatem zbadanie, czy wymienione przez ten sąd i przypomniane w pkt 18 niniejszego wyroku rodzaje kosztów należą do kosztów, które konsument powinien ponieść z tytułu umowy o kredyt rozpatrywanej w postępowaniu głównym i które są znane kredytodawcy, w szczególności w odniesieniu do przypadków wyraźnie wskazanych w art. 4 pkt 13 dyrektywy 2014/17 i w art. 3 lit. g) dyrektywy 2008/48, oraz czy należą one ewentualnie do wyjątków wskazanych zwięźle w poprzednim punkcie, takich jak opłaty notarialne.

26

Co się tyczy w drugiej kolejności zakresu pojęcia „obniżki całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta”, o którym mowa w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17, Trybunał stwierdził już, w pkt 24 i 25 wyroku z dnia 11 września 2019 r. (Lexitor, C‑383/18, EU:C:2019:702), w odniesieniu do art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48, że ani zawarte w tym przepisie odniesienie do „pozostałego okresu obowiązywania umowy”, ani analiza porównawcza poszczególnych wersji językowych tego przepisu nie pozwalają na określenie dokładnego zakresu przewidzianej w rzeczonym przepisie obniżki. W pkt 26 wskazanego wyroku Trybunał wyciągnął z tego wniosek, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przepis ten należy interpretować z uwzględnieniem jego kontekstu oraz celów regulacji, której część on stanowi.

27

Artykuł 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 jest sformułowany niemal identycznie jak art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48, w związku z czym należy uznać, że samo jego brzmienie nie pozwala na określenie dokładnego zakresu przewidzianej w nim obniżki. Należy zatem interpretować go z uwzględnieniem jego kontekstu oraz celów regulacji, której część on stanowi.

28

W odniesieniu do tej kwestii z motywów 19 i 20 dyrektywy 2014/17 wynika, że ze względu na pewność prawa należy zapewnić, aby dyrektywa ta była spójna z innymi aktami przyjętymi w dziedzinie ochrony konsumentów i aby uzupełniała ona te akty. Niemniej z motywu 22 tej dyrektywy wynika również, że ważne jest uwzględnienie takich elementów specyficznych umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi, które uzasadniają odmienne podejście.

29

Ponadto należy przypomnieć, że w myśl art. 1 dyrektywy 2014/17 w związku z jej motywem 15 dyrektywa ta określa wspólne ramy dla niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących umów obejmujących kredyt konsumencki zabezpieczony hipoteką lub w inny sposób, a związanych z nieruchomościami mieszkalnymi, by zapewnić konsumentom wysoki poziom ochrony (zob. podobnie wyrok z dnia 15 października 2020 r., Association française des usagers de banques, C‑778/18, EU:C:2020:831, pkt 34).

30

Tymczasem należy stwierdzić – jak zasadniczo podkreślił rzecznik generalny w pkt 69 opinii – że przewidziane w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 prawo do obniżki nie ma na celu postawienia konsumenta w sytuacji, w jakiej znajdowałby się, gdyby umowa o kredyt została zawarta na krótszy okres, na mniejszą kwotę czy, ujmując to bardziej ogólnie, na innych warunkach. Ma ono natomiast na celu dostosowanie tej umowy do okoliczności przedterminowej spłaty.

31

W tym stanie rzeczy prawo to nie może obejmować kosztów, które – niezależnie od okresu obowiązywania umowy – są ponoszone przez konsumenta na rzecz kredytodawcy albo osoby trzeciej z tytułu świadczeń, które w momencie przedterminowej spłaty były już w całości spełnione.

32

Prawdą jest, że w kontekście dyrektywy 2008/48 Trybunał orzekł, że skuteczność prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby osłabiona, gdyby obniżka ta mogła ograniczyć się do uwzględnienia jedynie kosztów przedstawionych przez kredytodawcę jako zależne od okresu obowiązywania umowy, ponieważ wysokość i podział tych kosztów są określane jednostronnie przez bank, a rozliczenie owych kosztów może obejmować pewną marżę zysku. Ponadto ograniczenie możliwości obniżenia całkowitego kosztu kredytu jedynie do kosztów wyraźnie związanych z okresem obowiązywania umowy pociągałoby za sobą ryzyko, że konsument zostanie obciążony wyższymi jednorazowymi płatnościami w chwili zawarcia umowy o kredyt, ponieważ kredytodawca mógłby próbować ograniczyć do minimum koszty zależne od okresu obowiązywania umowy (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2019 r., Lexitor, C‑383/18, EU:C:2019:702, pkt 31, 32).

33

Trybunał podkreślił bowiem, że na gruncie rzeczonej dyrektywy zakres swobody działania, jakim dysponują instytucje kredytowe w swoich rozliczeniach i organizacji wewnętrznej, w praktyce bardzo utrudnia określenie przez konsumenta lub sąd kosztów obiektywnie związanych z okresem obowiązywania umowy (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2019 r., Lexitor, C‑383/18, EU:C:2019:702, pkt 33)

34

W tym względzie należy jednak przypomnieć, że zgodnie z art. 14 ust. 1 i 2 dyrektywy 2014/17 przed zawarciem umowy kredytodawca lub, w stosownych przypadkach, pośrednik kredytowy lub wyznaczony przedstawiciel jest zobowiązany do udzielenia konsumentowi informacji przy użyciu ESIS, określonego w załączniku II do tej dyrektywy. Arkusz ten przewiduje podział kosztów obciążających konsumenta w zależności od tego, czy są one powtarzalne, czy też nie.

35

Tymczasem taki standardowy podział kosztów obciążających konsumenta znacząco ogranicza zakres swobody, jakim dysponują instytucje kredytowe przy dokonywaniu rozliczeń i kształtowaniu swej organizacji wewnętrznej, i umożliwia zarówno konsumentowi, jak i sądowi krajowemu sprawdzenie, czy dany rodzaj kosztów jest obiektywnie związany z okresem obowiązywania umowy.

36

W związku z tym przywołane w orzecznictwie przytoczonym w pkt 32 i 33 niniejszego wyroku ryzyko nieuczciwego zachowania kredytodawcy nie może uzasadniać włączenia kosztów niezależnych od okresu obowiązywania umowy w zakres prawa do obniżki całkowitego kosztu kredytu, które przewidziano w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17.

37

W tym względzie należy jednak przypomnieć, że w celu zagwarantowania ochrony, z której korzystają konsumenci na mocy dyrektywy 2014/17, art. 41 lit. b) tej dyrektywy zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, aby przepisy, które państwa te przyjmują w celu transpozycji tej dyrektywy, nie mogły być obchodzone tak, by skutkowało to utratą przez konsumentów ochrony przyznanej przez rzeczoną dyrektywę poprzez sposób formułowania umów.

38

W celu zagwarantowania tej ochrony sądy krajowe powinny czuwać nad tym, aby koszty, które są nakładane na konsumenta niezależnie od okresu obowiązywania umowy o kredyt, obiektywnie nie stanowiły wynagrodzenia kredytodawcy za czasowe korzystanie z kapitału stanowiącego przedmiot tej umowy lub za świadczenia na rzecz konsumenta, które w chwili przedterminowej spłaty nie zostały jeszcze spełnione. Kredytodawca jest w tym względzie zobowiązany do sprecyzowania, czy dane koszty mają charakter powtarzalny, czy też nie.

39

W świetle całości powyższych rozważań na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć, że art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, w myśl którego prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku przedterminowej spłaty tego kredytu obejmuje wyłącznie odsetki i koszty, których wysokość jest zależna od okresu obowiązywania umowy o kredyt.

40

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 25 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniającej dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010

należy interpretować w ten sposób, że

nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, w myśl którego prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty tego kredytu obejmuje wyłącznie odsetki i koszty, których wysokość jest zależna od okresu obowiązywania umowy o kredyt.