–

w imieniu Union fédérale des consommateurs – Que choisir (UFC – Que choisir) i Consommation, logement et cadre de vie (CLCV) – R. Froger i A. Londoño López, avocats,

–

w imieniu rządu francuskiego – A. Daniel i A. Ferrand, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu belgijskiego – S. Baeyens, P. Cottin i T. Willaert, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu czeskiego – S. Šindelková, M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu duńskiego – V. Pasternak Jørgensen i M. Søndahl Wolff, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierali F. Severi i M. Cherubini, avvocati dello Stato,

–

w imieniu rządu słowackiego – E.V. Drugda, S. Ondrášiková i B. Ricziová, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – B.-R. Killmann, I. Rubene i C. Valero, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 12 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.U. 2015, L 326, s. 1).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Union fédérale des consommateurs – Que choisir (UFC – Que choisir) oraz Consommation, logement et cadre de vie (CLCV) a Premier ministre oraz ministre de l’Économie, des Finances et de la Relance, dotyczącego żądania stwierdzenia nieważności rozporządzenia nr 2020-315 z dnia 25 marca 2020 r. w sprawie warunków finansowych rozwiązywania niektórych umów dotyczących podróży turystycznych i pobytów w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności lub siły wyższej (JORF z dnia 26 marca 2020 r., tekst nr 35) z powodu przekroczenia uprawnień (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 2020-315”).

3

Zgodnie z motywami 5, 31 i 46 dyrektywy 2015/2302:

[…]

[…]

4

Artykuł 1 tej dyrektywy stanowi:

„Celem niniejszej dyrektywy jest przyczynienie się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i osiągnięcia wysokiego i jak najbardziej jednolitego poziomu ochrony konsumentów poprzez zbliżenie niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w odniesieniu do umów zawieranych pomiędzy podróżnymi a przedsiębiorcami dotyczących imprez turystycznych oraz powiązanych usług turystycznych”.

5

Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy stanowi:

„Na potrzeby niniejszej dyrektywy zastosowanie mają następujące definicje:

[…]

[…]

[…]

[…]”.

6

Artykuł 4 tej dyrektywy, zatytułowany „Poziom harmonizacji”, stanowi:

„O ile niniejsza dyrektywa nie stanowi inaczej, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać ani wprowadzać do swojego prawa krajowego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie, w tym również przepisów surowszych lub łagodniejszych, prowadzących do zróżnicowanego poziomu ochrony podróżnych”.

7

Artykuł 12 dyrektywy 2015/2302, zatytułowany „Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej oraz prawo do odstąpienia przed rozpoczęciem imprezy turystycznej”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby podróżny miał możliwość rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym momencie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. W przypadku gdy podróżny rozwiąże umowę o udział w imprezie turystycznej zgodnie z niniejszym ustępem, może być zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i możliwej do uzasadnienia opłaty za rozwiązanie na rzecz organizatora. […]

2.   Niezależnie od ust. 1 podróżny ma prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za rozwiązanie w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które to okoliczności w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego. W przypadku rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej zgodnie z niniejszym ustępem podróżny jest uprawniony do pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, ale nie ma prawa do dodatkowej rekompensaty.

3.   Organizator może rozwiązać umowę o udział w imprezie turystycznej i dokonać pełnego zwrotu podróżnemu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez ponoszenia odpowiedzialności za dodatkową rekompensatę, jeżeli:

[…]

4.   Organizator dokonuje wszelkich zwrotów wymaganych na podstawie ust. 2 i 3 lub, w przypadku ust. 1, zwraca wszelkie płatności dokonane przez podróżnego lub w jego imieniu z tytułu danej imprezy turystycznej, pomniejszone o odpowiednią opłatę za rozwiązanie umowy. Takie zwroty na rzecz podróżnego dokonywane są bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie nie później niż w ciągu 14 dni od rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej.

[…]”.

8

Artykuł 23 tej dyrektywy, zatytułowany „Bezwzględnie wiążący charakter dyrektywy”, stanowi:

„[…]

2.   Podróżni nie mogą zrzekać się praw przyznanych im na mocy środków krajowych transponujących niniejszą dyrektywę.

3.   Wszelkie porozumienia umowne lub oświadczenia podróżnego, które bezpośrednio lub pośrednio prowadzą do zrzeczenia się lub ograniczenia praw przyznanych podróżnemu na podstawie niniejszej dyrektywy lub mają na celu obejście stosowania niniejszej dyrektywy, nie są wiążące dla podróżnego”.

9

Zalecenie Komisji (UE) 2020/648 z dnia 13 maja 2020 r. w sprawie bonów oferowanych pasażerom i podróżnym jako alternatywa dla zwrotu pieniędzy za odwołane imprezy turystyczne i usługi transportowe w kontekście pandemii COVID-19 (Dz.U. 2020, L 151, s. 10) stanowi w motywach 9, 13–15, 21 i 22:

[…]

[…]

10

Zgodnie z pkt 1 tego zalecenia:

„Niniejsze zalecenie dotyczy bonów, które przewoźnicy lub organizatorzy mogą proponować pasażerom lub podróżnym jako alternatywę dla zwrotu pieniędzy, pod warunkiem że pasażerowie lub podróżni dobrowolnie zgodzą się je przyjąć, w następujących okolicznościach:

[…]”.

11

Rozporządzenie nr 2020-315 wydano na podstawie upoważnienia udzielonego rządowi francuskiemu na mocy loi no 2020-290, du 23 mars 2020, d’urgence pour faire face à l’épidémie de COVID-19 (ustawy kryzysowej z dnia 23 marca 2020 r. w celu stawienia czoła epidemii COVID-19, JORF z dnia 14 marca 2020 r., tekst nr 2) w celu „zaradzenia gospodarczym, finansowym i społecznym skutkom rozprzestrzeniania się epidemii [COVID]-19 oraz skutkom środków zastosowanych w celu ograniczenia tego rozprzestrzeniania się, a w szczególności w celu zapobieżenia i ograniczenia zaprzestania działalności przez osoby fizyczne i prawne prowadzące działalność gospodarczą oraz stowarzyszenia, a także ich wpływu na zatrudnienie”.

12

Zgodnie z art. 1 ust. II rozporządzenia nr 2020-315, w drodze odstępstwa od przepisów prawa francuskiego wdrażających art. 12 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302, w przypadku gdy umowa sprzedaży podróży i pobytu jest „rozwiązana” w okresie od dnia 1 marca do dnia 15 września 2020 r., organizator lub sprzedawca detaliczny może zaproponować, zamiast pełnego zwrotu wpłat dokonanych na podstawie „rozwiązanej umowy”, bon, który klient może wykorzystać w określonych warunkach. Ów art. 1 określa warunki, na jakich w razie nieskorzystania z tego bonu podróżny ma prawo do pełnego zwrotu tych wpłat.

13

Z postanowienia odsyłającego wynika, że taka oferta powinna była zostać przedstawiona nie później niż trzy miesiące po powiadomieniu o „rozwiązaniu” danej umowy i że następnie oferta ta była ważna przez okres 18 miesięcy. Dopiero po upływie tego osiemnastomiesięcznego okresu i w przypadku braku akceptacji przez danego klienta zaoferowanej mu usługi identycznej lub równoważnej z usługą, której dotyczyła „rozwiązana umowa”, dany przedsiębiorca jest zobowiązany do pełnego zwrotu wpłat dokonanych na podstawie tej umowy.

14

Skarżące w postępowaniu głównym, dwa stowarzyszenia mające na celu ochronę interesów konsumentów, wniosły do sądu odsyłającego skargę o stwierdzenie nieważności rozporządzenia nr 2020-315, podnosząc, że przepisy tego rozporządzenia naruszają art. 12 dyrektywy 2015/2302, w którym przewidziano w szczególności prawo zainteresowanego podróżnego – w wypadku rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej w następstwie wystąpienia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” – do uzyskania pełnego zwrotu wpłat dokonanych z tytułu tej imprezy turystycznej nie później niż 14 dni po rozwiązaniu umowy, a także naruszają wolną konkurencję na jednolitym rynku oraz cel harmonizacji realizowany przez tę dyrektywę.

15

Sąd odsyłający wskazuje, że przepisy rozporządzenia nr 2020-315 zostały przyjęte w celu zapewnienia płynności finansowej i wypłacalności usługodawców, o których mowa w tych przepisach, w sytuacji gdy ponad 7000 podmiotów gospodarczych z sektora podróży i pobytu zarejestrowanych we Francji – które muszą zmierzyć się, ze względu na pandemię COVID-19 dotyczącą jednocześnie nie tylko Francji i większości państw Europy, lecz również prawie wszystkich kontynentów, z liczbą odwołań zamówionych usług o nieznanej wcześniej skali i z niemal zerowymi zamówieniami – znalazło się w poważnych trudnościach, przy czym natychmiastowy zwrot wszystkich wpłat dotyczących odwołanych w ten sposób usług mógł, w świetle takich okoliczności, zagrozić istnieniu tych podmiotów gospodarczych i w konsekwencji możliwości uzyskania przez zainteresowanych klientów zwrotu tych wpłat.

16

Sąd ten wyjaśnia ponadto, że łączna kwota bonów wystawionych przez francuskich przedsiębiorców do dnia 15 września 2020 r., czyli do końca okresu stosowania rozporządzenia nr 2020-315, wynosi 990 mln EUR, co stanowi 10 % obrotu rozpatrywanego sektora w zwykłym roku.

17

W tych okolicznościach Conseil d’État (rada stanu, Francja) postanowiła zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

18

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy w następstwie rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej organizator tej imprezy turystycznej ma obowiązek na podstawie tego przepisu zwrócić danemu podróżnemu wszystkie wpłaty dokonane z tytułu tej imprezy turystycznej, taki zwrot obejmuje jedynie zwrócenie tych wpłat w formie kwoty pieniężnej, czy też, przeciwnie, może on być również dokonany według woli tego organizatora w formie bonu o wartości równej kwocie wspomnianych wpłat.

19

Należy przypomnieć, że art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 przyznaje zainteresowanemu podróżnemu prawo do rozwiązania umowy o imprezę turystyczną przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez uiszczenia kosztów rozwiązania umowy, jeżeli „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności”, występujące w danym miejscu docelowym lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie, mają poważne konsekwencje dla realizacji tej imprezy turystycznej lub dla przewozu pasażerów do tego miejsca docelowego. W przypadku rozwiązania tej umowy o udział w imprezie turystycznej na podstawie tego art. 12 ust. 2 podróżny ten ma prawo do pełnego zwrotu wpłat dokonanych z tytułu wspomnianej imprezy turystycznej.

20

Ponadto zgodnie z art. 12 ust. 3 lit. b) tej dyrektywy, jeżeli dany organizator imprez turystycznych nie może wykonać umowy o udział w imprezie turystycznej ze względu na „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” i powiadamia zainteresowanego podróżnego o rozwiązaniu tej umowy bez zbędnej zwłoki przed rozpoczęciem imprezy turystycznej, może on rozwiązać wspomnianą umowę i zwrócić w całości temu podróżnemu wpłaty dokonane w związku z tą imprezą turystyczną, lecz nie jest zobowiązany do zapłaty dodatkowej rekompensaty.

21

Co więcej, w art. 12 ust. 4 wspomnianej dyrektywy uściślono w szczególności, że zwroty na rzecz wspomnianego podróżnego są dokonywane bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie nie później niż 14 dni po rozwiązaniu tej umowy o udział w imprezie turystycznej.

22

W niniejszym wypadku sąd odsyłający zadaje pytanie pierwsze w kontekście przyjęcia przez rząd francuski rozporządzenia nr 2020-315, którego art. 1 zezwolił organizatorom imprez turystycznych – co się tyczy „rozwiązań” umów, o których powiadomiono w okresie od dnia 1 marca do dnia 15 września 2020 r. – na spełnienie ich obowiązku zwrotu poprzez zaoferowanie zainteresowanemu podróżnemu, nie później niż trzy miesiące po powiadomieniu o „rozwiązaniu” danej umowy o udział w imprezie turystycznej, bonu o wartości równej wpłatom dokonanym z tytułu tej imprezy turystycznej, przy czym taka oferta obowiązuje przez okres 18 miesięcy.

23

Aby odpowiedzieć na pytanie, czy ta oferta może stanowić „zwrot” w rozumieniu art. 12 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302, należy przede wszystkim zauważyć, że dyrektywa ta nie zawiera żadnej definicji pojęcia „zwrotu”.

24

Następnie z utrwalonego orzecznictwa wynika, że ustalenia znaczenia i zakresu pojęć, których definicji prawo Unii nie zawiera, należy dokonywać zgodnie z ich zwyczajowym znaczeniem w języku potocznym, z uwzględnieniem jednocześnie kontekstu, w jakim są one użyte, i celów uregulowania, którego są częścią (wyrok z dnia 18 marca 2021 r., Kuoni Travel, C‑578/19, EU:C:2021:213, pkt 37).

25

Zgodnie z jego zwyczajowym znaczeniem w języku potocznym termin „zwrot” odnosi się do zwrócenia danej osobie kwoty pieniężnej, którą wypłaciła lub zapłaciła tytułem zaliczki innej osobie, i oznacza w związku z tym dla tej ostatniej osoby zwrócenie owej kwoty pierwszej osobie. Takie znaczenie wynika zresztą jednoznacznie z brzmienia art. 12 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302 rozpatrywanego w całości, w którym uściślono, że pełny zwrot dotyczy „wpłat dokonanych” z tytułu imprezy turystycznej, co rozwiewa w ten sposób wszelkie wątpliwości co do przedmiotu zwrotu – dotyczącego kwoty pieniężnej.

26

Z powyższego wynika, że pojęcie „zwrotu” w rozumieniu art. 12 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302 oznacza zwrócenie wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej w formie kwoty pieniężnej.

27

Takiego sposobu wykładni nie podważa argument rządu słowackiego dotyczący rozróżnienia terminologicznego, jakie miało być dokonane, co się tyczy tego pojęcia, w szczególności w wersjach językowych niemieckiej i angielskiej art. 12 ust. 4 dyrektywy 2015/2302, pomiędzy z jednej strony zwrotem wpłat („reimbursement” w języku angielskim, „Rückzahlung” w języku niemieckim), o którym mowa w art. 12 ust. 1 tej dyrektywy, a z drugiej strony „zwrotem” („refund” w języku angielskim, „Erstattung” w języku niemieckim), o którym mowa w szczególności w art. 12 ust. 2 i 3 wspomnianej dyrektywy – przy czym zwrot ten obejmuje zdaniem tego rządu również odszkodowanie w formie innej niż kwota pieniężna.

28

W istocie nie tylko takie rozróżnienie terminologiczne jest całkowicie zgodne z wykładnią tych przepisów wymagającą zwrotu w formie kwoty pieniężnej, lecz również – nawet przy założeniu, że byłoby inaczej – z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że sformułowania użytego w jednej z wersji językowych przepisu prawa Unii nie można traktować jako jedynej podstawy jego wykładni lub przyznawać mu w tym zakresie pierwszeństwa względem innych wersji językowych, ponieważ w przypadku wystąpienia rozbieżności między różnymi wersjami językowymi tekstu aktu prawnego Unii wspomniany przepis należy interpretować z uwzględnieniem ogólnej systematyki i celu uregulowania, którego stanowi część (zob. podobnie wyrok z dnia 9 lipca 2020 r., Banca Transilvania, C‑81/19, EU:C:2020:532, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

Tymczasem kontekst art. 12 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302 i cel tej dyrektywy jedynie potwierdzają wykładnię literalną przyjętą w pkt 26 niniejszego wyroku.

30

Co się tyczy bowiem, po pierwsze, kontekstu tego przepisu, okoliczność, że zgodnie z art. 12 ust. 4 tej dyrektywy zwrot musi nastąpić nie później niż 14 dni po rozwiązaniu danej umowy o udział w imprezie turystycznej, wskazuje na to, że zwrot ten powinien nastąpić w formie kwoty pieniężnej, ponieważ termin ten ma na celu zagwarantowanie, że dany podróżny będzie mógł wkrótce po rozwiązaniu tej umowy ponownie swobodnie dysponować kwotą wypłaconą w celu zapłaty za tę imprezę turystyczną. Natomiast nałożenie takiego terminu byłoby mało użyteczne, gdyby ten podróżny musiał ograniczyć się do bonu lub innej usługi odroczonej w czasie, z której mógłby on w każdym razie skorzystać dopiero po upływie tego terminu.

31

Ponadto, jak zauważyła również w istocie rzecznik generalna w pkt 26 opinii, szerszy kontekst, w jaki wpisuje się dyrektywa 2015/2302, a mianowicie kontekst dziedziny praw podróżnych i ochrony konsumentów, wskazuje, że w sytuacji gdy prawodawca Unii przewiduje w danym akcie ustawodawczym dotyczącym tej dziedziny możliwość zastąpienia obowiązku zapłaty kwoty pieniężnej usługą w innej formie, taką jak w szczególności oferta bonów, możliwość ta jest wyraźnie przewidziana w tym akcie ustawodawczym. Brak jakiegokolwiek odniesienia w treści art. 12 dyrektywy 2015/2302 do takiej możliwości potwierdza zatem, że artykuł ten dotyczy wyłącznie zwrotów w formie kwoty pieniężnej.

32

Po drugie, co się tyczy celu realizowanego przez dyrektywę 2015/2302, z art. 1 tej dyrektywy w związku z jej motywem 5 wynika, że cel ten polega na przyczynieniu się do właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego i osiągnięcia wysokiego, możliwie ujednoliconego poziomu ochrony konsumentów [zob. podobnie wyrok z dnia 12 stycznia 2023 r., FTI Touristik (Impreza turystyczna na Wyspach Kanaryjskich), C‑396/21, EU:C:2023:10, pkt 29].

33

Przyznane podróżnym w art. 12 ust. 2 i 3 wspomnianej dyrektywy prawo do zwrotu odpowiada temu celowi związanemu z ochroną konsumentów, w związku z czym wykładnia pojęcia „zwrotu” w rozumieniu tego art. 12, zgodnie z którą dany podróżny ma prawo do uzyskania zwrotu wpłat dokonanych z tytułu danej imprezy turystycznej w formie kwoty pieniężnej, którą będzie mógł swobodnie dysponować, może w większym stopniu przyczynić się do ochrony jego interesów, a tym samym do realizacji tego celu, niż wykładnia, zgodnie z którą wystarczyłoby, aby dany organizator zaoferował mu bon lub inną formę odroczonej rekompensaty.

34

Pozostaje to bez uszczerbku dla możliwości wyrażenia przez podróżnego będącego stroną umowy o udział w imprezie turystycznej dobrowolnej zgody na przyjęcie bonu zamiast zwrotu w formie kwoty pieniężnej, o ile taka możliwość nie pozbawia go jego prawa do tego zwrotu – jak wskazano to w motywie 9 zalecenia 2020/648.

35

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 12 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy w następstwie rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej organizator tej imprezy turystycznej ma obowiązek na podstawie tego przepisu zwrócić danemu podróżnemu wszystkie wpłaty dokonane z tytułu wspomnianej imprezy turystycznej, taki zwrot obejmuje jedynie zwrócenie tych wpłat w formie kwoty pieniężnej.

36

Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 2–4 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, zgodnie z którymi organizatorzy imprez turystycznych są czasowo zwolnieni, w kontekście wybuchu światowego kryzysu zdrowotnego uniemożliwiającego wykonanie umów o udział w imprezie turystycznej, z ciążącego na nich obowiązku zwrotu danym podróżnym, najpóźniej w terminie 14 dni po rozwiązaniu umowy, wszystkich wpłat dokonanych z tytułu rozwiązanej umowy, w tym gdy takie przepisy mają na celu zapobieżenie sytuacji, w której – ze względu na znaczną liczbę spodziewanych żądań zwrotu wpłat – wypłacalność tych organizatorów podróży byłaby naruszona w stopniu zagrażającym ich istnieniu, a także zachowanie w ten sposób rentowności w rozpatrywanym sektorze.

37

Na wstępie należy zauważyć, że w świetle odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2015/2302 nakładają na organizatorów imprez turystycznych obowiązek zwrotu danym podróżnym, w formie kwoty pieniężnej, wszystkich wpłat dokonanych z tytułu danej umowy o udział w imprezie turystycznej, gdy ta umowa zostaje rozwiązana z powodu zaistnienia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”, które mają istotny wpływ na wykonanie wspomnianej umowy o udział w imprezie turystycznej lub uniemożliwiają jej wykonanie.

38

Jak przypomniano w pkt 22 niniejszego wyroku, art. 1 rozporządzenia nr 2020-315 zezwolił organizatorom imprez turystycznych – co się tyczy „rozwiązań” umów, o których powiadomiono w okresie od dnia 1 marca do dnia 15 września 2020 r., czyli w okresie, który rozpoczął się tuż przed wybuchem pandemii COVID-19 i zakończył się kilka miesięcy po niej – na zaoferowanie zainteresowanemu podróżnemu, nie później niż trzy miesiące po powiadomieniu o „rozwiązaniu” danej umowy o udział w imprezie turystycznej, bonu zamiast zwrotu w formie kwoty pieniężnej wpłat dokonanych z tytułu tej umowy, przy czym taki zwrot staje się obowiązkowy dopiero po upływie okresu ważności bonu wynoszącego 18 miesięcy.

39

Jako że pytanie drugie ma zasadniczo na celu umożliwienie sądowi odsyłającemu dokonania oceny zgodności takiej regulacji krajowej z obowiązkiem pełnego zwrotu ciążącym na danym organizatorze podróży, określonym w art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2015/2302, pytanie to opiera się zatem koniecznie na założeniu, że przesłanki stosowania tego przepisu, w szczególności przesłanka dotycząca wystąpienia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”, są w niniejszym przypadku spełnione.

40

Rządy czeski, włoski i słowacki podnoszą, że art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2015/2302 nie ma zastosowania w kontekście kryzysu zdrowotnego w skali światowej, takiego jak kryzys wywołany pandemią COVID-19, ponieważ takie zdarzenie nie wchodzi w zakres pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu tego przepisu. Rozwiązania umów dokonane z powodu tego kryzysu nie mogą zatem uprawniać do pełnego zwrotu wpłat dokonanych z tytułu odwołanych imprez turystycznych.

41

Należy zatem zbadać w pierwszej kolejności, czy światowy kryzys zdrowotny, taki jak pandemia COVID-19, może wchodzić w zakres pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2015/2302, w związku z czym przepis ten może mieć zastosowanie do rozwiązania umów, o których mowa w uregulowaniu krajowym takim jak art. 1 rozporządzenia nr 2020-315.

42

W tym względzie należy przypomnieć, że pojęcie to zostało zdefiniowane w art. 3 pkt 12 dyrektywy 2015/2302 jako „sytuacj[a] poza kontrolą strony powołującej się na taką sytuację i której skutków nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto wszelkie rozsądne działania”.

43

Ponadto w motywie 31 tej dyrektywy uściślono zakres tego pojęcia, wskazując, że „[m]ogą one obejmować na przykład działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży lub katastrofy naturalne, takie jak powodzie lub trzęsienia ziemi, lub warunki pogodowe uniemożliwiające bezpieczną podróż do miejsca docelowego uzgodnionego w umowie o udział w imprezie turystycznej”.

44

Poza tym, jak przypomniano w pkt 19 niniejszego wyroku, z art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 wynika, że „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” mogą jedynie uzasadniać rozwiązanie umowy przez zainteresowanego podróżnego, dające mu prawo do pełnego zwrotu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, jeżeli wystąpiły one „w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie” i „w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub […] w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego”.

45

O ile do celów rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej kwalifikacja danego wydarzenia jako sytuacji wchodzącej w zakres pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu tej dyrektywy zależy koniecznie od konkretnych okoliczności danej sprawy, w szczególności zaś od konkretnie uzgodnionych usług turystycznych, a także od konsekwencji tego wydarzenia w przewidywanym miejscu przeznaczenia, o tyle światowy kryzys zdrowotny taki jak pandemia COVID-19 należy, jako taki, uznać za mogący wchodzić w zakres tego pojęcia.

46

Takie zdarzenie w sposób oczywisty nie podlega bowiem jakiejkolwiek kontroli, a jego konsekwencji nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto wszelkie racjonalne środki. Zdarzenie to wskazuje ponadto na istnienie „znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego”, o którym mowa w motywie 31 wspomnianej dyrektywy.

47

Nie ma w tym względzie znaczenia okoliczność, że – podobnie jak w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy – w motywie tym zilustrowano te sformułowania, posługując się przykładem „wybuchu epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży”, ponieważ takie uściślenie nie ma na celu ograniczenia zakresu pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” do wydarzeń lokalnych, lecz ma na celu wykazanie, że okoliczności te muszą w każdym razie wystąpić w szczególności w przewidywanym miejscu przeznaczenia i mieć z tego tytułu poważne konsekwencje dla realizacji danej imprezy turystycznej.

48

W tym względzie, jak zauważyła również w istocie rzecznik generalna w pkt 58 opinii, skoro rozprzestrzenianie się poważnej choroby w docelowym miejscu podróży może wchodzić w zakres tego pojęcia, to a fortiori powinno być tak w przypadku rozprzestrzeniania się poważnej choroby w skali światowej, ponieważ skutki tej ostatniej dotyczą również tego docelowego miejsca podróży.

49

Ponadto wykładnia art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2015/2302, zgodnie z którą przepis ten ma zastosowanie wyłącznie do wydarzeń o zasięgu lokalnym, z wyłączeniem wydarzeń o szerszym zasięgu, byłaby sprzeczna, po pierwsze, z zastosowaniem zasady pewności prawa, ponieważ w braku jakiegokolwiek kryterium rozgraniczenia przewidzianego w tym celu w tej dyrektywie rozgraniczenie między tymi dwiema kategoriami zdarzeń mogłoby być niejasne i zmienne, co ostatecznie spowodowałoby niepewność korzystania z ochrony przyznanej na mocy wspomnianego przepisu.

50

Po drugie, wykładnia ta byłaby niespójna w świetle określonego w dyrektywie 2015/2302 celu związanego z ochroną konsumentów. Oznaczałaby ona bowiem, że podróżni, którzy rozwiązują swoją umowę o udział w imprezie turystycznej, powołując się na pojawienie się choroby o zasięgu lokalnym, nie byliby zobowiązani do zapłaty opłaty za rozwiązanie umowy, podczas gdy podróżni, którzy rozwiązują tę umowę ze względu na pojawienie się choroby o zasięgu światowym, musieliby uiścić takie koszty, w związku z czym zainteresowani podróżni korzystaliby z niższego poziomu ochrony w przypadku wystąpienia światowego kryzysu zdrowotnego niż w przypadku wystąpienia choroby o zasięgu lokalnym.

51

W świetle powyższego należy stwierdzić, że pojęcie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2015/2302 może obejmować wybuch światowego kryzysu zdrowotnego, w związku z czym przepis ten może być stosowany do rozwiązywania umów o udział w imprezie turystycznej, jeżeli takie rozwiązanie umowy jest oparte na konsekwencjach spowodowanych takim wydarzeniem.

52

W drugiej kolejności rząd francuski podnosi jednak, że sytuacja taka jak kryzys zdrowotny związany z pandemią COVID-19 ma taką skalę, że stanowi również przypadek „siły wyższej” – które to pojęcie może obejmować przypadki, których cechy wykraczają poza sytuacje przewidziane przy przyjmowaniu art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2015/2302. Rząd ten wywodzi z tego, że państwa członkowskie mogą z tego tytułu odstąpić od stosowania tego przepisu w odniesieniu do takich przypadków.

53

W tym względzie, po pierwsze, należy przypomnieć, że jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, ponieważ pojęcie „siły wyższej” nie ma jednakowej treści w różnych dziedzinach stosowania prawa Unii, jego znaczenie powinno zostać ustalone w oparciu o ramy prawne, w których ma ono wywierać skutki (wyrok z dnia 25 stycznia 2017 r., Vilkas, C‑640/15, EU:C:2017:39, pkt 54).

54

Tymczasem, jak przyznaje sam rząd francuski, pojęcie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2015/2302 jest zbliżone do pojęcia „siły wyższej” zdefiniowanego w utrwalonym orzecznictwie, a mianowicie jako dotyczące nietypowych i nieprzewidywalnych okoliczności, zewnętrznych w stosunku do podmiotu, który się na nie powołuje, których konsekwencji nie można uniknąć mimo dołożenia wszelkich starań (wyrok z dnia 4 marca 2010 r., Komisja/Włochy, C‑297/08, EU:C:2010:115, pkt 85). A zatem, pomimo braku jakiegokolwiek odniesienia w tej dyrektywie do siły wyższej, to pojęcie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” konkretyzuje pojęcie „siły wyższej” w ramach wspomnianej dyrektywy.

55

Po drugie, jak zauważyła również rzecznik generalna w pkt 55 opinii, geneza dyrektywy 2015/2302, a w szczególności prace przygotowawcze do tej dyrektywy, potwierdzają, że wspomniane pojęcie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” zastąpiło pojęcie „siły wyższej”, zawarte w dyrektywie Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek (Dz.U. 1990, L 158, s. 59), która została uchylona i zastąpiona dyrektywą 2015/2302.

56

W związku z tym pojęcie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 i art. 12 ust. 3 lit. b) tej dyrektywy stanowi wyczerpujące zastosowanie pojęcia „siły wyższej” do celów wspomnianej dyrektywy.

57

W związku z tym państwa członkowskie nie mogą zwolnić organizatorów imprez turystycznych ze względu na siłę wyższą, chociażby tymczasowo, z obowiązku zwrotu wpłat przewidzianego w art. 12 ust. 2–4 dyrektywy 2015/2302, ponieważ ani ten przepis, ani żaden inny przepis tej dyrektywy nie stanowią wyjątku od wiążącego charakteru tego obowiązku z tytułu siły wyższej (zob. analogicznie wyrok z dnia 26 września 2013 r., ÖBB-Personenverkehr, C‑509/11, EU:C:2013:613, pkt 49, 50).

58

Z powyższego wynika, że w przypadku rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej w następstwie wybuchu światowego kryzysu zdrowotnego zainteresowani organizatorzy imprez turystycznych są zobowiązani do zwrotu danym podróżnym wszystkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej na warunkach przewidzianych w art. 12 ust. 4 tej dyrektywy.

59

W trzeciej kolejności, co się tyczy kwestii, czy dyrektywa 2015/2302 pozwala jednak państwom członkowskim w okolicznościach światowego kryzysu zdrowotnego takiego jak pandemia COVID-19 na zwolnienie organizatorów imprez turystycznych z takiego obowiązku zwrotu wpłat, należy zauważyć, że z art. 4 tej dyrektywy wynika, iż – o ile dyrektywa ta nie stanowi inaczej – ma ona na celu pełną harmonizację rozpatrywanej dziedziny, w związku z czym państwa członkowskie nie mogą przyjąć przepisów odbiegających od przepisów określonych w tej dyrektywie, w szczególności bardziej rygorystycznych przepisów mających na celu zapewnienie odmiennego poziomu ochrony danych podróżnych.

60

Ponadto z art. 23 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302 wynika, że prawa przyznane zainteresowanym podróżnym na mocy tej dyrektywy mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

61

Tymczasem zwolnienie organizatorów imprez turystycznych z ich obowiązku zwrotu danym podróżnym wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej oznacza, z naruszeniem art. 4 dyrektywy 2015/2302, obniżenie poziomu ochrony tych podróżnych wynikającego z art. 12 ust. 2–4 tej dyrektywy.

62

W konsekwencji uregulowanie krajowe zwalniające organizatorów imprez turystycznych z obowiązku zwrotu wpłat, ciążącego na nich na mocy art. 12 ust. 2–4 dyrektywy 2015/2302, narusza ten przepis.

63

Rząd słowacki podnosi jednak, że państwa członkowskie mogą w kontekście wdrażania dyrektywy 2015/2302 powoływać się na siłę wyższą w celu przyjęcia takiego uregulowania, jeżeli niekorzystna sytuacja związana ze światowym kryzysem zdrowotnym, takim jak pandemia COVID-19, a w szczególności konsekwencje finansowe, jakie z tego wynikają dla sektora turystyki, uniemożliwiają im wywiązanie się z ciążącego na nich obowiązku wdrożenia tej dyrektywy.

64

W tym względzie należy przede wszystkim podkreślić, że ze stwierdzenia zawartego w pkt 62 niniejszego wyroku wynika, iż takie uregulowanie krajowe może stanowić naruszenie ciążącego na każdym z państw członkowskich będących adresatami dyrektywy 2015/2302 obowiązku przyjęcia, w ich krajowych porządkach prawnych, wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia pełnej skuteczności tej dyrektywy – zgodnie z zamierzonym w niej celem (zob. podobnie wyrok z dnia 12 lipca 2022 r., Nord Stream 2/Parlament i Rada, C‑348/20 P, EU:C:2022:548, pkt 69).

65

Ponadto Trybunał orzekł, że obawa przed trudnościami wewnętrznymi nie może uzasadniać niestosowania przez państwo członkowskie w sposób prawidłowy prawa Unii (wyrok z dnia 17 lutego 2009 r., Azelvandre, C‑552/07, EU:C:2009:96, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

66

Jest prawdą, że z orzecznictwa Trybunału wydanego w ramach postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego na podstawie art. 258 TFUE wynika, że jeżeli państwo członkowskie nie zastosowało się do zobowiązań wynikających z prawa Unii, nie jest wykluczone, że może ono powołać się w odniesieniu do takiej niezgodności na siłę wyższą.

67

W tym względzie zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, nawet jeśli definicja „siły wyższej” nie wymaga wystąpienia całkowitego braku możliwości działania, to jednak wymaga ona, aby brak dojścia do skutku danego faktu był spowodowany przez okoliczności zewnętrzne w stosunku do podmiotu, który się na nie powołuje, nietypowe i nieprzewidywalne, których konsekwencji nie można uniknąć mimo dołożenia wszelkich starań, przy czym na sytuację siły wyższej można się powołać jedynie przez okres niezbędny do zaradzenia tym trudnościom (zob. podobnie wyroki: z dnia 13 grudnia 2001 r., Komisja/Francja, C‑1/00, EU:C:2001:687, pkt 131 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 4 marca 2010 r., Komisja/Włochy, C‑297/08, EU:C:2010:115, pkt 85 i przytoczone tam orzecznictwo).

68

Tymczasem nawet przy założeniu, że orzecznictwo to można interpretować w ten sposób, iż pozwala ono państwom członkowskim na skuteczne podniesienie przed ich sądami krajowymi, że niezgodność uregulowania krajowego z przepisami dyrektywy jest uzasadniona siłą wyższą, aby w ten sposób doprowadzić do tego, by uregulowanie to mogło być nadal stosowane przez niezbędny okres, należy stwierdzić, że uregulowanie krajowe takie jak art. 1 rozporządzenia nr 2020-315 z całą pewnością nie spełnia przesłanek dotyczących powołania się na siłę wyższą, wynikających ze wspomnianego orzecznictwa.

69

W tym względzie, po pierwsze, mimo że kryzys zdrowotny o takim zasięgu jak kryzys związany z pandemią COVID-19 jest zewnętrzny w stosunku do zainteresowanego państwa członkowskiego, a także nietypowy i nieprzewidywalny, uregulowanie krajowe, które zwalnia w sposób ogólny wszystkich organizatorów imprez turystycznych z obowiązku zwrotu wpłat przewidzianego w art. 12 ust. 2–4 dyrektywy 2015/2302 – co się tyczy rozwiązań umów zgłoszonych w z góry określonym okresie kilku miesięcy – nie może, ze względu na sam swój charakter, być uzasadnione ograniczeniami wynikającymi z takiego zdarzenia, a tym samym spełniać przesłanek powołania się na siłę wyższą.

70

Prowadząc bowiem w rzeczywistości do ogólnego czasowego zawieszenia tego obowiązku zwrotu wpłat, stosowanie takiego uregulowania nie ogranicza się wyłącznie do przypadków, w których takie ograniczenia, w szczególności finansowe, faktycznie ujawniły się, lecz rozciąga się na wszystkie umowy, które zostały rozwiązane w okresie odniesienia – bez uwzględnienia konkretnej i indywidualnej sytuacji finansowej zainteresowanych organizatorów imprez turystycznych.

71

Po drugie, z akt sprawy, jakimi dysponuje Trybunał, nie wynika, by konsekwencji finansowych, którym miało zapobiec uregulowanie zawarte w art. 1 rozporządzenia nr 2020-315, nie można było uniknąć inaczej niż poprzez naruszenie art. 12 ust. 2–4 dyrektywy 2015/2302, a w szczególności poprzez przyjęcie na rzecz zainteresowanych organizatorów imprez turystycznych określonych środków pomocy państwa, które mogą być dozwolone na podstawie art. 107 ust. 2 lit. b) TFUE – z której to możliwości skorzystały inne państwa członkowskie, jak wskazała rzecznik generalna w pkt 82–84 opinii.

72

W tym kontekście, o ile kilka rządów podkreśliło okoliczność, że przyjęcie takich środków pomocy państwa było związane dla znacznej liczby państw członkowskich ze szczególnymi trudnościami, ponieważ możliwość przyjęcia tych środków w krótkim terminie była w szczególności uzależniona od istniejących struktur organizacyjnych sektora imprez turystycznych oraz od czasu niezbędnego dla przyjęcia takich środków zgodnie z procedurami wewnętrznymi, o tyle należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału państwo członkowskie nie może powoływać się na trudności o charakterze wewnętrznym w celu uzasadnienia uchybienia zobowiązaniom wynikającym z prawa Unii (wyroki: z dnia 25 czerwca 2013 r., Komisja/Republika Czeska, C‑241/11, EU:C:2013:423, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 6 listopada 2014 r., Komisja/Belgia, C‑395/13, EU:C:2014:2347, pkt 51).

73

W tym kontekście nie można również uwzględnić argumentu podniesionego w szczególności przez rząd czeski, zgodnie z którym rozwiązanie polegające na przyznaniu pomocy państwa powinno być „ostatecznym środkiem naprawczym”. Wystarczy bowiem zauważyć w tym względzie, że prawo Unii pozwala państwom członkowskim, przy założeniu spełnienia określonych w tym celu warunków, przewidzieć pewne formy pomocy państwa, a w szczególności te, które można uznać za zgodne z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 107 ust. 2 lit. b) TFUE, podczas gdy prawo to nie pozwala im właśnie na uchybienie ciążącemu na nich obowiązkowi przyjęcia w ich krajowych porządkach prawnych wszelkich środków niezbędnych do zapewnienia pełnej skuteczności dyrektywy – w niniejszym przypadku dyrektywy 2015/2302.

74

Należy ponadto zauważyć, że państwa członkowskie miały również możliwość ustanowienia przepisów mających na celu nie nałożenie obowiązku, lecz zachęcanie lub ułatwienie dobrowolnego przyjmowania przez zainteresowanych podróżnych bonów zamiast zwrotu wpłat w formie kwoty pieniężnej, ponieważ takie rozwiązania mogą również przyczynić się do złagodzenia problemów z płynnością finansową zainteresowanych organizatorów imprez turystycznych – jak wskazano to w zaleceniu 2020/648, a w szczególności w jego motywie 15.

75

Po trzecie, jak zauważyła również rzecznik generalna w pkt 80 opinii, uregulowanie krajowe takie jak art. 1 rozporządzenia nr 2020-315 – w zakresie, w jakim przewidziano w nim zwolnienie organizatorów imprez turystycznych z obowiązku zwrotu wpłat przez okres do 21 miesięcy od dnia powiadomienia o „rozwiązaniu” danej umowy o udział w imprezie turystycznej – w sposób oczywisty nie jest skonstruowane w ten sposób, by ograniczyć jego skutki do okresu niezbędnego do zaradzenia trudnościom spowodowanym zdarzeniem mogącym stanowić siłę wyższą.

76

W świetle całości powyższych rozważań na pytanie drugie należy odpowiedzieć, że art. 12 ust. 2–4 dyrektywy 2015/2302 w związku z art. 4 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, zgodnie z którymi organizatorzy imprez turystycznych są czasowo zwolnieni, w kontekście wybuchu światowego kryzysu zdrowotnego uniemożliwiającego wykonanie umów o udział w imprezie turystycznej, z ciążącego na nich obowiązku zwrotu danym podróżnym, najpóźniej w terminie 14 dni po rozwiązaniu umowy, wszystkich wpłat dokonanych z tytułu rozwiązanej umowy, w tym gdy takie przepisy mają na celu zapobieżenie sytuacji, w której – ze względu na znaczną liczbę spodziewanych żądań zwrotu wpłat – wypłacalność tych organizatorów podróży byłaby naruszona w stopniu zagrażającym ich istnieniu, a także zachowanie w ten sposób rentowności w rozpatrywanym sektorze.

77

Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy prawo Unii należy interpretować w ten sposób, że zezwala ono sądowi krajowemu, rozpatrującemu skargę o stwierdzenie nieważności przepisów krajowych niezgodnych z art. 12 ust. 2–4 dyrektywy 2015/2302, na dostosowanie w czasie skutków jego orzeczenia stwierdzającego nieważność tych przepisów krajowych.

78

Należy przypomnieć, że do organów danego państwa członkowskiego należy podjęcie wszelkich ogólnych lub szczególnych środków w celu zapewnienia na ich terytorium przestrzegania prawa Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 21 czerwca 2007 r., Jonkman i in., od C‑231/06 do C‑233/06, EU:C:2007:373, pkt 38).

79

W tym względzie z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zgodnie z zasadą lojalnej współpracy przewidzianą w art. 4 ust. 3 TUE państwa członkowskie są zobowiązane do usuwania bezprawnych skutków naruszenia prawa Unii, przy czym taki obowiązek ciąży, w ramach ich kompetencji, na każdym organie danego państwa członkowskiego, w tym na sądach krajowych rozpoznających skargę na akt krajowy skutkujący takim naruszeniem (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2019 r., Inter-Environnement Wallonie i Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen, C‑411/17, EU:C:2019:622, pkt 170, 171 i przytoczone tam orzecznictwo).

80

Z powyższego wynika, że w przypadku gdy sąd krajowy rozpatruje skargę o stwierdzenie nieważności uregulowania krajowego, które uważa za niezgodne z prawem Unii, jest on zobowiązany – zgodnie z przepisami proceduralnymi mającymi zastosowanie do takich skarg przewidzianymi w jego wewnętrznym porządku prawnym oraz z poszanowaniem zasad równoważności i skuteczności – do stwierdzenia nieważności tego uregulowania.

81

Jest prawdą, że Trybunał przyznał sądom krajowym w wyjątkowych okolicznościach możliwość dostosowania skutków wydanych przez nie orzeczeń o stwierdzeniu nieważności uregulowania krajowego uznanego za niezgodne z prawem Unii.

82

Z orzecznictwa Trybunału wynika zatem, że sąd krajowy może – biorąc pod uwagę istnienie nadrzędnych względów związanych z ochroną środowiska lub z koniecznością uniknięcia rzeczywistego i poważnego zagrożenia przerwania dostaw energii elektrycznej w danym państwie członkowskim – w drodze wyjątku i w każdym konkretnym przypadku z osobna być uprawniony do stosowania przepisu krajowego upoważniającego go do utrzymania w mocy niektórych skutków aktu krajowego, którego nieważność stwierdzono, o ile spełnione są warunki określone w tym orzecznictwie (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2019 r., Inter-Environnement Wallonie i Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen, C‑411/17, EU:C:2019:622, pkt 178, 179).

83

Jednakże w niniejszej sprawie, po pierwsze, jak zauważyła również rzecznik generalna w pkt 101 opinii, jakkolwiek poważne były konsekwencje finansowe wywołane przez pandemię COVID-19 w sektorze imprez turystycznych, na które powołuje się sąd odsyłający w ramach pytania trzeciego, należy stwierdzić, że takie zagrożenie interesów gospodarczych podmiotów działających w tym sektorze nie jest porównywalne z nadrzędnymi względami związanymi z ochroną środowiska lub z zaopatrzeniem w energię elektryczną w danym państwie członkowskim, które rozpatrywano w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 28 lutego 2012 r., Inter-Environnement Wallonie i Terre wallonne (C‑41/11, EU:C:2012:103, pkt 57).

84

Po drugie, należy wskazać, że na rozprawie rząd francuski wskazał, iż szkoda wynikająca w niniejszej sprawie ze stwierdzenia nieważności rozporządzenia nr 2020-315 przez sąd odsyłający miałaby „ograniczone znaczenie”. W każdym razie nie wydaje się zatem, aby stwierdzenie nieważności przepisów krajowych rozpatrywanych w postępowaniu głównym mogło wywołać szkodliwe konsekwencje dla sektora imprez turystycznych – o zakresie takim, że utrzymanie w mocy ich skutków byłoby konieczne w celu ochrony interesów finansowych podmiotów działających w tym sektorze.

85

W tych okolicznościach na pytanie trzecie należy odpowiedzieć, że prawo Unii, a w szczególności zasadę lojalnej współpracy, o której mowa w art. 4 ust. 3 TUE, należy interpretować w ten sposób, że nie zezwala ono sądowi krajowemu, rozpatrującemu skargę o stwierdzenie nieważności przepisów krajowych niezgodnych z art. 12 ust. 2–4 dyrektywy 2015/2302, na dostosowanie w czasie skutków jego orzeczenia stwierdzającego nieważność tych przepisów krajowych.

86

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje: