Sprawy połączone C‑181/21 i C‑269/21

G.
przeciwko
M.S.

oraz

BC
i
DC
przeciwko
X

(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożone przez Sąd Okręgowy w Katowicach i Sąd Okręgowy w Krakowie)

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 9 stycznia 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 267 TFUE – Możliwość uwzględnienia przez sąd odsyłający orzeczenia Trybunału wydanego w trybie prejudycjalnym – Niezbędność wnioskowanej wykładni dla wydania wyroku przez sąd odsyłający – Niezawisłość sędziowska – Procedura powoływania sędziów sądów powszechnych – Możliwość podważenia postanowienia, którym prawomocnie orzeczono w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie powództwa – Możliwość wyłączenia sędziego ze składu orzekającego – Niedopuszczalność wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

Pytania prejudycjalne – Dopuszczalność – Granice – Pytania pozbawione w sposób oczywisty znaczenia dla sprawy i pytania hipotetyczne zadane w kontekście wykluczającym użyteczną odpowiedź – Pytania dotyczące spełnienia wymogów dotyczących niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w przypadku składu, w którym zasiada sędzia powołany w szczególnych okolicznościach – Kompetencja sądów krajowych do oceny zgodności z prawem obsadzenia tego składu lub podważenia prawomocnego orzeczenia wydanego przez ten skład – Brak – Niedopuszczalność

(art. 267 TFUE)

(zob. pkt 68–78)

Streszczenie

Wielka izba Trybunału uznała za niedopuszczalne dwa wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez polskich sędziów, którzy zastanawiali się nad zgodnością obsadzenia składu orzekającego w sprawach w postępowaniach głównych z wymogami dotyczącymi niezawisłego i bezstronnego sądu w rozumieniu prawa Unii.

Pierwsza z tych spraw (C‑181/21) dotyczy trzyosobowego składu orzekającego Sądu Okręgowego w Katowicach (Polska), który został wyznaczony do rozpoznania zażalenia na postanowienie o odrzuceniu sprzeciwu konsumenta od nakazu zapłaty. Wyznaczony w tej sprawie sędzia sprawozdawca powziął wątpliwość co do tego, czy ten skład ma status „sądu”, zważywszy na okoliczności, w jakich nastąpiło powołanie do Sądu Okręgowego w Katowicach sędzi A.Z., która również zasiada w tym składzie. Jego obawy dotyczą w szczególności statusu i sposobu funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa (Polska) (zwanej dalej „KRS” ( 1 )), która uczestniczy w takiej procedurze nominacyjnej.

Co się tyczy sprawy C‑269/21 trzyosobowy skład orzekający Sądu Okręgowego w Krakowie (Polska) rozpatrzył zażalenie jednego z banków na postanowienie, w którym jednoosobowy skład orzekający tego samego sądu uwzględnił złożony przez konsumentów wniosek o zabezpieczenie powództwa. Ten trzyosobowy skład orzekający zmienił zaskarżone postanowienie, oddalił ten wniosek w całości i przekazał sprawę jednoosobowemu składowi orzekającemu. Ten ostatni skład powziął wątpliwość co do zgodności z prawem Unii obsadzenia składu orzekającego w przedmiocie zażalenia banku, a w konsekwencji co do ważności jego orzeczenia. W trzyosobowym składzie orzekającym zasiadała bowiem sędzia A.T., powołana do Sądu Okręgowego w Krakowie w 2021 r. w wyniku postępowania z udziałem KRS.

W tym kontekście sędzia sprawozdawca w pierwszej sprawie i jednoosobowy skład orzekający w drugiej sprawie postanowiły zwrócić się do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi zmierzającymi w istocie do ustalenia, czy z uwagi na szczególne okoliczności, w jakich doszło do powołania sędzi A.Z. i A.T., składy orzekające, w których sędzie te zasiadają, spełniają wymogi dotyczące niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu prawa Unii i czy prawo Unii ( 2 ) wymaga wyłączenia z urzędu takich sędzi od rozpoznania spraw, o których mowa.

Ocena Trybunału

Na wstępie Trybunał przypomniał, że zarówno z brzmienia, jak i z systematyki art. 267 TFUE wynika, iż warunkiem zastosowania procedury prejudycjalnej jest w szczególności rzeczywiste istnienie przed sądem krajowym sporu, w którym sąd ten ma wydać orzeczenie pozwalające na uwzględnienie orzeczenia prejudycjalnego ( 3 ).

Trybunał zauważył następnie, że chociaż każdy sąd jest zobowiązany zbadać, czy ze względu na swój skład stanowi on niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu między innymi art. 19 ust 1 akapit drugi TUE, jeżeli pojawia się w tym względzie poważna wątpliwość, to jednak niezbędność, w rozumieniu art. 267 TFUE, dokonania wykładni w trybie prejudycjalnym, o którą zwrócono się do Trybunału, oznacza, że sąd odsyłający może sam wyciągnąć konsekwencje z tej wykładni, oceniając w jej świetle zgodność z prawem powołania innego sędziego z tego samego składu orzekającego i w razie potrzeby wyłączając tego sędziego od rozpoznania sprawy.

Nie jest tak w tym względzie w przypadku sędziego odsyłającego w sprawie C‑181/21, ponieważ ani z postanowienia odsyłającego, ani z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie wynika, by na mocy przepisów prawa krajowego mógł on samodzielnie postąpić w ten sposób. Wykładnia przepisów prawa Unii, o którą wystąpiono w sprawie C‑181/21, nie odpowiada zatem obiektywnej potrzebie związanej z orzeczeniem, które ten sędzia odsyłający mógłby sam wydać w sprawie w postępowaniu głównym.

W odniesieniu do sprawy C‑269/21 Trybunał zauważył, że sam sąd odsyłający podkreśla, iż postanowienie wydane przez trzyosobowy skład orzekający, w którym zmieniono jego własne orzeczenie i oddalono wniosek o zabezpieczenie powództwa złożony przez zainteresowanych konsumentów, nie podlega już zaskarżeniu, a zatem należy je uznać za prawomocne w świetle prawa polskiego. Otóż, chociaż sąd odsyłający wskazuje na związaną z tym postanowieniem niepewność prawną z powodu wątpliwości dotyczących prawidłowości obsadzenia składu orzekającego, który je wydał, nie przywołuje on jednak żadnego przepisu polskiego prawa procesowego, który przyznawałby mu kompetencję do przeprowadzenia – tym bardziej w składzie jednego sędziego – badania zgodności, między innymi w świetle prawa Unii, prawomocnego postanowienia wydanego w przedmiocie takiego wniosku przez sąd w składzie trzech sędziów. Z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika ponadto, że postanowienie wydane przez trzyosobowy skład orzekający wiąże sąd odsyłający oraz że ten ostatni nie jest właściwy ani do „wyłączenia” sędziego zasiadającego w składzie orzekającym, który wydał to postanowienie, ani do podważenia tego postanowienia.

Trybunał stwierdził zatem, że sąd odsyłający w sprawie C‑269/21 nie jest kompetentny na podstawie przepisów prawa krajowego do oceny zgodności z prawem, w świetle między innymi prawa Unii, obsadzenia trzyosobowego składu orzekającego, który wydał prawomocne postanowienie w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie powództwa, a w szczególności warunków powołania sędzi A.T., oraz do podważenia w razie potrzeby tego postanowienia.

W istocie, ponieważ złożony przez powodów w postępowaniu głównym wniosek o zabezpieczenie powództwa został oddalony w całości, rozpoznanie tego wniosku zostało prawomocnie zakończone przez trzyosobowy skład orzekający. Pytania przedstawione w sprawie C‑269/21 są w związku z tym nierozerwalnie związane z etapem postępowania w sprawie w postępowaniu głównym, który został prawomocnie zakończony i jest odrębny od sporu co do istoty, który jako jedyny dalej toczy się przed sądem odsyłającym. Nie odpowiadają one zatem obiektywnej potrzebie związanej z rozstrzygnięciem tego sporu, lecz zmierzają do uzyskania od Trybunału generalnej, oderwanej od potrzeb tego sporu oceny procedury powoływania sędziów sądów powszechnych w Polsce.

( 1 ) W składzie po 2018 r.

( 2 ) Zobacz art. 2 i art. 19 ust. 1 TUE w związku z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

( 3 ) Wyrok z dnia 22 marca 2022 r., Prokurator Generalny (Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego – Powołanie) (C- 508/19, EU:C:2022:201, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo].