–

w imieniu „Visma Enterprise” SIA – Z. Norenberga,

–

w imieniu Konkurences padome – V. Hitrovs,

–

w imieniu rządu łotewskiego – początkowo K. Pommere, V. Soņeca i L. Juškeviča, następnie K. Pommere w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – początkowo N. Khan, P. Berghe i I. Naglis, następnie N. Khan i P. Berghe w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 101 ust. 1 i 3 TFUE, a także art. 2 i art. 4 lit. b) rozporządzenia Komisji (UE) nr 330/2010 z dnia 20 kwietnia 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (Dz.U. 2010, L 102, s. 1).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy spółką „Visma Enterprise” SIA (dawniej „FMS Software” SIA i „FMS” SIA) a Konkurences padome (radą ds. konkurencji, Łotwa) w przedmiocie decyzji tej rady nakładającej na spółkę Visma Enterprise grzywnę ze względu na naruszenie łotewskiego prawa konkurencji, jakiego spółka ta miała się dopuścić.

3

Artykuł 2 ust. 1 rozporządzenia nr 330/2010 stanowi:

„Zgodnie z art. 101 ust. 3 [t]raktatu oraz z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia niniejszym uznaje się, że art. 101 ust. 1 [t]raktatu nie ma zastosowania do porozumień wertykalnych.

[…]”.

4

Artykuł 11 ust. 1 Konkurences likums (ustawy o prawie konkurencji) brzmi następująco:

„Zakazane są i należy uznać za nieważne od momentu ich zawarcia wszelkie porozumienia między podmiotami gospodarczymi, których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na terytorium państwa łotewskiego, w tym porozumienia dotyczące:

5

Artykuł 11 ust. 2 tej ustawy stanowi, że za obowiązujące uznaje się te porozumienia, które promują produkcję towarów, poprawę sprzedaży lub rozwój gospodarczy, przynosząc korzyści dla konsumentów, i w odniesieniu do których nie znajdują zastosowania zakazy ustanowione w ust. 1 tego artykułu, pod warunkiem że porozumienia te nie nakładają takich ograniczeń na odnośne podmioty gospodarcze, które nie byłyby konieczne dla osiągnięcia wspomnianego celu, i nie otwierają możliwości dla usunięcia konkurencji na znacznej części rynku właściwego.

6

Artykuł 11 ust. 4 wspomnianej ustawy stanowi, że Ministru kabinets (rada ministrów, Łotwa) postanowi, jakie są szczegółowe porozumienia podmiotów gospodarczych, które nie mają zasadniczego wpływu na konkurencję, jak również kryteria, zgodnie z którymi określone porozumienia zawarte między podmiotami gospodarczymi nie będą podlegać zakazowi porozumień ustanowionemu w art. 11 ust. 1.

7

Ministru kabineta Nr.797 „Noteikumi par atsevišķu vertikālo vienošanos nepakļaušanu Konkurences likuma 11.panta pirmajā daļā noteiktajam vienošanās aizliegumam” (dekret rady ministrów nr 797 w sprawie przepisów dotyczących wyłączenia stosowania zakazu karteli do niektórych porozumień wertykalnych określonych w art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji, z dnia 29 września 2008 r. (zwany dalej „dekretem nr 797/2008”) przyjęty na podstawie art. 11 ust. 4 ustawy o konkurencji, ma zastosowanie do niektórych rodzajów porozumień wertykalnych i przewiduje w tym zakresie wyłączenia.

8

Punkt 8.2.1 dekretu nr 797/2008 zezwala w wyjątkowych przypadkach na ograniczenie aktywnej sprzedaży (zachowanie dystrybutorów polegające na aktywnym poszukiwaniu klientów na nieograniczonym terytorium lub w odniesieniu do nieograniczonej klienteli), ale zakazuje ograniczeń sprzedaży pasywnej (przypadek, w którym do dystrybutora zwraca się klient nienależący do terytorium lub grupy klientów przydzielonej dystrybutorowi na wyłączność).

9

Decyzją z dnia 9 grudnia 2013 r. dotyczącą stosowania art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji do niektórych praktyk FMS Software, „RGP” SIA, „Zemgales IT centrs” SIA, „PC Konsultants” SIA, „Guno M” SIA, „Softserviss” SIA, „I.R. Finanses” SIA, FMS, „FOX” SIA (zwaną dalej „sporną decyzją”) rada ds. konkurencji zobowiązała spółki FMS Software i FMS solidarnie do zapłaty grzywny w wysokości 45000 LVL (łatów łotewskich) (około 64000 EUR).

10

W owej decyzji rada ds. konkurencji stwierdziła, że spółka FMS Software, która jest właścicielem praw autorskich do księgowego oprogramowania komputerowego Horizon i Horizon Start, zawarła z wieloma dystrybutorami umowę na dystrybucję wspomnianego oprogramowania, w której przewidziano w ramach transakcji sprzedaży korzyść dla niektórych dystrybutorów, czego skutkiem było ograniczenie konkurencji między tymi dystrybutorami. Spółka FMS przejęła działalność gospodarczą spółki FMS Software, w ramach której stwierdzono naruszenie prawa konkurencji.

11

Zbadawszy umowy o współpracy zawarte między spółką FMS Software a jej dystrybutorami w celu dystrybucji oprogramowania do prowadzenia księgowości Horizon i Horizon Start oraz kopię standardowej umowy o współpracy między tą spółką a wspomnianymi dystrybutorami na 2011 r., rada ds. konkurencji stwierdziła, że klauzula 4.1 tej ostatniej umowy przewiduje, iż rozpoczynając transakcję sprzedaży użytkownikowi końcowemu, dystrybutor powinien zarejestrować potencjalną transakcję w bazie danych stworzonej przez spółkę FMS Software, wysyłając standardowy formularz elektroniczny określający niektóre informacje dotyczące tego użytkownika. Zgodnie z tą klauzulą dystrybutor, który jako pierwszy zarejestrował potencjalną transakcję, korzysta z pierwszeństwa do przeprowadzenia transakcji sprzedaży z danym użytkownikiem końcowym, o ile ten ostatni nie zgłosi sprzeciwu. Wspomniana klauzula przewidywała również, że pierwszeństwo to obowiązuje przez sześć miesięcy od daty rejestracji potencjalnej transakcji (zwana dalej „rozpatrywaną umową”).

12

Rada ds. konkurencji uznała, że utworzenie bazy danych dotyczącej potencjalnych klientów dystrybutorów spółki FMS Software nie jest zakazane, lecz wynikająca z „pierwszeństwa w odniesieniu do transakcji sprzedaży” korzyść przyznana dystrybutorowi, który zarejestrował potencjalnego klienta, wykazuje istnienie regulacji kontaktów między dystrybutorami, skutkiem czego jedynie dystrybutor, który jako pierwszy powiadomił spółkę FMS Software, może przez określony czas przeprowadzić transakcję sprzedaży z tym klientem, pod warunkiem że ten ostatni nie zgłosi sprzeciwu. Rozpatrywana umowa ma na celu ograniczenie konkurencji między dystrybutorami w ramach sprzedaży oprogramowania do prowadzenia księgowości Horizon i Horizon Start. Ponieważ rejestracja dotyczy potencjalnych klientów, którym danego produktu jeszcze nie sprzedano, dystrybutorzy nie mogą konkurować ze sobą w celu oferowania oprogramowania do prowadzenia księgowości na bardziej atrakcyjnych warunkach. Ogranicza to bowiem korzyść, jaką czerpią klienci z konkurencji między dystrybutorami, wobec czego przyznanie przewidzianej rozpatrywaną umową korzyści, która jest porównywalna z podziałem rynku w odniesieniu do grup klientów, ma na celu ograniczenie konkurencji między dystrybutorami oprogramowania do prowadzenia księgowości. Umowa ta ma na celu ograniczenie konkurencji i w konsekwencji nie jest konieczne badanie ani wykazanie, że jej skutkiem jest ograniczenie konkurencji, ani przedstawienie dowodu jej stosowania lub jej rzeczywistego wykonania.

13

Ponadto rada ds. konkurencji uznała, że rozpatrywana umowa oprogramowania do prowadzenia księgowości nie jest wyłączona z zakazu przewidzianego w art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji na podstawie pkt 8.2.1 dekretu nr 797/2008, gdyż ogranicza ona grupę klientów, której dystrybutorzy mogą sprzedawać oprogramowanie do prowadzenia księgowości Horizon i Horizon Start.

14

Zdaniem rady ds. konkurencji stwierdzone w ten sposób naruszenie trwało ponad pięć lat i położono mu kres z inicjatywy spółki FMS Software. Organ ten uznał ponadto, że nie jest właściwe ani konieczne obciążenie odpowiedzialnością za to naruszenie pozostałych stron rozpatrywanej umowy, czyli dystrybutorów ze spółki FMS Software z tego powodu, iż nie uczestniczyli oni aktywnie w jej zawarciu i że ich siła rynkowa w stosunku do tej spółki była niewielka.

15

Spółka Visma Enterprise wniosła skargę do Administratīvā apgabaltiesa (regionalnego sądu administracyjnego, Łotwa) o stwierdzenie nieważności spornej decyzji i podniosła w szczególności, że popełniono w niej błędy materialne dotyczące oceny rozpatrywanej umowy, wykładni jej celu oraz wykładni kryteriów oceny, czy niektóre porozumienia wertykalne są wyłączone z zakazu karteli, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji.

16

Spółka Visma Enterprise twierdzi, że rozpatrywana umowa nie eliminuje konkurencji między dystrybutorami, ponieważ nie uniemożliwia im przedstawienia ofert klientowi już zarejestrowanemu. Nie istnieją żadne inne okoliczności, inne niż ta umowa, które świadczyłyby o wspólnym celu stron, jakim jest podział rynku w odniesieniu do grup klientów. Dystrybutorzy nie są bowiem informowani o rejestracji klientów.

17

Spółka Visma Enterprise podnosi także, iż w celu stwierdzenia istnienia kartelu rada ds. konkurencji powinna była wskazać co najmniej dwa podmioty uczestniczące w naruszeniu. Wyłączenie przez ten organ odpowiedzialności dystrybutorów ze spółki Visma Enterprise za stwierdzone naruszenie świadczy o tym, że nie miało miejsca naruszenie. Ponadto fakt, że dystrybutorzy nie uczestniczyli aktywnie w zawarciu rozpatrywanej umowy, a ich siła rynkowa w stosunku do spółki FMS Software była niewielka, nie pozwala na wyłączenie ich odpowiedzialności za naruszenie zakazu ustanowionego w art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji. Co więcej, zadaniem rady ds. konkurencji jest w pierwszej kolejności ocena, czy warunki współpracy spółki FMS Software z jej dystrybutorami były przedmiotem wyłączenia i dopiero w drugiej kolejności, czy miał zastosowanie art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji.

18

Rada ds. konkurencji utrzymywała, że rozpatrywana umowa ma na celu podział klientów między dystrybutorów przez sześć miesięcy od daty rejestracji i wyeliminowanie między nimi konkurencji. Umowa ta ze względu na swój cel zmierza do ograniczenia konkurencji, ponieważ w szczególności spółka Visma Enterprise nie podniosła żadnego powodu uzasadniającego potrzeby ograniczenia prawa dystrybutora do oferowania swoich usług klientowi zastrzeżonemu przez innego dystrybutora.

19

W wyroku z dnia 8 maja 2015 r. Administratīvā apgabaltiesa (regionalny sąd administracyjny) częściowo uwzględnił skargę wniesioną przez spółkę Visma Enterprise i stwierdził nieważność spornej decyzji w części dotyczącej solidarnego nałożenia obowiązku zapłaty grzywny. Sąd ten nakazał radzie ds. konkurencji wydanie kolejnego aktu administracyjnego mającego na celu nałożenie grzywny na spółkę FMS Software i wykluczenie z obliczenia grzywny obrotu netto spółki FMS w ostatnim roku obrotowym, który poprzedza dzień wydania spornej decyzji. W pozostałym zakresie skarga została oddalona.

20

Spółka Visma Enterprise, a także rada ds. konkurencji wniosły skargi kasacyjne od tego wyroku.

21

W wyroku z dnia 16 czerwca 2017 r. Senāta Administratīvo lietu departaments (sąd najwyższy, wydział spraw administracyjnych, Łotwa) uchylił wyrok Administratīvā apgabaltiesa (regionalnego sądu administracyjnego) z dnia 8 maja 2015 r. i przekazał mu sprawę do ponownego rozpatrzenia.

22

Strony w postępowaniu głównym złożyły dodatkowe pisma.

23

Spółka Visma Enterprise twierdziła w szczególności, że pierwszeństwo przyznane dystrybutorowi, który jako pierwszy przedstawił żądanie, służy zapewnieniu wsparcia spółce Visma Enterprise przy opracowywaniu oferty i rozwiązań technicznych. Umowa ta nie zawierała żadnego przyrzeczenia ze strony spółki Visma Enterprise, zgodnie z którym rejestracja zapewniałaby, że pozostali dystrybutorzy nie złożą oferty danemu klientowi lub że spółka Visma Enterprise nie zasięgnie rady pozostałych dystrybutorów na temat konkretnego klienta. Podobnie umowa ta nie przewiduje mechanizmu przymusowego egzekwowania ani kar. Spółka Visma Enterprise w żaden sposób nie uniemożliwia pozostałym dystrybutorom prowadzenia transakcji sprzedaży z klientami, którym jeden z dystrybutorów już świadczył usługi. Dystrybutorzy są obsługiwani w oparciu o zasadę kolejności zgłoszeń, co zapewnia równe traktowanie. Ponadto współpraca z konkretnym dystrybutorem nie pozbawia klienta możliwości nabycia u innego dystrybutora licencji na oprogramowanie do prowadzenia księgowości na kolejny okres. Ani spółka Visma Enterprise, ani dystrybutorzy nie uniemożliwiają klientowi zmiany dystrybutora. Klient może również zawrzeć umowę z dystrybutorem, który nie zarejestrował go jako pierwszy, co wyklucza możliwość podziału rynku.

24

Z rozpatrywanej umowy wynika dla dystrybutorów zachęta do aktywnego działania w zakresie dystrybucji oprogramowania do prowadzenia księgowości poprzez prowadzenie w aktywny sposób transakcji sprzedaży i konkurowanie ze sobą. Ze względu na specyfikę omawianego sektora i produktu konieczne było, by system dystrybucji wiązał się z jednoczesnym działaniem szeregu dystrybutorów wykonujących równoważne zadania na rynku. Celem systemu rejestracji jest zagwarantowanie skutecznej i wysokiej jakości dostawy produktu klientowi i świadczonych mu usług oraz zapewnienie monitorowania pracy dystrybutorów, ponieważ nie są oni sami w stanie zrozumieć specyfiki usług świadczonych klientom.

25

I tak poprzez zagwarantowanie, by spółka Visma Enterprise była poinformowana w odpowiednim czasie i umożliwienie jej uzupełnienia braków w wiedzy dystrybutora, rejestracja ma na celu zapobieżenie naruszeniu renomy produktu lub odniesieniu przez klienta mylnego wrażenia co do oprogramowania i jego funkcji. Świadczenie usług o wysokiej jakości przez właściwego dystrybutora pozwala na oszczędne gospodarowanie zasobami spółki Visma Enterprise.

26

Celem rozpatrywanej umowy jest zatem wspieranie działań dystrybutorów, którzy zamawiają transakcje u spółki Visma Enterprise, aby mogła ona ze względu na oczekiwane dochody, jak i sektor działalności i interesy potencjalnych klientów, zaplanować swoje przychody, zidentyfikować potencjalnych klientów, podjąć decyzje o inwestycjach w rozwój swego produktu, a także przyznać klientowi rabat producenta, o który zwrócił się dystrybutor. Umowa ta służy zatem realizacji uzasadnionego celu, ponieważ pozwala zorganizować współpracę z dystrybutorem, ocenić zgodność produktu z potrzebami klienta, ustanowić równoważne warunki współpracy z dystrybutorami i wykorzystać zasoby w racjonalny sposób.

27

Rada ds. konkurencji odpowiedziała, że spółka Visma Enterprise dokonuje skoordynowanego podziału klientów między dystrybutorów. Brak racjonalnego i uzasadnionego ekonomicznie wyjaśnienia potrzeby rozpoczęcia procesu rejestracji, zanim potencjalny klient potwierdził zamiar rozpoczęcia korzystania z oprogramowania opracowanego przez spółkę Visma Enterprise. Ocena identyfikowania potencjalnych klientów i inwestycji koniecznych do rozwoju produktu może mieć miejsce dopiero wtedy, gdy użytkownik końcowy wyraził zgodę na rozpoczęcie korzystania z wprowadzonego do obrotu oprogramowania.

28

Spółka Visma Enterprise nie nadzoruje działalności i umiejętności dystrybutorów w ramach odsprzedaży oprogramowania. Sprawdza ona wiedzę dystrybutorów przed podjęciem z nimi współpracy i organizuje w sposób regularny zebrania robocze dla dystrybutorów celem uzupełnienia ich wiedzy i rozwijania ich umiejętności. Zawarte w rozpatrywanej umowie wyrażenie „o ile [użytkownik końcowy] nie zgłosi sprzeciwu” nie ma znaczenia przy ocenie standardu dowodowego w zakresie skutków ograniczających konkurencję. Ocena prawdopodobnego zachowania klienta sprowadza się do badania, czy sporną klauzulę rzeczywiście wykonano. Tymczasem nie należy brać pod uwagę wykonania tej klauzuli, chyba że z zamiarem uzależnienia istnienia ograniczenia konkurencji od wyrażenia woli przez osobę trzecią.

29

Rada ds. konkurencji utrzymywała ponadto, że rozpatrywana umowa nie wprowadza ani systemu dystrybucji wyłącznej, ani systemu dystrybucji selektywnej. Nie ma zatem podstaw, aby oceniać istnienie ewentualnych ograniczeń biernej sprzedaży.

30

W wyroku z dnia 13 września 2018 r. Administratīvā apgabaltiesa (regionalny sąd administracyjny) oddalił skargę i uznał sporną decyzję za zgodną z prawem i zasadną. Po dokonaniu oceny znaczenia umieszczonego w rozpatrywanej umowie wyrażenia „o ile [użytkownik końcowy] nie zgłosi sprzeciwu” sąd ten nie uznał jej znaczenia z tego względu, że ma ono charakter formalny i że konsument końcowy nie wie o umowie dotyczącej podziału klientów. Zdaniem owego sądu stwierdzenie istnienia kartelu nie powinno zależeć od zachowania klientów, z wyjątkiem porozumień horyzontalnych, w przypadku których istnienie kartelu może zostać stwierdzone tylko wtedy, gdy klienci nabywają produkty po cenie będącej wynikiem zmowy.

31

Spółka Visma Enterprise wniosła skargę kasacyjną od tego wyroku.

32

W wyroku z dnia 26 listopada 2019 r. Senāta Administratīvo lietu departaments (sąd najwyższy, wydział spraw administracyjnych) uchylił wyrok Administratīvā apgabaltiesa (regionalnego sądu administracyjnego) z dnia 13 września 2018 r.

33

Senāta Administratīvo lietu departaments (sąd najwyższy, wydział spraw administracyjnych) uznał, że Administratīvā apgabaltiesa (regionalny sąd administracyjny) nie zbadał we właściwy sposób rozpatrywanej umowy. Charakter, zakres i granice tej umowy wynikają ze sposobu, w jaki strony kartelu zamierzały ją wykonać, co obejmuje również sposób, w jaki będą rozpatrywane ewentualne sprzeciwy ze strony klientów, oraz granice działania dostawcy w świetle sprzeciwu zgłoszonego przez klienta. Ponadto nie ma znaczenia, czy klient wiedział o istnieniu takiego zastrzeżenia umożliwiającego mu sprzeciwić się pierwszeństwu dystrybutora, który zarejestrował go jako pierwszy, i czy w ogóle wiedział o treści umowy.

34

Istotny jest natomiast sposób, w jaki dostawcy mieli działać w transakcji sprzedaży, jeśli takie zastrzeżenia zostałyby zgłoszone. Kwestię tę można wyjaśnić zarówno na podstawie brzmienia tej umowy, jak i jej wykonania. Nie można zrównać potrzeby oceny tego zastrzeżenia jako odzwierciedlającego treść rozpatrywanej umowy z dowodem jej rzeczywistego wykonania jako przesłanki stwierdzenia naruszenia. Treść umowy należy ocenić zarówno na podstawie jej brzmienia, jak i dowodów przedstawionych przez strony postępowania, które mogłyby wykazać rzeczywisty charakter umowy.

35

Sąd odsyłający zauważa, że jest bezsporne w postępowaniu głównym, iż rozpatrywana umowa nie może wpływać na wymianę handlową między państwami członkowskimi. W konsekwencji niniejszą sprawę należałoby rozstrzygnąć na podstawie prawa łotewskiego, mianowicie ustawy o konkurencji i dekretu nr 797/2008.

36

Niemniej jednak w wyroku z dnia 14 marca 2013 r., Allianz Hungária Biztosító i in. (C‑32/11, EU:C:2013:160), Trybunał uznał swoją właściwość do orzekania w przedmiocie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczących przepisów prawa Unii w sytuacjach, w których stan faktyczny postępowania głównego sytuował się poza zakresem bezpośredniego stosowania prawa Unii, lecz w których przepisy tego prawa znalazły zastosowanie do sprawy za pośrednictwem prawa krajowego, które dostosowuje się ze względu na rozwiązania sytuacji czysto krajowych do rozwiązań przyjętych w prawie Unii. Istnieje bowiem w takich przypadkach określony interes Unii Europejskiej w tym, by, celem uniknięcia przyszłych rozbieżności w wykładni, przepisy lub pojęcia przejęte z prawa Unii były interpretowane w sposób jednolity, bez względu na warunki, w jakich mają być stosowane.

37

Ponadto z orzecznictwa Senāta Administratīvo lietu departaments (sądu najwyższego, wydziału spraw administracyjnych) wynika, że w odniesieniu do prawdopodobnych skutków umów dla konkurencji art. 101 ust. 1 TFUE i art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji wprowadzają takie same ramy prawne. Oznacza to, że stosowanie art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji nie powinno być odmienne od stosowania art. 101 ust. 1 TFUE. Istotne jest unikanie tego, aby na Łotwie przyjęto odmienne kryteria oceny niż kryteria stwierdzania istnienia zakazanych porozumień wertykalnych przewidziane w prawie Unii. Pewność prawa, do której prowadzi przewidywalna praktyka sądów i instytucji, odpowiada zasadom ogólnym prawa zarówno Republiki Łotewskiej, jak i Unii.

38

Ponadto znacznie różniące się podejście w odniesieniu do określania naruszeń prawa konkurencji może kreować pomiędzy państwami członkowskimi różnice mogące utrudniać funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

39

W postępowaniu głównym należy ustalić, czy w przypadku umowy, zgodnie z którą dystrybutorowi, który jako pierwszy zarejestrował transakcję, przez sześć miesięcy od daty rejestracji jest przyznawane pierwszeństwo przy przeprowadzaniu transakcji sprzedaży z danym użytkownikiem końcowym, o ile ten ostatni nie zgłosi sprzeciwu, sam charakter umowy prowadzi do wniosku, że chodzi o porozumienie mające na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku.

40

W tych okolicznościach Administratīvā apgabaltiesa (regionalny sąd administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

41

Sąd odsyłający wskazuje, że rozpatrywana umowa dotyczy sytuacji o czysto wewnętrznym charakterze i nie wywiera wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi. W konsekwencji zdaniem tego sądu niniejszą sprawę należałoby rozstrzygnąć na podstawie prawa łotewskiego. Jednakże wspomniany sąd uściśla, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem łotewskiego sądu najwyższego art. 101 ust. 1 TFUE i art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji wprowadzają takie same ramy prawne w odniesieniu do prawdopodobnych skutków umów dla konkurencji i stosowanie tych dwóch przepisów nie powinno być odmienne. Sąd odsyłający wskazuje, że istotne jest unikanie tego, aby na Łotwie przyjęto kryteria stwierdzania istnienia zakazanych porozumień wertykalnych odmienne od przewidzianych w prawie Unii.

42

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w ramach współpracy pomiędzy Trybunałem a sądami krajowymi ustanowionej na mocy art. 267 TFUE, jedynie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za przyszły wyrok, należy, przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy, zarówno ocena, czy dla wydania wyroku jest niezbędne uzyskanie orzeczenia prejudycjalnego, jak również ocena znaczenia pytań, z którymi zwraca się do Trybunału. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia (wyroki: z dnia 18 października 1990 r., Dzodzi, C‑297/88 i C‑197/89, EU:C:1990:360, pkt 34, 35, a także z dnia 10 grudnia 2020 r., J & S Service, C‑620/19, EU:C:2020:1011, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).

43

Jednak, również zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, do Trybunału należy ocena sytuacji, w jakiej sąd krajowy kieruje do niego wniosek, w celu zweryfikowania swojej własnej właściwości (wyrok z dnia 10 grudnia 2020 r., J & S Service, C‑620/19, EU:C:2020:1011, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

44

W tym względzie należy przypomnieć, że Trybunał wielokrotnie uznawał swoją właściwość do orzekania w przedmiocie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczących przepisów prawa Unii w sytuacjach, w których stan faktyczny postępowania głównego sytuował się poza zakresem bezpośredniego stosowania tego prawa, lecz w których przepisy tego prawa znalazły zastosowanie do sprawy za pośrednictwem prawa krajowego, które dostosowuje się, ze względu na rozwiązania sytuacji czysto krajowych, do rozwiązań przyjętych w prawie Unii (wyrok z dnia 21 lipca 2016 r., VM Remonts i in., C‑542/14, EU:C:2016:578, pkt 17 i przytoczone tam orzecznictwo).

45

Taka właściwość jest uzasadniona oczywistym interesem, jaki dla porządku prawnego Unii istnieje w tym, by celem uniknięcia przyszłych rozbieżności w wykładni przepisy lub pojęcia przejęte z prawa Unii były interpretowane w sposób jednolity (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 października 1990 r., Dzodzi, C‑297/88 i C‑197/89, EU:C:1990:360, pkt 37; a także z dnia 10 grudnia 2020 r., J & S Service, C‑620/19, EU:C:2020:1011, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

46

W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika zasadniczo, że art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji stanowi zasadniczo identyczne ramy prawne jak art. 101 ust. 1 TFUE oraz że wspomniany art. 11 ust. 1 tej ustawy jest poddawany takiej samej wykładni jak art. 101 ust. 1 TFUE.

47

Ponadto powyższa okoliczność skłoniła już Trybunał do uznania swej właściwości do orzekania w przedmiocie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczących wykładni art. 101 ust. 1 TFUE w sytuacjach czysto krajowych, niewywierających wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi, w których miał zastosowanie art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji (zob. podobnie wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Maxima Latvija, C‑345/14, EU:C:2015:784, pkt 11–14; a także z dnia 21 lipca 2016 r., VM Remonts i in., C‑542/14, EU:C:2016:578, pkt 16–19).

48

W tych okolicznościach należy stwierdzić, że Trybunał jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na przedłożone mu pytania w zakresie, w jakim dotyczą one wykładni art. 101 ust. 1 TFUE, a także art. 101 ust. 3 TFUE, którego istotna treść została przejęta w art. 11 ust. 2 ustawy o konkurencji.

49

Nie ustalono natomiast, czy Trybunał jest właściwy na podstawie orzecznictwa przypomnianego w pkt 44 niniejszego wyroku do udzielenia odpowiedzi na przedłożone mu pytania w zakresie, w jakim dotyczą one wykładni rozporządzenia nr 330/2010. Z art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia wynika bowiem, że ma ono na celu określenie warunków, w których zgodnie z art. 101 ust. 3 TFUE uznaje się, iż art. 101 ust. 1 TFUE nie ma zastosowania do porozumień wertykalnych. Tymczasem z postanowienia odsyłającego nie wynika, by w łotewskim ustawodawstwie przewidziano, że rozwiązania przyjęte w rozporządzeniu nr 330/2010 mają zastosowanie do sytuacji takich jak będące przedmiotem postępowania głównego, które nie wchodzą w zakres stosowania art. 101 TFUE, a zatem w zakres stosowania wspomnianego rozporządzenia.

50

Poprzez pytania pierwsze, piąte i szóste, które należy przeanalizować łącznie, sąd odsyłający zastanawia się w istocie, czy art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że umowa zawarta pomiędzy dostawcą i dystrybutorem, zgodnie z którą przez okres sześciu miesięcy od rejestracji potencjalnej transakcji dystrybutor, który jako pierwszy zarejestrował tę potencjalną transakcję z użytkownikiem końcowym, korzysta z „pierwszeństwa do przeprowadzenia transakcji sprzedaży” z danym użytkownikiem końcowym, o ile ten ostatni nie zgłosi sprzeciwu, może być uznana za „porozumienie, którego celem” lub „skutkiem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w rozumieniu tego postanowienia.

51

W tym zakresie należy przypomnieć, że w ramach postępowania przewidzianego w art. 267 TFUE, które opiera się na wyraźnym rozdziale kompetencji pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem, rola Trybunału ogranicza się do wykładni przepisów prawa Unii, o które został zapytany, w niniejszej sprawie art. 101 ust. 1 TFUE. W ten sposób nie do Trybunału, lecz do sądu odsyłającego należy ostateczna ocena tego, czy z uwagi na ogół istotnych okoliczności charakteryzujących sytuację w postępowaniu głównym oraz z uwagi na kontekst gospodarczy i prawny, w jaki się ona wpisuje, rozpatrywane porozumienie ma na celu ograniczenie konkurencji (zob. podobnie wyroki: z dnia 14 marca 2013 r., Allianz Hungária Biztosító i in., C‑32/11, EU:C:2013:160; pkt 29; a także z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 59).

52

Niemniej, orzekając w przedmiocie odesłania prejudycjalnego, Trybunał może w razie potrzeby dostarczyć wskazówek stanowiących pomoc dla sądu odsyłającego w dokonywanej przez niego interpretacji (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo).

53

Na podstawie art. 101 ust. 1 TFUE niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego.

54

Zakazem tym objęte jest porozumienie, którego „celem lub skutkiem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym [zob. podobnie wyroki: z dnia 13 grudnia 2012 r., Expedia, C‑226/11, EU:C:2012:795; pkt 16, 17, 20 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 31].

55

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału od czasu wydania wyroku z dnia 30 czerwca 1966 r., LTM (56/65, EU:C:1966:38) alternatywny charakter tej przesłanki wyrażony za pomocą spójnika „lub” prowadzi w pierwszej kolejności do konieczności zbadania samego celu porozumienia (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

56

Wynika z tego, że wskazane postanowienie, zgodnie z wykładnią Trybunału, wprowadza wyraźne rozróżnienie pomiędzy pojęciami „ograniczenia ze względu na cel” i „ograniczenia ze względu na skutek”, wobec czego każde z nich podlega odrębnym regułom dowodowym [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 63].

57

Z orzecznictwa Trybunału wynika bowiem, że pewne rodzaje współpracy między przedsiębiorstwami są szkodliwe dla konkurencji w stopniu wystarczającym do tego, aby uznać je za stanowiące „ograniczenie ze względu na cel”, wobec czego nie ma konieczności badania ich skutków. Orzecznictwo to opiera się na tym, że niektóre rodzaje koordynacji między przedsiębiorstwami można z uwagi na sam ich charakter uznać za szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji (wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).

58

Otóż, co się tyczy porozumień uznawanych za „ograniczenia ze względu na cel”, nie ma potrzeby badania ani tym bardziej wykazywania ich skutków dla konkurencji celem zakwalifikowania ich jako „ograniczenia konkurencji” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, ponieważ z doświadczenia wynika, że tego rodzaju zachowania skutkują obniżeniem wielkości produkcji i zwyżką cen, pociągając za sobą ostatecznie nieprawidłowy podział zasobów, czego szkodliwe konsekwencje ponoszą w szczególności konsumenci [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 64 i przytoczone tam orzecznictwo]. Dla stwierdzenia antykonkurencyjnego celu wystarczy zatem, że porozumienie jest konkretnie w stanie zapobiec konkurencji, ograniczyć ją albo zakłócić w ramach rynku wewnętrznego (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Allianz Hungária Biztosító i in., C‑32/11, EU:C:2013:160, pkt 38).

59

Kryterium prawne mające istotne znaczenie dla ustalenia, czy dane porozumienie stanowi takie ograniczenie konkurencji „ze względu na cel”, związane jest więc ze stwierdzeniem, iż takie porozumienie cechuje się samo w sobie, z punktu widzenia konkurencji, stopniem szkodliwości wystarczającym do tego, aby można było uznać, że nie ma konieczności badania jego skutków (wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).

60

Ponadto pojęcie „ograniczenia konkurencji ze względu na cel” wymaga ścisłej wykładni. Pojęcie to można bowiem zastosować wyłącznie do niektórych rodzajów koordynacji między przedsiębiorstwami, które są szkodliwe dla konkurencji w stopniu wystarczającym do tego, aby uznać, że nie ma konieczności badania ich skutków (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).

61

Jednakże okoliczność, że porozumienie jest porozumieniem wertykalnym, nie wyklucza możliwości, iż stanowi ono ograniczenie konkurencji ze względu „na cel”. O ile bowiem porozumienia wertykalne są ze względu na ich charakter mniej szkodliwe dla konkurencji niż porozumienia horyzontalne, o tyle jednak mogą one w niektórych okolicznościach również stanowić szczególnie wysoki potencjał ograniczający (zob. podobnie wyroki: z dnia 14 marca 2013 r., Allianz Hungária Biztosító i in., C‑32/11, EU:C:2013:160, pkt 43; a także z dnia 26 listopada 2015 r., Maxima Latvija, C‑345/14, EU:C:2015:784, pkt 21).

62

Aby ocenić, czy dane porozumienie między przedsiębiorstwami czy też decyzja związku przedsiębiorstw wykazuje stopień szkodliwości dla konkurencji wystarczający do tego, aby można je było uznać za ograniczenie konkurencji „ze względu na cel” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, należy skupić się na treści jego postanowień, na celach, do których osiągnięcia ono zmierza, a także na kontekście gospodarczym i prawnym, w jaki porozumienie to się wpisuje. W ramach oceny takiego kontekstu należy też wziąć pod uwagę charakter towarów lub usług, których to porozumienie dotyczy, jak również rzeczywiste warunki funkcjonowania i struktury rozpatrywanego rynku lub rynków (wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

63

Okoliczność, że dany środek należy uznać za mający zgodny z prawem cel, nie wyklucza tego, że ze względu na istnienie innego celu realizowanego przez ten środek, który natomiast należy uznać za niezgodny z prawem, zważywszy również na treść postanowień tego środka i kontekst, w jaki się on wpisuje, środek ten można uznać za mający na celu ograniczenie konkurencji (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).

64

Przede wszystkim, jeśli chodzi o treść rozpatrywanego porozumienia, z postanowienia odsyłającego wynika, że klauzula 4.1 standardowej umowy o współpracy zawartej między spółką Visma Enterprise a jej dystrybutorami przewiduje, iż przez okres sześciu miesięcy od rejestracji potencjalnej transakcji dystrybutor, który jako pierwszy zarejestrował tę potencjalną transakcję z użytkownikiem końcowym, korzysta z „pierwszeństwa do przeprowadzenia transakcji sprzedaży” z danym użytkownikiem końcowym, o ile ten ostatni nie zgłosi sprzeciwu.

65

Należy zauważyć w tym zakresie, że z przytoczonego w postanowieniu odsyłającym brzmienia wspomnianej klauzuli nie wynika, na czym polega to pierwszeństwo. Rada ds. konkurencji uznała w spornej decyzji, że jedynie dystrybutor, który jako pierwszy zarejestrował potencjalnego klienta, może przeprowadzić transakcję sprzedaży z tym klientem, co spółka Visma Enterprise zakwestionowała.

66

Jak podniosła Komisja Europejska w uwagach na piśmie przedłożonych Trybunałowi, z samej tej klauzuli nie wynika wyraźny zakaz aktywnego zwracania się przez dystrybutorów spółki Visma Enterprise do potencjalnego klienta lub reagowania na żądania owego klienta. Do sądu odsyłającego należy zatem ustalenie dokładnego brzmienia rozpatrywanej umowy.

67

Następnie należy zauważyć, że strony w postępowaniu głównym nie są zgodne co do celu tej umowy, ponieważ spółka Visma Enterprise twierdzi, iż umowa ta dotyczy zorganizowania współpracy z dystrybutorami, oceny zgodności produktu z potrzebami nabywcy, ustanowienia równoważnych warunków współpracy z dystrybutorami i wykorzystania zasobów w racjonalny sposób.

68

Zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 51 niniejszego wyroku do sądu odsyłającego należy ocena celów realizowanych przez rozpatrywaną umowę.

69

W tym względzie należy przypomnieć, że, choć zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru porozumienia między przedsiębiorstwami, nic nie stoi na przeszkodzie, aby krajowe lub unijne organy ochrony konkurencji lub sądy go uwzględniły (wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo).

70

Wreszcie do sądu odsyłającego należy zbadanie kontekstu gospodarczego i prawnego, w jaki wpisuje się rozpatrywane porozumienie.

71

W wypadku gdyby to porozumienie nie mogło zostać uznane za „ograniczenie ze względu na cel”, sąd odsyłający musi zbadać jego skutki, i aby zakwalifikować je jako „ograniczenie konkurencji” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, powinien on stwierdzić, że spełnione są przesłanki, które wskazują na faktyczne zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w odczuwalny sposób (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).

72

W powyższym celu należy uwzględnić konkretne ramy, w które wpisuje się porozumienie, w szczególności zaś kontekst gospodarczy i prawny, w jakim wykonują działalność zainteresowane przedsiębiorstwa, charakter towarów lub usług, których dane porozumienie dotyczy, jak również rzeczywiste warunki funkcjonowania i struktury rozpatrywanego rynku lub rynków [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 116 i przytoczone tam orzecznictwo].

73

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem skutki ograniczające konkurencję mogą być zarówno rzeczywiste, jak i potencjalne, jednak zawsze muszą być wystarczająco odczuwalne [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 117 i przytoczone tam orzecznictwo].

74

Celem oceny skutków porozumienia w świetle art. 101 TFUE należy zbadać, jak rzeczywiście wyglądałaby konkurencja, gdyby nie istniało rozpatrywane porozumienie [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 118 i przytoczone tam orzecznictwo].

75

W tym celu należy wziąć pod uwagę w szczególności charakter i ograniczoną lub nieograniczoną ilość produktów będących przedmiotem porozumienia, pozycję i znaczenie stron na właściwym rynku produktowym, jednorazowy charakter tego porozumienia lub, przeciwnie, umiejscowienie go w szeregu porozumień. W tym względzie istnienie podobnych umów – choć nie musi być rozstrzygające – stanowi okoliczność, która wraz z innymi może składać się na kontekst gospodarczy i prawny, w jakim należy oceniać wspomniane porozumienie (zob. podobnie wyrok z dnia 11 grudnia 1980 r., L’Oréal, 31/80, EU:C:1980:289, pkt 19).

76

Ustalenie alternatywnego scenariusza ma na celu ustalenie realnych możliwości zachowania uczestników rynku w przypadku niezawarcia danego porozumienia i określenie w ten sposób prawdopodobnej konkurencji na rynku oraz jego struktury w przypadku braku zawarcia tego porozumienia [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 120].

77

Do sądu krajowego należy ustalenie na podstawie wszystkich istotnych danych, czy rozpatrywane porozumienie spełnia faktycznie przesłanki podlegania zakazowi z art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 11 grudnia 1980 r., L’Oréal, 31/80, EU:C:1980:289, pkt 20).

78

Ponadto, jak podniosła co do istoty Komisja, porozumienia wertykalne mogą zasadniczo być mniej szkodliwe dla konkurencji niż porozumienia horyzontalne. I tak ograniczenie konkurencji między dystrybutorami w obrębie tego samego znaku towarowego (intra-brand competition) budzi zasadniczo zastrzeżenia jedynie wówczas, gdy osłabiona jest skuteczna konkurencja między różnymi znakami towarowymi na rynku właściwym (inter-brand competition) (zob. podobnie wyrok z dnia 25 października 1977 r., Metro SB-Großmärkte/Komisja, 26/76, EU:C:1977:167, pkt 22).

79

Z powyższych rozważań wynika, że zadaniem sądu odsyłającego będzie ustalenie w szczególności cech rynku właściwego i pozycji zajmowanej na nim przez strony.

80

W tym względzie z brzmienia pytań prejudycjalnych wynika, że udział w rynku spółki Visma Enterprise nie przekracza 30%. Okoliczność tę należałoby – wraz z innymi elementami – uwzględnić celem ustalenia struktury rynku właściwego, w tym pozycji zajmowanej na tym rynku przez spółkę Visma Enterprise, co może wynikać z kontekstu gospodarczego, w jakim należy ocenić rozpatrywane porozumienie.

81

Sąd odsyłający będzie musiał następnie zbadać wpływ na konkurencję „zastrzeżenia” potencjalnego klienta przez dystrybutora w szczególności ze względu na okoliczność, która w świetle brzmienia pytań prejudycjalnych jest ustalona, że dystrybutorzy nie są uprzednio powiadamiani o „zastrzeżeniu” potencjalnego klienta i że klient końcowy nie jest powiadamiany o możliwości zgłoszenia sprzeciwu wobec tego zastrzeżenia oraz wobec jego okresu trwania.

82

W świetle całości powyższych rozważań na pytania pierwsze, piąte i szóste należy odpowiedzieć, że art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż umowa zawarta pomiędzy dostawcą i dystrybutorem, zgodnie z którą przez okres sześciu miesięcy od rejestracji potencjalnej transakcji dystrybutor, który jako pierwszy zarejestrował tę potencjalną transakcję z użytkownikiem końcowym, korzysta z „pierwszeństwa do przeprowadzenia transakcji sprzedaży” z danym użytkownikiem końcowym, o ile ten ostatni nie zgłosi sprzeciwu, nie może być uznana za „porozumienie, którego celem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w rozumieniu tego postanowienia, chyba że można uznać, iż umowa ta ze względu na jej treść, cele i kontekst przedstawia wystarczający stopień szkodliwości dla konkurencji, żeby została tak zakwalifikowana. W wypadku gdyby taka umowa nie stanowiła ograniczenia konkurencji „ze względu na cel” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle wszystkich istotnych okoliczności sprawy w postępowaniu głównym, mianowicie w szczególności kontekstu gospodarczego i prawnego, w jakim wykonują działalność zainteresowane przedsiębiorstwa, charakteru towarów lub usług, których dana umowa dotyczy, jak również rzeczywistych warunków funkcjonowania i struktury rozpatrywanego rynku, umowa ta może zostać uznana za ograniczającą konkurencję w sposób wystarczająco odczuwalny ze względu na potencjalne lub rzeczywiste skutki.

83

Poprzez pytania drugie, trzecie i siódme, które należy przeanalizować łącznie, sąd odsyłający zastanawia się w istocie, czy art. 101 ust. 3 TFUE należy interpretować w ten sposób, że umowa zawarta pomiędzy dostawcą i dystrybutorem, zgodnie z którą przez okres sześciu miesięcy od rejestracji potencjalnej transakcji dystrybutor, który jako pierwszy zarejestrował tę potencjalną transakcję z użytkownikiem końcowym, korzysta z „pierwszeństwa do przeprowadzenia transakcji sprzedaży” z danym użytkownikiem końcowym, o ile ten ostatni nie zgłosi sprzeciwu, w wypadku gdyby stanowiła porozumienie, którego „celem” lub „skutkiem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, może korzystać z wyłączenia na podstawie ust. 3 tego postanowienia.

84

W tym względzie należy przypomnieć, że każde porozumienie, które okaże się sprzeczne z art. 101 ust. 1 TFUE, może być przedmiotem wyłączenia na podstawie ust. 3 tegoż postanowienia tylko wtedy, gdy spełnia określone w nim łączne przesłanki, w tym przesłankę, że przyczynia się ono do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub ekonomicznego (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 230 i przytoczone tam orzecznictwo).

85

Z utrwalonego orzecznictwa wynika również, że polepszenie w rozumieniu pierwszej przesłanki przewidzianej w art. 101 ust. 3 TFUE nie może być utożsamiane z każdą korzyścią, jaką strony porozumienia odnoszą z danego porozumienia w zakresie ich działalności produkcyjnej lub dystrybucyjnej. Polepszenie to musi w szczególności przynosić obiektywnie odczuwalne korzyści, które mogą kompensować niedogodności wynikające z tego porozumienia dla konkurencji (wyrok z dnia 11 września 2014 r., MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 234 i przytoczone tam orzecznictwo).

86

Analiza porozumienia mająca na celu ustalenie, czy przyczynia się ono do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub ekonomicznego i czy porozumienie to niesie ze sobą obiektywnie odczuwalne korzyści, winna być dokonywana w świetle argumentów faktycznych i dowodów przedstawionych przez przedsiębiorstwa (wyrok z dnia 11 września 2014 r., MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 235 i przytoczone tam orzecznictwo).

87

Przeprowadzenie takiej analizy może wymagać wzięcia pod uwagę charakteru i ewentualnej specyfiki sektora, którego dotyczy rozpatrywane porozumienie, jeżeli charakter i specyfika tego sektora mają decydujące znaczenie dla wyniku analizy. Ponadto w świetle art. 101 ust. 3 TFUE pod uwagę należy wziąć korzystny charakter wpływu na wszystkich konsumentów na rynkach właściwych (wyrok z dnia 11 września 2014 r., MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 236 i przytoczone tam orzecznictwo).

88

Z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że spółka Visma Enterprise utrzymywała, iż celem rozpatrywanej umowy jest w szczególności polepszenie dystrybucji jej produktu, dostarczenie produktu lepszej jakości oraz zapewnienie oszczędności.

89

W tych okolicznościach do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny, czy porozumienie to przyczynia się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów będących przedmiotem postępowania głównego i czy spełnia ono pozostałe przesłanki określone w art. 101 ust. 3 TFUE.

90

W świetle powyższych rozważań na pytania drugie, trzecie i siódme należy odpowiedzieć, że art. 101 ust. 3 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż umowa zawarta pomiędzy dostawcą i dystrybutorem, zgodnie z którą przez okres sześciu miesięcy od rejestracji potencjalnej transakcji dystrybutor, który jako pierwszy zarejestrował tę potencjalną transakcję z użytkownikiem końcowym, korzysta z „pierwszeństwa do przeprowadzenia transakcji sprzedaży” z danym użytkownikiem końcowym, o ile ten ostatni nie zgłosi sprzeciwu, w wypadku gdyby stanowiła porozumienie, którego „celem” lub „skutkiem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, może być przedmiotem wyłączenia na podstawie ust. 3 tego postanowienia tylko wtedy, gdy spełnia określone w nim łączne przesłanki.

91

Z postanowienia odsyłającego wynika, że Administratīvā apgabaltiesa (regionalny sąd administracyjny) przedłożył pytanie czwarte w kontekście zastrzeżenia skierowanego przez spółkę Visma Enterprise przeciwko części spornej decyzji, w której rada ds. konkurencji uznała, iż nie jest właściwe ani konieczne obciążenie odpowiedzialnością za to naruszenie dystrybutorów ze spółki FMS Software. Poprzez to zastrzeżenie spółka Visma Enterprise twierdziła zasadniczo, że w zakresie, w jakim art. 11 ust. 1 ustawy o konkurencji, który przejmuje istotę art. 101 ust. 1 TFUE, dotyczy porozumień między przedsiębiorstwami, rada ds. konkurencji nie może karać jednej strony rozpatrywanej umowy, chyba że uzna, iż naruszenie tych przepisów nie wystąpiło.

92

Wobec powyższego pytanie czwarte trzeba rozumieć w ten sposób, że sąd odsyłający zmierza w nim zasadniczo do ustalenia, czy art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż istnienie porozumienia naruszającego to postanowienie jest wykluczone, gdy organ odpowiedzialny za wprowadzenie w życie wspomnianego postanowienia dokonał odmiennej oceny odnoszącej się do przypisania odpowiedzialności za naruszenie.

93

W tym względzie, jak przypomniano w pkt 53niniejszego wyroku, na podstawie art. 101 ust. 1 TFUE niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego.

94

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału dla istnienia „porozumienia” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE wystarczy, aby dane przedsiębiorstwa wyraziły wspólną wolę postępowania na rynku w określony sposób (wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., Kilpailu- ja kuluttajavirasto, C‑450/19, EU:C:2021:10, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo).

95

Stwierdzenie naruszenia art. 101 TFUE należy zatem oprzeć na ocenie w świetle przesłanek określonych w tym postanowieniu.

96

Z powyższego wynika, że kwestia istnienia porozumienia zakazanego na podstawie art. 101 ust. 1 TFUE jest zasadniczo odmienna od kwestii przypisania odpowiedzialności za naruszenie i nałożenia kary na jedną ze stron tego porozumienia, mimo że niektóre okoliczności faktyczne mogą okazać się istotne w ocenie tych dwóch zagadnień.

97

Pytanie pierwsze dotyczy bowiem przesłanek stosowania art. 101 ust. 1 TFUE, podczas gdy pytanie drugie odnosi się do skutków naruszenia tego postanowienia, ponieważ to ostatnie pytanie podlega zasadniczo uwzględnieniu jedynie wówczas, gdy uprzednio stwierdzono naruszenie wspomnianego postanowienia.

98

W związku z tym w zakresie, w jakim wykazano istnienie porozumienia naruszającego art. 101 ust. 1 TFUE zgodnie z kryteriami określonymi w tym postanowieniu, dokonana przez organ odpowiedzialny za wprowadzenie go w życie ocena odnosząca się do przypisania odpowiedzialności za naruszenie stronom tego porozumienia nie może zasadniczo mieć wpływu na stwierdzenie tego naruszenia.

99

Pytanie dotyczące przesłanek stosowania art. 101 ust. 1 TFUE jest ponadto odmienne od kwestii, czy organ odpowiedzialny za wprowadzenie w życie tego postanowienia może przypisać odpowiedzialność za naruszenie owego postanowienia tylko jednej stronie porozumienia stanowiącego to naruszenie, której to kwestii nie podniesiono w postępowaniu głównym.

100

W tych okolicznościach na pytanie czwarte trzeba odpowiedzieć, że art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż istnienie porozumienia zakazanego tym postanowieniem nie może zostać wykluczone z tego tylko powodu, że organ odpowiedzialny za wprowadzenie w życie wspomnianego postanowienia dokonał odmiennej oceny odnoszącej się do przypisania stronom tego porozumienia odpowiedzialności za naruszenie.

101

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (siódma izba) orzeka, co następuje: