–

w imieniu Stichting Cartel Compensation – J. van den Brande i J.T. Verheij, advocaten,

–

w imieniu Equilib Netherlands BV – J.W. Fanoy, M.H.J. van Maanen i T. Raats, advocaten,

–

w imieniu Koninklijke Luchtvaart Maatschappij NV – S.L. Boersen, M. Smeets, J.S. Kortmann, T. Heikens, S. Goldstein i T.M. Welling, advocaten,

–

w imieniu Martinair Holland NV – S.L. Boersen, M. Smeets, J.S. Kortmann, T. Heikens i S. Goldstein, advocaten,

–

w imieniu Deutsche Lufthansa AG – P.N. Malanczuk, A. Koeman, J.P. van der Klein i M.J. Schaufeli, advocaten,

–

w imieniu Lufthansa Cargo AG i Swiss International Air Lines AG – P.N. Malanczuk i J.P. van der Klein, advocaten,

–

w imieniu British Airways plc, Air Canada i Cathay Pacific Airways Ltd – J.K. de Pree i S.J. The, advocaten,

–

w imieniu Air France SA – D.A.M.H.W. Strik i T.M. Welling, advocaten,

–

w imieniu Singapore Airlines Ltd i Singapore Airlines Cargo Pte Ltd – I. VerLoren van Themaat, M. van Heezik, N.T. Dempsey, L.N.M. van Uden i V.E.J. Dijkstra, advocaten,

–

w imieniu Scandinavian Airlines System Denmark-Norway-Sweden, SAS AB i SAS Cargo Group A/S – E. Pijnacker Hordijk, W. Heemskerk i S.R. Kingma, advocaten,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – A. Dawes, T. Franchoo, F. van Schaik i C. Zois, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Urzędu Nadzoru EFTA – C. Simpson, I.O. Vilhjálmsdóttir, C. Zatschler i M. Sánchez Rydelski, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu norweskiego – E. Sandaa i H. Kolderup, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 81, 84 i 85 WE, art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r. (Dz.U. 1994, L 1, s. 3, zwanego dalej „porozumieniem EOG”) oraz art. 6 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Stichting Cartel Compensation (zwanym dalej „SCC”) i Equilib Netherlands BV (zwanym dalej „Equilib”) a Koninklijke Luchtvaart Maatschappij NV, Martinair Holland NV, Deutsche Lufthansa AG, Lufthansa Cargo AG, British Airways plc, Air France SA, Singapore Airlines Ltd, Singapore Airlines Cargo Pte Ltd, Swiss International Air Lines AG, Air Canada, Cathay Pacific Airways Ltd, Scandinavian Airlines System Denmark-Norway-Sweden, SAS AB i SAS Cargo Group A/S w przedmiocie naprawienia szkody wynikającej z naruszenia art. 81 WE, którego mieli dopuścić się owi przewoźnicy lotniczy.

3

Artykuł 5 ust. 1 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81 i 82 WE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204), stanowił:

„Porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione określone w art. [81] ust. l [WE], które istnieją w chwili wejścia w życie niniejszego rozporządzenia i których strony chcą skorzystać z art. [81] ust. 3 [WE], należy zgłosić Komisji przed dniem l sierpnia 1962 r.”.

4

Zgodnie z art. 6 tego rozporządzenia:

„1.   Jeśli Komisja wydaje decyzję zgodnie z art. [81] ust. 3 [WE], określa w niej datę, od której decyzja staje się skuteczna. Nie może to być data sprzed dnia zgłoszenia.

2.   W ust. l zdanie drugie nie stosuje się do porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych określonych […] w art. 5 ust. 1, które zgłoszono w terminie przewidzianym w przepisie niniejszego [tego ostatniego] artykułu”.

5

Artykuł 1 rozporządzenia Rady nr 141 z dnia 26 listopada 1962 r. w sprawie niestosowania rozporządzenia nr 17 do sektora transportu (Dz.U. 1962, 124, s. 2751), zmienionego rozporządzeniem Rady nr 1002/67/EWG z dnia 14 grudnia 1967 r. (Dz.U. 1967, 306, s. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 141”), przewidywał:

„Rozporządzenie nr 17 nie ma zastosowania do porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze transportu, których celem lub skutkiem jest ustalanie cen i warunków transportu, ograniczenie lub kontrolowanie oferty w zakresie transportu lub podział rynków transportowych oraz do pozycji dominujących w rozumieniu art. [82 WE] na rynku transportowym” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tego rozporządzenia poniżej].

6

Artykuł 3 tego rozporządzenia stanowił:

„W odniesieniu do transportu kolejowego, drogowego i żeglugi śródlądowej przepis art. [1] niniejszego rozporządzenia obowiązuje do dnia 30 czerwca 1968 r.”.

7

Artykuł 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 3975/87 z dnia 14 grudnia 1987 r. ustanawiającego procedurę stosowania reguł konkurencji do przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego (Dz.U. 1987, L 374, s. 1), zmienionego rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2410/92 z dnia 23 lipca 1992 r. (Dz.U. 1992, L 240, s. 18) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 3975/87”), miał następujące brzmienie:

„1.   Niniejsze rozporządzenie ustala szczegółowe zasady stosowania art. [81] i [82 WE] do usług transportu lotniczego.

2.   Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie tylko do międzynarodowego transportu lotniczego między portami lotniczymi [Unii Europejskiej]”.

8

Artykuł 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 3976/87 z dnia 14 grudnia 1987 r. w sprawie stosowania art. [81] ust. 3 [WE] do pewnych kategorii porozumień i praktyk uzgodnionych w sektorze transportu lotniczego (Dz.U. 1987, L 374, s. 9), zmienionego rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2411/92 z dnia 23 lipca 1992 r. (Dz.U. 1992, L 240, s. 19) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 3976/87”), przewidywał:

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do transportu lotniczego między portami lotniczymi [Unii]”.

9

Artykuł 6 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi:

„Sądy krajowe mają uprawnienia do stosowania art. 81 i 82 [WE]”.

10

Artykuł 16 ust. 1 tego rozporządzenia przewiduje:

„Jeżeli krajowe sądy orzekają w sprawie porozumień, decyzji lub praktyk na mocy art. 81 lub 82 [WE], które są już przedmiotem decyzji Komisji, nie mogą wydawać decyzji sprzecznych z decyzją wydaną przez Komisję. Sądy muszą również unikać wydawania decyzji pozostających w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję w trakcie postępowania, które Komisja wszczęła. […]”.

11

Artykuł 32 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Wyłączenia”, stanowi:

„Niniejsze rozporządzenie nie ma zastosowania do:

[…]

12

Artykuł 43 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia stanowi:

„1.   Traci moc rozporządzenie nr 17, z wyjątkiem art. 8 ust. 3, który nadal ma zastosowanie do decyzji przyjętych na mocy art. 81 ust. 3 [WE] przed dniem stosowania niniejszego rozporządzenia aż do wygaśnięcia tych decyzji.

2.   Traci moc rozporządzenie nr 141”.

13

Artykuł 45 akapity pierwszy i drugi rozporządzenia nr 1/2003 ma następujące brzmienie:

„Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym [Unii Europejskiej].

Niniejsze rozporządzenie stosuje się od dnia 1 maja 2004 r.”.

14

Artykuł 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 411/2004 z dnia 26 lutego 2004 r. uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 3975/87 oraz zmieniającego rozporządzenia (EWG) nr 3976/87 i (WE) nr 1/2003 w związku z transportem lotniczym między [Unią] a państwami trzecimi (Dz.U. 2004, L 68, s. 1) przewiduje:

„Rozporządzenie [nr 3975/87] uchyla się, z wyjątkiem art. 6 ust. 3, który stosuje się nadal do decyzji przyjętych na podstawie art. 81 ust. 3 [WE] przed terminem stosowania rozporządzenia (WE) nr 1/2003 do dnia wygaśnięcia tych decyzji”.

15

Zgodnie z art. 2 rozporządzenia nr 411/2004:

„W art. 1 rozporządzenia [nr 3976/87] wyrażenie »między portami lotniczymi [Unii]« skreśla się”.

16

Artykuł 3 rozporządzenia nr 411/2004 stanowi:

„W art. 32 rozporządzenia (WE) nr 1/2003 skreśla się lit. c)”.

17

Artykuł 4 akapity pierwszy i drugi rozporządzenia nr 411/2004 ma następujące brzmienie:

„Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie trzeciego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Niniejsze rozporządzenie stosuje się od dnia 1 maja 2004 r.”.

18

Artykuł 1 ust. 2 umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego, podpisanej w dniu 21 czerwca 1999 r. w Luksemburgu i zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją 2002/309/WE, Euratom Rady i – w odniesieniu do umowy w sprawie współpracy naukowej i technologicznej – Komisji z dnia 4 kwietnia 2002 r. w sprawie zawarcia siedmiu umów z Konfederacją Szwajcarską (Dz.U. 2002, L 114, s. 1), stanowi:

„W tym celu [do celów niniejszej umowy] postanowienia ustanowione w niniejszej umowie, jak również w rozporządzeniach i dyrektywach wyszczególnionych w załączniku, stosuje się zgodnie z warunkiem określonym [warunkami określonymi] poniżej […]”.

19

Załącznik do tej umowy miał następujące brzmienie:

„Dla [do] celów niniejszej umowy:

[…]

2. Zasady konkurencji

Każde odniesienie w poniższych tekstach do artykułów 81 i 82 [WE] należy rozumieć jako artykuły [odniesienie do art.] 8 i 9 niniejszej umowy.

[…]

Nr 3975/87

Rozporządzenie Rady z dnia 14 grudnia 1987 roku ustanawiające procedurę stosowania reguł konkurencji do przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego, zmienione rozporządzeniami (EWG) nr 1284/91 i (EWG) nr 2410/92 (patrz poniżej).

(Artykuły 1–7, artykuł 8 ustęp 1, artykuł 8 ustęp 2, artykuły 9–11, […], artykuł 12 ustęp 2, artykuł 12 ustęp 4, artykuł 12 ustęp 5, artykuł 13 ustęp 1, artykuł 13 ustęp 2, artykuły 14–19)

[…]

Nr 3976/87

Rozporządzenie Rady z dnia 14 grudnia 1987 roku w sprawie stosowania artykułu 81 ustęp 3 [WE] do pewnych kategorii porozumień i praktyk uzgodnionych w sektorze transportu lotniczego, zmienione rozporządzeniami (EWG) nr 2344/90 i (EWG) nr 2411/92 (patrz poniżej).

(Artykuły 1–5, 7)

[…]”.

20

Umowa między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego weszła w życie w dniu 1 czerwca 2002 r., zgodnie z jej art. 36 ust. 1 oraz komunikatem w sprawie wejścia w życie siedmiu umów zawartych z Konfederacją Szwajcarską w dziedzinach swobodnego przepływu osób, transportu lotniczego i lądowego, zamówień publicznych, współpracy naukowo-technicznej, wzajemnego uznawania ocen zgodności oraz handlu produktami rolnymi (Dz.U. 2002, L 114, s. 480).

21

Z postanowienia odsyłającego wynika, że decyzją C(2010) 7694 wersja ostateczna z dnia 9 listopada 2010 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 101 [TFUE], art. 53 porozumienia EOG oraz art. 8 umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego (sprawa COMP/39258 – Lotniczy przewóz towarów) (zwaną dalej „decyzją z 2010 r.”) Komisja Europejska stwierdziła, że 21 osób prawnych z sektora transportu lotniczego naruszyło art. 101 TFUE lub art. 53 porozumienia EOG oraz art. 8 umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego poprzez koordynowanie polityki cenowej w dziedzinie usług lotniczego przewozu towarów w odniesieniu do dopłaty paliwowej, dopłaty z tytułu bezpieczeństwa i zapłaty prowizji od tych dopłat, oraz nałożyła na te osoby prawne grzywny za zachowania, które miały miejsce:

22

Wyrokami z dnia 16 grudnia 2015 r. Sąd Unii Europejskiej stwierdził, ze względu na uchybienie proceduralne, nieważność decyzji z 2010 r. w zakresie, w jakim dotyczyła ona części osób prawnych, na które nałożono grzywnę.

23

Komisja wznowiła postępowanie i decyzją C(2017) 1742 final z dnia 17 marca 2017 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 101 TFUE, art. 53 porozumienia EOG oraz art. 8 umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego (sprawa AT.39258 – Lotniczy przewóz towarów) nałożyła grzywny na 19 z 21 osób prawnych wymienionych w pkt 21 niniejszego wyroku, wśród których znajdują się pozwane w postępowaniu głównym.

24

SCC i Equilib, osoby prawne z siedzibą w Niderlandach, utworzone w celu uzyskania na drodze sądowej odszkodowania za szkody wynikające z naruszenia prawa konkurencji, wniosły do sądu odsyłającego powództwa zmierzające w istocie do tego, aby sąd ten, po pierwsze, stwierdził, że pozwane w postępowaniu głównym, koordynując w latach 1999–2006 swoje polityki cenowe dotyczące usług lotniczego przewozu towarów, działały bezprawnie w stosunku do spedytorów będących odbiorcami tych usług, i po drugie, zasądził od tych przewoźników lotniczych na zasadzie odpowiedzialności solidarnej zapłatę pełnego odszkodowania, wraz z odsetkami, za szkodę, jaką spedytorzy ci mieli ponieść w wyniku tego zachowania – przy czym podstawą wniesienia tych powództw przez SCC i Equilib było to, że wspomniani spedytorzy przenieśli na nie swoje wierzytelności odszkodowawcze dotyczące owej szkody.

25

Sąd odsyłający wskazuje zasadniczo, że sprawy w postępowaniu głównym dotyczą w szczególności kwestii, czy jest on właściwy do stosowania zakazu przewidzianego w art. 81 ust. 1 WE do zachowań praktykowanych przez pozwane w postępowaniu głównym przed dniem 1 maja 2004 r. na trasach między portami lotniczymi położonymi w Unii a portami lotniczymi położonymi poza EOG, przed dniem 19 maja 2005 r. na trasach między portami lotniczymi położonymi w państwach, które są stronami porozumienia EOG, ale nie państwami członkowskimi, a państwami trzecimi, oraz przed dniem 1 czerwca 2002 r. na trasach między portami lotniczymi Unii a portami lotniczymi położonymi w Szwajcarii.

26

SCC i Equilib podnoszą przed sądem odsyłającym tytułem głównym, że sąd ten jest właściwy do zastosowania art. 81 WE do tych zachowań, ponieważ przez cały okres trwania kartelu przepis ten wywierał bezpośredni skutek horyzontalny. SCC i Equilib podnoszą posiłkowo, że w każdym razie zgodnie z art. 6 rozporządzenia nr 1/2003 sąd odsyłający w chwili wejścia w życie tego rozporządzenia stał się właściwy do zastosowania z mocą wsteczną art. 81 WE do zachowań rozpatrywanych w postępowaniu głównym.

27

Pozwane w postępowaniu głównym kwestionują zasadniczo właściwość sądu odsyłającego, podnosząc, że art. 81 WE nie wywierał bezpośredniego skutku w okresach, w których miały miejsce kwestionowane zachowania rozpatrywane w postępowaniu głównym, oraz że w niniejszej sprawie brak jest uprzedniej decyzji Komisji lub krajowego organu ochrony konkurencji w rozumieniu art. 84 i 85 WE dotyczącej tych zachowań. Uważają one, że uznanie skutku wstecznego art. 81 WE byłoby sprzeczne z zasadą pewności prawa i nie może być oparte na brzmieniu, celu lub strukturze rozporządzenia nr 1/2003.

28

Sąd odsyłający uważa, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż zakazy przewidziane w art. 81 ust. 1 i art. 82 WE mogą, ze względu na sam swój charakter, wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach między jednostkami oraz że przepisy te są w związku z tym bezpośrednim źródłem uprawnień jednostek, które sądy krajowe są zobowiązane chronić, niezależnie od wykonania tych przepisów przez władze państw członkowskich lub Komisję.

29

Tak więc zdaniem sądu odsyłającego właściwość sądów krajowych do stosowania art. 81 ust. 1 i art. 82 WE w sporze między jednostkami wynika z bezpośredniej skuteczności tych przepisów. Właściwość ta jest niezależna od wprowadzenia w życie reguł konkurencji w drodze administracyjnej, o którym mowa w art. 84 i 85 WE, i nie jest uzależniona od istnienia uprzedniej decyzji krajowych organów ochrony konkurencji lub Komisji dotyczącej spornego porozumienia lub praktyki.

30

Według tego sądu właściwość sądów krajowych do stosowania art. 81 WE jest ograniczona jedynie w sytuacjach, w których przyznanie zwolnienia na podstawie art. 81 ust. 3 WE jest jeszcze możliwe. Ograniczenie to jest konieczne ze względu na ryzyko dla pewności prawa, jakie niesie ze sobą orzeczenie sądu krajowego stwierdzające nieważność porozumienia, które mogłoby być następnie przedmiotem decyzji administracyjnej wydanej na podstawie tego ostatniego postanowienia, stwierdzającej, że art. 81 ust. 1 WE nie może znaleźć zastosowania do tego porozumienia.

31

Wynika z tego, że sąd krajowy może i powinien badać porozumienia lub praktyki w świetle art. 81 WE, jeżeli nie jest już rozpatrywane zastosowanie art. 81 ust. 3 WE. Otóż taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. Bezsporne jest bowiem, że pozwane w postępowaniu głównym nie zwróciły się w czasie trwania kartelu do krajowych organów ochrony konkurencji lub do Komisji o zastosowanie art. 81 ust. 3 WE oraz że wspomniani przewoźnicy nie mogą już tego uczynić, ponieważ rozporządzenie nr 1/2003 nie przewiduje takiej możliwości. W tych okolicznościach w odniesieniu do tych zachowań nie istnieje już ryzyko, że orzeczenie sądu krajowego będzie sprzeczne z decyzją administracyjną.

32

Sąd odsyłający uważa zatem, że jest właściwy do orzekania a posteriori w przedmiocie zachowań rozpatrywanych w postępowaniu głównym. Z punktu widzenia tego sądu przyjęcie odmiennego poglądu skutkowałoby bowiem tym, że już żaden organ nie mógłby dokonać oceny zastosowania art. 81 WE do tych zachowań, co premiowałoby „nieujawnianie” tego typu zachowań.

33

Sąd odsyłający wskazuje jednak, że w orzeczeniu z dnia 4 października 2017 r., [2017] EWHC 2420 (Ch), potwierdzonym przez Court of Appeal (England and Wales) [sąd apelacyjny (Anglia i Walia), Zjednoczone Królestwo], High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division [sąd wyższej instancji (Anglia i Walia), wydział kanclerski, Zjednoczone Królestwo], orzekając w przedmiocie powództwa o naprawienie szkody wynikającej z kartelu rozpatrywanego w postępowaniu głównym, uznał, że wobec braku decyzji właściwych organów krajowych lub Komisji stwierdzającej naruszenie nie jest właściwy do orzekania w przedmiocie powództwa odnośnie do zachowań rozpatrywanych w postępowaniu głównym. Sąd odsyłający uważa, że w takiej sytuacji konieczne jest, w świetle celu polegającego na zapewnieniu jednolitego stosowania prawa Unii, zwrócenie się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

34

W tych okolicznościach rechtbank Amsterdam (sąd rejonowy w Amsterdamie, Niderlandy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy sąd krajowy jest, w ramach sporu pomiędzy stronami poszkodowanymi (w tym przypadku spedytorami, odbiorcami usług lotniczego przewozu towarów) a przewoźnikami lotniczymi, właściwy – czy to z uwagi na bezpośredni skutek art. 101 TFUE, a przynajmniej art. 53 porozumienia EOG, czy to na podstawie (bezpośredniego zastosowania) art. 6 rozporządzenia nr 1/2003 – do pełnego zastosowania art. 101 TFUE, a przynajmniej art. 53 porozumienia EOG do porozumień/uzgodnionych praktyk przewoźników lotniczych dotyczących usług przewozu towarów odnoszących się do lotów zrealizowanych przed dniem 1 maja 2004 r. na trasach między portami lotniczymi położonymi w obrębie [Unii] a portami lotniczymi położonymi poza EOG i odpowiednio do lotów zrealizowanych przed dniem 19 maja 2005 r. na trasach między Islandią, Księstwem Liechtensteinu lub Norwegią a portami lotniczymi położonymi poza EOG, i odpowiednio do lotów zrealizowanych przed dniem 1 czerwca 2002 r. między portami lotniczymi położonymi wewnątrz Unii a Szwajcarią, również w okresie, kiedy obowiązywał system przejściowy ustanowiony w art. 104 i 105 TFUE, czy też system ten stoi temu na przeszkodzie?”.

35

Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 81, 84 i 85 WE oraz art. 53 porozumienia EOG należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy jest właściwy do stosowania art. 81 WE lub art. 53 porozumienia EOG w sporze z zakresu prawa prywatnego dotyczącym wniesionego do niego po wejściu w życie rozporządzenia nr 1/2003 powództwa o odszkodowanie do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem członkowskim a państwem trzecim innym niż Szwajcaria, które miały miejsce przed dniem 1 maja 2004 r., do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem członkowskim a Szwajcarią, które miały miejsce przed dniem 1 czerwca 2002 r., oraz do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem należącym do EOG niebędącym państwem członkowskim a państwem trzecim, które miały miejsce przed dniem 19 maja 2005 r., nawet jeśli władze państw członkowskich lub odpowiednio Komisja nie wydały w odniesieniu do tych zachowań żadnej decyzji na podstawie art. 84 lub 85 WE.

36

W tym względzie, co się tyczy w pierwszej kolejności wykładni postanowień traktatu WE, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 87 traktatu EWG (następnie art. 83 ust. 1 WE) rozporządzenia lub dyrektywy właściwe w celu zastosowania zasad określonych w art. 81 i 82 WE są ustanawiane przez Radę na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim.

37

Na mocy tej kompetencji Rada najpierw przyjęła rozporządzenie nr 17, a następnie wyłączyła z zakresu stosowania tego rozporządzenia, poprzez przyjęcie rozporządzenia nr 141, ograniczenia konkurencji wpływające bezpośrednio na rynek usług transportowych (zob. podobnie wyroki: z dnia 24 października 2002 r., Aéroports de Paris/Komisja, C‑82/01 P, EU:C:2002:617, pkt 18; a także z dnia 1 lutego 2018 r., Deutsche Bahn i in./Komisja, C‑264/16 P, niepublikowany, EU:C:2018:60, pkt 25–29).

38

Następnie, o ile Rada, przyjmując rozporządzenia nr nr 3975/87 i 3976/87, ustanowiła szczegółowe zasady stosowania art. 85 i 86 traktatu EWG (następnie art. 81 i 82 WE) do działalności dotyczącej bezpośrednio świadczenia usług transportu lotniczego, o tyle rozporządzenia te miały zastosowanie jedynie do transportu lotniczego między portami lotniczymi Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro, 66/86, EU:C:1989:140, pkt 11).

39

Wreszcie, Rada przyjęła z jednej strony rozporządzenie nr 1/2003, którego art. 43 w związku z art. 45 częściowo uchylił rozporządzenie nr 17, a rozporządzenie nr 141 uchylił w całości ze skutkiem od dnia 1 maja 2004 r., a z drugiej strony – rozporządzenie nr 411/2004, którego art. 1 w związku z art. 4 częściowo uchylił rozporządzenie nr 3975/87 ze skutkiem od tego samego dnia, i którego art. 2 i 3 w związku z art. 4 miały na celu rozszerzenie zakresu stosowania odpowiednio rozporządzenia nr 3976/87 i rozporządzenia nr 1/2003 na transport lotniczy między portami lotniczymi Unii a portami lotniczymi państw trzecich ze skutkiem od wspomnianego dnia.

40

Wynika z tego, że jeśli chodzi o ograniczenia konkurencji, które wpływają bezpośrednio na rynek usług transportu lotniczego między portami lotniczymi Unii a portami lotniczymi państw trzecich, przepisy wydane na podstawie art. 83 ust. 1 WE weszły w życie dopiero w dniu 1 maja 2004 r.

41

W związku z tym w braku takich przepisów do usług tych przed tą datą miały zastosowanie jedynie systemy wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowione w art. 84 i 85 WE (zob. podobnie wyroki: z dnia 30 kwietnia 1986 r., Asjes i in., od 209/84 do 213/84, EU:C:1986:188, pkt 52; a także z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro, 66/86, EU:C:1989:140, pkt 21).

42

W niniejszym przypadku, w zakresie, w jakim zachowania rozpatrywane w postępowaniu głównym, które miały miejsce w okresie od 1999 r. do dnia 1 maja 2004 r., dotyczyły bezpośrednio usług transportu lotniczego między portami lotniczymi Unii a państwami trzecimi i mogły wpływać na handel między państwami członkowskimi w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego, zachowania te nie wchodziły w zakres stosowania przepisów wydanych na podstawie art. 83 WE, lecz wyłącznie w zakres stosowania systemów wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 84 i 85 WE.

43

To samo dotyczy zachowań rozpatrywanych w postępowaniu głównym, które miały miejsce w okresie od 1999 r. do dnia wejścia w życie umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego, czyli do dnia 1 czerwca 2002 r., w zakresie, w jakim dotyczyły one bezpośrednio usług transportu lotniczego między portami lotniczymi Unii a portami lotniczymi Szwajcarii i mogły wpływać na handel między państwami członkowskimi, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego. Jak wynika bowiem z art. 1 ust. 2 tej umowy w związku z załącznikiem do niej, to właśnie po wejściu w życie tej umowy w wyżej wymienionym dniu porty lotnicze znajdujące się na terytorium Szwajcarii zostały uznane za „porty lotnicze [Unii]” w rozumieniu art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 3975/87 i art. 1 rozporządzenia nr 3976/87, i nie były już uznawane za porty lotnicze państw trzecich.

44

Pozwane w postępowaniu głównym podniosły zasadniczo, zarówno w uwagach na piśmie przedstawionych przed Trybunałem, jak i podczas rozprawy, że sektor transportu lotniczego pozostawał wyłączony z zakresu stosowania art. 81 WE do czasu wejścia w życie rozporządzenia nr 1/2003 w dniu 1 maja 2004 r. Strony te oraz Komisja podniosły również, że pod rządami art. 84 i 85 WE art. 81 ust. 1 WE nie wywoływał w żadnym razie skutku bezpośredniego, ponieważ sądy krajowe nie mogły stosować tego ostatniego postanowienia w braku decyzji właściwych organów krajowych lub Komisji stwierdzającej naruszenie wspomnianego postanowienia. I tak, rozporządzenie nr 1/2003, przewidując w art. 6, że sądy krajowe mogą odtąd w pełni stosować art. 81 i 82 WE, ustanowiło nowy system prawa materialnego, który nie może być stosowany z mocą wsteczną do zachowań, które – tak jak zachowania rozpatrywane w postępowaniu głównym – miały miejsce przed wejściem w życie tego rozporządzenia i pod rządami art. 84 i 85 WE.

45

W tym względzie należy przypomnieć, po pierwsze, że Trybunał orzekł już, iż transport lotniczy, podobnie jak inne rodzaje transportu, podlega ogólnym regułom traktatów, w tym regułom konkurencji, od chwili ich wejścia w życie (zob. podobnie wyrok z dnia 30 kwietnia 1986 r., Asjes i in., od 209/84 do 213/84, EU:C:1986:188, pkt 35–45).

46

Ponadto, jak wskazał zasadniczo rzecznik generalny w pkt 72–77 opinii, Rada nie skorzystała z przysługującej jej na podstawie art. 83 ust. 2 lit. c) WE kompetencji do ograniczenia przedmiotowego zakresu stosowania art. 81 WE w sektorze transportu lotniczego.

47

Po drugie, należy podkreślić, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawo Unii w takim samym stopniu, w jakim tworzy obowiązki po stronie osób indywidualnych, służy także powstaniu praw wchodzących w zakres ich dóbr prawnych; prawa te rodzą się nie tylko przy okazji wyraźnego przyznania przez traktaty, lecz także z powodu obowiązków, jakie one nakładają w sposób prawidłowo zdefiniowany zarówno na osoby fizyczne, jak i państwa członkowskie oraz instytucje Unii (wyroki: z dnia 20 września 2001 r., Courage i Crehan, C‑453/99, EU:C:2001:465, pkt 19; a także z dnia 6 czerwca 2013 r., Donau Chemie i in., C‑536/11, EU:C:2013:366, pkt 20).

48

W tym kontekście Trybunał orzekł już, że art. 81 ust. 1 WE wywołuje bezpośrednie skutki w stosunkach między jednostkami i przyznaje im prawa, które sądy krajowe są zobowiązane chronić (zob. podobnie wyroki: z dnia 12 grudnia 2019 r., Otis Gesellschaft i in., C‑435/18, EU:C:2019:1069, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 6 października 2021 r., Sumal, C‑882/19, EU:C:2021:800, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

49

Każda osoba jest bowiem uprawniona do powoływania się przed sądem na naruszenie art. 81 ust. 1 WE i tym samym do powoływania się na nieważność porozumienia lub praktyki zakazanych przez ten artykuł zgodnie z art. 81 ust. 2 WE (zob. podobnie wyrok z dnia 13 lipca 2006 r., Manfredi i in., od C‑295/04 do C‑298/04, EU:C:2006:461, pkt 59), a także do żądania naprawienia wyrządzonej szkody, jeśli między tą szkodą a porozumieniem lub praktyką istnieje związek przyczynowy (wyrok z dnia 12 grudnia 2019 r., Otis Gesellschaft i in., C‑435/18, EU:C:2019:1069, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

50

Ponadto, co się tyczy w szczególności powództw o odszkodowanie z tytułu naruszenia reguł konkurencji Unii wniesionych do sądów krajowych, Trybunał orzekł, że powództwa te zapewniają pełną skuteczność art. 81 WE, a w szczególności skuteczność (effet utile) zakazu ustanowionego w ust. 1 tego artykułu, i wzmacniają w ten sposób operacyjny charakter norm prawa Unii w dziedzinie konkurencji, ponieważ mogą zniechęcać do porozumień lub praktyk – często ukrywanych – mogących ograniczyć lub zakłócić konkurencję (zob. podobnie wyroki: z dnia 14 marca 2019 r., Skanska Industrial Solutions i in., C‑724/17, EU:C:2019:204, pkt 25, 43, 44; z dnia 12 grudnia 2019 r., Otis Gesellschaft i in., C‑435/18, EU:C:2019:1069, pkt 22, 24, 26; a także z dnia 6 października 2021 r., Sumal, C‑882/19, EU:C:2021:800, pkt 33, 35).

51

Sądy krajowe są zatem właściwe do stosowania art. 81 WE w szczególności w sporach z zakresu prawa prywatnego, przy czym właściwość ta wynika z bezpośredniej skuteczności tego artykułu (zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 1974 r., BRT et Société belge des auteurs, compositeurs et éditeurs, 127/73, EU:C:1974:6, pkt 15).

52

Jak wynika bowiem z utrwalonego orzecznictwa, sądy krajowe, które w ramach swojej właściwości muszą stosować przepisy prawa Unii, zobowiązane są do zagwarantowania nie tylko pełnej skuteczności tych norm, lecz także do ochrony praw, które przyznają one jednostkom (wyrok z dnia 6 czerwca 2013 r., Donau Chemie i in., C‑536/11, EU:C:2013:366, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo). To tym sądom powierzono zadanie zapewnienia ochrony prawnej jednostek wynikającej z bezpośredniej skuteczności przepisów prawa Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 16 grudnia 1976 r., Rewe-Zentralfinanz i Rewe-Zentral, 33/76, EU:C:1976:188, pkt 5).

53

Po trzecie, należy podkreślić, że – jak wskazał zasadniczo rzecznik generalny w pkt 43 i 44 opinii – na właściwość sądów krajowych, o której mowa w pkt 51 niniejszego wyroku, nie ma wpływu stosowanie art. 84 i 85 WE, ponieważ żadne z tych postanowień, które dotyczą wprowadzania w życie reguł konkurencji Unii w drodze administracyjnej odpowiednio przez władze państw członkowskich i Komisję, nie ogranicza stosowania art. 81 WE przez sądy krajowe w szczególności w sporach z zakresu prawa prywatnego.

54

Z rozważań przedstawionych w pkt 45–53 niniejszego wyroku wynika, że nie można uznać, iż rozporządzenie nr 1/2003 – przewidując w art. 6, że sądy krajowe są właściwe do stosowania art. 81 i 82 WE – ustanowiło nowy system prawa materialnego mający zastosowanie do sektorów gospodarki, w których przed wejściem w życie tego rozporządzenia nie istniały przepisy przyjęte na podstawie art. 83 WE. Wspomniany art. 6 jedynie bowiem potwierdza uprawnienie, które sądy te posiadają na mocy bezpośredniej skuteczności art. 81 i 82 WE.

55

Niemniej jednak należy uściślić, że korzystanie przez sądy krajowe z przyznanego im w ten sposób uprawnienia może ograniczać między innymi zasada pewności prawa, w szczególności zaś konieczność uniknięcia sytuacji, w której owe sądy i podmioty odpowiedzialne za wprowadzenie w życie reguł konkurencji Unii w drodze administracyjnej będą wydawały sprzeczne decyzje, a także konieczność zachowania uprawnień decyzyjnych lub ustawodawczych instytucji Unii odpowiedzialnych za wprowadzanie w życie tych reguł, w szczególności art. 81 ust. 3 WE, oraz zapewnienia mocy wiążącej wydawanych przez nie aktów.

56

To właśnie w świetle tych rozważań Trybunał orzekł między innymi, że sądy krajowe, jeżeli orzekają w przedmiocie porozumień, decyzji lub praktyk, które mogą jeszcze stanowić przedmiot decyzji Komisji, powinny unikać wydawania decyzji sprzecznych z decyzją rozważaną przez Komisję do celów stosowania art. 81 ust. 1 i art. 82 WE oraz art. 81 ust. 3 WE (zob. podobnie wyroki: z dnia 28 lutego 1991 r., Delimitis, C‑234/89, EU:C:1991:91, pkt 47; a także z dnia 14 grudnia 2000 r., Masterfoods i HB, C‑344/98, EU:C:2000:689, pkt 51) oraz że, a fortiori, gdy orzekają one w przedmiocie porozumień lub praktyk, które są już przedmiotem decyzji Komisji, nie mogą wydawać sprzecznych z nią decyzji (wyrok z dnia 14 grudnia 2000 r., Masterfoods i HB, C‑344/98, EU:C:2000:689, pkt 52).

57

Orzecznictwo to jest zresztą obecnie usystematyzowane w art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 (zob. podobnie wyroki: z dnia 6 listopada 2012 r., Otis i in., C‑199/11, EU:C:2012:684, pkt 50; a także z dnia 9 grudnia 2020 r., Groupe Canal +/Komisja, C‑132/19 P, EU:C:2020:1007, pkt 112).

58

Ponieważ jednak Komisja uznała zasadniczo zarówno w decyzji z 2010 r., jak i w decyzji C(2017) 1742 final, że nie jest właściwa do zastosowania art. 81 ust. 1 WE do zachowań rozpatrywanych w postępowaniu głównym, pozwane w postępowaniu głównym nie mogą powoływać się na istnienie ryzyka, że sąd odsyłający wyda w niniejszym przypadku decyzję sprzeczną z decyzją wydaną przez Komisję lub rozważaną w ramach wszczętego przez nią postępowania w rozumieniu art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003.

59

Względy przypomniane w pkt 55 niniejszego wyroku skłoniły również Trybunał do ograniczenia możliwości stwierdzenia przez sądy krajowe nieważności z mocy prawa, na podstawie art. 81 ust. 2 WE, niektórych porozumień i decyzji w sytuacji, gdy te porozumienia i decyzje istniały przed wejściem w życie przepisów, o których mowa w art. 83 ust. 1 WE, które następnie zaczęły mieć do nich zastosowanie.

60

Trybunał orzekł bowiem, że porozumienia, które istniały przed wejściem w życie rozporządzenia nr 17 i które zostały zgłoszone Komisji zgodnie z przepisami tego rozporządzenia, były tymczasowo ważne, co oznaczało, że w braku decyzji Komisji lub władz państw członkowskich wydanej zgodnie z przepisami tego rozporządzenia sądy krajowe nie mogły stwierdzić nieważności tych porozumień z mocy prawa na podstawie art. 81 ust. 2 WE (zob. podobnie wyroki: z dnia 6 kwietnia 1962 r., de Geus, 13/61, EU:C:1962:11, s. 105; z dnia 6 lutego 1973 r., Brasserie de Haecht, 48/72, EU:C:1973:11, pkt 8, 9; z dnia 10 lipca 1980 r., Lancôme i Cosparfrance Nederland, 99/79, EU:C:1980:193, pkt 16; a także z dnia 28 lutego 1991 r., Delimitis, C‑234/89, EU:C:1991:91, pkt 48).

61

Należy podkreślić, że ta tymczasowa ważność była konieczna ze względu na fakt, iż art. 5 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 2 rozporządzenia nr 17 przewidywał możliwość stwierdzenia przez Komisję, że art. 85 ust. 1 traktatu EWG (następnie art. 81 ust. 1 WE) nie ma zastosowania z mocą wsteczną do tych porozumień na podstawie art. 85 ust. 3 traktatu EWG (następnie art. 81 ust. 3 WE), oraz że sprzeczne z ogólną zasadą pewności prawa byłoby uznanie tych porozumień za nieważne z mocy prawa, zanim jeszcze w ogóle możliwe było ustalenie, czy art. 85 traktatu EWG ma do nich zastosowanie, czy też nie (zob. podobnie wyrok z dnia 6 kwietnia 1962 r., de Geus, 13/61, EU:C:1962:11, s. 104).

62

Jednakże w niniejszym przypadku względy takie jak te, o których mowa w pkt 55 niniejszego wyroku, nie wymagają ograniczenia, w sposób analogiczny do orzecznictwa, o którym mowa w pkt 60 tego wyroku, możliwości stosowania przez sądy krajowe art. 81 WE do zachowań przedsiębiorstw, które – tak jak zachowania rozpatrywane w postępowaniu głównym – miały miejsce przed wejściem w życie rozporządzenia nr 1/2003 i pod rządami art. 84 i 85 WE, bez uszczerbku dla mających zastosowanie w stosownym przypadku przepisów dotyczących przedawnienia.

63

Rozporządzenie nr 1/2003, które zaczęło obowiązywać w sektorze, w którym miały miejsce zachowania rozpatrywane w postępowaniu głównym, nie zawiera bowiem przepisu umożliwiającego zatwierdzenie z mocą wsteczną porozumień lub praktyk istniejących przed wejściem w życie tego rozporządzenia. Ponadto art. 34 ust. 1 tego rozporządzenia przewiduje, że zgłoszenia porozumień do Komisji dokonane między innymi na podstawie rozporządzenia nr 17 tracą ważność od dnia 1 maja 2004 r. Z postanowienia odsyłającego wynika, że pozwane w postępowaniu głównym nie dokonały w każdym razie zgłoszenia dotyczącego zachowań rozpatrywanych w postępowaniu głównym.

64

Względy przypomniane w pkt 55 niniejszego wyroku skłoniły ponadto Trybunał do ograniczenia możliwości orzekania przez sądy krajowe nieważności niektórych porozumień przed wejściem w życie przepisów, o których mowa w art. 83 ust. 1 WE, które następnie zaczęły mieć do nich zastosowanie. I tak w wyrokach z dnia 30 kwietnia 1986 r., Asjes i in. (od 209/84 do 213/84, EU:C:1986:188, pkt 68), i z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro (66/86, EU:C:1989:140, pkt 20), na które powołują się pozwane w postępowaniu głównym i Komisja, Trybunał orzekł zasadniczo, że do czasu wejścia w życie przepisów, o których mowa w art. 83 ust. 1 WE, sądy krajowe nie mogą z własnej inicjatywy stwierdzać niezgodności porozumienia lub praktyki z art. 81 ust. 1 WE i mogą stwierdzać nieważność z mocy prawa na podstawie art. 81 ust. 2 WE jedynie w odniesieniu do porozumień i praktyk, które władze państw członkowskich uznały na podstawie art. 84 WE za objęte zakresem stosowania art. 81 ust. 1 WE i niepodlegające wyłączeniu spod zakazu w rozumieniu art. 81 ust. 3 WE lub w odniesieniu do których Komisja stwierdziła naruszenie przewidziane w art. 85 ust. 2 WE.

65

Jednakże z pkt 20 i 32 wyroku z dnia 11 kwietnia 1989 r., Saeed Flugreisen i Silver Line Reisebüro (66/86, EU:C:1989:140), wynika, że to ograniczenie możliwości stosowania przez sądy krajowe art. 81 WE było uzasadnione wyłącznie potrzebą zachowania uprawnień instytucji, które miały zostać uznane za właściwe na podstawie przepisów wykonawczych – które to przepisy miały być przyjęte na podstawie art. 83 WE – do kształtowania polityki konkurencji poprzez przyznawanie lub odmowę przyznawania zwolnień na podstawie art. 81 ust. 3 WE. Skoro bowiem w dniu ogłoszenia tego wyroku prawodawca Unii nie skorzystał jeszcze z uprawnień przysługujących mu na podstawie art. 83 i art. 85 ust. 3 WE w odniesieniu do sektora usług transportu lotniczego między portami lotniczymi Unii a portami lotniczymi państw trzecich, nie można było wykluczyć przyjęcia systemu retroaktywnego stwierdzania niemożności stosowania art. 81 ust. 1 WE do niektórych porozumień zgodnie z art. 81 ust. 3 WE, podobnego do systemu ustanowionego w rozporządzeniu nr 17.

66

Tymczasem w odróżnieniu od orzecznictwa przywołanego w pkt 64 niniejszego wyroku, które dotyczy możliwości orzekania przez sądy krajowe nieważności niektórych porozumień przed wejściem w życie przepisów, o których mowa w art. 83 ust. 1 WE, a które miały mieć do nich zastosowanie, sprawy w postępowaniu głównym dotyczą, jak wynika z postanowienia odsyłającego, badania, po wejściu w życie rozporządzenia nr 1/2003, zgodności z art. 81 ust. 1 WE zachowań, które miały miejsce przed wejściem w życie tego rozporządzenia, pod rządami art. 84 i 85 WE. Tak więc w chwili wniesienia powództw rozpatrywanych w postępowaniu głównym prawodawca Unii, poprzez przyjęcie wspomnianego rozporządzenia oraz rozporządzenia nr 411/2004, skorzystał już z uprawnienia, o którym mowa w pkt 65 niniejszego wyroku, w odniesieniu do sektora usług transportu lotniczego między portami lotniczymi Unii a portami lotniczymi państw trzecich, w związku z czym ograniczenie możliwości zastosowania przez sąd krajowy art. 81 ust. 1 WE do zachowań rozpatrywanych w postępowaniu głównym nie znajduje uzasadnienia.

67

W tych okolicznościach przywołana przez sąd odsyłający okoliczność, że w odniesieniu do tych zachowań nie została wydana żadna decyzja na podstawie art. 84 lub 85 WE, nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd ten mógł zastosować do wspomnianych zachowań art. 81 WE w celu dokonania oceny, czy doszło do naruszenia tego ostatniego artykułu, i w razie potrzeby nakazać naprawienie wynikającej stąd szkody.

68

Co się tyczy w drugiej kolejności wykładni art. 53 porozumienia EOG, należy przypomnieć, że artykuł ten zakazuje, w ten sam sposób co art. 81 WE, porozumień między przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw i uzgodnionych praktyk, które mogą wpływać na handel między umawiającymi się stronami tego porozumienia i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz EOG.

69

Należy ponadto podkreślić, że porozumienie EOG stanowi integralną część prawa Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Ruska Federacija, C‑897/19 PPU, EU:C:2020:262, pkt 49).

70

Porozumienie to potwierdza uprzywilejowane stosunki łączące Unię, jej państwa członkowskie i państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), które są oparte na bliskości, trwałych wspólnych wartościach oraz tożsamości europejskiej. To właśnie w świetle tych uprzywilejowanych stosunków należy interpretować jeden z podstawowych celów porozumienia EOG, jakim jest cel rozszerzenia rynku wewnętrznego realizowanego na terytorium Unii na państwa EFTA. W związku z tym liczne postanowienia tego porozumienia zmierzają do zagwarantowania jego wykładni w sposób możliwie jednolity w całym EOG. Do Trybunału należy w tym zakresie czuwanie nad tym, aby zasady porozumienia EOG, zasadniczo identyczne z zasadami traktatu FUE, były interpretowane w sposób jednolity w państwach członkowskich (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Ruska Federacija, C‑897/19 PPU, EU:C:2020:262, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

71

Z powyższego wynika, że ponieważ art. 53 porozumienia EOG jest zasadniczo identyczny z art. 81 WE, należy go interpretować w taki sam sposób jak ten ostatni artykuł.

72

Ponadto rozporządzenie nr 1/2003 i rozporządzenie nr 411/2004 zaczęły obowiązywać w ramach porozumienia EOG wskutek wejścia w życie w dniu 19 maja 2005 r. decyzji Wspólnego Komitetu EOG nr 130/2004 z dnia 24 września 2004 r. zmieniającej załącznik XIV (Konkurencja), protokół 21 (w sprawie wdrażania zasad konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw) oraz protokół 23 (dotyczący współpracy między organami nadzoru) do Porozumienia EOG (Dz.U. 2005, L 64, s. 57) oraz decyzji Wspólnego Komitetu EOG nr 40/2005 z dnia 11 marca 2005 r. zmieniającej załącznik XIII (Transport) i protokół 21 (w sprawie wdrażania zasad konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw) do Porozumienia EOG (Dz.U. 2005, L 198, s. 38).

73

W tych okolicznościach w zakresie, w jakim zachowania rozpatrywane w postępowaniu głównym mogą wpływać na handel między umawiającymi się stronami porozumienia EOG, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego, względy przedstawione w pkt 47–67 niniejszego wyroku mają zastosowanie mutatis mutandis do wykładni art. 53 tego porozumienia w sprawach w postępowaniu głównym.

74

W tym względzie, jak zauważył zasadniczo rząd norweski i Urząd Nadzoru EFTA i jak wskazał rzecznik generalny w pkt 88 opinii, wniosku tego nie może podważyć brak w porozumieniu EOG postanowienia równoważnego z art. 84 WE, ponieważ – jak wyjaśniono w pkt 53 niniejszego wyroku – postanowienie to nie narusza uprawnień, jakimi dysponują sądy krajowe na mocy bezpośredniej skuteczności art. 81 WE.

75

Mając na względzie całość powyższych rozważań, na zadane pytanie należy odpowiedzieć, że art. 81, 84 i 85 WE oraz art. 53 porozumienia EOG należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy jest właściwy do stosowania art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG w sporze z zakresu prawa prywatnego dotyczącym wniesionego do niego po wejściu w życie rozporządzenia nr 1/2003 powództwa o odszkodowanie do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem członkowskim a państwem trzecim innym niż Szwajcaria, które miały miejsce przed dniem 1 maja 2004 r., do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem członkowskim a Szwajcarią, które miały miejsce przed dniem 1 czerwca 2002 r., oraz do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem należącym do EOG niebędącym państwem członkowskim a państwem trzecim, które miały miejsce przed dniem 19 maja 2005 r., nawet jeśli w odniesieniu do tych zachowań nie wydano żadnej decyzji na podstawie art. 84 lub 85 WE, o ile wspomniane zachowania mogły mieć wpływ odpowiednio na handel między państwami członkowskimi i na handel między umawiającymi się stronami porozumienia EOG.

76

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Artykuły 81, 84 i 85 WE oraz art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r. należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy jest właściwy do stosowania art. 81 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym w sporze z zakresu prawa prywatnego dotyczącym wniesionego do niego po wejściu w życie rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 [WE] powództwa o odszkodowanie do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem członkowskim a państwem trzecim innym niż Szwajcaria, które miały miejsce przed dniem 1 maja 2004 r., do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem członkowskim a Szwajcarią, które miały miejsce przed dniem 1 czerwca 2002 r., oraz do zachowań przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego między państwem należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego niebędącym państwem członkowskim a państwem trzecim, które miały miejsce przed dniem 19 maja 2005 r., nawet jeśli w odniesieniu do tych zachowań nie wydano żadnej decyzji na podstawie art. 84 lub 85 WE, o ile wspomniane zachowania mogły mieć wpływ odpowiednio na handel między państwami członkowskimi i na handel między umawiającymi się stronami Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym.