Sprawa C‑603/19
Postępowanie karne
przeciwko
TG
i
UF
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Špecializovaný trestný súd)
Wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 1 października 2020 r.
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona interesów finansowych Unii Europejskiej – Artykuł 325 TFUE – Postępowanie karne dotyczące przestępstw w zakresie oszustwa subwencyjnego dotyczącego wkładów finansowanych częściowo z budżetu Unii Europejskiej – Prawo krajowe niepozwalające organom państwa członkowskiego na odzyskanie w postępowaniu karnym wkładów z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwami
1. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw – Dyrektywa 2012/29 – Zakres stosowania ratione personae – Osoby prawne i organy państwa – Wyłączenie
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29, art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1)
(zob. pkt 44–46; pkt 1 sentencji)
2. Zasoby własne Unii Europejskiej – Ochrona interesów finansowych Unii – Zwalczanie oszustw i wszelkich innych bezprawnych działań – Obowiązek wprowadzenia przez państwa członkowskie skutecznych i odstraszających sankcji – Przestępstwa w zakresie oszustwa subwencyjnego dotyczącego wkładów finansowanych częściowo z budżetu Unii Europejskiej – Krajowe postępowanie karne niepozwalające państwu na dochodzenie naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem – Dopuszczalność w świetle art. 325 TFUE – Przesłanka – Istnienie w prawie krajowym skutecznych procedur pozwalających na odzyskanie nienależnie otrzymanych wkładów z budżetu Unii
(art. 325 TFUE)
(zob. pkt 54–56, 58–62; pkt 2 sentencji)
Streszczenie
Úrad špeciálnej prokuratúry Generálnej prokuratúry Slovenskej republiky (urząd prokuratury specjalnej prokuratury generalnej Republiki Słowackiej) wszczął postępowanie karne przeciwko dwóm osobom fizycznym (zwanym dalej „oskarżonymi”) w związku z czynami mogącymi stanowić oszustwo subwencyjne dotyczące wkładów finansowanych częściowo z budżetu Unii Europejskiej. Przestępstwo zostało popełnione w ramach dwóch postępowań przetargowych ogłoszonych przez administrację słowacką w celu składania wniosków o przyznanie wkładów w szczególności dla celów wspierania tworzenia miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych.
Oskarżeni założyli szereg spółek handlowych, w których byli wspólnikami i osobami zarządzającymi, a spółki te uzyskały wkłady w wysokości 654 588,34 EUR, w tym 279 272,18 EUR z budżetu Unii. Po wypłaceniu tych wkładów oskarżeni przenieśli swoje udziały w danych spółkach na osobę trzecią, a następnie wspomniane spółki zaprzestały jakiejkolwiek działalności. Gdy zostało wszczęte postępowanie karne, majątek spółki nie znajdował się już w pomieszczeniach wspomnianych spółek, które zostały z urzędu wykreślone z rejestru handlowego W okresie wypłaty wkładów dane spółki handlowe zatrudniały osoby niepełnosprawne, ale ich praca była fikcyjna i nie przyczyniała się do osiągnięcia celów przedstawionych we wnioskach o przyznanie wkładów.
Postępowania karne zostały wszczęte przez Špecializovaný trestný súd (wyspecjalizowany sąd karny, Słowacja) przeciwko oskarżonym jako wspólnikom i osobom zarządzającym tymi spółkami. Úrady práce, sociálnych vecí a rodiny (właściwe powiatowe urzędy pracy, spraw społecznych i rodziny), które były pokrzywdzonymi w postępowaniu głównym, podniosły wobec oskarżonych na etapie postępowania przygotowawczego roszczenie o naprawienie szkody, w wysokości faktycznie wypłaconego wkładu.
Jednakże sąd odsyłający uważa, że w świetle praktyki orzeczniczej Najvyšší súd Slovenskej republiky (sądu najwyższego Republiki Słowackiej, Słowacja), którą już zastosowano w postępowaniach karnych dotyczących przestępstw polegających na naruszeniu interesów finansowych Unii i oszustwa subwencyjnego, przepisy krajowe nie umożliwiają państwu dochodzenia w postępowaniu karnym naprawienia wyrządzonej mu szkody. Zdaniem sądu odsyłającego zastosowanie tej praktyki orzeczniczej w sprawie w postępowaniu głównym mogłoby skutkować uniemożliwieniem państwu dochodzenia naprawienia szkód wyrządzonych oszustwami. Skorzystanie z postępowania administracyjnego, o którym także mowa w prawie słowackim, pozwala bowiem domagać się odzyskania nienależnie wypłaconego wkładu wyłącznie od jego beneficjenta. W odniesieniu do spółek handlowych nieposiadających już żadnych aktywów i wykreślonych z rejestru handlowego takie postępowanie nie umożliwia zatem odzyskania nienależnie wypłaconych wkładów.
Sąd odsyłający skierował do Trybunału szereg pytań prejudycjalnych dotyczących w szczególności art. 325 TFUE, którego ust. 1 stanowi, że w celu zwalczania nielegalnych działań naruszających interesy finansowe Unii państwa członkowskie powinny przyjąć środki odstraszające, skuteczne i równoważne ze środkami podjętymi na szczeblu krajowym w celu zwalczania przestępczości powodującej naruszenie interesów danego państwa członkowskiego. W szczególności sąd odsyłający powziął wątpliwości co do zgodności obowiązków wynikających z art. 325 TFUE z krajowymi zasadami postępowania karnego, które w sprawie takiej, jak w postępowaniu głównym nie pozwalają na przyznanie państwu prawa do naprawienia szkody jako pokrzywdzonemu w postępowaniu karnym.
W wyroku z dnia 1 października 2020 r. Trybunał orzekł, że art. 325 TFUE nie stoi na przeszkodzie przepisom prawa krajowego, zgodnie z ich wykładnią dokonaną w krajowej praktyce orzeczniczej, na podstawie których to przepisów państwo nie może dochodzić w postępowaniu karnym naprawienia szkody wyrządzonej mu wskutek mającego znamiona oszustwa zachowania podejrzanego skutkującego sprzeniewierzeniem środków z budżetu Unii i nie dysponuje w tym postępowaniu karnym żadnym innym środkiem prawnym, za pomocą którego mogłoby dochodzić od podejrzanego swojego roszczenia, o ile – czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego – w krajowym ustawodawstwie przewidziano skuteczne procedury pozwalające na odzyskanie wkładów nienależnie otrzymanych z budżetu Unii.
W tym względzie Trybunał przypomniał, że o ile państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia skutecznych środków pozwalających na odzyskanie kwot nienależnie wypłaconych beneficjentowi wkładu częściowo finansowanego z budżetu Unii, o tyle art. 325 TFUE nie nakłada na te państwa żadnych ograniczeń – poza wymogami dotyczącymi skutecznego charakteru środków – co do procedury, która powinna umożliwić osiągnięcie takiego rezultatu. Współistnienie odrębnych środków zaskarżenia realizujących inne cele właściwe, odpowiednio, prawu administracyjnemu, prawu cywilnemu lub prawu karnemu, nie może samo w sobie naruszać skutecznego charakteru zwalczania oszustw naruszających interesy finansowe Unii, o ile ustawodawstwo krajowe jako całość pozwala na odzyskanie nienależnie wypłaconych wkładów z budżetu Unii.
Nieprzyznanie zatem państwu prawa do odszkodowania jako pokrzywdzonemu w postępowaniu karnym nie może samo w sobie być sprzeczne ze zobowiązaniami wynikającymi z art. 325 TFUE. O ile sankcje karne mogą okazać się nieodzowne w celu umożliwienia państwom członkowskim zwalczania w skuteczny i odstraszający sposób niektórych przypadków poważnych oszustw, o tyle sankcje takie nie mają na celu umożliwienia zwrotu nienależnego świadczenia. Istnienie w krajowym porządku prawnym skutecznego środka prawnego w zakresie naprawienia szkody wyrządzonej naruszeniem interesów finansowych Unii, czy to w ramach postępowania karnego, administracyjnego, czy cywilnego, wystarcza do spełnienia obowiązku skuteczności ustanowionego w art. 325 TFUE, ponieważ środek ten pozwala na odzyskanie nienależnie otrzymanych wkładów, a sankcje karne pozwalają na zwalczanie przypadków poważnych oszustw. Trybunał zauważył, że tak jest w niniejszej sprawie, ponieważ – czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego – państwo ma, zgodnie ze znajdującym zastosowanie prawem krajowym, możliwość wszczęcia z jednej strony postępowania administracyjnego umożliwiającego mu odzyskanie nienależnie wypłaconych wkładów od osoby prawnej będącej beneficjentem wkładów, a z drugiej strony, postępowania cywilnego mającego na celu nie tylko powstanie odpowiedzialności cywilnej osoby prawnej będącej beneficjentem nienależnie otrzymanych wkładów, lecz również uzyskanie, w następstwie skazania, naprawienia poniesionych szkód od skazanej osoby fizycznej.