–

w imieniu Banco de Portugal i Fundo de Resolução – J.M. Rodríguez Cárcamo, abogado, i A.M. Rodríguez Conde, abogada,

–

w imieniu Novo Banco SA, Sucursal en España – A. Fernández de Hoyos i J.I. Fernández Aguado, abogados,

–

w imieniu rządu hiszpańskiego – S. Centeno Huerta, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, wspierana przez G.M. De Socio, avvocato dello Stato,

–

w imieniu rządu portugalskiego – L. Inez Fernandes, S. Jaulino, A. Homem, A. Pimenta, C. Raimundo i P. Barros da Costa, w charakterze pełnomocników, wspierani przez T. Tönnies, advogada,

–

w imieniu Parlamentu Europejskiego – L. Visaggio, M. Sammut, P. López-Carceller i R. Ignătescu, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Rady Unii Europejskiej – A. de Gregorio Merino, I. Gurov i E. d’Ursel, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – D. Triantafyllou, A. Nijenhuis, J. Rius Riu i K.-Ph. Wojcik, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/24/WE z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych (Dz.U. 2001, L 125, s. 15), art. 2 TUE, art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą praw podstawowych”) oraz ogólnej zasady pewności prawa.

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Banco de Portugal, Fundo de Resolução (funduszem restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji) i Novo Banco SA, Sucursal en España (zwanym dalej „Novo Banco Hiszpania”) a VR w przedmiocie żądania stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży nabytych przez VR akcji uprzywilejowanych.

3

Motywy 3, 4, 6, 7, 11, 16, 23 i 30 dyrektywy 2001/24 brzmią następująco:

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]

4

Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 2001/24 stanowi:

„Niniejszą dyrektywę stosuje się do instytucji kredytowych i ich oddziałów w państwach członkowskich innych niż te, w których znajdują się ich zarejestrowane siedziby, zgodnie z definicją zawartą w art. 1 pkt 1 i 3 dyrektywy 2000/12/WE, z zastrzeżeniem warunków i wyjątków określonych w art. 2 ust. 3 niniejszej dyrektywy”.

5

Zgodnie z art. 2 tiret siódme dyrektywy 2001/24 „środki służące reorganizacji” to „środki, które mają zachować lub przywrócić sytuację finansową instytucji kredytowej i które mogą mieć wpływ na wcześniejsze prawa osób trzecich, włączając środki obejmujące możliwość zawieszenia płatności, zawieszenia stosowania środków egzekucyjnych lub redukcji roszczeń”.

6

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Przyjęcie środków służących reorganizacji – obowiązujące prawo”, stanowi:

„1.   Jedynie władze administracyjne lub sądowe państwa członkowskiego pochodzenia są upoważnione do podejmowania decyzji w sprawie wdrożenia jednego lub więcej środków służących reorganizacji w instytucji kredytowej łącznie z oddziałami w innych państwach członkowskich.

2.   Środki służące reorganizacji stosowane będą zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i proceduralnymi stosowanymi w państwie członkowskim pochodzenia, chyba że niniejsza dyrektywa stanowi inaczej.

Środki te będą w pełni obowiązywać zgodnie z prawem tego państwa członkowskiego w całej Wspólnocie bez żadnych dodatkowych formalności, w tym wobec osób trzecich w innych państwach członkowskich, nawet jeżeli stosowane do nich zasady przyjmującego państwa członkowskiego nie przewidują podejmowania takich środków lub uzależniają ich wdrożenie od warunków, które nie są spełnione.

Środki służące reorganizacji obowiązują w całej Wspólnocie od chwili wejścia w życie w państwie członkowskim, w którym zostały podjęte”.

7

Artykuł 32 omawianej dyrektywy, zatytułowany „Sprawy sądowe w toku”, stanowi:

„Skutki środków służących reorganizacji lub postępowań likwidacyjnych na toczącą się sprawę sądową dotyczącą aktywów lub praw, których pozbawiono instytucję kredytową, podlegają wyłącznie prawu państwa członkowskiego, w którym toczy się dana sprawa”.

8

Ley 6/2005 sobre saneamiento y liquidación de las entidades de crédito (ustawa 6/2005 o reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych) z dnia 22 kwietnia 2005 r. (BOE nr 97 z dnia 23 kwietnia 2005 r., s. 13912) stanowi transpozycję dyrektywy 2001/24 do hiszpańskiego porządku prawnego.

9

Artykuł 19 ust. 1 tej ustawy stanowi:

„W przypadku gdy wobec instytucji kredytowej posiadającej zezwolenie w państwie członkowskim Unii Europejskiej i mającej co najmniej jeden oddział lub świadczącej usługi w Hiszpanii podjęto środek służący reorganizacji lub wszczęto postępowanie likwidacyjne, dany środek lub dane postępowanie wywołuje w pełni, bez dodatkowych formalności, skutki w Hiszpanii z chwilą, od której je wywołuje w państwie członkowskim, w którym podjęto środek lub wszczęto postępowanie”.

10

W dniu 10 stycznia 2008 r. VR zawarła umowę z Banco Espírito Santo, Sucursal en España (zwanym dalej „BES Hiszpania”), na mocy której nabyła akcje uprzywilejowane islandzkiej instytucji kredytowej Kaupthing Bank za kwotę około 166000 EUR (zwaną dalej „umową sprzedaży akcji”). W tym czasie BES Hiszpania był hiszpańskim oddziałem portugalskiego banku Banco Espírito Santo (zwanego dalej „BES”).

11

W związku z poważnymi problemami finansowymi BES zarząd Banco de Portugal w drodze decyzji z dnia 3 sierpnia 2014 r., zmienionej następnie decyzją z dnia 11 sierpnia 2014 r. (zwanej dalej „decyzją z sierpnia 2014 r.”) przyjął tzw. środki „restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji” tej instytucji kredytowej.

12

Na podstawie tej decyzji Banco de Portugal utworzono „bank pomostowy” czy też „instytucję pomostową” – Novo Banco SA, któremu przekazano aktywa, zobowiązania i inne składniki niemajątkowe BES opisane w załączniku 2 do rzeczonej decyzji.

13

Tenże załącznik 2 określał pewne pozycje pasywów, które były wyłączone z przeniesienia na Novo Banco i które w związku z tym pozostały w majątku BES. Wśród tych pozycji pasywów znajdowały się elementy wymienione w akapicie pierwszym lit. b) ppkt (v) omawianego załącznika 2, czyli „wszelkie zobowiązania lub zobowiązania warunkowe, w szczególności te wynikające z oszustwa lub naruszenia przepisów lub decyzji regulacyjnych, karnych lub administracyjnych”.

14

W następstwie przeniesienia, o którym mowa w pkt 12 niniejszego wyroku, Novo Banco Hiszpania utrzymał relację biznesową nawiązaną przez VR z BES Hiszpaniia w odniesieniu do depozytu i zarządzania papierami wartościowymi, które były przedmiotem umowy sprzedaży akcji, i nadal otrzymywał prowizję związaną z tymi usługami.

15

W dniu 4 lutego 2015 r. VR wniosła do Juzgado de Primera Instancia de Vitoria (sądu pierwszej instancji w Vitorii, Hiszpania) pozew przeciwko Novo Banco Hiszpania, wnosząc, tytułem żądania głównego, o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży akcji z uwagi na wadę oświadczenia woli oraz o zwrócenie przez Novo Banco Hiszpania zainwestowanej kwoty lub, tytułem ewentualnym, o rozwiązanie wspomnianej umowy z uwagi na niewywiązanie się z obowiązku dochowania należytej staranności, lojalności i obowiązku informowania oraz o zasądzenie od tej instytucji bankowej odszkodowania.

16

Novo Banco Hiszpania podniósł w odpowiedzi przed sądem, że nie posiada legitymacji biernej, ponieważ na mocy załącznika 2 do decyzji z sierpnia 2014 r. dochodzone zobowiązanie stanowi zobowiązanie, które nie zostało na niego przeniesione.

17

W wyroku z dnia 15 października 2015 r. Juzgado de Primera Instancia de Vitoria (sąd pierwszej instancji w Vitorii, Hiszpania) uwzględnił powództwo VR, uznając, że przedmiotowa pozycja pasywów została przeniesiona na Novo Banco na mocy decyzji z sierpnia 2014 r. W ocenie tego sądu oświadczenie woli VR było wadliwe w chwili zawarcia umowy sprzedaży akcji, ponieważ liczyła sobie ona wówczas 68 lat, nie miała żadnej wiedzy z zakresu finansów, nie została właściwie poinformowana przez BES o charakterze nabytych akcji uprzywilejowanych i związanym z tymi akcjami ryzyku. W związku z tym sąd stwierdził nieważność umowy sprzedaży akcji i nakazał Novo Banco Hiszpania zwrócić VR pełną cenę sprzedaży.

18

Novo Banco Hiszpania wniósł odwołanie od tego wyroku do Audiencia Provincial de Álava (sądu okręgowego w Álavie, Hiszpania). W postępowaniu odwoławczym przedłożył dwie decyzje przyjęte przez Banco de Portugal w dniu 29 grudnia 2015 r. (zwane dalej „decyzjami z dnia 29 grudnia 2015 r.”).

19

W myśl tych decyzji, w kształcie przekazanym przez sąd odsyłający, załącznik 2 akapit pierwszy lit. b) ppkt (vii) decyzji z sierpnia 2014 r. otrzymał następujące brzmienie: „wszelkie zobowiązania, gwarancje, zobowiązania lub zobowiązania warunkowe przyjęte w ramach sprzedaży, pośrednictwa finansowego, procedury zawierania umów i dystrybucji w odniesieniu do instrumentów finansowych emitowanych przez jakiekolwiek podmioty”. W decyzjach przewidziano ponadto, że „w szczególności, od dnia dzisiejszego, zobowiązaniami BES, które nie zostały przekazane Novo Banco, są: „[…] (iii) wszelkie odszkodowania związane z niewywiązaniem się z umów (nabycia nieruchomości i innych aktywów) podpisanych i zawartych przed godz. 20.00 dnia 3 sierpnia 2014 r. […] (vi) wszystkie odszkodowania i roszczenia wynikające z unieważnienia transakcji dokonanych przez BES jako dostawcy usług finansowych i inwestycyjnych oraz (vii) wszelkie zobowiązania będące przedmiotem któregokolwiek z postępowań określonych w załączniku I”. Wśród postępowań wymienionych w tym załączniku I znajduje się sprawa wytoczona przez VR.

20

Ponadto decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r. stanowią, ze „w zakresie, w jakim jakiekolwiek aktywa, zobowiązania lub składniki pozamajątkowe powinny były na podstawie powyższych postanowień pozostać w majątku BES, ale de facto przeniesiono je na Novo Banco, aktywa te, zobowiązania lub składniki pozamajątkowe przenosi się zwrotnie z Novo Banco na BES ze skutkiem od dnia 3 sierpnia 2014 r. (godz. 20.00)”.

21

Ponieważ Audiencia Provincial de Álava (sąd okręgowy w Álavie) oddalił odwołanie Novo Banco Hiszpania, ten wniósł nadzwyczajny środek zaskarżenia z uwagi na uchybienia proceduralne do sądu odsyłającego, Tribunal Supremo (sądu najwyższego, Hiszpania). Banco de Portugal i fundusz restrukturyzacji zostały dopuszczone do udziału w sprawie w charakterze interwenientów popierających żądania Novo Banco Hiszpania. Strony te uważają, że Novo Banco Hiszpania nie należało przyznawać statusu strony pozwanej w postępowaniu głównym, ponieważ sporna pozycja pasywów nie została przeniesiona na Novo Banco, a nawet gdyby została, to następnie zobowiązanie to zostało przeniesione zwrotnie na BES na mocy decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r. Strony te twierdzą również, że na podstawie art. 3 ust. 2 dyrektywy 2001/24 decyzje te wywołują, bez żadnych dodatkowych formalności, skutki we wszystkich państwach członkowskich.

22

Sąd odsyłający uważa, że decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r. nie mają wyłącznie na celu wyjaśnienia decyzji z sierpnia 2014 r., lecz zmieniają ją ze skutkiem wstecznym. Tak więc na mocy decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r. zobowiązanie wobec VR wynikające z umowy sprzedaży akcji, które decyzją z sierpnia 2014 r. zostało przeniesione na Novo Banco, zostało przeniesiona zwrotnie na BES ze skutkiem wstecznym od dnia 3 sierpnia 2014 r.

23

Sąd odsyłający nie ma wątpliwości co do tego, że środek służący reorganizacji przyjęty przez właściwy organ publiczny państwa członkowskiego pochodzenia może wywoływać skutki retroaktywne, co Trybunał uznał już w wyroku z dnia 24 października 2013 r., LBI (C‑85/12, EU:C:2013:697), ani nie podważa możliwości późniejszego przeniesienia zwrotnego na BES pasywów przekazanych Novo Banco. Sąd ten zastanawia się natomiast, czy merytoryczne zmiany, które wprowadzono poprzez przyjęcie decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r., powinny być uznane w toczących się postępowaniach sądowych wszczętych przed ich wydaniem.

24

W tym względzie sąd odsyłający zastanawia się, w świetle art. 47 akapit pierwszy karty praw podstawowych, jak również z zasady pewności prawa właściwej dla państwa prawnego, nad zasadnością tezy Novo Banco Hiszpania, Banco de Portugal i Fundo de Resolução, zgodnie z którą nawet gdyby sąd odsyłający utrzymał w mocy wyrok Audiencia Provincial de Álava (sądu okręgowego w Álavie), to owo utrzymanie w mocy byłoby bezskuteczne, gdyż w drodze decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r. rozpatrywane zobowiązanie tak czy inaczej zostało przeniesione zwrotnie do majątku BES ze skutkiem na dzień 3 sierpnia 2014 r.

25

W tych okolicznościach Tribunal Supremo (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy wykładnia art. 3 ust. 2 dyrektywy [2001/24], która oznacza uznanie w toczących się w innych państwach członkowskich postępowaniach sądowych, bez dalszych formalności, decyzji właściwego organu administracji państwa pochodzenia, która zmienia z mocą wsteczną ramy prawne istniejące w momencie wszczęcia sporu oraz pociąga za sobą pozbawienie skuteczności orzeczeń sądowych, które nie są zgodne z nową decyzją, jest zgodna z prawem podstawowym do skutecznego środka prawnego obowiązującym na mocy art. 47 [karty praw podstawowych], z zasadą państwa prawnego zapisaną w art. 2 [TUE] oraz z ogólną zasadą pewności prawa?”.

26

Na wstępie należy w pierwszej kolejności zauważyć, jak wskazano w pkt 22 niniejszego wyroku, że z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, iż sąd odsyłający wychodzi z założenia, że decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r. zmieniły decyzję z sierpnia 2014 r., w szczególności przenosząc zwrotnie na BES z mocą wsteczną zobowiązanie warunkowe Novo Banco będące podstawą roszczenia VR.

27

Prawdziwość tego założenia została zakwestionowana przez Novo Banco, Banco de Portugal i Fundo de Resolução oraz przez rząd portugalski. W tym względzie podnoszą one, że decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r. nie zmieniają decyzji z sierpnia 2014 r., a jedynie ją objaśniają, a zatem wyłączenie z zakresu aktywów i pasywów przeniesionych na Novo Banco zobowiązania warunkowego stanowiącego podstawę roszczenia VR wynika ze środków służących reorganizacji podjętych nie w ramach toczącego się postępowania sądowego, lecz przed wniesieniem przez VR pozwu w dniu 4 lutego 2015 r.

28

Jednakże to nie do Trybunału należy ocena zakresu decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r., ponieważ pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się do Trybunału sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny, a prawidłowość którego to ustalenia nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania, iż mają znaczenie dla sprawy (wyrok z dnia 30 kwietnia 2020 r., Blue Air – Airline Management Solutions, C‑584/18, EU:C:2020:324, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

W celu udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie należy zatem przyjąć założenie, że decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r. zmieniły z mocą wsteczną decyzję z sierpnia 2014 r. i że zostały one wydane w kontekście toczącego się postępowania sądowego, ponieważ VR wniosła powództwo do Juzgado de Primera Instancia de Vitoria (sądu pierwszej instancji w Vitorii) w dniu 4 lutego 2015 r.

30

W drugiej kolejności, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Ponadto Trybunał może być zmuszony wziąć pod rozwagę normy prawa Unii, na które sąd krajowy nie powołał się w swoim pytaniu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania [wyroki: z dnia 13 września 2016 r., Rendón Marín, C‑165/14, EU:C:2016:675, pkt 33; z dnia 8 czerwca 2017 r., Freitag, C‑541/15, EU:C:2017:432, pkt 29; z dnia 17 grudnia 2020 r., Generalstaatsanwaltschaft Berlin (Ekstradycja na Ukrainę), C‑398/19, EU:C:2020:1032, pkt 35].

31

W niniejszej sprawie, choć pytania sądu odsyłającego dotyczą art. 3 ust. 2 dyrektywy 2001/24, należy zauważyć, w świetle wyjaśnień przestawionych w pkt 26 i przypomnienia zawartego w pkt 29 niniejszego wyroku, że art. 32 tej dyrektywy, z racji wprowadzenia odstępstwa od wspomnianego art. 3 ust. 2 w odniesieniu do prawa mającego zastosowanie do skutków środków służących reorganizacji dla toczących się postępowań, okazuje się mieć znaczenie dla odpowiedzi, jakiej należy udzielić sądowi odsyłającemu.

32

Mając na względzie powyższe rozważania wstępne, należy stwierdzić, że poprzez swoje pytanie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 3 ust. 2 i art. 32 dyrektywy 2001/24 rozpatrywane w świetle zasady pewności prawa i art. 47 akapit pierwszy karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uznaniu – bez dodatkowych warunków, w sądowym postępowaniu co istoty sprawy toczącym się w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie pochodzenia i dotyczącym zobowiązania, którego instytucję kredytową pozbawiono na mocy podjętego w tym drugim państwie środka służącego reorganizacji – skutków drugiego środka służącego reorganizacji, mającego na celu przeniesienie zwrotne tego zobowiązania na instytucję kredytową z mocą wsteczną od dnia przypadającego przed wszczęciem omawianego postępowania, jeżeli skutkiem tego uznania jest pozbawienie z mocą wsteczną instytucji kredytowej, na którą przeniesiono zobowiązanie na mocy pierwszego środka, legitymacji biernej w toczącym się postępowaniu, co podważa orzeczenia sądowe wydane już na korzyść strony powodowej w ramach tego postępowania.

33

W tym względzie należy zaznaczyć, że w szczególności z motywów 4 i 16 dyrektywy 2001/24 wynika, iż opiera się ona na zasadach jedności i powszechności oraz ustanawia zasadę wzajemnego uznawania środków służących reorganizacji i postępowań likwidacyjnych, jak też ich skutków.

34

Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 2 tej dyrektywy środki służące reorganizacji należy co do zasady stosować zgodnie z prawem państwa członkowskiego pochodzenia. Ponadto, po pierwsze, jak wynika z akapitu drugiego tego przepisu, środki te w pełni obowiązują zgodnie z prawem tego państwa członkowskiego w całej Unii bez żadnych dodatkowych formalności, w tym wobec osób trzecich w innych państwach członkowskich, nawet jeżeli stosowane do nich zasady przyjmującego państwa członkowskiego nie przewidują podejmowania takich środków lub uzależniają ich wdrożenie od warunków, które nie są spełnione. Po drugie, zgodnie z akapitem trzecim tego przepisu środki służące reorganizacji obowiązują w całej Unii od chwili wejścia w życie w państwie członkowskim, w którym zostały podjęte. Przepisy te przewidują tym samym, że zasadniczo środki służące reorganizacji instytucji kredytowych oraz ich skutki podlegają lex concursus (wyrok z dnia 24 października 2013 r., LBI, C‑85/12, EU:C:2013:697, pkt 49).

35

Jednakże, jak wyraźnie wynika z motywu 23 dyrektywy 2001/24, skutki te mogą kolidować z zasadami zwykle stosowanymi w ramach działalności gospodarczej i finansowej instytucji kredytowej i jej oddziałów w innych państwach członkowskich. Odesłanie do prawa innego państwa członkowskiego stanowi zatem w niektórych przypadkach nieodzowne ograniczenie zasady pierwszeństwa prawa państwa członkowskiego pochodzenia.

36

Stąd w drodze wyjątku od stosowania zasady lex concursus art. 32 dyrektywy 2001/24 stanowi, że skutki środków służących reorganizacji dla toczącej się sprawy sądowej dotyczącej aktywów lub praw, których pozbawiono instytucję kredytową, podlegają wyłącznie prawu państwa członkowskiego, w którym toczy się dana sprawa (zob. podobnie wyrok z dnia 24 października 2013 r., LBI, C‑85/12, EU:C:2013:697, pkt 51, 52).

37

Otóż w pierwszej kolejności z brzmienia tego art. 32 wynika, że zastosowanie przewidzianego w nim wyjątku wymaga spełnienia trzech kumulatywnych przesłanek.

38

Po pierwsze, muszą to być środki służące reorganizacji w rozumieniu art. 2 dyrektywy 2001/24, co ma miejsce w niniejszym przypadku, ponieważ – jak stwierdzono w pkt 26 niniejszego wyroku – decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r. mają na celu zachowanie lub przywrócenie sytuacji finansowej instytucji kredytowej.

39

Po drugie, musi istnieć postępowanie w toku. W tym względzie Trybunał orzekł już, opierając się na motywie 30 dyrektywy 2001/24, że należy dokonać rozróżnienia pomiędzy toczącymi się postępowaniami sądowymi a wynikającymi z nich indywidualnymi środkami egzekucyjnymi, przy czym wyrażenie „tocząca się sprawa” w rozumieniu art. 32 tej dyrektywy obejmuje wyłącznie postępowania co do istoty sprawy (zob. podobnie wyrok z dnia 24 października 2013 r., LBI, C‑85/12, EU:C:2013:697, pkt 53, 54).

40

W niniejszej sprawie, jak wynika z postanowienia odsyłającego, z jednej strony rozpatrywane postępowanie główne, wytoczone przez VR przeciwko Novo Banco Hiszpania, w zakresie, w jakim dotyczy powództwa o stwierdzenie nieważności lub, tytułem ewentualnym, powództwa w przedmiocie rozwiązania umowy sprzedaży akcji, należy uznać za postępowanie co do istoty, a z drugiej strony decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r. zostały wydane po wszczęciu postępowania zainicjowanego pozwem VR w dniu 4 lutego 2015 r. przed Juzgado de Primera Instancia de Vitoria (sądem pierwszej instancji w Vitorii), a zatem w chwili, w której postępowanie to było już w toku.

41

Po trzecie, tocząca się sprawa musi dotyczyć „aktywów lub praw, których pozbawiono instytucję kredytową”. W tym względzie chociaż niektóre wersje językowe art. 32 dyrektywy 2001/24 są sformułowane w sposób sugerujący, że przesłanka ta dotyczy jedynie aktywów, to w innych wersjach przepis ten jest sformułowany szerzej, jak zauważyła w istocie rzecznik generalna w pkt 38 opinii. W wypadku rozbieżności tego rodzaju omawiany przepis należy interpretować z uwzględnieniem ogólnej systematyki i celu uregulowania, którego jest on częścią (zob. podobnie wyrok z dnia 26 stycznia 2021 r., Hessischer Rundfunk, C‑422/19 i C‑423/19, EU:C:2021:63, pkt 65).

42

W odniesieniu do celu art. 32 dyrektywy 2001/24 z jej motywów 23 i 30 wynika, że przepis ten, jako niezbędne ograniczenie zastosowania lex concursus, od którego stanowi on wyjątek, ma na celu poddanie skutków środków służących reorganizacji lub postępowania likwidacyjnego dla toczącego się postępowania prawu państwa członkowskiego, w którym toczy się owo postępowanie, z uwzględnieniem tego, że skutki te mogą kolidować z zasadami mającymi zwykle zastosowanie do działalności gospodarczej i finansowej instytucji kredytowej i jej oddziałów w innych państwach członkowskich. Nie byłoby zaś spójne z takim celem wyłączenie z zakresu stosowania tego prawa skutków środków służących reorganizacji dla toczącego się postępowania sądowego, gdy dotyczy ono zobowiązań warunkowych, które zostały przeniesione na inny podmiot w drodze takich środków służących reorganizacji.

43

Należy zatem uznać, że art. 32 dyrektywy 2001/24 powinien mieć zastosowanie do toczącego się postępowania dotyczącego jednego lub kilku składników majątkowych instytucji kredytowej, należących zarówno do aktywów, jak i pasywów, będących przedmiotem podjętych środków służących reorganizacji (zob. analogicznie wyrok z dnia 6 czerwca 2018 r., Tarragó da Silveira, C‑250/17, EU:C:2018:398, pkt 25).

44

W niniejszej sprawie toczące się postępowanie dotyczy zaś zobowiązania warunkowego związanego z zawarciem umowy sprzedaży akcji, stanowiącego pozycję pasywów majątku BES Hiszpania, który był przedmiotem środków służących reorganizacji przyjętych przez Banco de Portugal w sierpniu 2014 r. i którego BES Hiszpania został pozbawiony w rozumieniu art. 32 dyrektywy 2001/24, ponieważ środek ten został zmieniony z mocą wsteczną decyzjami z dnia 29 grudnia 2015 r.

45

Jak widać w świetle tych okoliczności, trzy kumulatywne przesłanki ustanowione w art. 32 są w postępowaniu głównym spełnione.

46

W drugiej kolejności, co się tyczy zakresu skutków środków służących reorganizacji regulowanych przez prawo państwa członkowskiego, w którym toczy się postępowanie, należy uznać, że prawo tego państwa członkowskiego reguluje wszelkie skutki, jakie środki mogą mieć dla takiego postępowania, niezależnie od tego, czy skutki te mają charakter proceduralny, czy materialny.

47

Po pierwsze bowiem, ani z art. 32 dyrektywy 2001/24, ani z jej motywu 30 nie wynika, że zamiarem prawodawcy Unii było ograniczenie stosowania tego wyjątku wyłącznie do skutków proceduralnych środków służących reorganizacji. Po drugie, w motywie 23 tej dyrektywy, który – jak wynika z pkt 35 niniejszego wyroku – uzasadnia odesłanie do prawa państwa członkowskiego innego niż państwo pochodzenia jako konieczne ograniczenie zasady stosowania prawa państwa pochodzenia, mowa nie jest jedynie o skutkach proceduralnych, lecz wskazuje on, że zarówno te ostatnie, jak i materialne skutki środków służących reorganizacji mogą pozostawać w sprzeczności z zasadami zwykle stosowanymi w kontekście działań ekonomicznych i finansowych danej instytucji kredytowej i jej oddziałów w innych państwach członkowskich.

48

Ponadto należy uściślić, że w zakresie, w jakim, jak wynika z brzmienia art. 32 dyrektywy 2001/24 i motywu 30 tej dyrektywy, prawo państwa członkowskiego, w którym toczy się postępowanie, reguluje wyłącznie skutki tych środków dla potrzeb tego postępowania, stosowanie tego artykułu w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym nie podważa ważności decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r. jako takich.

49

W konsekwencji z art. 3 ust. 2 i art. 32 dyrektywy 2001/24 wynika, że skutkami, zarówno proceduralnymi, jak i materialnymi, środka służącego reorganizacji dla toczącego się postępowania sądowego co do istoty są wyłącznie skutki określone przez prawo państwa członkowskiego, w którym toczy się to postępowanie.

50

Takiej wykładni wymagają także ogólna zasada pewności prawa i prawo do skutecznej ochrony sądowej, zagwarantowane w art. 47 akapit pierwszy karty praw podstawowych.

51

W tym względzie, odnosząc się, po pierwsze, do ogólnej zasady pewności prawa, należy przypomnieć, że zgodnie z równie utrwalonym orzecznictwem Trybunału zasada ta wymaga z jednej strony, by przepisy prawne były jasne i precyzyjne, a z drugiej strony, by ich skutki były przewidywalne dla podmiotów prawa, zwłaszcza wówczas, gdy mają one konsekwencje niekorzystne dla jednostek i przedsiębiorstw. W szczególności zasada ta wymaga, aby dane uregulowanie umożliwiało zainteresowanym dokładne zapoznanie się z zakresem obowiązków, jakie na nich nakłada, oraz aby mogli oni poznać jednoznacznie swoje prawa i obowiązki i podjąć w związku z tym odpowiednie działania (wyrok z dnia 11 lipca 2019 r., Agrenergy i Fusignano Due, C‑180/18, C‑286/18 i C‑287/18, EU:C:2019:605, pkt 29, 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

52

Ponadto Trybunał przypomniał już, że zasada pewności prawa winna być przestrzegana szczególnie rygorystycznie w przypadku regulacji mogącej rodzić skutki finansowe (wyrok z dnia 21 czerwca 2007 r., ROM‑projecten, C‑158/06, EU:C:2007:370, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).

53

W niniejszym przypadku nawet gdyby VR dysponowała w chwili wytoczenia przed Juzgado de Primera Instancia de Vitoria (sądem pierwszej instancji w Vitorii) w dniu 4 lutego 2015 r. powództwa przeciwko Novo Banco Hiszpania wszystkimi danymi niezbędnymi do podjęcia z pełną znajomością rzeczy decyzji dotyczącej wniesienia takiego powództwa, a także do ustalenia z całą pewnością osoby, przeciwko której powództwo to należy kierować, a w szczególności wiedzą o tym, że przeniesienie zwrotne z Novo Banco na BES zobowiązania związanego z umową sprzedaży akcji może nadal nastąpić i działać z mocą wsteczną, to i tak nie byłaby ona w stanie, w czasie między wniesieniem pozwu a jego ostatecznym rozstrzygnięciem, przewidzieć, że możliwość ta się ziści, i podjąć w związku z tym odpowiednich działań.

54

Zatem uznanie w postępowaniu głównym skutków decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r., które może podważyć orzeczenia wydane już na korzyść VR będące wciąż przedmiotem toczącego się postępowania i spowodować utratę z mocą wsteczną przez stronę pozwaną legitymacji biernej do celów powództwa wytoczonego przez stronę powodową, naruszałoby zasadę pewności prawa.

55

Co się tyczy, po drugie, oceny takiego uznania w świetle zagwarantowanego w art. 47 karty praw podstawowych prawa do skutecznej ochrony sądowej, akapit pierwszy tego artykułu stanowi, że każdy, czyje prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w tym artykule.

56

Ponadto art. 52 ust. 1 karty praw podstawowych dopuszcza wprowadzenie ograniczeń w wykonywaniu zagwarantowanych w niej praw i wolności, o ile, po pierwsze, ograniczenia te przewidziane są ustawą, po drugie, dzieje się to z poszanowaniem istoty tych praw i wolności, a po trzecie, w zgodzie z zasadą proporcjonalności są one konieczne i rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznanym przez Unię lub potrzebie ochrony praw i wolności innych osób [zob. podobnie wyrok z dnia 6 października 2020 r., État luxembourgeois (Ochrona prawna przed wnioskami o przekazanie informacji w prawie podatkowym) (C‑245/19 i C‑246/19, EU:C:2020:795, pkt 51].

57

Z orzecznictwa Trybunału wynika, że skuteczność kontroli sądowej gwarantowanej przez art. 47 akapit pierwszy karty praw podstawowych wymaga w szczególności, aby zainteresowany mógł bronić swych praw w najlepszych możliwych warunkach i podjąć przy pełnej znajomości sprawy decyzję o celowości wniesienia do właściwego sądu sprawy przeciwko konkretnej jednostce (zob. podobnie wyrok z dnia 8 maja 2019 r., PI, C‑230/18, EU:C:2019:383, pkt 78 i przytoczone tam orzecznictwo).

58

W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że powództwo wniesione przez VR do sądów hiszpańskich jest w szczególności oparte na prawie zagwarantowanym przez prawo Unii, na podstawie art. 47 akapit pierwszy karty praw podstawowych, w zakresie, w jakim podnosi ona, że do celów tego powództwa nie można powoływać się na uznanie skutków środków służących reorganizacji, jeżeli takie uznanie narusza przepisy dyrektywy 2001/24 odnoszące się do tej kwestii.

59

Z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że ani w chwili, gdy VR wniosła w dniu 4 lutego 2015 r. powództwo przeciwko Novo Banco Hiszpania, ani w chwili, gdy zapadł wyrok Juzgado de Primera Instancia de Vitoria (sądu pierwszej instancji w Vitorii) z dnia 15 października 2015 r., który uwzględnił to powództwo, decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r. nie zostały jeszcze wydane.

60

Tak więc VR słusznie wystąpiła z powództwem przeciwko Novo Banco Hiszpania, który w tamtym czasie był stroną posiadającą legitymację bierną z tytułu zobowiązania związanego z zawarciem z VR umowy sprzedaży akcji. VR nie mogła bowiem pozwać w tamtym czasie BES Hiszpania, ponieważ – jak stwierdził sąd odsyłający – decyzja z sierpnia 2014 r. przeniosła to zobowiązanie z BES na Novo Banco.

61

Dyrektywa 2001/24 rzeczywiście nie zabrania państwu członkowskiemu pochodzenia zmienić, nawet ze skutkiem wstecznym, reżimu prawnego mającego zastosowanie do środków służących reorganizacji (zob. podobnie wyrok z dnia 24 października 2013 r., LBI, C‑85/12, EU:C:2013:697, pkt 38).

62

Jednakże w niniejszym przypadku należy podkreślić, że jak wynika z pkt 26 i 29 niniejszego wyroku, decyzje z dnia 29 grudnia 2015 r., które zmieniły z mocą wsteczną decyzję z sierpnia 2014 r., a w szczególności przypisanie zobowiązania związanego z zawarciem z VR umowy sprzedaży akcji, zostały wydane w kontekście toczącego się postępowania sądowego, które zostało wszczęte w celu stwierdzenia tego zobowiązania. Celem tych decyzji było właśnie spowodowanie bezskuteczności orzeczenia Juzgado de Primera Instancia de Vitoria (sądu pierwszej instancji w Vitorii) z dnia 15 października 2015 r., poprzez podważenie wykładni decyzji z sierpnia 2014 r. dokonanej przez ten sąd. Jak wynika z pkt 19 niniejszego wyroku, decyzje te odnoszą się wyraźnie do wytoczonego przez VR powództwa, zmierzając do wykazania, wbrew temu wyrokowi, że zobowiązanie, jakie może wynikać z tego powództwa, nie zostało przeniesione z BES na Novo Banco.

63

Tymczasem uznanie, że środki służące reorganizacji podjęte przez właściwy organ państwa członkowskiego pochodzenia po wniesieniu takiego powództwa i po wydaniu takiego wyroku, skutkujące zmianą z mocą wsteczną ram prawnych istotnych dla rozstrzygnięcia sporu leżącego u podstaw tego pozwu, a nawet bezpośrednio sytuacji prawnej będącej przedmiotem tego sporu, miałyby skłonić sąd, przed który wniesiono pozew, do jego oddalenia, stanowiłoby ograniczenie prawa do skutecznego środka prawnego w rozumieniu art. 47 akapit pierwszy karty praw podstawowych, nawet jeśli takie środki nie są same w sobie niezgodne z dyrektywą 2001/24, jak już przypomniano w pkt 61 niniejszego wyroku.

64

Ponadto wniosku tego nie podważa fakt, że spór w postępowaniu głównym nie został jeszcze w chwili wydania decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r. zakończony prawomocnym orzeczeniem, ani okoliczność, podkreślona przez rząd portugalski w odpowiedziach na pytania na piśmie Trybunału i podczas rozprawy, że VR miała prawo zakwestionować te same decyzje przed sądami portugalskimi w terminie trzech miesięcy od ich opublikowania na stronie internetowej Banco de Portugal.

65

W tym ostatnim względzie należy zauważyć, że możliwość wniesienia do sądu portugalskiego skargi o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 29 grudnia 2015 r. nie ma w tym kontekście znaczenia, ponieważ w niniejszej sprawie pytanie dotyczy skuteczności wniesionego już przez VR do właściwych sądów hiszpańskich pozwu przeciwko Novo Banco Hiszpania.

66

Ze względu na powyższe rozważania odpowiedź na przedstawione przez sąd odsyłający pytanie powinna brzmieć następująco: art. 3 ust. 2 i art. 32 dyrektywy 2001/24 rozpatrywane w świetle zasady pewności prawa i art. 47 akapit pierwszy karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uznaniu – bez dodatkowych warunków, w sądowym postępowaniu co istoty sprawy toczącym się w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie pochodzenia i dotyczącym zobowiązania, którego instytucję kredytową pozbawiono na mocy podjętego w tym drugim państwie środka służącego reorganizacji – skutków drugiego środka służącego reorganizacji, mającego na celu przeniesienie zwrotne tego zobowiązania na instytucję kredytową z mocą wsteczną od dnia przypadającego przed wszczęciem omawianego postępowania, jeżeli skutkiem tego uznania jest pozbawienie z mocą wsteczną instytucji kredytowej, na którą przeniesiono zobowiązanie na mocy pierwszego środka, legitymacji biernej w toczącym się postępowaniu, co podważa orzeczenia sądowe wydane już na korzyść strony powodowej w ramach tego postępowania.

67

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 3 ust. 2 i art. 32 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/24/WE z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych rozpatrywane w świetle zasady pewności prawa i art. 47 akapit pierwszy Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uznaniu – bez dodatkowych warunków, w sądowym postępowaniu co istoty sprawy toczącym się w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie pochodzenia i dotyczącym zobowiązania, którego instytucję kredytową pozbawiono na mocy podjętego w tym drugim państwie środka służącego reorganizacji – skutków drugiego środka służącego reorganizacji, mającego na celu przeniesienie zwrotne tego zobowiązania na instytucję kredytową z mocą wsteczną od dnia przypadającego przed wszczęciem omawianego postępowania, jeżeli skutkiem tego uznania jest pozbawienie z mocą wsteczną instytucji kredytowej, na którą przeniesiono zobowiązanie na mocy pierwszego środka, legitymacji biernej w toczącym się postępowaniu, co podważa orzeczenia sądowe wydane już na korzyść strony powodowej w ramach tego postępowania.