1.

W ramach postępowania głównego wywiązała się dyskusja dotycząca jurysdykcji międzynarodowej sądu polskiego do celów rozstrzygnięcia sporu między spółką, na rzecz której osoba poszkodowana w wyniku kolizji drogowej, która miała miejsce w Polsce, zbyła przysługujące jej prawa, a zakładem ubezpieczeń z siedzibą w Danii, który ubezpiecza ryzyko sprawcy kolizji.

2.

We wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd polski zwraca się do Trybunału o dokonanie wykładni przepisów dotyczących jurysdykcji szczególnej w sprawach dotyczących ubezpieczeń, zawartych w sekcji 3 rozdziału II rozporządzenia (UE) nr 1215/2012 ( 2 ) w związku z art. 7 pkt 2 i 5 tego rozporządzenia. Zgodnie z tymi ostatnimi przepisami sądy miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (pkt 2), oraz sądy miejsca, w którym znajdują się filia, agencja lub inny oddział przedsiębiorstwa głównego, są właściwe w sprawach wszczętych przeciwko temu przedsiębiorstwu w odniesieniu do działalności związanej z filią, agencją lub innym oddziałem (pkt 5).

3.

W wyroku, który Trybunał wyda (w uzupełnieniu do wyroków już wydanych w dziedzinie ubezpieczeń) ( 3 ), będzie on mógł ponadto zbadać związek między art. 7 pkt 5 rozporządzenia a dyrektywą 2009/138/WE ( 4 ).

4.

Zgodnie z motywem 16 rozporządzenia:

„Jurysdykcja oparta na łączniku miejsca zamieszkania powinna zostać uzupełniona jurysdykcją opartą na innych łącznikach, które powinny zostać dopuszczone ze względu na ścisły związek pomiędzy sądem a sporem prawnym lub w interesie prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Istnienie ścisłego związku powinno zagwarantować pewność prawną oraz uniknięcie możliwości pozywania pozwanego przed sąd państwa członkowskiego, którego pozwany nie mógł rozsądnie przewidzieć […]”.

5.

Artykuł 4 ust. 1 stanowi:

„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.

6.

Zgodnie z art. 5 ust. 1:

„Osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z przepisami ustanowionymi w sekcjach 2–7 niniejszego rozdziału”.

7.

Zgodnie z art. 7:

„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:

[…]

[…]

8.

Zasady ustalenia jurysdykcji w sprawach dotyczących ubezpieczeń, będące przedmiotem sekcji 3 rozdziału II rozporządzenia, znajdują się w art. 10–16 tego rozporządzenia.

9.

Artykuł 10 stanowi:

„Nie naruszając przepisów art. 6 oraz art. 7 pkt 5, w sprawach dotyczących ubezpieczenia jurysdykcję określa niniejsza sekcja”.

10.

Zgodnie z art. 145 dyrektywy („Warunki tworzenia oddziału”):

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby zakład ubezpieczeń, który zamierza utworzyć oddział na terytorium innego państwa członkowskiego, powiadomił o tym organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby.

Każda forma stałej obecności zakładu na terytorium państwa członkowskiego jest traktowana w taki sposób, jak oddział, nawet jeśli obecność ta nie przyjmuje formy oddziału, ale polega jedynie na posiadaniu biura zarządzanego przez personel zakładu lub przez niezależną osobę, która posiada, tak jak przedstawicielstwo, stałe upoważnienie do działania w imieniu zakładu.

[…]”.

11.

Artykuł 151 („Brak dyskryminacji osób dochodzących odszkodowań”) stanowi:

„Przyjmujące państwo członkowskie wymaga od zakładu ubezpieczeń innych niż na życie zapewnienia, by osoby dochodzące odszkodowań z tytułu zdarzeń mających miejsce na jego terytorium nie znalazły się w sytuacji mniej korzystnej w wyniku tego, że zakład ubezpiecza ryzyko inne niż odpowiedzialność cywilna przewoźnika z grupy 10 w pkt A załącznika I na zasadzie świadczenia usług, a nie za pośrednictwem jednostki organizacyjnej mieszczącej się w tym państwie”.

12.

Artykuł 152 („Przedstawiciel”) stanowi:

„1.   Do celów, o których mowa w art. 151, przyjmujące państwo członkowskie wymaga od zakładu ubezpieczeń innych niż na życie wyznaczenia przedstawiciela mającego stałe miejsce zamieszkania lub siedzibę na jego terytorium, który zbiera wszelkie niezbędne informacje związane z roszczeniami i ma odpowiednie pełnomocnictwa wystarczające do reprezentowania zakładu wobec poszkodowanych, którzy mogą dochodzić odszkodowań, w tym również obejmujące wypłatę odszkodowań, a także do reprezentowania go lub umożliwienia reprezentowania go przed sądami i organami tego państwa członkowskiego w zakresie tych roszczeń.

[…]”.

13.

CNP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (zwana dalej „CNP”) jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Polsce.

14.

Gefion Insurance A/S (zwana dalej „Gefion”) jest zakładem ubezpieczeń z siedzibą w Danii.

15.

Crawford Polska sp. z o.o. (zwana dalej „Crawford Polska”) z siedzibą w Polsce jest przedsiębiorstwem upoważnionym przez Gefion ( 6 ) do „pełnego rozpatrywania roszczeń” oraz do „reprezentowania Gefion we wszystkich postępowaniach […] przed sądami i innymi urzędami publicznymi”.

16.

Polins spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (zwana dalej „Polins”), drugie przedsiębiorstwo z siedzibą w Żychlinie (Polska), jest również przedstawicielem Gefion w Polsce ( 7 ).

17.

W dniu 28 lutego 2018 r., w Polsce, doszło do kolizji drogowej, w której pojazd poszkodowanej i pojazd sprawcy uległy zderzeniu. W tym czasie sprawca ów miał zawartą z Gefion umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego.

18.

W dniu 1 marca 2018 r., w okresie naprawy pojazdu, poszkodowana zawarła z zakładem naprawczym odpłatną umowę najmu pojazdu zastępczego.

19.

W ramach rozliczenia usługi najmu wspomniana poszkodowana przelała na zakład naprawczy wierzytelność wobec Gefion. Po zakończeniu najmu warsztat wystawił fakturę VAT za usługę.

20.

W dniu 25 czerwca 2018 r. CNP nabyła od warsztatu naprawczego, w drodze umowy o przelew wierzytelności, prawo do dochodzenia od Gefion wymagalnej wierzytelności tytułem zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego.

21.

W tym samym dniu CNP wezwała Gefion do zapłaty kwoty wynikającej z faktury. CNP wysłała to wezwanie na adres Polins.

22.

Działająca na zlecenie Gefion spółka Crawford Polska zajęła się likwidacją szkody. Działając w imieniu i na rzecz Gefion, Crawford Polska zweryfikowała częściowo fakturę i przyznała część żądanej kwoty.

23.

W tym samym dokumencie dotyczącym owych kwestii Crawford Polska pouczyła o możliwości złożenia reklamacji do niej jako podmiotu upoważnionego przez zakład ubezpieczeń. Crawford Polska zawarła także pouczenie o możliwości wytoczenia powództwa przeciwko Gefion albo według przepisów o właściwości ogólnej, albo przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.

24.

W dniu 20 sierpnia 2018 r. CNP wniosła pozew przeciwko Gefion do Sądu Rejonowego w Białymstoku (Polska). W odniesieniu do jurysdykcji międzynarodowej CNP powołała się na podane do publicznej wiadomości przez Gefion informacje, że jej głównym przedstawicielem w Polsce jest Polins. CNP wniosła o dokonywanie doręczeń dla Gefion na adres Polins.

25.

Gefion, jako strona pozwana, wniosła o odrzucenie pozwu z powodu braku jurysdykcji sądu polskiego. Jako właściwy przepis mający zastosowanie do jurysdykcji Gefion powołała art. 5 ust. 1 rozporządzenia. Stwierdziwszy, że CNP jest profesjonalnym podmiotem skupującym wierzytelności wynikające z umów ubezpieczenia, Gefion argumentowała, że spółka CNP nie posiada statusu ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uposażonego i że w związku z tym nie korzysta ona z możliwości wytaczania powództw przed sąd w innym państwie członkowskim niż państwo siedziby ubezpieczyciela.

26.

CNP odpowiedziała, że pozwana jest wpisana na listę notyfikowanych w Polsce zakładów ubezpieczeniowych państw członkowskich UE/EFTA nadzorowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego (Polska); że sprzedaje ona polisy na terytorium Polski oraz że jest niedopuszczalne, by podmiot przejmujący wierzytelność od poszkodowanego nie mógł dochodzić zwrotu kosztu naprawy przed sądem miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, i miejsca dokonania naprawy.

27.

W tym kontekście Sąd Rejonowy w Białymstoku skierował do Trybunału następujące pytania prejudycjalne:

28.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpłynął do Trybunału w dniu 13 grudnia 2019 r.

29.

Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez CNP, Gefion, rząd polski i Komisję Europejską. Przeprowadzenie rozprawy nie zostało uznane za konieczne.

30.

Na prośbę Trybunału moja opinia będzie dotyczyć tylko drugiego pytania prejudycjalnego. W pytaniu tym, którego brzmienie zostało przytoczone, sąd odsyłający zwraca się o dokonanie wykładni pojęcia „filii, agencji lub innego oddziału”, o którym mowa w art. 7 pkt 5 rozporządzenia, w okolicznościach takich jak okoliczności niniejszego sporu.

31.

Uważam, że odpowiedź na wspomniane pytanie można wywieść z orzecznictwa Trybunału dotyczącego tego przepisu od czasu jego włączenia do konwencji brukselskiej z 1968 r. ( 8 ), jak wyjaśnię w dalszej części.

32.

W zakresie, w jakim sąd odsyłający i niektórzy spośród uczestników postępowania prejudycjalnego sugerują mniej lub bardziej na marginesie, aby rozszerzyć dyskusję na inne przepisy w dziedzinie ubezpieczeń (dyrektywę Wypłacalność II), odniosę się również do owych przepisów.

33.

Bezpośrednim poprzednikiem art. 7 pkt 5 rozporządzenia był art. 5 pkt 5 rozporządzenia (WE) nr 44/2001 ( 9 ), a z kolei poprzednikiem tego przepisu był art. 5 pkt 5 konwencji brukselskiej z 1968 r. Brzmienie rzeczonego przepisu pozostało niezmienione.

34.

Trybunał dokonał wykładni wymienionych trzech przepisów w wyrokach, które doprowadziły do powstania utrwalonego orzecznictwa ( 10 ), z którym, logicznie rzecz ujmując, odpowiedź na niniejsze odesłanie prejudycjalne powinna być zgodna. W ten sposób zapewnia się ciągłość wykładni tego aktu prawnego oraz poprzedzających go aktów zgodnie z motywem 34 rozporządzenia.

35.

Artykuł 7 pkt 5 rozporządzenia jest zawarty w sekcji 2 („Jurysdykcja szczególna”) rozdziału II. Ma on ponadto zastosowanie do sporów dotyczących ubezpieczenia, a dokładniej do sporów objętych zakresem stosowania sekcji 3 („Jurysdykcja w sprawach dotyczących ubezpieczenia”) tego samego rozdziału, jeżeli takie spory spełniają wymagane przesłanki ( 11 ). Wynika to z zastrzeżenia zawartego w art. 10 rozporządzenia ( 12 ).

36.

Kryteria wykładni art. 7 pkt 5 rozporządzenia, które przedstawię poniżej, nie różnią się w zależności od tego, czy w danym sporze jedna strona znajduje się na słabszej pozycji niż druga strona: okoliczność ta pozostaje bez wpływu na sposób, w jaki przepis ów powinien być rozumiany lub stosowany ( 13 ).

37.

Moje zdanie będzie zatem takie samo, niezależnie od tego, czy Trybunał udzieli na pierwsze pytanie prejudycjalne odpowiedzi twierdzącej, czy też udzieli odpowiedzi przeczącej i orzeknie, że sekcja 3 rozdziału II rozporządzenia ma zastosowanie w postępowaniu głównym. W tym drugim przypadku powód może skorzystać z jurysdykcji określonej w art. 7 pkt 5 rozporządzenia na mocy odesłania wewnętrznego zawartego w art. 10 tego rozporządzenia.

38.

Artykuł 7 pkt 5 rozporządzenia zawiera przepis dotyczący jurysdykcji szczególnej, stanowiący odstępstwo od zasady, zgodnie z którą jurysdykcję międzynarodową posiadają w pierwszej kolejności sądy miejsca zamieszkania pozwanego.

39.

Jako taki przepis dotyczący jurysdykcji szczególnej podlega wykładni w sposób zawężający, która nie powinna wykraczać poza przypadki wyraźnie przewidziane w rozporządzeniu ( 14 ).

40.

Wykładnia przepisu powinna być ponadto autonomiczna ( 15 ).

41.

Podobnie jak wszystkie przepisy dotyczące jurysdykcji szczególnej przewidziane w art. 7 rozporządzenia, przepis ustanowiony w jego pkt 5 jest oparty na istnieniu łącznika wynikającego ze szczególnie ścisłego związku pomiędzy sporem a sądami, którym może on zostać przedłożony do rozpoznania. Bliskość ta uzasadnia przyznanie jurysdykcji ze względu na prawidłowe sprawowanie wymiaru sprawiedliwości oraz sprawną organizację postępowania ( 16 ).

42.

W celu ustalenia, czy powództwo dotyczące działalności filii, agencji lub innego oddziału przedsiębiorstwa znajdujących się w jednym państwie członkowskim wykazuje wystarczający związek z innym państwem ( 17 ), orzecznictwo Trybunału wymaga dwóch elementów: a) jednego, który określę jako „element subiektywny”, dotyczącego podmiotów prowadzących spór; oraz b) drugiego, który określę jako „element obiektywny”, odnoszącego się do działalności leżącej u podstaw sporu.

43.

Ustalenie istnienia filii, agencji lub innego oddziału (w rozumieniu art. 7 pkt 5 rozporządzenia) jest zadaniem wymagającym szczególnego rodzaju oceny okoliczności faktycznych ( 18 ), która jest również niezbędna do dokonania oceny, czy związek pomiędzy sporem a działalnością filii, agencji lub oddziału jest wystarczający.

44.

To zadanie ustalenia okoliczności faktycznych, w zakresie, w jakim ma ono charakter oceny ad casum, należy nie do Trybunału, lecz do sądu krajowego.

45.

Pojęcia „filii”, „agencji” lub „innego oddziału” ( 19 ) zakładają istnienie ośrodka działalności lub „jednostki działalności” sprawiającej wrażenie trwałości, jako przedłużenia głównego przedsiębiorstwa ( 20 ).

46.

Ów ośrodek działalności powinien posiadać kierownictwo i być materialnie wyposażony, aby mógł prowadzić działalność gospodarczą z udziałem osób trzecich, tak aby te osoby trzecie, „choć wiedzą, że w razie potrzeby nawiązana zostanie więź prawna z przedsiębiorstwem głównym, nie musiały zwracać się bezpośrednio do takiego przedsiębiorstwa głównego” ( 21 ).

47.

W działalności podmiotu działającego jako „filia”, „agencja” lub „inny oddział” przedsiębiorstwa głównego można wyróżnić dwie sfery: wewnętrzną i zewnętrzną.

48.

Trybunał, który uznaje, że obie te sfery są istotne ( 22 ), przywiązuje szczególną wagę do wrażenia, jakie tworzą te dwa podmioty poprzez swoje zachowanie, jako czynnika pozwalającego na ustalenie ścisłego związku pomiędzy późniejszymi sporami a sądem rozpoznającym owe spory ( 23 ).

49.

Zgodnie z tym kryterium i w odniesieniu do wykładni art. 7 pkt 5 rozporządzenia:

50.

W kontekście art. 7 pkt 5 rozporządzenia spór powinien dotyczyć czynności prawnych związanych z działalnością filii, agencji lub innego oddziału głównego przedsiębiorstwa lub zobowiązań zaciągniętych przez nie na rachunek tego głównego przedsiębiorstwa ( 26 ).

51.

Zdaniem Trybunału sytuacja ta ma miejsce, w przypadku gdy spór wynika z transakcji filii, agencji lub oddziału. Natomiast stosowanie art. 7 pkt 5 rozporządzenia jest wykluczone, gdy brak jest informacji wykazujących udział wymienionych podmiotów w stosunku prawnym między stronami postępowania głównego ( 27 ).

52.

Trybunał dodał w szczególności, że spór dotyczący odpowiedzialności deliktowej ( 28 ) może wynikać z działalności filii, jeżeli filia ta „rzeczywiście uczestnicz[y] w niektórych czynnościach składających się na czyn niedozwolony” ( 29 ).

53.

Z akt sprawy wynika, że w Polsce Gefion reprezentują dwie spółki: Polins i Crawford Polska.

54.

Zdaniem sądu odsyłającego okoliczność ta powoduje trudności w ustaleniu, który dokładnie podmiot jest odpowiedzialny za likwidację szkody, oraz w odniesieniu do prowadzenia procesu sądowego przeciwko zakładowi ubezpieczeń ( 30 ).

55.

Mimo iż obawy te są słuszne, ich rozpatrywanie nie jest przedmiotem żądanej ode mnie opinii, która powinna ograniczać się do wykładni art. 7 pkt 5 rozporządzenia ( 31 ).

56.

Ważne jest natomiast, aby ustalić z całą pewnością, któremu z podmiotów reprezentujących zakład ubezpieczeń w Polsce przypisuje się działalność leżącą u podstaw sporu. Weryfikacja czynników definiujących filię, agencję lub inny oddział, o których mowa w art. 7 pkt 5 rozporządzenia, powinna być dokonywana w odniesieniu do tego właśnie podmiotu.

57.

Postanowienie odsyłające nie jest w tej kwestii tak jasne, jak by można było tego oczekiwać. Jestem jednak skłonny uznać, że owym przedsiębiorstwem jest Crawford Polska. Można to wywnioskować z postanowienia odsyłającego, z którego wynika ponadto, że u podstaw sporu leży likwidacja szkody dokonana właśnie przez Crawford Polska ( 32 ).

58.

Z zastrzeżeniem dokonania weryfikacji, która ostatecznie jest zadaniem sądu odsyłającego, przyjmę zatem założenie, że spółka Crawford Polska jest właściwym podmiotem w ramach art. 7 pkt 5 rozporządzenia.

59.

Odpowiedź na drugie pytanie prejudycjalne wymaga wyjaśnienia, po pierwsze, czy Crawford Polska spełnia przesłanki filii, agencji lub innego oddziału w rozumieniu art. 7 pkt 5 rozporządzenia, a po drugie, jaki był stopień jej czynnego udziału w okolicznościach faktycznych leżących u podstaw sporu w postępowaniu głównym.

60.

Oba te aspekty mają wyraźny charakter faktyczny, który jedynie sąd odsyłający, ze względu na jego znajomość okoliczności faktycznych, jest w stanie zweryfikować. Ograniczę się zatem do dokonania kilku uściśleń.

61.

Pierwsze z nich dotyczy sprzeciwu Gefion wobec zakwalifikowania Crawford Polska jako filii, agencji lub innego oddziału, gdyż spółka ta jest niezależnym podmiotem odpowiedzialnym za likwidację szkód na rachunek większej liczby ubezpieczycieli i innych podmiotów ( 33 ).

62.

W mojej ocenie żaden z wymienionych dwóch czynników (niezależność i brak wyłączności) nie prowadzi do odstąpienia od stosowania art. 7 pkt 5 rozporządzenia, jeżeli inne elementy łącznie tworzą charakterystyczne wrażenie dla celów przepisu, a podmiot zależny jest ponadto wyposażony materialnie, aby prowadzić działalność gospodarczą z udziałem osób trzecich.

63.

Podzielam zatem ocenę sądu odsyłającego i Komisji ( 34 ), w oparciu o następujące informacje dotyczące statusu i działalności Crawford Polska:

64.

Logiczne jest ponadto założenie, że Crawford Polska jest wyposażona materialnie, co jest wymagane do prowadzenia tej działalności. To właśnie ten element jest niezbędny do zakwalifikowania jej jako „ośrodka działalności sprawiającego wrażenie trwałości, jako przedłużenia głównego przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 7 pkt 5 rozporządzenia. Sąd odsyłający powinien wyrobić sobie w tym względzie własne zdanie, uzyskując w razie potrzeby istotne informacje zgodnie ze swoim porządkiem prawnym.

65.

Moja druga uwaga dotyczy udziału Crawford Polska w działalności leżącej u podstaw sporu, a mianowicie w rozpatrzeniu i zaspokojeniu roszczeń, a także decyzji o wypłacie odszkodowania jedynie w odniesieniu do części dochodzonej kwoty.

66.

Zgodnie z opisem stanu faktycznego przedstawionym przez sąd odsyłający decyzję tę, kluczową dla powstania sporu, podjęła Crawford Polska (a nie Gefion) ( 35 ). Jeżeli okoliczność ta się potwierdzi, to należy wyciągnąć wniosek, że Crawford Polska nie była zwykłym pośrednikiem, który tylko przekazuje informacje, lecz że aktywnie przyczyniła się ona do sytuacji prawnej, która doprowadziła do powstania sporu.

67.

Tym samym Crawford Polska spełniła przesłanki pozwalające na przyznanie jurysdykcji międzynarodowej sądom państwa, w którym ma ona siedzibę, w celu rozpoznania powództwa ubezpieczonego (lub jego następców prawnych) przeciwko Gefion.

68.

Z uwagi na powyższe istnieje wystarczająca podstawa do udzielenia odpowiedzi na drugie pytanie prejudycjalne w brzmieniu, w jakim zostało ono sformułowane. Dodatkowe uwagi na temat wpływu dyrektywy Wypłacalność II nie powinny być konieczne. Odniosę się do tego wpływu wyłącznie w trosce o kompletność analizy, a także aby nie pozostawiać bez odpowiedzi uwag na piśmie przedstawionych przez niektóre podmioty w ramach niniejszego odesłania.

69.

Sąd odsyłający (na marginesie), Gefion i Komisja powołują się na art. 145 i 152 dyrektywy Wypłacalność II jako przepisy, które mogłyby mieć wpływ na rozstrzygnięcie sporu.

70.

Uwagi Gefion i Komisji wskazują na związek między tymi przepisami a art. 7 pkt 5 rozporządzenia. Dokładniej rzecz ujmując:

71.

Z kolei sąd odsyłający sugeruje, że kwalifikacja podmiotu w rozumieniu dyrektywy Wypłacalność II pozwala na wyciągnięcie wniosku, iż „Crawford Polska […] powinna być traktowana jak »inny oddział« pozwanej [Gefion] w rozumieniu art. 7 pkt 5 rozporządzenia […]” ( 40 ).

72.

W dalszej części zbadam powyższe argumenty, przypominając jednak, że wypowiedziałem się już na temat wykładni art. 7 pkt 5 rozporządzenia, która powinna być autonomiczna z punktu widzenia jego systematyki i celów.

73.

Zgodnie z dyrektywą Wypłacalność II prowadzenie działalności ubezpieczeniowej przez zakład ubezpieczeń mający siedzibę w jednym państwie członkowskim, który zamierza prowadzić tę działalność w innym państwie członkowskim, podlega pewnym formom kontroli ( 41 ), które różnią się w zależności od formuły wybranej przez ów zakład.

74.

Zakład ubezpieczeń zamierzający rozszerzyć swoją działalność w ramach swobody przedsiębiorczości jest zobowiązany powiadomić organy nadzoru państwa członkowskiego siedziby o zamiarze rozpoczęcia działalności w innym państwie i przekazania im informacji wymaganych w art. 145 dyrektywy ( 42 ).

75.

Na tej podstawie organy nadzoru państwa siedziby analizują możliwość podjęcia działalności przez oddział. Jeśli ocena jest pozytywna, organy te przekazują informacje określone w art. 146 ust. 1 dyrektywy ( 43 ). Zakład ubezpieczeń może wówczas rozpocząć działalność transgraniczną w państwie przyjmującym za pośrednictwem oddziału lub równoważnej mu formy stałej obecności.

76.

Jeżeli zakład ubezpieczeń zdecyduje się prowadzić działalność poza państwem siedziby w ramach swobody świadczenia usług, powinien on również powiadomić o swoim zamiarze organy nadzoru tego państwa ( 44 ).

77.

W szczególnej dziedzinie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych dyrektywa wymaga ponadto, aby zakład ubezpieczeń wyznaczył „przedstawiciela mającego stałe miejsce zamieszkania lub siedzibę na [terytorium przyjmującego państwa członkowskiego], który zbiera wszelkie niezbędne informacje związane z roszczeniami i ma odpowiednie pełnomocnictwa wystarczające do reprezentowania zakładu wobec poszkodowanych, którzy mogą dochodzić odszkodowań, w tym również obejmujące wypłatę odszkodowań, a także do reprezentowania go lub umożliwienia reprezentowania go przed sądami i organami tego państwa członkowskiego w zakresie tych roszczeń” (art. 152).

78.

W związku z tym osoby dochodzące roszczeń z tytułu zdarzeń zaistniałych na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego, związanych z ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych, nie znajdują się w sytuacji mniej lub bardziej korzystnej w zależności od formuły wybranej przez zakład ubezpieczeń.

79.

Z punktu widzenia tych szczególnych celów bez znaczenia jest zatem to, czy zakład ubezpieczeń działa w ramach świadczenia usług, czy za pośrednictwem oddziału (filii lub równoważnej jej formy stałej obecności) w przyjmującym państwie członkowskim, w którym powstała szkoda ( 45 ).

80.

Dyrektywa Wypłacalność II ani nie jest zbyt jasna, jeśli chodzi o „stałą obecność”, ani też nie reguluje szczegółowo statusu prawnego przedstawiciela zakładu ubezpieczeń ( 46 ), poza tym, że wskazuje, iż musi on mieć odpowiednie pełnomocnictwa wystarczające do reprezentowania zakładu zarówno wobec poszkodowanych, którzy mogą dochodzić odszkodowań, jak i przed sądami i innymi organami w zakresie tych roszczeń.

81.

Jednakże pośrednio, poprzez art. 145 (dotyczący stałej obecności) i art. 152 (dotyczący przedstawiciela) dyrektywa ta dostarcza pewnych elementów, które przyczyniają się do określenia granic owych pojęć:

82.

Do powyższych elementów dochodzą te, które orzecznictwo Trybunału ukształtowało w związku z odesłaniami prejudycjalnymi. Przedstawię je szczegółowo w dalszej części, gdyż wskażę, w jaki sposób przyczyniają się one do ukształtowania mojego przekonania, że wspomniane pojęcia nie są zbieżne z pojęciami określonymi w art. 7 pkt 5 rozporządzenia.

83.

Dla celów art. 7 pkt 5 rozporządzenia filia, agencja lub oddział jest ośrodkiem działalności posiadającym kierownictwo i materialnie wyposażonym w celu prowadzenia działalności gospodarczej z udziałem osób trzecich zaciągając zobowiązania na rachunek głównego przedsiębiorstwa, sprawiającym wrażenie trwałości jako przedłużenia owego głównego przedsiębiorstwa.

84.

Wykazanie tych przesłanek może okazać się prostsze, jeżeli zakład ubezpieczeń, w celu rozszerzenia swojej działalności na państwa członkowskie inne niż państwo jego siedziby, działa w ramach swobody przedsiębiorczości, dopełniwszy odpowiednich formalności, i tworzy oddział lub równoważną mu formę stałej obecności w rozumieniu art. 145 dyrektywy Wypłacalność II.

85.

Gdy oddział znajdujący się w innym państwie członkowskim, który spełnia przesłanki określone w art. 145 dyrektywy Wypłacalność II, bierze udział w działaniach leżących u podstaw sporu przeciwko ubezpieczycielowi mającemu siedzibę w danym państwie członkowskim w imieniu i na rachunek tego ubezpieczyciela, zwykle i faktycznie istnieje również „filia”, „agencja” lub „oddział” w rozumieniu art. 7 pkt 5 rozporządzenia ( 48 ).

86.

Sytuacja ta wystąpi również, jeżeli – biorąc pod uwagę brzmienie art. 145 dyrektywy Wypłacalność II – zakład ubezpieczeń wybierze jako formułę wykonywania przysługującej mu swobody przedsiębiorczości formę stałej obecności o cechach zrównujących ją z oddziałem ( 49 ).

87.

Jeżeli ta stała obecność polega „jedynie na posiadaniu biura zarządzanego przez personel zakładu lub przez niezależną osobę, która posiada, tak jak przedstawicielstwo, stałe upoważnienie do działania w imieniu zakładu” (art. 145 ust. 1 dyrektywy Wypłacalność II), nie ma nadmiernych trudności, aby uznać, że spełnia ona jednocześnie przesłankę określoną w art. 7 pkt 5 rozporządzenia:

88.

Pozostaje kwestią otwartą, czy aby można było zakwalifikować stałą obecność jako „utworzenie oddziału” w rozumieniu dyrektywy Wypłacalność II, powinna ona spełniać inne przesłanki, a w szczególności czy musi ona podlegać kierownictwu i kontroli zakładu ubezpieczeń oraz czy musi prowadzić działalność w ramach wyłącznego lub w znacznej mierze przeważającego powiązania z zakładem ubezpieczeń ( 51 ).

89.

W zakresie, w jakim jest to istotne w niniejszej sprawie, uważam, że nie ma potrzeby rozstrzygania tej dyskusji: w odniesieniu do stosowania art. 7 pkt 5 rozporządzenia te dwa elementy nie są decydujące.

90.

Decydujące są natomiast, i to w sposób rozstrzygający, okoliczności, czy stała obecność równoważna oddziałowi posiada środki (kierownictwo, pomieszczenia, personel, wyposażenie) pozwalające na prowadzenie działalności oraz czy uczestniczyła ona w stosunku prawnym, z którego wynika spór, na zasadach określonych w przedstawionym powyżej orzecznictwie Trybunału ( 52 ).

91.

W tym samym orzecznictwie podkreślono, jak przypomniałem, że bliskość pomiędzy sporem a sądem, przed którym wytoczono powództwo, powinna być oceniana nie tylko w zależności od stosunków prawnych istniejących między podmiotami mającymi siedzibę w różnych państwach członkowskich, lecz także przy uwzględnieniu sposobu, w jaki podmioty te postępują w swoich stosunkach gospodarczych i występują wobec osób trzecich w swojej działalności handlowej.

92.

W związku z powyższym to właśnie połączenie wspomnianych czynników w konkretnym przypadku (a nie stopień kontroli sprawowanej przez zakład ubezpieczeń nad jednostkami znajdującymi się w państwie przyjmującym ani stopień wyłącznego powiązania tych jednostek z zakładem ubezpieczeń) pozwoli ustalić, czy istnieje ścisły związek pomiędzy sporem a sądem, przed którym wytoczono powództwo.

93.

Gdy zakład ubezpieczeń rozszerza swoją działalność gospodarczą na inne państwo członkowskie, korzystając ze swobody świadczenia usług, może się zdarzyć ( 53 ), że brak będzie materialnych oznak pozwalających na uznanie istnienia filii, agencji lub innego oddziału w rozumieniu art. 7 pkt 5 rozporządzenia.

94.

W szczególnej dziedzinie ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych przedstawiciel, który ma zostać wyznaczony przez ubezpieczyciela w państwie przyjmującym, raczej nie będzie znajdował się u źródła sporu „wynikając[ego] z działalności filii, agencji lub innego oddziału” w rozumieniu art. 7 pkt 5 rozporządzenia, jeżeli ogranicza on swoją działalność do zadań wymienionych w art. 152 dyrektywy Wypłacalność II.

95.

Artykuł 152 ust. 4 dyrektywy Wypłacalność II upoważnia państwa członkowskie ( 54 ) do powierzenia temu samemu przedstawicielowi zadań w zakresie rozpatrzenia i zaspokojenia roszczeń przewidzianych w tym artykule oraz zadań, o których mowa w art. 21 dyrektywy 2009/103/WE ( 55 ). W przepisie tym uznano zatem w sposób dorozumiany zgodność pomiędzy zadaniami jednego i drugiego przedstawiciela, która została również potwierdzona przez Trybunał ( 56 ).

96.

Zrównanie tych dwóch rodzajów przedstawicieli oznacza, że co do zasady przedstawiciel, o którym mowa w art. 152 dyrektywy Wypłacalność II, jedynie otrzymuje i przekazuje informacje w celu ułatwienia likwidacji szkody oraz dokonuje wypłaty odszkodowania przyznanego przez zakład ubezpieczeń ( 57 ). Ponadto jego rola w tych działaniach jest jedynie bierna.

97.

W odniesieniu do przedstawiciela, o którym mowa w art. 4 dyrektywy 2000/26 (odpowiadającego przedstawicielowi, o którym mowa w art. 21 dyrektywy 2009/103), Trybunał orzekł, że jego uprawnienia polegają na zwykłym pośrednictwie: oferty odszkodowania są składane wyłącznie przez ubezpieczyciela ( 58 ).

98.

Takie rozgraniczenie zadań jest spójne z art. 21 ust. 6 dyrektywy 2009/103, zgodnie z którym przedstawiciela wyznaczonego do rozpatrywania i zaspokajania roszczeń „nie uważa się za […] jednostkę organizacyjną w rozumieniu rozporządzenia (WE) nr 44/2001”.

99.

Pragnę przypomnieć, że wyznaczenie przedstawiciela przewidzianego w art. 152 dyrektywy Wypłacalność II, wymagane „[d]o celów, o których mowa w art. 151”, wynika z obowiązku, którego przestrzeganie musi zapewnić przyjmujące państwo członkowskie, aby zakład ubezpieczeń traktował w taki sam sposób osoby dochodzące roszczeń. Osoby te nie mogą znaleźć się w mniej korzystnej sytuacji ze względu na okoliczność, że ów zakład ubezpieczeń ubezpiecza ryzyko w ramach świadczenia usług, a nie za pośrednictwem oddziału.

100.

Jednak jednakowe traktowanie nie sięga aż tak daleko, by narzucić wykładnię art. 7 pkt 5 rozporządzenia, która automatycznie obejmuje powództwa przeciwko zakładowi ubezpieczeń w państwie członkowskim, w którym zakład ten nie utworzył oddziału, z tego tylko powodu, że posiada on przedstawiciela wyznaczonego do rozpatrywania i zaspokajania roszczeń.

101.

W związku z powyższym, teoretycznie rzecz ujmując, nie ma wystarczającej podstawy do zastosowania. 7 pkt 5 rozporządzenia do przedstawiciela wyznaczonego zgodnie z art. 152 dyrektywy Wypłacalność II, który jedynie wykonuje zadania, o których mowa w rzeczonym przepisie, w okolicznościach dotyczących ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych.

102.

Aby zastosowanie miał art. 7 pkt 5 rozporządzenia, w przypadku gdy zakład ubezpieczeń posiada jedynie przedstawiciela wykonującego w państwie przyjmującym zadania określone w art. 152 dyrektywy Wypłacalność II, spełnione muszą być inne przesłanki pozwalające na przyznanie jurysdykcji międzynarodowej sądom innym niż sądy miejsca zamieszkania pozwanego ( 59 ).

103.

Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku, gdy przedstawiciel spełnia przesłanki pozwalające na zakwalifikowanie go jako filii, agencji lub innego oddziału zakładu ubezpieczeń oraz gdy aktywnie uczestniczył on w działalności leżącej u podstaw powództwa osoby trzeciej przeciwko owemu zakładowi.

104.

Ponadto nie można wykluczyć, że wykonywanie działalności ubezpieczeniowej poza państwem siedziby w ramach świadczenia usług wiązałoby się z powództwami przeciwko ubezpieczycielowi, które racjonalnie (pod względem jurysdykcji międzynarodowej) powinny móc zostać rozstrzygnięte w państwie innym niż państwo jego siedziby.

105.

O ile równowaga między odpowiednimi prawami stron a prawidłowym sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości wyraża się przede wszystkim w zasadzie, zgodnie z którą pozwany podlega sądom swojego miejsca zamieszkania lub siedziby, o tyle w rozporządzeniu istnieją przysługujące powodowi rozwiązania alternatywne, takie jak wytoczenie powództwa w miejscu wystąpienia okoliczności faktycznych ( 60 ).

106.

Rozporządzenie chroni ponadto powoda, który jest „stroną słabszą” w umowie ubezpieczenia, za pomocą przepisów szczególnych dotyczących jurysdykcji międzynarodowej (zawartych w sekcji 3 rozdziału II), niezwiązanych z rodzajem obecności zakładu ubezpieczeń na danym terytorium. Takie samo traktowanie jest zapewnione poszkodowanemu, któremu przysługuje bezpośrednie powództwo.

107.

Gefion twierdzi, że prowadzenie przez nią działalności w Polsce stanowi przejaw swobody świadczenia usług, za zgodą organów nadzoru państwa siedziby i państwa przyjmującego.

108.

Z uwag Komisji wynika jednak, że działalność Crawford Polska wchodzi w rzeczywistości w zakres swobody przedsiębiorczości. Wydaje się, że sąd odsyłający jest (w sposób dorozumiany) tego samego zdania.

109.

Jak starałem się wyjaśnić, w ramach art. 7 pkt 5 rozporządzenia tytuł, na podstawie którego zakład ubezpieczeń prowadzi swoją działalność w państwie członkowskim, może równie dobrze świadczyć o tym, że faktycznie spełnione są przesłanki wymagane w owym artykule (co jest normalne w przypadku, gdy zakład ubezpieczeń działa w ramach swobody przedsiębiorczości), jak i o sytuacji odwrotnej (co ma miejsce co do zasady w przypadku, gdy zakład ubezpieczeń działa w ramach swobody świadczenia usług).

110.

Pragnę podkreślić, że wspomniany tytuł nie przesądza w taki czy inny sposób o prawidłowym stosowaniu art. 7 pkt 5 rozporządzenia w świetle kryteriów, które w odniesieniu do jego wykładni wynikają z orzecznictwa Trybunału.

111.

Zgodnie ze wspomnianymi kryteriami działalność Gefion w Polsce za pośrednictwem spółki Crawford Polska może uzasadniać jurysdykcję międzynarodową sądów polskich na warunkach, które już przedstawiłem, gdyż chodzi o spór wszczęty przez osoby trzecie przeciwko Gefion, wynikający z decyzji Crawford Polska, wiążącej wobec zakładu ubezpieczeń.

112.

Okoliczność, że Gefion działała na podstawie art. 147 i nast. dyrektywy Wypłacalność II, nie jest zatem decydująca.

113.

W świetle powyższych uwag proponuję, aby na drugie pytanie prejudycjalne Sądu Rejonowego w Białymstoku (Polska) Trybunał odpowiedział w następujący sposób:

Artykuł 7 pkt 5 rozporządzenia (UE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że spółka handlowa z siedzibą w państwie członkowskim, działająca w ramach umowy z zakładem ubezpieczeń, którego siedziba znajduje się w innym państwie członkowskim, może zostać uznana za „filię, agencję lub inny oddział” tego zakładu ubezpieczeń, jeżeli, łącznie: