Sprawa T‑235/18

Qualcomm, Inc.

przeciwko

Komisji Europejskiej

WYROK SĄDU (szósta izba w składzie powiększonym) z dnia 15 czerwca 2022 r.

Konkurencja – Nadużycie pozycji dominującej – Rynek chipsetów LTE – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 102 TFUE i art. 54 porozumienia EOG – Wypłaty z tytułu wyłączności – Prawo do obrony – Artykuł 19 i art. 27 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Skutki w postaci wykluczenia

Postępowanie sądowe – Przedstawienie dowodów – Termin – Dodatkowe dowody złożone po zamknięciu pisemnego etapu postępowania – Przesłanki – Wyjątkowe okoliczności mogące uzasadniać takie złożenie po terminie

(regulamin postępowania przed Sądem, art. 85 § 3)

(zob. pkt 127–129, 138, 143)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Prawo do bycia wysłuchanym – Naruszenie ze względu na nieprawidłowości ze strony Komisji – Przesłanki – Możliwość lepszego zorganizowania swej obrony przez dane przedsiębiorstwo w braku tej nieprawidłowości – Ocena każdego konkretnego przypadku z osobna

[art. 102 TFUE; porozumienie EOG, art. 54; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 2, a), b); rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 1]

(zob. pkt 157- 143)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Uprawnienia Komisji – Uprawnienie do zebrania oświadczeń – Oświadczenia odnoszące się do przedmiotu postępowania – Spoczywający na Komisji obowiązek rejestrowania w formie według jej wyboru każdego przeprowadzanego przez nią przesłuchania – Zakres

(regulamin Rady nr 1/ 2003, art. 19 ust. 1)

(zob. pkt 183, 185–191, 196, 198–200, 238, 245, 249)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Dostęp do akt – Dokumenty niewłączone do akt – Znaczenie niepodanych do wiadomości informacji dla obrony danego przedsiębiorstwa – Zakres ciężaru dowodu spoczywającego na tym przedsiębiorstwie – Uwzględnienie szczególnych okoliczności danego przypadku – Naruszenie prawa do obrony

(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 2; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27)

(zob. pkt 202, 206- 208, 210, 212, 210, 252, 256–260, 266, 288, 290–296)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Zakres – Elementy obciążające przekazane ustnie przez osobę trzecią przed dokonaniem pierwszej czynności dochodzeniowej – Obowiązek ich udostępnienia przez dane przedsiębiorstwo w razie potrzeby poprzez sporządzenie dokumentu pisemnego

[art. 102 TFUE; porozumienie EOG, art. 54; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 2, a), b); rozporządzenie Rady nr 1/2003 art. 27]

(zob. pkt 274–283)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Zmiany dokonanych przez Komisję ocen w toku postępowania administracyjnego – Ograniczenie zakresu zarzutów mających wpływ na istotne parametry analizy gospodarczej przedstawionej przez dane przedsiębiorstwo w celu wykazania braku zarzucanych skutków w postaci wykluczenia – Nieprzekazanie przedsiębiorstwu informacji czy też brak przesłuchania go w tym zakresie – Naruszenie prawa do bycia wysłuchanym

(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 2; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27)

(zob. pkt 319–323, 329–334, 336–340)
Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat za wyłączność lub lojalnościowy – Zdolność do ograniczenia konkurencji i wywołania skutku w postaci wykluczenia – Obowiązek uwzględnienia wszystkich istotnych okoliczności – Nieuwzględnienie braku konkurenta będącego w stanie zaspokoić podstawowe zapotrzebowanie beneficjenta rozpatrywanych wypłat w rozpatrywanym zakresie

(zob. pkt 354–356, 396–398, 405–417)
Pozycja dominująca – Nadużycie – Wypłaty z tytułu wyłączności – Zdolność do ograniczenia konkurencji i wywołania skutku w postaci wykluczenia – Badanie skutków rzeczywiście wywołanych przez rozpatrywane wypłaty w związku z częścią zapotrzebowania beneficjenta tych wypłat w części rozpatrywanego okresu – Niewystarczalność takiej analizy do tego, aby potwierdzić to, że wypłaty te mogą wywołać skutek w postaci wykluczenia w odniesieniu do całokształtu zapotrzebowania beneficjenta tych wypłat w rozpatrywanym okresie

(art. 102 TFUE; porozumienie EOG, art. 54)

(zob. pkt 439–442)

Streszczenie

Skarżąca, Qualcomm Inc., jest amerykańskim przedsiębiorstwem, które opracowuje i dostarcza chipsety pasma podstawowego (zwane dalej „chipsetami”) do wyposażania smartfonów i tabletów, dzięki którym urządzenia te mogą się łączyć się z sieciami komórkowymi ( 1 ), w zależności od ich standardu. Chipsety są sprzedawane producentom oryginalnego sprzętu, takim jak Apple Inc., którzy umieszczają je w swoich urządzeniach.

Decyzją z dnia 24 stycznia 2018 r. ( 2 ). Komisja Europejska nałożyła na skarżącą grzywnę na kwotę prawie miliona EUR za nadużywanie pozycji dominującej zajmowanej przez nią na światowym rynku chipsetów kompatybilnych ze standardem LTE w okresie od lutego 2011 r. do września 2016 r.

Zdaniem Komisji to nadużycie charakteryzowało się przyznawaniem, zgodnie z umowami zawartymi między skarżącą a Apple, wypłat zachęcających. Te umowy przewidywały, że skarżąca będzie przyznawać Apple płatności zachęcające pod warunkiem, iż spółka ta będzie pokrywać u niej całość swojego zapotrzebowania na chipsety LTE. W tych okolicznościach Komisja stwierdziła, że te wypłaty, uznane przez nią za wypłaty z tytułu wyłączności, mogły wywołać skutki antykonkurencyjne ze względu na to, że zmniejszały motywację Apple do zwracania się do konkurencyjnych dostawców chipsetów LTE, o czym miały świadczyć wewnętrzne dokumenty i wyjaśnienia przedstawione przez Apple.

W swym wyroku Sąd stwierdził nieważność całości zaskarżonej decyzji opierając się, z jednej strony, na stwierdzeniu szeregu nieprawidłowości proceduralnych, które miały wpływ na prawo skarżącej do obrony i, z drugiej strony, na analizie antykonkurencyjnych skutków rozpatrywanych wypłat, którą to analizę Sąd uznał za niekompletną i niewłaściwą do tego, aby potwierdzić to, iż te wypłaty mogą wywoływać takie skutki. Przy tej okazji przedstawił on wyjaśnienia dotyczące obowiązków ciążących na Komisji w związku, po pierwsze, z założeniem akt postępowania administracyjnego w celu umożliwienia wszystkim przedsiębiorstwom, których działalność została zakwestionowana, skutecznego powołania się na ich prawo do obrony oraz, po drugie, z analizą zdolności do wykluczenia [z rynku] konkurentów, którzy są co najmniej równie skuteczni.

Ocena Sądu

Na wstępie Sąd wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie dopuszczalności pewnych dodatkowych dowodów przedstawionych przez skarżącą po zamknięciu pisemnego etapu postępowania sądowego. Dowody te składają się w istocie z dwóch zbiorów dokumentów pochodzących z dwóch przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych postępowań sądowych. Przypomniawszy, że takie opóźnienie w złożeniu wniosków dowodowych jest dopuszczalne jednie wówczas, gdy jest to uzasadnione wyjątkowymi okolicznościami, takimi jak brak możliwości wcześniejszego przedstawienia tych dowodów, Sąd w niniejszym przypadku przyjął że, w przeciwieństwie do tego, co twierdzi Komisja, biorąc pod uwagę w szczególności okoliczności, w których skarżąca uzyskała te dowody, nie dysponowała ona tymi dowodami w momencie składania swych pism procesowych. Sąd rozstrzygnął więc, że przedstawione w ten sposób dowody dodatkowe należy dopuścić.

W zakresie dotyczącym istoty sprawy Sąd przeanalizował w pierwszej kolejności zarzut dotyczący oczywistych uchybień proceduralnych, decydując się na rozpoczęcie swej analizy od zarzutów opartych na naruszeniu prawa do obrony w związku z założeniem akt sprawy, przechodząc następnie do różnic pomiędzy pismem w sprawie przedstawienia zarzutów a zaskarżoną decyzją.

Jeśli chodzi o, po pierwsze, założenie akt sprawy, Sąd na wstępie przypomniał spoczywający na Komisji, zgodnie z art. 19 rozporządzenia nr 1/2003 obowiązek zarejestrowania w wybranej przez nią formie treści każdego przeprowadzanego przez nią przesłuchania, a to w celu zebrania informacji odnoszących się do przedmiotu dochodzenia.

W niniejszym przypadku Sąd wskazał, że informacje podane skarżącej, na jej wniosek, przez Komisję, po otrzymaniu przez nią zaskarżonej decyzji świadczą o tym, że doszło do telekonferencji i spotkań z osobami trzecimi występującymi jako konkurenci lub też klienci skarżącej. W tym względzie Sąd stanął na stanowisku, że przesłanki dotyczące przedmiotu tych telekonferencji i spotkań pozwalają na uznanie ich za przesłuchania podlegające jako takie ww. obowiązkowi zarejestrowania. Biorąc zaś pod uwagę dowody włączone do akt sprawy Sąd stwierdził, że przekazane przez Komisję notatki nie dostarczają żadnych wskazówek co do treści rozmów, które odbyły się w trakcie tych przesłuchań, a w szczególności co do charakteru informacji udzielonych odnośnie do poruszanych tematów. Sąd przyjął więc, że Komisja dopuściła się pierwszego z zarzucanych jej uchybień jej obowiązków, polegającemu na zarejestrowaniu rozpatrywanych przesłuchań i zawarcia tych zapisów w aktach sprawy.

Po drugie, zdaniem Sądu, to samo odnosi się do wymiany zdań z osobą trzecią, o której istnieniu dowiedziano się jeszcze później, w trakcie postępowania sądowego. Sąd najpierw zauważył, że nie ma wątpliwości co do tego, iż Komisja nie udokumentowała tej wymiany, a następnie oparł się na dowodach włączonych do akt sprawy, a także na szczegółowej analizie ich kontekstu proceduralnego, aby dojść do wniosku, że dotyczyły one, przynajmniej częściowo, informacji dotyczących przedmiotu spornego dochodzenia i, co za tym idzie, stanowiły one przesłuchania objęte wymogiem zarejestrowania.

Po trzecie, Sąd przyjął też, że Komisja dopuściła się uchybienia w związku z założeniem akt postępowania administracyjnego. W tym względzie Sąd wskazuje, że dowody przedstawione przed nim przez Komisję świadczą o tym, że do spotkania z będącą informatorem osobą trzecią doszło jeszcze przed wszczęciem dochodzenia przez tę instytucję; świadczą o też o tym sformułowane przy tej okazji zarzuty obciążające. Po wskazaniu zaś, że Komisja w żaden sposób nie udokumentowała tego spotkania, Sąd uznał, iż takie pominięcie stanowi uchybienie proceduralne. Jeśli nawet bowiem ww. obowiązek zarejestrowania nie ma zastosowania, tak jak w niniejszym przypadku, w przypadku przesłuchań poprzedzających pierwszy etap dochodzenia, niemniej jednak Komisja pozostaje w szerszym zakresie zobowiązana do umożliwienia pozwanym przedsiębiorstwom skutecznego uzyskania dostępu do zawartych w jego aktach sprawy dowodów obciążających. W szczególności wynika z tego, że to do tej instytucji należy udokumentowanie, za pomocą włączonego do akt sprawy pisma, wszystkich spotkań z będącymi informatorami osobami trzecimi, które umożliwiły jej zebranie złożonych ustnie dowodów obciążających, które zamierza ona wykorzystać, czego Komisja w niniejszym przypadku nie uczyniła.

Jeśli chodzi o konsekwencje, jakie należy wyciągnąć z ustalonych w ten sposób nieprawidłowości proceduralnych, z utrwalonego orzecznictwa wynika, że można przyjąć, iż w przypadku takich nieprawidłowości do naruszenia prawa do obrony doszło tylko wówczas, gdy skarżące przedsiębiorstwo wykaże, że w braku tych nieprawidłowości mogłoby ono lepiej zorganizować swoją obronę. W niniejszym przypadku Sąd zauważył, że dowody przedstawione przez skarżącą świadczą o tym, iż te spotkania i te telekonferencje mogły dostarczyć informacji istotnych dla dalszego przebiegu postępowania, które mogły mieć znaczenie dla skarżącej, umożliwiając jej lepsze zorganizowanie jej obrony, biorąc pod uwagę, w szczególności, charakter, w jakim występowały te osoby trzecie.

Jeśli chodzi o, z drugiej strony, różnice pomiędzy pismem w sprawie przedstawienia zarzutów a zaskarżoną decyzją, Sąd przede wszystkim zauważa, że Komisja w zaskarżonej decyzji ograniczyła się do przyjęcia istnienia nadużycia jedynie na rynku chipsetów LTE, podczas gdy w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów uwzględniła ona istnienie nadużycia zarówno na tym rynku, jak i na rynku chipsetów UMTS. W odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skarżąca usiłowała wykazać za pomocą analizy ekonomicznej, zwanej „analizą marży krytycznej” ( 3 ), że rozpatrywane wypłaty nie mogły wywoływać skutków w postaci wykluczenia na obu tych rynkach. W zaskarżonej decyzji Komisja odrzuciła zaś tę analizę. Niemniej jednak Sąd uznał, że, ze względu na to, iż zmiana zarzutów dotycząca zakresu nadużycia miała wpływ na znaczenie danych, na których opierała się skarżąca w swej analizie mając na celu zakwestionowanie tego, iż jej zachowanie mogło wywołać skutki w postaci wykluczenia [z rynku], Komisja powinna była umożliwić jej bycie wysłuchaną i, w odpowiednim przypadku, dostosowanie jej analizy celem uwzględnienia wycofania zarzutów związanych z chipsetami UMTS, których dostawa nie była już przedmiotem stawianych przez tę instytucję zarzutów. Tak więc, w braku skutecznego wysłuchania skarżącej w tym względzie, Sąd rozstrzygnął, że Komisja naruszyła przysługujące skarżącej prawo do obrony.

Podkreślając, że stwierdzone w ten sposób naruszenia prawa do obrony skarżącej wystarczają do uzasadnienia stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, Sąd niemniej jednak uznał za właściwe, aby, po uwzględnieniu zarzutu opartego na naruszeniu prawa do obrony, kontynuować przeprowadzaną analizę.

Tak więc, w drugiej kolejności, Sąd przeanalizował zarzut dotyczący oczywistych naruszeń prawa i oczywistych błędów w ocenie celem zakwestionowania ustalenia, że rozpatrywane umowy miały zdolność do wywołania ewentualnych skutków antykonkurencyjnych.

W tym względzie Sąd przede wszystkim przypomina, że, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w sytuacji, gdy dane przedsiębiorstwo kwestionuje, w oparciu o materiał dowodowy, to, iż zarzucane jej zachowanie może ograniczać konkurencję i, w szczególności, wywoływać skutków w postaci wykluczenia [z rynku], to do Komisji należy przeprowadzenie analizy tej zdolności do wykluczenia [z rynku] co najmniej tak samo skutecznych konkurentów, celem ustalenia, że zarzucane zachowanie ma charakter nadużycia.

Tytułem wstępu Sąd podniósł, że zarzucane skarżącej zachowanie występuje wyłącznie w ramach jej stosunków umownych z Apple w rozpatrywanym okresie. Sąd, po przeprowadzeniu szczegółowej analizy zaskarżonej decyzji i dostarczonych przez Komisję informacji zauważył, że, z jednej strony, instytucja ta uznała, iż wszystkie rozpatrywane wypłaty zmniejszyły motywację Apple do zwracania się do konkurentów skarżącej w celu zaopatrywania się w chipsety LTE dla wszystkich jej urządzeń, czyli iPhone’ów i iPadów, opierając się na analizie tego, czy wypłaty te były w stanie wywrzeć antykonkurencyjne skutki. Z drugiej strony Komisja uznała, że te wypłaty w rzeczywistości zmniejszyły motywację Apple do zwracania się do konkurentów skarżącej w celu zaopatrywania się w chipsety LTE w przypadku niektórych z jej urządzeń, a mianowicie niektórych iPadów, które Apple zamierzała wprowadzić na rynek w 2014 i 2015 r.; instytucja ta oparła się przy tym na analizie rzeczywistych skutków, jakie wywarły te wypłaty.

W tych właśnie ramach Sąd przeanalizował podnoszone przez skarżącą zarzuty odnoszące się do tych dwóch aspektów analizy przeprowadzonej przez Komisję.

W pierwszej kolejności, Sąd stwierdził, że, wyciągając wniosek, iż rozpatrywane wypłaty mogły ograniczać konkurencję w odniesieniu do całości zaopatrzenia Apple w chipsety LTE zarówno dla iPhone’ów, jak i iPadów, Komisja nie wzięła pod uwagę całokształtu istotnych okoliczności faktycznych tej sprawy. Instytucja ta uznała bowiem w tym względzie, że rozpatrywane wypłaty zmniejszyły motywację Apple do zwracania się do konkurentów skarżącej w celu zaopatrywania się w chipsety LTE, podczas gdy, jak wynika z zaskarżonej decyzji, Apple nie miała pod względem technicznym alternatywy dla chipsetów LTE skarżącej w odniesieniu do większości jej zapotrzebowania w rozpatrywanym okresie, a mianowicie tej odpowiadającej w istocie iPhone’om. Sąd przypomina zaś, że, ze względu na to, iż należy uwzględnić wszystkie istotne okoliczności towarzyszące zarzucanemu zachowaniu, analiza antykonkurencyjnej zdolności tego zachowania nie może być czysto hipotetyczna.

Z drugiej strony, Sąd stwierdził, że wniosek, zgodnie z którym te wypłaty w rzeczywistości zmniejszyły motywację Apple do zwracania się do konkurentów skarżącej w celu zaopatrywania się w chipsety LTE w przypadku niektórych modeli iPadów, które Apple zamierzała wprowadzić na rynek w 2014 i 2015 r. nie wystarcza do tego, aby dokonać ustalenia, że miały one antykonkurencyjny charakter. W tym względzie Sąd uznał, że przeprowadzenie tego rodzaju analizy nie może zaradzić temu, iż nieuwzględnione zostały wszystkie okoliczności faktyczne istotne w ramach mającego ogólny charakter wykazania przez Komisję tego, że rozpatrywane wypłaty mogą wywierać w rozpatrywanym okresie antykonkurencyjne skutki w odniesieniu do całokształtu zapotrzebowania Apple na chipsety LTE. W każdym razie Sąd podnosi, że ta analiza tych rzeczywistych skutków w odniesieniu do niektórych modeli iPadów, które Apple zamierzała wprowadzić na rynek w 2014 i 2015 r. jest, przede wszystkim, dotknięta brakiem spójności dowodów powołanych przez Komisję na poparcie swych wniosków; następnie, analiza ta została przeprowadzona bez uwzględnienia całokształtu mających w tym względzie znaczenie dowodów i, wreszcie, została przeprowadzona w oparciu o dowody, które były wystarczające do poparcia tych wniosków.

Stwierdzając następnie, że Komisja nie wykazała w wystarczającym stopniu tego, iż rozpatrywane wypłaty miały znamiona nadużycia, Sąd uwzględnił ten zarzut i stwierdził, również na tej podstawie, nieważność zaskarżonej decyzji.

( 1 ) Chipsety te są wykorzystywane zarówno do usług głosowych, jak i transmisji danych. Składają się one z wielu elementów. Jedną z ich cech charakterystycznych jest kompatybilność z jednym lub kilkoma standardami łączności komórkowej, takimi jak GSM, UMTS lub LTE.

( 2 ) Decyzja Komisji C(2018) 240 final z dnia 24 stycznia 2018 r. dotycząca postępowania przewidzianego w art. 102 TFUE i art. 54 porozumienia EOG [sprawa AT.40220 - Qualcomm (Wypłaty z tytułu wyłączności)].

( 3 ) Tego rodzaju analiza miała na celu wykazanie, że hipotetyczny konkurent równie skuteczny jak skarżąca mógłby konkurować z nią w zakresie dostaw kompatybilnych z dwoma wspomnianymi standardami chipsetów dla Apple, ponieważ konkurent ten byłby w stanie zaoferować cenę, która pokrywałaby jego koszty, a jednocześnie byłby w stanie zrekompensować Apple utratę rozpatrywanych wypłat.