1. 

W rozpatrywanym wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonym przez Sofiyski gradski sad (sąd miejski w Sofii, Bułgaria) zwrócono się do Trybunału o wskazówki odnoszące się do wykładni kilku przepisów prawa Unii dotyczących konfiskaty korzyści pochodzących z przestępstwa, środków, za pomocą których popełniane są przestępstwa – „narzędzi” ( 2 ) – oraz mienia pochodzącego z przestępstwa. Kontekstem jest niezwiązane z wyrokiem skazującym postępowanie w sprawie konfiskaty przed sądem cywilnym na gruncie prawa krajowego i ustalenie, czy takie postępowanie jest zgodne z prawem Unii. Odpowiedź na pytania sądu odsyłającego wymaga, aby Trybunał zajął się kwestią zastosowania ratione materiae i ratione temporis dwóch instrumentów Unii dotyczących konfiskaty, mianowicie decyzji ramowej 2005/212/WSiSW i dyrektywy 2014/42/UE, oraz ich wzajemnej relacji.

2.

Artykuł 31 ust. 1 lit. c) Traktatu o Unii Europejskiej, w brzmieniu mającym zastosowanie w momencie przyjmowania decyzji ramowej, przewiduje, że wspólne działanie w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach karnych obejmuje „zapewnianie, w zakresie niezbędnym do usprawnienia tej współpracy, zgodności norm stosowanych w państwach członkowskich”. Jego art. 34 ust. 2 lit. b) przyznaje Radzie, stanowiącej jednomyślnie z inicjatywy państwa członkowskiego lub Komisji, uprawnienie do przyjmowania decyzji ramowych „w celu zbliżania przepisów ustawowych i wykonawczych. Decyzje ramowe wiążą państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiają jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Nie mogą one wywoływać skutku bezpośredniego”.

3.

Protokół nr 36 reguluje przejście od postanowień instytucjonalnych traktatów mających zastosowanie przed wejściem w życie traktatu z Lizbony do postanowień przewidzianych we wspomnianym traktacie ( 3 ). Jego art. 9 stanowi: „[s]kutki prawne aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przyjętych na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej przed wejściem w życie traktatu z Lizbony zostają utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany tych aktów w zastosowaniu traktatów […]”.

4.

Artykuł 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) ( 4 ) stanowi: „[k]ażdego oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z prawem”.

5.

Zgodnie z art. 51 ust. 1 postanowienia karty „mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii […] oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii”.

6.

W motywach decyzji ramowej 2005/212/WSiSW zawarto poniższe stwierdzenia. Główny bodziec dla transgranicznej przestępczości zorganizowanej stanowi korzyść finansowa. Aby działać skutecznie, każda próba zapobieżenia takiej przestępczości i jej zwalczania musi koncentrować się na wykryciu, zamrożeniu, zajęciu i konfiskacie korzyści pochodzących z przestępstwa. Jest to jednak utrudnione na skutek różnic między ustawodawstwami państw członkowskich w tej dziedzinie ( 5 ). Wobec tego w konkluzjach Rady Europejskiej, która zebrała się w Wiedniu w grudniu 1998 r. ( 6 ), Rada Europejska wezwała do podjęcia przez Unię wysiłków mających na celu zwalczanie międzynarodowej przestępczości zorganizowanej zgodnie z planem działań w sprawie najlepszego wprowadzenia w życie postanowień traktatu z Amsterdamu dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości ( 7 ). Jednakże istniejące instrumenty w tym obszarze nie doprowadziły w wystarczającym zakresie do powstania skutecznej współpracy transgranicznej dotyczącej konfiskaty, ponieważ kilka państw członkowskich nadal nie jest w stanie dokonać konfiskaty korzyści pochodzących ze wszystkich przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze wyższym niż jeden rok ( 8 ). Wobec tego celem decyzji ramowej jest zapewnienie, by wszystkie państwa członkowskie posiadały skuteczne przepisy regulujące konfiskatę korzyści pochodzących z przestępstwa, między innymi w odniesieniu do ciężaru dowodu dotyczącego źródła pochodzenia majątku posiadanego przez osobę uznaną za winną popełnienia przestępstwa związanego z przestępczością zorganizowaną ( 9 ).

7.

Artykuł 1 tiret trzecie definiuje „narzędzia” jako „każde mienie (rzecz) użyte lub którego zamierza się użyć w jakikolwiek sposób, w całości lub w części, do popełnienia przestępstwa lub przestępstw”. Jego tiret czwarte definiuje „konfiskatę” jako „karę lub środek orzeczony przez sąd, powodujący ostateczne pozbawienie mienia w wyniku postępowania dotyczącego przestępstwa lub przestępstw”.

8.

Artykuł 2 ust. 1 przewiduje, że „[k]ażde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu umożliwienia mu konfiskaty, w całości lub w części, narzędzi i korzyści z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku lub mienia, którego wartość odpowiada takim korzyściom”. Artykuł 2 ust. 2 przewiduje szczególne odstępstwo w odniesieniu do „przestępstw podatkowych” (niezdefiniowanych): w takich przypadkach państwa członkowskie „w celu pozbawienia sprawcy korzyści pochodzących z przestępstwa mogą wykorzystywać inne postępowania niż karne”.

9.

Zgodnie z art. 4 „[k]ażde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu zapewnienia, że zainteresowane strony dotknięte przez środki określone w art. 2 i 3 posiadają skuteczne środki prawne w celu ochrony swoich praw”.

10.

Artykuł 5 przewiduje, że decyzja ramowa „nie powoduje zmiany zobowiązań nakazujących poszanowanie podstawowych praw i podstawowych zasad, w tym w szczególności zasady domniemania niewinności, zagwarantowanej w art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej”.

11.

Artykuł 7 wymagał od państw członkowskich przyjęcia niezbędnych środków w celu wykonania decyzji ramowej do dnia 15 marca 2007 r.

12.

Motyw 5 dyrektywy 2014/42 stanowi: „[p]rzyjęcie minimalnych zasad doprowadzi do zbliżenia systemów zabezpieczania i konfiskaty mienia obowiązujących w państwach członkowskich, a tym samym zwiększy wzajemne zaufanie i ułatwi skuteczną współpracę transgraniczną”. W motywie 9 wskazano, że celem dyrektywy jest „zmiana i rozszerzenie zakresu decyzji ramowych 2001/500/WSiSW i 2005/212/WSiSW. Te decyzje ramowe powinny zostać częściowo zastąpione w odniesieniu do państw członkowskich związanych niniejszą dyrektywą” ( 10 ).

13.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywa „określa minimalne zasady dotyczące zabezpieczania mienia w celu ewentualnej późniejszej konfiskaty oraz zasady dotyczące konfiskaty mienia w sprawach karnych”.

14.

Artykuł 2 pkt 3 definiuje „narzędzia” w sposób tożsamy z definicją zawartą w art. 1 tiret trzecie decyzji ramowej 2005/212/WSiSW. Punkt 4 definiuje „konfiskatę” jako „ostateczne pozbawienie mienia orzeczone przez sąd w związku z przestępstwem”.

15.

Artykuł 3 definiuje zakres stosowania dyrektywy ( 11 ):

„Niniejszą dyrektywę stosuje się do przestępstw objętych następującymi aktami prawnymi:

a także innymi aktami prawnymi, o ile stanowią one wyraźnie, że niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do przestępstw w nich wymienionych”.

16.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 „[p]aństwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu umożliwienia konfiskaty, w całości lub w części, narzędzi i korzyści lub mienia, którego wartość odpowiada takim narzędziom lub korzyściom, w przypadku wydania prawomocnego wyroku skazującego za przestępstwo, przy czym może być to również wyrok wydany w wyniku postępowania zaocznego”. Artykuł 4 ust. 2 przewiduje, że „[j]eżeli nie jest możliwe przeprowadzenie konfiskaty na podstawie ust. 1, przynajmniej w sytuacji, gdy niemożność ta wynika z choroby lub ucieczki podejrzanego lub oskarżonego, państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu umożliwienia konfiskaty narzędzi i korzyści w przypadkach, gdy wszczęte zostało postępowanie karne w odniesieniu do przestępstwa, które może być źródłem – w sposób bezpośredni lub pośredni – korzyści majątkowych, i takie postępowanie mogło doprowadzić do wydania wyroku skazującego, gdyby podejrzany lub oskarżony był w stanie stanąć przed sądem”.

17.

Artykuł 5 dotyczy konfiskaty rozszerzonej mienia należącego do osoby skazanej za popełnienie przestępstwa, które może być źródłem – w sposób bezpośredni lub pośredni – korzyści majątkowych, w przypadku gdy sąd jest przekonany, że przedmiotowe mienie pochodzi z działalności przestępczej. Zawarto w nim niewyczerpujący wykaz „przestępstw”, „co najmniej” do których artykuł ten ma zastosowanie.

18.

Artykuł 6 ust. 1 przewiduje konfiskatę korzyści lub innego mienia, którego wartość odpowiada korzyściom, jeżeli takie korzyści lub inne mienie podejrzany lub oskarżony przekazał osobom trzecim lub jeżeli osoby trzecie nabyły je od podejrzanego lub oskarżonego, przynajmniej w przypadkach, gdy te osoby trzecie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że celem przekazania lub nabycia było uniknięcie konfiskaty.

19.

Artykuł 8 ust. 1 stanowi: „[p]aństwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zapewnienia osobom, w odniesieniu do których stosuje się środki przewidziane w niniejszej dyrektywie, prawa do wniesienia skutecznego środka zaskarżenia oraz do rzetelnego procesu sądowego w celu umożliwienia im korzystania z przysługujących im praw”.

20.

Artykuł 12 określa, że termin transpozycji w celu wykonania dyrektywy upływa w dniu 4 października 2016 r.

21.

Artykuł 14 ust. 1 stanowi: „art. 1 pierwsze cztery tiret oraz art. 3 decyzji ramowej 2005/212/WSiSW zostają zastąpione niniejszą dyrektywą w odniesieniu do związanych nią państw członkowskich, bez uszczerbku dla obowiązków tych państw członkowskich dotyczących terminu transpozycji tych decyzji ramowych do prawa krajowego”. W art. 14 ust. 2 wyjaśniono, że „[w] odniesieniu do państw członkowskich związanych niniejszą dyrektywą odesłania do […] przepisów decyzji ramowych 2001/500/WSiSW i 2005/2012/WSiSW, o których mowa w ust. 1, traktuje się jako odesłania do niniejszej dyrektywy”.

22.

Artykuł 15 przewiduje, że dyrektywa wchodzi w życie dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (29 kwietnia 2014 r.) ( 12 ).

23.

W 2012 r. Bułgarii przyjęto Zakon za otnemane v polza na darzhavata na nezakonno pridobito imushtestvo (ustawę o przepadku nielegalnie nabytego mienia na rzecz państwa, zwaną dalej „ustawą z 2012 r.”), która weszła w życie w dniu 19 listopada 2012 r. Ustawę tę uchylono Zakon za protivodeystvie na koruptsiata i za otnemane na nezakonno pridobito imushtestvo (ustawą o przeciwdziałaniu korupcji i pozbawianiu nielegalnie nabytego mienia), opublikowaną w dniu 19 stycznia 2018 r. Zgodnie z § 5 ust. 1 tej ostatniej ustawy dochodzenia i postępowania wszczęte na mocy ustawy z 2012 r. mają być przeprowadzone w trybie określonym przepisami tej ustawy przez komisję ds. zwalczania korupcji i pozbawiania nielegalnie nabytego mienia (zwaną dalej „komisją ds. zwalczania korupcji”).

24.

Artykuł 1 ust. 1 ustawy z 2012 r. przewiduje, że celem ustawy jest uregulowanie warunków i trybu przepadku na rzecz państwa nielegalnie nabytego mienia. Zgodnie z art. 1 ust. 2 za nielegalnie nabyte mienie uznaje się mienie, co do którego nie ustalono nabycia z określonego legalnego źródła.

25.

Artykuł 5 ust. 1 ustanawia komisję ds. zwalczania korupcji jako niezależny, wyspecjalizowany i stały organ krajowy.

26.

Artykuł 2 stanowi: „[p]ostępowanie na podstawie niniejszej ustawy prowadzi się niezależnie od postępowania karnego toczącego się przeciwko osobie objętej dochodzeniem lub związanym z nią osobom”.

27.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 komisja ds. zwalczania korupcji wszczyna postępowanie, gdy ma uzasadnione podstawy, by podejrzewać, że dane mienie zostało nabyte nielegalnie. Artykuł 21 ust. 2 przewiduje, że uzasadnione podstawy istnieją, gdy po przeprowadzeniu dochodzenia stwierdza się istotną różnicę w zakresie majątku posiadanego przez osoby objęte dochodzeniem. Artykuł 22 ust. 1 stanowi ponadto, że „[d]ochodzenie określone w art. 21 ust. 2 wszczyna się […], gdy osobę oskarżono o przestępstwo określone w […] art. 201–203 kodeksu karnego”.

28.

Artykuł 66 ust. 1 i 2 dotyczy mienia przenoszonego lub kontrolowanego przez osoby prawne. Stanowi on, że „[p]odlega przepadkowi mienie, które osoba objęta dochodzeniem przeniosła na osobę prawną lub wniosła jako wkład rzeczowy lub pieniężny do kapitału osoby prawnej, gdy osoby, które zarządzają osobą prawną lub ją kontrolują, wiedziały lub na podstawie okoliczności mogły zakładać, że mienie to nabyto nielegalnie”; oraz „[p]odlega przepadkowi również mienie nielegalnie nabyte przez osobę prawną, która jest kontrolowana przez osobę objętą dochodzeniem lub związane z nią osoby lub przez nie wspólnie”.

29.

Artykuł 203 § 1 Nakazatelen kodeks (kodeksu karnego) klasyfikuje sprzeniewierzenie na dużą skalę przez osobę sprawującą urząd jako szczególnie poważne sprzeniewierzenie podlegające karze pozbawienia wolności od 10 do 20 lat.

30.

W dniu 28 lipca 2014 r. prokuratura w Sofii poinformowała komisję ds. zwalczania korupcji, że wobec BP prowadzono postępowanie przygotowawcze w sprawie karnej na tej podstawie, że w okresie od grudnia 2011 r. do dnia 19 czerwca 2014 r., działając w charakterze osoby uprawnionej w spółce (przewodniczący rady nadzorczej Korporativna targovska banka AD, zwanego dalej „bankiem”), (wspólnie z innymi) nakłaniał osoby do sprzeniewierzania środków należących do banku, które zostały im przekazane lub powierzone w celu przechowania lub zarządzania. Kwoty te wyniosły ponad 205 mln BGN (ok. 105 mln EUR). Okoliczności faktyczne sugerowały zatem, że doszło do sprzeniewierzenia w rozumieniu art. 203 ust. 1 kodeksu karnego.

31.

W dniu 5 sierpnia 2014 r. komisja ds. zwalczania korupcji wszczęła dochodzenie dotyczące okresu od 4 sierpnia 2004 r. do 4 sierpnia 2010 r., które ujawniło istotne nieprawidłowości w odniesieniu do majątku osobistego BP. W toku tego dochodzenia komisja ds. zwalczania korupcji przeprowadziła analizę sytuacji finansowej i transakcji dokonanych przez pozwane spółki handlowe, co do których stwierdzono, że działały w powiązaniu z BP lub pod jego kontrolą. W analizie tej stwierdzono, że niektórych transakcji dokonano za pomocą nielegalnie uzyskanych środków, natomiast niektórych transakcji faktycznie nie dokonano, a ich celem było ukrycie aktywów lub środków o nielegalnym pochodzeniu oraz że środki pochodziły z niezabezpieczonych kredytów udzielonych przez bank, co skutkowało niewypłacalnością banku.

32.

W dniu 14 maja 2015 r. komisja ds. zwalczania korupcji wszczęła postępowanie przed sądem odsyłającym w celu zabezpieczenia mienia według podejrzeń uzyskanego nielegalnie przez BP oraz różne osoby fizyczne i prawne, co do których istnieje przypuszczenie, że są z nim związane lub przez niego kontrolowane („wniosek o zabezpieczenie”). W dniach 20 i 28 maja 2015 r. sąd odsyłający podjął środki mające na celu zabezpieczenie mienia, o którego konfiskatę wniesiono.

33.

Rozpatrywane postępowanie przed sądem odsyłającym, dotyczące konfiskaty mienia według podejrzeń uzyskanego nielegalnie, wszczęto w dniu 22 marca 2016 r.

34.

Postępowanie karne przeciwko BP i innym osobom wszczęto przed Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowanym sądem karnym, Bułgaria) w 2017 r. i w dniu złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nadal było ono w toku.

35.

Sąd odsyłający zauważa, że na podstawie przepisów krajowych mających zastosowanie w czasie istotnym dla okoliczności faktycznych postępowanie cywilne dotyczące konfiskaty mienia takiego jak to, które jest przedmiotem rozpatrywanej sprawy, toczy się bez względu na to, czy osoba objęta dochodzeniem została skazana prawomocnym wyrokiem. Sąd ten wyraża wątpliwość co do zgodności ustawy z minimalnymi normami dotyczącymi konfiskaty mienia określonymi w dyrektywie 2014/42, przewidującej konfiskatę mienia uzyskanego w wyniku popełnienia przestępstwa, za które sprawca został skazany prawomocnym wyrokiem.

36.

Sąd odsyłający zwraca się zatem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w odniesieniu do następujących pytań:

37.

Uwagi na piśmie przedstawili przez komisję ds. zwalczania korupcji, przez BP, AB, PB i Trast B OOD działających wspólnie, przez Dunarit AD, AGRO IN 2001 EOOD, bank, rządy bułgarski, czeski i irlandzki oraz Komisję Europejską. Podczas rozprawy w dniu 5 czerwca 2019 r. komisja ds. zwalczenia korupcji, BP, AB, PB i Trast B OOD, Dunarit AD, bank, rządy bułgarski i irlandzki oraz Komisja przedstawili swoje stanowiska ustnie.

38.

Niniejsza sprawa odznacza się pewnymi szczególnymi cechami, które wymagają odejścia od pytań faktycznie skierowanych do Trybunału w celu zapewnienia sądowi odsyłającemu użytecznych wskazówek dotyczących podniesionych kwestii.

39.

Pytania prejudycjalne opierają się na prostym założeniu, że dyrektywa 2014/42 ma zastosowanie do niniejszej sprawy. Wydaje mi się jednak, że konieczna jest pogłębiona analiza dla ustalenia prawa Unii właściwego ratione temporis i ratione materiae. Należy również zbadać związek między przepisami tej dyrektywy a przepisami decyzji ramowej 2005/212/WSiSW.

40.

Po zbadaniu tych kwestii przejdę do sedna pytań prejudycjalnych i skupię się (zgodnie z życzeniem Trybunału) na wykładni art. 2 i 5 decyzji ramowej 2005/212/WSiSW.

41.

Do sądu krajowego należy ustalenie dokładnego charakteru przestępstw leżących u podstaw niniejszego postępowania, zgłoszonych komisji ds. zwalczania korupcji przez prokuraturę w Sofii. Jednakże wydaje mi się, że sprzeniewierzenie opisane w postanowieniu odsyłającym nie jest jednym z przestępstw objętych zakresem stosowania instrumentów wymienionych w art. 3 dyrektywy 2014/42. Wynika z tego, jak podniosły rządy bułgarski i czeski, że przedmiot postępowania krajowego nie wchodzi w przedmiotowy zakres stosowania dyrektywy 2014/42.

42.

Natomiast decyzja ramowa 2005/212/WSiSW ma zastosowanie do konfiskaty narzędzi i korzyści pochodzących z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku. Wynika z tego, że przestępstwa takie jak te w niniejszej sprawie, które są zagrożone karą pozbawienia wolności od 10 do 20 lat, są objęte zakresem decyzji ramowej. Wniosek ten pozostaje bez uszczerbku dla ustalenia, czy postępowanie w niniejszej sprawie odpowiada „konfiskacie” w rozumieniu art. 1 tiret czwarte tej decyzji ramowej.

43.

W niniejszej sprawie mamy do czynienia z dwoma równoległymi postępowaniami krajowymi. Z jednej strony chodzi o postępowanie karne w sprawie sprzeniewierzenia, które zostało wszczęte przed wyspecjalizowanym sądem karnym w 2017 r. i które było w toku w dniu złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Z drugiej strony chodzi o postępowanie, które zgodnie z prawem krajowym zostało zaklasyfikowane jako postępowanie cywilne i które wszczęto w następstwie wniosku o zabezpieczenie w dniu 14 maja 2015 r. oraz w następstwie którego doszło do zabezpieczenia przez sąd odsyłający w dniach 20 i 28 maja 2015 r. mienia uznanego za uzyskane nielegalnie. Postępowanie to kontynuowała komisja ds. zwalczania korupcji poprzez wniesienie w dniu 22 marca 2016 r. żądań mających na celu konfiskatę tego mienia, których rozpatrywanie jest obecnie w toku.

44.

Sprawdzenie właściwych dat należy do sądu odsyłającego, ale wydaje mi się, że termin przewidziany na wykonanie dyrektywy 2014/42 upłynął w dniu 4 października 2016 r. Czy dyrektywa ta ma znaczenie ratione temporis dla niniejszego postępowania? Mimo że dyrektywa ta nie ma zastosowania ratione materiae, kwestia ta jest istotna, ponieważ dyrektywa zastępuje niektóre przepisy decyzji ramowej.

45.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dyrektywa może być bezpośrednio skuteczna jedynie po upływie terminu jej transpozycji do krajowego porządku prawnego państw członkowskich ( 13 ). W związku z tym na dyrektywę 2014/42 nie można powoływać się przed sądami krajowymi w odniesieniu do postępowań wszczętych w dniu 22 marca 2016 r., przed upływem terminu na jej wykonanie. W okresie tym państwa członkowskie muszą się jednak powstrzymać od podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby poważnie zagrozić osiągnięciu przewidzianego rezultatu ( 14 ).

46.

Wynika z powyższego, że dotyczącym konfiskaty mienia pochodzącego z przestępstwa instrumentem Unii mającym zastosowanie w miarodajnym czasie jest decyzja ramowa 2005/212/WSiSW.

47.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 protokołu nr 36 w sprawie postanowień przejściowych dyrektywa 2014/42 zmieniła decyzję ramową 2005/212/WSiSW od dnia wejścia w życie tej dyrektywy (20 dni po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym w dniu 29 kwietnia 2014 r.).

48.

Zakres dyrektywy ogranicza się do dziedzin przestępczości wymienionych w art. 83 ust. 1 TFUE. Oznacza to, że istniejące przepisy dotyczące unijnych zasad konfiskaty nadal obowiązują w celu zachowania wystarczającej jednolitości w odniesieniu do działań przestępczych nieobjętych zakresem dyrektywy 2014/42. W związku z tym utrzymano w mocy art. 2, 4 i 5 decyzji ramowej 2005/212/WSiSW ( 15 ).

49.

W szczególności art. 14 ust. 1 i 2 dyrektywy 2014/42 przewiduje, że dyrektywa zastępuje art. 1 pierwsze cztery tiret oraz art. 3 decyzji ramowej 2005/212/WSiSW w odniesieniu do związanych nią państw członkowskich oraz że odesłania do zastąpionych przepisów decyzji ramowej „traktuje się jako odesłania do niniejszej dyrektywy”.

50.

Powstaje zatem pytanie: czy przepisy te należy interpretować jako część dyrektywy czy decyzji ramowej?

51.

Moim zdaniem, ponieważ przepisy te wywodzą się z dyrektywy, to cele i systematyka dyrektywy, a nie decyzji ramowej, powinny stanowić podstawę dla ich wykładni. Jest to zgodne z dosłownym brzmieniem art. 14 ust. 2 dyrektywy. Uwzględnia to również potrzebę jednolitej wykładni prawa Unii: te same przepisy nie mogą być interpretowane w różny sposób w zależności od tego, czy są rozpatrywane w kontekście dyrektywy, czy też w kontekście decyzji ramowej.

52.

W zakresie, w jakim decyzja ramowa nie została „uchylona, unieważniona lub zmieniona” zgodnie z art. 9 protokołu nr 36 w sprawie postanowień przejściowych, zachowuje ona swój charakter prawny. W przypadku zmiany danego przepisu (lub, w niniejszej sprawie, zastąpienia go) przez dyrektywę zmienia się jedynie indywidualny charakter prawny tego przepisu. Jednak zmiana jednego przepisu nie może zmienić charakteru prawnego całego instrumentu prawnego, w którym przepis ten jest zawarty. Mamy tu raczej do czynienia z sytuacją, w której pierwotna decyzja ramowa staje się mieszanym instrumentem prawnym zawierającym elementy zarówno decyzji ramowej, jak i dyrektywy ( 16 ).

53.

Szczególny charakter niniejszej sprawy polega na tym, że krajowe postępowanie w sprawie konfiskaty wszczęto po wejściu w życie dyrektywy (a zatem po zmianie tekstu decyzji ramowej), lecz przed upływem terminu wyznaczonego na jej transpozycję do krajowego porządku prawnego.

54.

Na przepisy dyrektywy, które zastąpiły art. 1 cztery pierwsze tiret i art. 3 decyzji ramowej 2005/212/WSiSW, nie można zatem się powołać przed sądami krajowymi przed dniem 4 października 2016 r. W związku z tym do celów niniejszej sprawy decyzja ramowa ma nadal zastosowanie w niezmienionej formie. Jednakże w okresie przewidzianym na transpozycję do krajowego porządku prawnego państwa członkowskie są zobowiązane powstrzymać się od podejmowania wszelkich działań, które mogłyby poważnie zagrozić osiągnięciu rezultatu założonego w przepisach dyrektywy zmieniającej decyzję ramową ( 17 ). Pragnę w tym miejscu przypomnieć, że orzecznictwo wywodzące się ze sprawy Pupino, nakładające na sądy krajowe obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego, na ile to tylko możliwe, w świetle brzmienia i celu decyzji ramowych w celu osiągnięcia zamierzonego rezultatu, jest nadal niezwykle istotne ( 18 ).

55.

Poprzez pytania od pierwszego do czwartego sąd odsyłający zwraca się z pytaniem, czy krajowe postępowanie w sprawie konfiskaty, takie jak w niniejszej sprawie (zainicjowane po wszczęciu postępowania karnego, ale w którym konfiskata ma miejsce bez wyroku skazującego), jest zgodne z szeregiem przepisów dyrektywy 2014/42.

56.

W szóstym pytaniu sąd odsyłający wyraża wątpliwości co do zastosowania domniemania niewinności w zakresie, w jakim art. 8 ust. 1 dyrektywy 2014/42 stoi na przeszkodzie konfiskacie, która nie opiera się na wyroku skazującym.

57.

Zbadam kwestie podniesione przez sąd odsyłający w świetle prawa Unii mającego zastosowanie ratione materiae i ratione temporis, tj. decyzji ramowej 2005/212/WSiSW, w szczególności jej art. 2 i 5 (zgodnie z życzeniem Trybunału). Nie odniosę się do piątego pytania sądu odsyłającego, ponieważ ma ono znaczenie jedynie w kontekście art. 6 ust. 1 dyrektywy 2014/42, który nie ma zastosowania w niniejszej sprawie.

58.

Artykuł 2 ust. 1 decyzji ramowej 2005/212/WSiSW wprowadza obowiązek państw członkowskich do podjęcia niezbędnych środków w celu umożliwienia im konfiskaty narzędzi i korzyści z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku. Konfiskatę zdefiniowano w art. 1 tiret czwarte decyzji ramowej jako „karę lub środek orzeczony przez sąd, powodujący ostateczne pozbawienie mienia w wyniku postępowania dotyczącego przestępstwa lub przestępstw” ( 19 ).

59.

Czy możliwa jest wykładnia tych przepisów decyzji ramowej 2005/212/WSiSW sprzed pełnego wejścia w życie zmiany wprowadzonej dyrektywą 2014/42 jako wykluczających możliwość wdrożenia przez państwa członkowskie uregulowania dotyczącego konfiskaty, takiego jak w niniejszej sprawie, zakładającego, że konfiskata nie jest uzależniona od prawomocnego wyroku skazującego?

60.

Moim zdaniem odpowiedź brzmi „nie”.

61.

Podstawą prawną decyzji ramowej 2005/212/WSiSW jest tytuł VI Traktatu o Unii Europejskiej dotyczący współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, w szczególności jego art. 29, art. 31 ust. 1 lit. c) i art. 34 ust. 2 lit. b). Celem decyzji ramowej jest zatem zapewnienie zgodności norm mających zastosowanie do państw członkowskich w zakresie, w jakim jest to niezbędne do usprawnienia współpracy sądowej w sprawach karnych, poprzez zbliżenie ich przepisów ustawowych i wykonawczych oraz zapewnienie, by wszystkie one posiadały skuteczne przepisy regulujące konfiskatę korzyści pochodzących z przestępstwa ( 20 ). Decyzja ramowa 2005/212/WSiSW wiąże się z przyjęciem decyzji ramowej 2006/783/WSiSW w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do nakazów konfiskaty, której celem jest określenie zasad, stosownie do których państwo członkowskie uznaje i wykonuje na swoim terytorium nakaz konfiskaty wydany przez właściwy w sprawach karnych sąd innego państwa członkowskiego ( 21 ).

62.

Nota wyjaśniająca inicjatywę Królestwa Danii dotyczącą projektu decyzji ramowej w sprawie konfiskaty korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa przedstawia proponowaną decyzję ramową jako „instrument horyzontalny” służący jednoznacznemu określeniu, jakie obowiązki w zakresie konfiskaty spoczywają na państwach członkowskich ( 22 ).

63.

Z podstawy prawnej, celu decyzji ramowej i kontekstu, w którym została ona przyjęta, wynika, że jest to instrument: (i) odnoszący się wyłącznie do spraw karnych; (ii) mający na celu zapewnienie zgodności przepisów państw członkowskich w zakresie niezbędnym dla ich współpracy; (iii) nakładający na państwa członkowskie obowiązek podjęcia niezbędnych środków w celu konfiskaty narzędzi i korzyści pochodzących z przestępstwa; oraz (iv) prowadzący do zbliżenia przepisów państw członkowskich w przedmiotowych sprawach w celu ułatwienia wzajemnego uznawania nakazów konfiskaty. Chodzi tu o minimalne zbliżenie przepisów („w zakresie niezbędnym dla współpracy”).

64.

Zgodnie z decyzją ramową 2005/212/WSiSW narzędzia i korzyści pochodzące z przestępstwa podlegają konfiskacie (art. 2 ust. 1) orzeczonej przez sąd w wyniku postępowania „dotyczącego przestępstwa lub przestępstw” (art. 1 tiret czwarte). Definicja ta odpowiada definicji zawartej w art. 1 lit. d) Konwencji Rady Europy z dnia 8 listopada 1990 r. w sprawie prania, wykrywania, zajmowania i konfiskaty dochodów pochodzących z przestępstwa ( 23 ). Należy w tym miejscu przypomnieć, że zakres zastosowania tej konwencji jest ograniczony do działalności przestępczej lub czynów związanych z działalnością przestępczą ( 24 ). Podstawa prawna, kontekst i brzmienie decyzji ramowej wskazują, że należy przyjąć względem niej podobne podejście.

65.

Postępowanie karne to postępowanie wszczynane w sytuacji, gdy osoba zainteresowana została poinformowana, że jest ona podejrzana lub oskarżona o popełnienie przestępstwa, i prowadzone do czasu ostatecznego ustalenia tego, czy osoba ta popełniła przestępstwo, w tym, w stosownych przypadkach, wydania wyroku lub rozpatrzenia wszelkich odwołań ( 25 ).

66.

Jest oczywiste, że rozpatrywane postępowanie przed sądem krajowym nie jest „postępowaniem karnym”. Materiały przedstawione Trybunałowi prowadzą mnie do wniosku, że nie stanowi ono również postępowania „dotyczącego przestępstwa lub przestępstw” w rozumieniu art. 1 tiret czwarte decyzji ramowej.

67.

Chociaż weryfikacja tych kwestii należy do sądu krajowego, postępowanie to zostało opisane przed Trybunałem jako postępowanie cywilne (współistniejące z systemem konfiskaty w prawie karnym). Ma ono tylko jeden element wspólny z postępowaniem karnym: wszczyna je niezależny organ krajowy, gdy zostanie poinformowany, że danej osobie postawiono zarzut popełnienia określonego przestępstwa. Po wszczęciu postępowania cywilnego toczy się ono niezależnie od postępowania karnego wszczętego przeciwko osobie objętej dochodzeniem (zob. art. 2 ustawy z 2012 r.). Postępowanie cywilne koncentruje się na mieniu (nie na osobie objętej dochodzeniem). Pochodzenie i sposób nabycia mienia są badane w celu ustalenia, czy mienie to powinno zostać zabezpieczone lub w odpowiednim czasie skonfiskowane. Konfiskata pozostaje bez związku z wynikiem postępowania karnego. Nie ma związku z tym, czy osobie objętej dochodzeniem udowodniono popełnienie przestępstwa.

68.

Zgadzam się zatem z twierdzeniem Komisji przedstawionym podczas rozprawy, że taki system konfiskaty wykracza poza zakres decyzji ramowej. Do takiego samego wniosku doszłabym na podstawie brzmienia art. 1 tiret czwarte decyzji ramowej zmienionej dyrektywą 2014/42. O ile definicja „konfiskaty” uległa zmianie ( 26 ), kluczowe wyrażenie „in relation to a criminal offence” w wersji angielskiej pozostało niezmienione.

69.

Nie sądzę, aby na ten wniosek miał wpływ fakt, że art. 2 ust. 2 decyzji ramowej przewiduje, że państwa członkowskie mogą wykorzystywać inne postępowania niż karne w celu pozbawienia sprawcy przestępstw podatkowych korzyści pochodzących z przestępstwa ( 27 ). Brzmienie tego przepisu utrzymuje wyraźny związek z postępowaniem karnym („sprawca” i „korzyści pochodzące z przestępstwa”). Nie można go interpretować jako rozszerzenia zakresu stosowania decyzji ramowej na konfiskatę, która nie jest związana z postępowaniem karnym.

70.

Dla pełności wywodu dodam jedynie, że gdyby postępowanie główne miało zostać uznane za związane z postępowaniem karnym, a zatem mieszczące się w zakresie stosowania decyzji ramowej, w decyzji ramowej (w odróżnieniu od dyrektywy 2014/42) nie ma nic, co uzależniałoby konfiskatę od prawomocnego wyroku skazującego. Artykuł 1 tiret czwarte decyzji ramowej definiuje konfiskatę jako „karę lub środek orzeczony przez sąd, powodujący ostateczne pozbawienie mienia w wyniku postępowania dotyczącego przestępstwa lub przestępstw”. Decyzja ramowa nie odnosi się do wyniku postępowania karnego. Prawdą jest, że konfiskatę w kontekście dyrektywy stosuje się „w przypadku wydania prawomocnego wyroku skazującego za przestępstwo” (art. 4 ust. 1) ( 28 ). Przepis ten nie należy jednak do grupy tych, które zastąpiły artykuły decyzji ramowej.

71.

Stwierdzam zatem, że decyzja ramowa 2005/212/WSiSW nie stoi na przeszkodzie postępowaniu w sprawie konfiskaty, takiemu jak toczące się przed sądem krajowym, jeżeli postępowanie to nie „dotyczy przestępstwa”, a jego wszczęcie nie zależy od wyroku skazującego.

72.

Artykuł 5 decyzji ramowej 2005/212/WSiSW przypomina o obowiązku poszanowania zasady domniemania niewinności. Domniemanie niewinności zostało uznane w art. 48 ust. 1 karty.

73.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawa podstawowe zagwarantowane w porządku prawnym Unii mają być stosowane we wszystkich sytuacjach uregulowanych prawem Unii, lecz nie poza takimi sytuacjami ( 29 ).

74.

Z powodów przedstawionych powyżej postępowanie w sprawie konfiskaty, takie jak toczące się przed sądem odsyłającym, nie można uznać za postępowanie „dotyczące przestępstwa” objęte zakresem decyzji ramowej. Artykuł 5 decyzji ramowej i art. 48 ust. 1 karty nie mają więc zastosowania w niniejszej sprawie.

75.

W świetle wszystkich powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, by na pytania przedstawione przez Sofyski Gradski Sad (sąd miejski w Sofii, Bułgaria) odpowiedział następująco:

Decyzja ramowa 2005/212/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. w sprawie konfiskaty korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa nie stoi na przeszkodzie postępowaniu w sprawie konfiskaty, takiemu jak toczące się przed sądem krajowym, jeżeli postępowanie to nie „dotyczy przestępstwa”, a jego wynik nie zależy od wyroku skazującego.