Sprawa C‑411/17

Inter-Environnement Wallonie ASBL i Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen ASBL

przeciwko

Conseil des ministres

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Cour constitutionnelle (trybunał konstytucyjny, Belgia)]

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 29 lipca 2019 r.

Odesłanie prejudycjalne – Środowisko naturalne – Konwencja z Espoo – Konwencja z Aarhus – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43/EWG – Artykuł 6 ust. 3 – Pojęcie „przedsięwzięcia” – Ocena skutków wywieranych na dany teren – Artykuł 6 ust. 4 – Pojęcie „powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego” – Ochrona dzikiego ptactwa – Dyrektywa 2009/147/WE – Ocena skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne – Dyrektywa 2011/92/UE – Artykuł 1 ust. 2 lit. a) – Pojęcie „przedsięwzięcia” – Artykuł 2 ust. 1 – Artykuł 4 ust. 1 – Ocena oddziaływania na środowisko – Artykuł 2 ust. 4 – Wyłączenie z przeprowadzenia oceny – Stopniowe zamykanie elektrowni jądrowych – Ustawodawstwo krajowe przewidujące z jednej strony wznowienie na okres niemal dziesięciu lat przemysłowej produkcji energii elektrycznej w zamkniętej elektrowni jądrowej, którego skutkiem jest przesunięcie o dziesięć lat pierwotnie wyznaczonej przez ustawodawcę krajowego daty jej wyłączenia i zakończenia przez nią działalności, a z drugiej strony przesunięcie, również o dziesięć lat, pierwotnie przewidzianego przez tego ustawodawcę terminu wyłączenia i zakończenia przemysłowej produkcji energii elektrycznej w działającej elektrowni jądrowej – Brak oceny oddziaływania na środowisko

Środowisko naturalne – Ocena skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia na środowisko naturalne – Dyrektywa 2011/92 – Przedsięwzięcie – Pojęcie – Przepisy ustawowe przewidujące wznowienie działalności elektrowni jądrowej oraz odroczenie wyłączenia innej elektrowni jądrowej – Prace nierozerwalnie związane z tymi środkami – Włączenie – Konieczność późniejszego wydania nowych zezwoleń na niektóre z prac – Brak wpływu

[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92, art. 1 ust. 2 lit. a) tiret pierwsze]

(zob. pkt 61–71)
Środowisko naturalne – Ocena skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia na środowisko naturalne – Dyrektywa 2011/92 – Poddanie ocenie przedsięwzięć należących do klas wymienionych w załączniku I – Przedsięwzięcia dotyczące elektrowni jądrowych – Zmiany lub poszerzenie przedsięwzięcia – Pojęcie – Przedłużenie zezwolenia na przemysłową produkcję energii elektrycznej w elektrowni jądrowej – Włączenie

[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92, art. 2 ust. 1, art. 4 ust. 1, art. 7 ust. 1, załącznik I pkt 2 lit. b), pkt 24]

(zob. pkt 73–76, 78–81)
Środowisko naturalne – Ocena skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia na środowisko naturalne – Dyrektywa 2011/92 – Spoczywający na właściwych organach obowiązek przeprowadzenia oceny przed wydaniem zezwolenia – Pojęcie zezwolenia – Ustawa określająca zasadnicze cechy przedsięwzięcia – Włączenie – Konieczność wydania późniejszych zezwoleń – Brak wpływu

[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92, art. 1 ust. 2 lit. c), art. 2 ust. 1]

(zob. pkt 82–84, 87, 88, 91, 92, 94; pkt 1 sentencji)
Środowisko naturalne – Ocena skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia na środowisko naturalne – Dyrektywa 2011/92 – Spoczywający na właściwych organach obowiązek przeprowadzenia oceny przed wydaniem zezwolenia – Możliwość wyłączenia – Ryzyko dla bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej – Włączenie – Warunki

(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92, art. 2 ust. 4, art. 7)

(zob. pkt 102; pkt 2 sentencji)
Środowisko naturalne – Ocena skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia na środowisko naturalne – Dyrektywa 2011/92 – Zakres stosowania – Przedsięwzięcie przyjęte przez krajowy akt ustawodawczy – Wyłączenie – Warunki – Ocena przez sąd krajowy

(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92, art. 1 ust. 4)

(zob. pkt 104–108, 110, 111, 114; pkt 3 sentencji)
Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Specjalne obszary ochrony – Obowiązki państw członkowskich – Odpowiednia ocena wpływu planu lub przedsięwzięcia na teren – Pojęcie przedsięwzięcia – Przedłużenie zezwolenia na przemysłową produkcję energii elektrycznej w elektrowni jądrowej – Włączenie – Warunki

[dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 3; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92, art. 1 ust. 2 lit. a)]

(zob. pkt 124–133)
Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Specjalne obszary ochrony – Obowiązki państw członkowskich – Odpowiednia ocena wpływu planu lub przedsięwzięcia na teren – Warunki – Ryzyko oddziaływania w istotny sposób na dany teren – Pojęcie – Przedłużenie zezwolenia na przemysłową produkcję energii elektrycznej w elektrowni jądrowej położonej w pobliżu chronionego terenu – Włączenie

(dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 3)

(zob. pkt 134–139)
Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Specjalne obszary ochrony – Obowiązki państw członkowskich – Odpowiednia ocena wpływu planu lub przedsięwzięcia na teren – Konieczność przeprowadzenia oceny przed zatwierdzeniem planu lub przedsięwzięcia przez właściwe organy

(dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 3)

(zob. pkt 140–145; pkt 4 sentencji)
Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Pozwolenie na realizację planu lub przedsięwzięcia na terenie chronionym z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego – Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – Pojęcie – Bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej – Włączenie – Warunki – Bezpieczeństwo publiczne – Rzeczywiste i poważne zagrożenie przerwania dostaw energii elektrycznej – Włączenie

[art. 194 ust. 1 lit. b) TFUE; dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 4]

(zob. pkt 155–159; pkt 5 sentencji)
Środowisko naturalne – Ocena skutków wywieranych przez niektóre plany i programy na środowisko naturalne – Dyrektywy 92/43 i 2011/92 – Stwierdzenie przez sąd krajowy nieważności środków niezgodnych z obowiązkami wynikającymi z dyrektyw – Możliwość utrzymania w mocy skutków tych środków – Warunki

(art. 4 ust. 3 TUE; dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 3; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92)

(zob. pkt 170–182; pkt 6 sentencji)

Streszczenie

W wyroku w sprawie Inter-Environnement Wallonie i Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen (C‑411/17), wydanym w dniu 29 lipca 2019 r., Trybunał w składzie wielkiej izby wypowiedział się w przedmiocie wykładni dyrektywy 92/43 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory ( 1 ) oraz dyrektywy 2011/92 w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne ( 2 ). Wyrok ten wpisuje się w ramy sporu pomiędzy dwoma stowarzyszeniami, Inter-Environnement Wallonie ASBL i Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen ASBL, których przedmiotem działalności jest ochrona środowiska naturalnego i jakości życia, a Conseil des ministres (Belgia) w przedmiocie ustawy, w której Królestwo Belgii, po pierwsze, przewidziało wznowienie na okres niemal dziesięciu lat przemysłowej produkcji energii elektrycznej w zamkniętej elektrowni jądrowej, a po drugie, przesunęło o dziesięć lat pierwotnie przewidywany termin wyłączenia i zakończenia przemysłowej produkcji energii elektrycznej w działającej elektrowni jądrowej. Stowarzyszenia te zarzucają zasadniczo władzom belgijskim, że przyjęły tę ustawę, nie przestrzegając wymogów dotyczących przeprowadzenia uprzedniej oceny nałożonych przez wspomniane dyrektywy.

W tym kontekście Trybunał orzekł, że sporne środki dotyczące przedłużenia przemysłowej produkcji energii elektrycznej w elektrowni jądrowej stanowią „przedsięwzięcie” w rozumieniu dyrektyw 2011/92 i 92/43, ponieważ wiążą się z koniecznością przeprowadzenia szeroko zakrojonych prac zmieniających stan fizyczny omawianych miejsc. Przedsięwzięcie to powinno co do zasady podlegać ocenie oddziaływania na środowisko i na dane tereny chronione przed przyjęciem tych środków. Okoliczność, że wdrożenie tych ostatnich wymaga w odniesieniu do jednej z rozpatrywanych elektrowni przyjęcia późniejszych aktów, takich jak wydanie nowego indywidualnego zezwolenia na przemysłową produkcję energii elektrycznej, nie jest w tym względzie rozstrzygająca. Prace nierozerwalnie związane ze wspomnianymi środkami powinny również zostać poddane takiej ocenie przed przyjęciem tychże środków, jeżeli ich charakter i potencjalny wpływ na środowisko i na tereny chronione dają się na tym etapie w wystarczającym stopniu zidentyfikować.

Państwo członkowskie jest uprawnione do wyłączenia takiego przedsięwzięcia z oceny oddziaływania na środowisko na podstawie dyrektywy 2011/92 w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej wyłącznie w przypadku, gdy wykaże w szczególności, że ryzyko dla bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej jest racjonalnie prawdopodobne, a dane przedsięwzięcie ma pilny charakter, który może uzasadniać brak takiej oceny. Ta możliwość wyłączenia pozostaje jednak bez uszczerbku dla obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko w odniesieniu do przedsięwzięć, które, tak jak to rozpatrywane w postępowaniu głównym, mają skutki transgraniczne.

Ponadto, o ile cel, jakim jest zapewnienie stałego bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej w państwie członkowskim, stanowi powód o charakterze zasadniczym wynikający z nadrzędnego interesu publicznego w rozumieniu dyrektywy 92/43 uzasadniający realizację przedsięwzięcia pomimo negatywnej oceny i w braku rozwiązań alternatywnych, o tyle jest jednak inaczej w przypadku, gdy teren chroniony, na który może mieć wpływ przedsięwzięcie, obejmuje typ siedliska przyrodniczego lub gatunek o znaczeniu priorytetowym. W takim przypadku jedynie konieczność uniknięcia rzeczywistego i poważnego zagrożenia polegającego na przerwaniu dostaw energii elektrycznej w danym państwie członkowskim może stanowić wzgląd bezpieczeństwa publicznego w rozumieniu tej dyrektywy i może stanowić takie uzasadnienie. Wreszcie Trybunał orzekł, że sąd krajowy może, o ile zezwala na to prawo krajowe, wyjątkowo utrzymać w mocy skutki środków, takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym, które zostały przyjęte z naruszeniem obowiązków wynikających z dyrektywy 2011/92 i dyrektywy 92/43, jeżeli to utrzymanie w mocy jest uzasadnione nadrzędnymi względami związanymi z koniecznością uniknięcia rzeczywistego i poważnego zagrożenia polegającego na przerwaniu dostaw energii elektrycznej w danym państwie członkowskim, któremu nie można zaradzić za pomocą innych środków i rozwiązań alternatywnych, w szczególności w ramach rynku wewnętrznego. Wspomniane utrzymanie w mocy może obejmować jedynie okres ściśle niezbędny do usunięcia tej niezgodności z prawem.

( 1 ) Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. 1992, L 206, s. 7), w brzmieniu zmienionym dyrektywą Rady 2013/17/UE z dnia 13 maja 2013 r. (Dz.U. 2013, L 158, s. 193).

( 2 ) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dz.U. 2012, L 26, s. 1).