1.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, stanowiący przedmiot niniejszej opinii, dotyczy wykładni art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48/WE ( 2 ).

2.

Niniejszy wniosek został przedłożony w ramach sporu pomiędzy Bayer Pharma AG (zwaną dalej „Bayerem”) a Richter Gedeon Vegyészeti Gyár Nyrt (zwaną dalej „Richterem”) oraz Exeltis Magyarország Gyógyszerkereskedelmi Kft (zwaną dalej „Exeltisem”) dotyczącego szkody poniesionej przez te dwie ostatnie spółki w związku z orzeczeniem wobec nich przez sąd krajowy, na wniosek Bayera, środków tymczasowych, które zostały następnie uchylone.

3.

Artykuł 50 ust. 7 Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (zwanego dalej „porozumieniem TRIPS”), zawartego w załączniku 1 C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO), podpisanego w Marrakeszu w dniu 15 kwietnia 1994 r., zatwierdzonego decyzją 94/800/WE ( 3 ) i zawartego w ramach Światowej Organizacji Handlu stanowi:

„Jeżeli środki tymczasowe zostaną uchylone lub ustaną na skutek działania lub zaniedbania wnioskodawcy lub gdy następnie ustalono, że nie było naruszenia lub zagrożenia naruszeniem prawa własności intelektualnej, organy sądowe będą miały prawo nakazać wnioskodawcy, na wniosek pozwanego, aby zapłacił pozwanemu odpowiednie odszkodowanie z tytułu jakiejkolwiek szkody spowodowanej przez środki tymczasowe”.

4.

Motyw 1 dyrektywy 2004/48 brzmi następująco:

„Osiągnięcie rynku wewnętrznego wiąże się z wyeliminowaniem ograniczeń swobodnego przepływu i zakłóceń konkurencji, tworząc środowisko sprzyjające [przy stworzeniu środowiska sprzyjającego] innowacjom i inwestycjom. W tym kontekście ochrona własności intelektualnej jest podstawowym elementem sukcesu rynku wewnętrznego. Ochrona własności intelektualnej ma znaczenie nie tylko dla promocji innowacyjności i kreatywności, ale również dla rozwoju zatrudnienia i poprawy konkurencyjności”.

5.

Motyw 22 dyrektywy 2004/48 wskazuje, co następuje:

„Podstawowe znaczenie ma też wprowadzenie tymczasowych środków zapewniających natychmiastowe zaniechanie naruszeń bez oczekiwania na decyzję o istocie sprawy, z przestrzeganiem prawa do obrony, przy zapewnieniu, tam gdzie to stosowne, proporcjonalności środków tymczasowych do cech charakterystycznych rozpatrywanej sprawy oraz gwarancji niezbędnych do pokrycia kosztów i szkód, na które została narażona osoba oskarżona bez uzasadnienia. Środki te są uzasadnione szczególnie w sytuacjach, gdy opóźnienie mogłoby spowodować nienaprawialne szkody dla podmiotu prawa własności intelektualnej”.

6.

Artykuł 3 dyrektywy 2004/48, zatytułowany „Obowiązki ogólne”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają objęte niniejszą dyrektywą środki, procedury i środki naprawcze niezbędne do stosowania praw własności intelektualnej. Powyższe środki, procedury i środki naprawcze są sprawiedliwe i słuszne oraz nie są nadmiernie skomplikowane czy kosztowne, ani też nie pociągają za sobą nierozsądnych ograniczeń czasowych czy nieuzasadnionych opóźnień.

2.   Przedmiotowe środki i środki zaradcze powinny być także skuteczne, proporcjonalne, mieć charakter odstraszający i być stosowane w sposób, który nie pociąga za sobą tworzenia przeszkód dla legalnego handlu oraz zapewnia ochronę przed ich naruszeniem [nadużywaniem]”.

7.

Artykuł 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48, zatytułowany „Środki tymczasowe i zabezpieczające”, w brzmieniu niemal identycznym, co art. 50 ust. 7 porozumienia TRIPS ma następującą treść:

„W razie odwołania [uchylenia] środków tymczasowych lub ich wygaśnięcia w wyniku jakiegokolwiek działania lub zaniechania wnioskodawcy, lub w razie stwierdzenia [następnie], że naruszenia lub zagrożenia prawa własności intelektualnej nie było, organy sądowe mają prawo zarządzić, aby wnioskodawca, na żądanie pozwanego, wypłacił pozwanemu stosowne odszkodowanie za wszelkie szkody poniesione w wyniku działania tych środków[ ( 4 )]”.

8.

Artykuł 156 § 1 węgierskiego kodeksu postępowania cywilnego (1952. Evi III. Törvény, ustawa III z 1952 r.) stanowi:

„Sąd może, na wniosek, zarządzić w drodze środka tymczasowego, o uwzględnieniu powództwa lub powództwa wzajemnego lub wniosku o zarządzenie środków tymczasowych, jeżeli środek taki jest konieczny, w celu zapobieżenia bezpośredniemu powstaniu szkody lub utrzymania istniejącego status quo w sporze, jak również w celu ochrony szczególnego prawa powoda oraz jeżeli szkoda spowodowana zastosowaniem środka nie przewyższa korzyści, które mogą wynikać ze wspomnianego środka. Sąd może uzależnić zarządzenie środków tymczasowych od ustanowienia zabezpieczenia. Okoliczności stanowiące podstawę wniosku powinny zostać wykazane”.

9.

Artykuł 104 ust. 13 i 14 találmányok szabadalmi oltalmáról szóló 1995. évi XXXIII. törvény (ustawy XXXIII z 1995 r. w sprawie ochrony patentowej, zwanej dalej „LPB”) stanowi:

„13.   Sąd może uzależnić wstępne zbadanie sprawy i – z zastrzeżeniem przepisów ust. 5 lit. c) oraz ust. 6 – zarządzenie środków tymczasowych od ustanowienia zabezpieczenia.

14.   Jeżeli w przypadkach, o których mowa w ust. 5 lit. c), ust. 6 oraz 13, wykonanie wniosku strony mającej prawo do wpłacenia kwoty gwarancji nie nastąpiło w ciągu trzech miesięcy, licząc od dnia, w którym postanowienie lub wyrok uchylający zarządzenie o wstępnym zbadaniu sprawy lub o zastosowaniu środków tymczasowych (orzeczenie o ostatecznym zamknięciu postępowania) stały się prawomocne, wnioskodawca może wystąpić do sądu o zwrot gwarancji”.

10.

Artykuł 4 ust. 4 węgierskiego kodeksu cywilnego (1959. Evi IV. Törvény, ustawa IV z 1959 r.) stanowi:

„Jeżeli niniejsza ustawa nie nakłada bardziej rygorystycznych wymagań, w stosunkach prawa cywilnego należy postępować tak, jak powszechnie można by oczekiwać od każdej osoby w danej sytuacji. Nikt nie może czerpać korzyści ze swojego zawinionego zachowania. Kto nie postępuje tak, jak powszechnie można by oczekiwać od każdej osoby, nie może powoływać się na zachowanie drugiej strony”.

11.

Artykuł 339 ust. 1 węgierskiego kodeksu cywilnego ma następujące brzmienie:

„Kto wyrządza szkodę w sposób bezprawny innej osobie, obowiązany jest do jej naprawienia. Zwolniony z powyższego obowiązku jest ten, kto wykaże, że postępował tak, jak powszechnie można by oczekiwać od każdej osoby w danej sytuacji”.

12.

Artykuł 340 ust. 1 węgierskiego kodeksu cywilnego stanowi:

„Poszkodowany jest zobowiązany do postępowania tak, jak powszechnie można by oczekiwać od każdej osoby w danej sytuacji w celu uniknięcia lub zmniejszenia szkody. Nie podlega naprawieniu szkoda wyrządzona stronie wskutek braku poszanowania wspomnianego obowiązku przez poszkodowanego”.

13.

W dniu 8 sierpnia 2000 r. Bayer złożył w Szellemi Tulajdon Nemzeti Hivatal (krajowym urzędzie własności intelektualnej, zwanym dalej „urzędem”) wniosek o udzielenie patentu na produkt farmaceutyczny zawierający substancję czynną o działaniu antykoncepcyjnym. Urząd opublikował wniosek o udzielenie patentu w dniu 28 października 2002 r. Zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 LPB, ochrona na mocy patentu przysługuje, tymczasowo, od dnia opublikowania wniosku, a jej skutki obowiązują od dnia złożenia wniosku. Urząd udzielił patentu nr 227.207 na rozpatrywany wynalazek (zwany dalej „patentem”) w dniu 4 października 2010 r.

14.

Richter w listopadzie 2009 r. i w sierpniu 2010 r., a Exeltis w październiku 2010 r., rozpoczęły wprowadzanie na rynek węgierski swoich produktów, które zdaniem Bayera naruszały prawa do patentu tej ostatniej spółki (zwane dalej „produktami”).

15.

W dniu 8 listopada 2010 r. Richter przedstawił w urzędzie wniosek o wydanie oświadczenia negatywnego w celu uzyskania stwierdzenia, że jego produkty nie naruszają praw z patentu przysługującego stronie skarżącej. W dniu 8 grudnia 2010 r. Richter i Exeltis złożyły również wniosek o unieważnienie patentu.

16.

W dniu 9 listopada 2010 r. Bayer złożył wniosek do sądu odsyłającego o zastosowanie środków tymczasowych mających na celu zakazanie Richterowi i Exeltisowi wprowadzania tych produktów na rynek. Wniosek ten został oddalony, ponieważ okoliczność naruszenia praw z patentu nie została uprawdopodobniona. W dniu 11 sierpnia 2011 r. Bayer wszczął przed sądem odsyłającym postępowania w sprawie naruszenia praw z patentu przeciwko Richterowi i Exeltisowi. Wspomniane postępowania zostały zawieszone do czasu wydania ostatecznej decyzji w ramach postępowania o unieważnienie patentu.

17.

W związku z kolejnymi wnioskami złożonymi przez Bayer, na mocy postanowień wykonawczych z dnia 11 lipca 2011 r., obowiązujących od dnia 8 sierpnia 2011 r., sąd odsyłający, w drodze środków tymczasowych zakazał Richterowi i Exeltisowi wprowadzania na rynek ich produktów i uzależnił zarządzenie środków tymczasowych od obowiązku ustanowienia zabezpieczenia. Spółki, wobec których zarządzono wspomniane środki, dobrowolnie spełniły nałożone na nie zobowiązania i wycofały swoje produkty z rynku.

18.

Wskutek odwołań wniesionych przez Richter i Exeltis, Fővárosi Ítélőtábla (regionalny sąd apelacyjny dla miasta stołecznego Budapeszt, Węgry) postanowieniami z dnia 29 września 2011 r. oraz z dnia 4 października 2011 r. uchylił postanowienia z dnia 11 lipca 2011 r. z uwagi na naruszenia proceduralne i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi odsyłającemu. Powyższy sąd, postanowieniami z dnia 23 stycznia i 30 stycznia 2012 r. wydanymi w ramach ponownego postępowania, oddalił wnioski spółki Bayer o zastosowanie środków tymczasowych na tej podstawie, że z uwagi w szczególności na stopień zaawansowania procedury unieważnienia oraz cofnięcia równoważnego patentu europejskiego już nie można, z punktu widzenia interesu publicznego, uznać zarządzenia wspomnianych środków za proporcjonalne. Wspomniane postanowienia zostały utrzymane w mocy przez Fővárosi Ítélőtábla (regionalny sąd apelacyjny dla miasta stołecznego Budapeszt).

19.

W związku z tym środki tymczasowe obowiązywały w odniesieniu do Richtera od dnia 8 sierpnia 2011 r. do dnia 4 października 2011 r. oraz, w odniesieniu do Exeltisa, od dnia 8 sierpnia 2011 r. do dnia 29 września 2011 r.

20.

Decyzją z dnia 13 września 2012 r. urząd unieważnił patent w całości. Po uchyleniu wspomnianej decyzji i zmianie wcześniejszej decyzji urzędu, częściowo unieważniającej patent, sąd odsyłający ze swojej strony w całości unieważnił patent postanowieniem z dnia 9 września 2014 r. Wspomniane postanowienie zostało utrzymane w mocy przez Fővárosi Ítélőtábla (regionalny sąd apelacyjny dla miasta stołecznego Budapeszt) postanowieniem z dnia 20 września 2016 r.

21.

Odpowiednio: w drodze powództwa wzajemnego z dnia 22 lutego 2012 r. oraz pozwem z dnia 6 lipca 2017 r. (które zostały dołączone do sprawy w postępowaniu głównym) zarówno Richter, jak Exeltis wystąpiły o nakazanie spółce Bayer naprawienia szkody powstałej w wyniku zastosowania środków tymczasowych. Żądają one zrekompensowania utraty obrotów poniesionej wskutek zastosowania środków tymczasowych, jak również kosztów promocji poniesionych w celu wprowadzenia produktów na rynek oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wraz z odpowiednimi do tych kwot odsetkami. Wspomniane wnioski są oparte – wobec braku w prawie węgierskim przepisów prawa materialnego, które regulowałyby w sposób wyraźny sytuacje, o których mowa w art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 – na całości przepisów proceduralnych, czyli art. 156 ust. 1 węgierskiego kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 104 ust. 13 i 14 LPB.

22.

Bayer wnosi o nieuwzględnienie powyższych roszczeń. Podnosi, że Richter i Exeltis same sobie wyrządziły szkodę, którą poniosły, i nie mają zatem prawa do uzyskania za nią odszkodowania, zgodnie z węgierskimi przepisami dotyczącymi odpowiedzialności cywilnej. Wprowadziły one bowiem na rynek, dużo wcześniej, zanim patent został unieważniony, w sposób zamierzony i bezprawny produkty naruszające prawa z patentu. Jako producenci generycznych produktów farmaceutycznych, miały one wiedzę, że strona powodowa posiadała patent, a zatem powinny były w celu uniknięcia powstania szkody wcześniej wnieść o unieważnienie patentu i oczekiwać, przed rozpoczęciem wprowadzania produktów na rynek, na wydanie przynajmniej rozstrzygnięcia w pierwszej instancji w postępowaniu w sprawie tego unieważnienia. Bayer uważa, że powyższe stanowisko jest zgodne z węgierskim orzecznictwem i przywołuje w tym zakresie wyrok sądu odsyłającego, w którym uznano stronę występującą o odszkodowanie za odpowiedzialną w równym stopniu za powstanie szkody i w związku z tym nakazał stronie, która wniosła o zastosowanie środków tymczasowych, jedynie naprawienie szkody powstałej w okresie pomiędzy opublikowaniem rozstrzygnięcia unieważniającego patent w pierwszej instancji a datą, w której przestały obowiązywać środki tymczasowe.

23.

Sąd odsyłający zmierza do ustalenia w pierwszej kolejności, czy art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 ogranicza się do zagwarantowania pozwanemu prawa do odszkodowania czy też określa również treść tego prawa, uniemożliwiając tym samym stosowanie ogólnych przepisów prawa cywilnego państw członkowskich w dziedzinie odpowiedzialności i naprawienia szkody. Po drugie, wnosi również o ustalenie, czy art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 stoi na przeszkodzie temu, aby w oparciu o przepis prawa cywilnego państwa członkowskiego sąd odsyłający badał, jaki był udział pozwanego w powstaniu szkody, a w szczególności, czy wchodzi tu w grę kwestia zachowania takiego, „jak powszechnie można by oczekiwać od każdej osoby w danej sytuacji”.

24.

W tych okolicznościach Fővárosi Törvényszék (sąd dla miasta stołecznego Budapeszt) postanowieniem z dnia 9 listopada 2017 r. zawiesił toczące się przed nim postępowanie i zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

25.

Bayer, Richter, Exeltis oraz Komisja Europejska przedstawiły swoje stanowiska na piśmie przed Trybunałem, zgodnie z art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wspomniane strony zostały wysłuchane na rozprawie, która odbyła się w dniu 9 stycznia 2019 r.

26.

W pytaniu pierwszym sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia przez Trybunał, czy art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 należy interpretować w ten sposób, że przepis ten gwarantuje pozwanemu wyłącznie prawo do odszkodowania, bez ustalenia w sposób wyczerpujący jego treści, ale pozostawiając państwom członkowskim zadanie określenia warunków i sposobów egzekwowania tego prawa, jak również zakresu odszkodowania.

27.

Sąd odsyłający wskazuje, że strony w postępowaniu głównym zajmują odmienne stanowiska w tej kwestii. Zdaniem Richtera i Exeltisa art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 zawiera normę dotyczącą odszkodowań mającą obiektywny charakter, a sformułowanie „stosowne odszkodowanie” oznacza odpowiedzialność za poniesioną szkodę i koszty w pełnej wysokości, a zatem nie zachodzi potrzeba analizy aspektów, które mogłyby wyniknąć ze stosowania przepisów krajowych dotyczących odpowiedzialności cywilnej. Bayer z kolei interpretuje wyrażenie „stosowne odszkodowanie” jako sformułowanie abstrakcyjne, które daje państwom członkowskim dużą swobodę, pozwalającą na rozstrzyganie w przedmiocie roszczeń pozwanego o odszkodowanie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności w danej sprawie.

28.

Artykuł 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 zmierza do wdrożenia na poziomie Unii Europejskiej art. 50 ust. 7 porozumienia TRIPS, które wiąże wszystkie państwa członkowskie, jak i Unię w dziedzinach objętych jego zakresem. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, akty prawa Unii należy, o ile to możliwe, interpretować w świetle prawa międzynarodowego, zwłaszcza jeśli są to przepisy, które mają właśnie na celu wprowadzenie w życie umowy międzynarodowej zawartej przez Unię ( 5 ). Jak Trybunał w sposób wyraźny stwierdził w wyroku z dnia 25 stycznia 2017 r., Stowarzyszenie Oławska Telewizja Kablowa (C‑367/15, EU:C:2017:36, pkt 24), zgodnie z motywami 5 i 6, jak również art. 2 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2004/48, do celów wykładni jej przepisów należy uwzględnić zobowiązania międzynarodowe państw członkowskich, w tym w szczególności zobowiązania wynikające z porozumienia TRIPS, które mogą mieć zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym.

29.

Pojęcie „stosownego odszkodowania”, zawarte w art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 należy zatem interpretować zgodnie z art. 50 ust. 7 porozumienia TRIPS. Właściwość Trybunału do dokonywania wykładni tego przepisu w trybie prejudycjalnym i w ogólności porozumienia TRIPS została stwierdzona po raz pierwszy w wyroku z dnia 14 grudnia 2000 r., Dior i in. (C‑300/98 i C‑392/98, EU:C:2000:688, pkt 32–40) i jest od tego czasu potwierdzana w utrwalonym orzecznictwie ( 6 ).

30.

Artykuł 50 porozumienia TRIPS jest umieszczony pośród przepisów dotyczących „[d]ochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej”, zawartych w części III tego porozumienia.

31.

Zgodnie z art. 41 ust. 1 porozumienia TRIPS powyższe przepisy realizują dwa podstawowe cele: zapewnienia, aby skuteczne procedury w celu zagwarantowania przestrzegania praw własności intelektualnej były dostępne dla posiadaczy tych praw oraz czuwania nad tym, aby wspomniane procedury były stosowane w sposób pozwalający na uniknięcie tworzenia barier dla handlu prowadzonego zgodnie z prawem i na stworzenie zabezpieczenia przed ich nadużyciem. Odnalezienie równowagi pomiędzy tymi dwoma celami jest jednym z podstawowych priorytetów twórców porozumienia TRIPS – jak potwierdza to akapit pierwszy preambuły tego porozumienia ( 7 ) – co należy wziąć pod uwagę przy wykładni jego przepisów, w szczególności tych, które są poświęcone „egzekwowaniu” ( 8 ).

32.

Jak potwierdził Trybunał w wyroku z dnia 15 listopada 2012 r., Bericap Záródástechnikai (C‑180/11, EU:C:2012:717, pkt 68, 69), z rozpatrywanych łącznie postanowień art. 41 ust. 1 i 2 porozumienia TRIPS wynika, że państwa będące stronami tego porozumienia zapewnią w swym prawie krajowym dostępność „szczegółowo określonych procedur” mających na celu zapewnienie przestrzegania praw własności intelektualnej, co oznacza, że są one zobowiązane do stanowienia prawa „poprzez wprowadzanie do wewnętrznego porządku prawnego środków ochrony praw własności intelektualnej zgodnych z wymogami określonymi we wspomnianych postanowieniach”.

33.

Przepisy części III porozumienia TRIPS nie mają jednak na celu harmonizacji przepisów w zakresie „egzekwowania” praw własności intelektualnej, z uwagi w szczególności na istniejące różnice w tej dziedzinie pomiędzy ustawodawstwami krajowymi, ale ograniczają się do określenia ogólnych standardów, które powinny być wprowadzone w życie przez państwa będące stronami porozumienia do ich odpowiednich ustawodawstw krajowych, zgodnie z art. 1 wspomnianego porozumienia ( 9 ).

34.

Artykuł 1 ust. 1 zdanie trzecie wspomnianego przepisu uściśla, że państwa będące stronami porozumienia TRIPS mają swobodę w określeniu „właściwego sposobu wprowadzania w życie postanowień niniejszego porozumienia do ich systemów prawnych i praktyki”. Wspomniane doprecyzowanie oznacza, że z jednej strony porozumienie TRIPS nie ustanawia żadnej wyraźnej normy dotyczącej „skutku bezpośredniego” jego postanowień, oraz że z drugiej strony przyznaje ono w sposób ogólny państwom stronom pewną elastyczność w transponowaniu tych postanowień do ustawodawstw krajowych ( 10 ), pozwalając, przy jednoczesnym poszanowaniu standardów ochrony ustanowionych tym porozumieniem, dostosować wspomnianą transpozycję do ustawodawstwa i praktyk każdego porządku prawnego.

35.

Podobnie jak niektóre przepisy części III porozumienia TRIPS, art. 50 ust. 7 porozumienia TRIPS nie definiuje obowiązku w najdrobniejszych szczegółach, ale w szczególności wskazuje cel, jaki ma być osiągnięty, pozostawiając państwom będącym stronami porozumienia dużą swobodę w zakresie wykonania w prawie krajowym ( 11 ). Wspomniane państwa są zatem zobowiązane „upoważnić organy sądowe do nakazania powodowi zapłaty odszkodowania pozwanemu, który występuje z takim żądaniem, lecz takie upoważnienie nie musi koniecznie oznaczać obowiązku uwzględnienia w każdych okolicznościach i w sposób automatyczny tego żądania przez te organy ( 12 ). Podobnie, o ile na państwach będących stronami porozumienia TRIPS ciąży obowiązek, aby zapewnić wdrożenie procedur przyznawania odszkodowań pozwanemu w przypadkach wymienionych w art. 50 ust. 7 tego porozumienia, o tyle nic im nie zabrania stosowania istniejących ram normatywnych, zarówno jeśli chodzi o definicję przepisów prawa materialnego, które regulują odpowiedzialność powoda, jak i przepisów proceduralnych, w oparciu o które może być wykonywane prawo do odszkodowania.

36.

Terminologia zastosowana w treści art. 50 ust. 7 porozumienia TRIPS potwierdza zresztą, iż twórcy porozumienia TRIPS skłaniali się ku podejściu kazuistycznemu. I tak w wyrażeniu „stosowne odszkodowanie” wybór przymiotnika „stosowny”, który w zwykłym języku oznacza „dostosowany”, „właściwy”, „proporcjonalny”, skłania ku analizie każdego przypadku z osobna. „Stosowny” charakter odszkodowania powinien zatem być oceniany przez organy sądowe „mające prawo” do zasądzenia takiego odszkodowania z uwzględnieniem wszystkich właściwych okoliczności w danej sprawie ( 13 ). Przy dokonywaniu tej oceny powinny one również brać pod uwagę cel realizowany przez przepisy części porozumienia TRIPS poświęconej „egzekwowaniu”, które, zgodnie z art. 41 ust. 1 tego porozumienia, polega na zapewnieniu ochrony interesów osób, którym przysługują wspomniane prawa, unikając tym samym tworzenia barier dla handlu prowadzonego zgodnie z prawem, jak i nadużywania procedur mających na celu takie „egzekwowanie”.

37.

Powyższe rozważania pozwoliły na określenie zakresu obowiązku, który ciąży na państwach będących stronami porozumienia TRIPS zgodnie z art. 50 ust. 7 wspomnianego porozumienia. Należy na tym etapie odnieść się do art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48.

38.

Jak Trybunał uściślił w wyroku z dnia 16 lipca 2015 r., Diageo Brands (C‑681/13, EU:C:2015:471, pkt 74), środki prawne służące zapewnieniu ochrony praw własności intelektualnej przewidziane w dyrektywie 2004/48 są uzupełniane bezpośrednio z nimi związanymi powództwami o odszkodowanie. I tak, o ile art. 9 ust. 1 wspomnianej dyrektywy ustanawia środki tymczasowe mające na celu w szczególności zapobieżenie możliwym dalszym naruszeniom prawa własności intelektualnej, o tyle art. 9 ust. 7 ustanawia z kolei środki, które pozwalają pozwanemu na wystąpienie o odszkodowanie w przypadku, gdy następnie okaże się, że takiego naruszenia lub zagrożenia nie było. Jak wynika z motywu 22 rzeczonej dyrektywy, owe środki służące uzyskaniu odszkodowania stanowią gwarancje uznane przez prawodawcę Unii za niezbędne dla zrównoważenia szybkich i skutecznych środków tymczasowych, które przewidział tenże prawodawca. Procedura, taka jak w postępowaniu głównym, której celem jest naprawienie szkody spowodowanej przez środek tymczasowy zarządzony przez organy sądowe państwa członkowskiego w celu zapobieżenia naruszeniu wyłączności przyznanej na mocy patentu, który został następnie unieważniony przez te same organy sądowe, stanowi następstwo powództwa wnoszonego przez uprawnionego ze wspomnianego patentu celem uzyskania środka o natychmiastowym skutku służącym ochronie jego praw i mieści się zatem w zakresie stosowania dyrektywy 2004/48, a w szczególności art. 9 ust. 7 tejże dyrektywy ( 14 ).

39.

Przepis ten wymaga od państw członkowskich, aby wdrożyły mechanizm pozwalający pozwanemu na wystąpienie w drodze sądowej o stosowne odszkodowanie i otrzymanie takiego odszkodowania za szkody poniesione z powodu środków tymczasowych, w przypadkach określonych w tym przepisie.

40.

Z kolei ani brzmienie, ani geneza wspomnianego przepisu nie pozwalają uznać, że wymaga on również, aby państwa członkowskie wprowadziły system odpowiedzialności szczególnej. Nie ma niczego we wspomnianym przepisie, co wskazywałoby na to, że ma on na celu pełną harmonizację przepisów krajowych dotyczących odpowiedzialności powoda za szkodę wyrządzoną wskutek wdrożenia środków tymczasowych.

41.

Jak już podkreśliłem powyżej, brzmienie art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 niemal dosłownie powtarza treść art. 50 ust. 7 porozumienia TRIPS. Taki wybór prawodawcy Unii stanowi, moim zdaniem, sam w sobie wyraźną wskazówkę woli tego ostatniego, aby z jednej strony nie wymagać harmonizacji przepisów dotyczących prawa pozwanego do odszkodowania ponad to, co jest wymagane przez to porozumienie, oraz z drugiej strony, aby pozostawić państwom członkowskim szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych co do konkretnego wdrożenia systemu odpowiedzialności powoda ( 15 ).

42.

W szerszej perspektywie, przyjmując dyrektywę 2004/48, która ma dokładnie na celu, jak wynika z jej art. 1, zapewnienie poszanowania praw własności intelektualnej poprzez ustanowienie w tym celu różnych środków, procedur i środków naprawczych w ramach państw członkowskich, Unia spełniła nałożony na mocy porozumienia TRIPS obowiązek zapewnienia poszanowania praw własności intelektualnej ( 16 ). O ile wspomniana dyrektywa ma na celu, jak wskazuje jej motyw 10, zbliżenie uregulowań krajowych w celu zapewnienia wysokiego, równoważnego i jednakowego poziomu ochrony tych praw, o tyle nie wprowadza ona pełnej harmonizacji w tej dziedzinie, ponieważ jej celem nie jest uregulowanie wszystkich aspektów związanych z prawami własności intelektualnej, lecz jedynie tych, które są nierozłącznie związane, po pierwsze, z egzekwowaniem tych praw, a po drugie, z ich naruszaniem, „ponieważ ustanawia[…] skuteczne środki prawne służące zapobieganiu naruszeniom, ich zaprzestaniu lub zadośćuczynieniu za każde naruszenie istniejącego prawa własności intelektualnej” ( 17 ). Ustanawia ona zresztą minimalne standardy dotyczące poszanowania praw własności intelektualnej i nie zakazuje państwom członkowskim ustanowienia środków umożliwiających silniejszą ochronę ( 18 ).

43.

Oczywiście prawdą jest, że art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich w celu określenia znaczenia i zakresu pojęć, które zawiera, i zatem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału należy im zwykle nadawać w całej Unii Europejskiej autonomiczną i jednolitą wykładnię, z uwzględnieniem kontekstu tego przepisu i celu danego uregulowania ( 19 ).

44.

Jednakże powyższe stwierdzenie nie daje podstaw do nadania wspomnianym pojęciom – jak i rzeczonemu przepisowi w całości – zasięgu szerszego aniżeli wynikający z ich brzmienia i woli prawodawcy Unii.

45.

W szczególności pojęcia „stosownego odszkodowania” nie można interpretować w ten sposób, że wyznacza ono system szczególny odpowiedzialności powoda, podczas, gdy, jak już wskazałem powyżej ( 20 ), wyrażenie to, a w szczególności zastosowanie przymiotnika „stosowny”, ogranicza się w istocie do wymagania, aby ocena odpowiedniości odszkodowania należnego pozwanemu dotyczyła szkody rzeczywiście poniesionej i okoliczności danej sprawy, zgodnie z zasadami wyrażonymi w motywie 17 dyrektywy 2004/48, zgodnie z brzmieniem którego „przewidziane w niniejszej dyrektywie środki, procedury i środki naprawcze w każdym przypadku powinny być ustalane tak, aby w należyty sposób uwzględniały specyfikę sprawy, włączając szczególne cechy każdego prawa własności intelektualnej, i w stosownym przypadku umyślny lub nieumyślny charakter naruszenia”.

46.

Wynika z tego, że do każdego z państw członkowskich należy moim zdaniem ustanowienie przepisów prawa materialnego regulujących prawo pozwanego do odszkodowania za szkodę poniesioną w związku z przyjęciem środków tymczasowych w sytuacjach określonych w art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48, jednakże pod warunkiem, że przepisy te pozwalają na osiągnięcie celu realizowanego przez wspomniany przepis, a mianowicie ustanowienie, w ramach każdego z krajowych porządków prawnych, systemu i skutecznych procedur prawnych pozwalających pozwanemu uzyskać stosowne odszkodowanie z tytułu poniesionej prze niego szkody. Innymi słowy, takie ustanowienie przepisów w prawie krajowym powinno odzwierciedlać ducha i brzmienie rzeczonego przepisu, który wymaga ustalenia odszkodowania, dostosowanego do każdego przypadku, po dokonaniu odpowiedniej i słusznej oceny na podstawie krajowych przepisów dotyczących odpowiedzialności.

47.

Ponadto z uwagi na fakt, że podstawowym celem dyrektywy jest doprowadzenie do sytuacji, w której w państwach członkowskich zostaną zapewnione skuteczne środki egzekwowania przestrzegania praw własności intelektualnej ( 21 ), to wspomniane państwa powinny czuwać również nad tym, aby wdrażany przez nie system, celem wykonania art. 9 ust. 7 tej dyrektywy, nie zniechęcał uprawnionych z tytułu praw własności intelektualnej do występowania o zarządzenie środków, o których mowa w art. 9 ust. 1 i 2.

48.

Na podstawie całości powyższych rozważań należy, moim zdaniem, odpowiedzieć na pierwsze pytanie prejudycjalne przedłożone przez Fővárosi Törvényszék (sąd dla miasta stołecznego Budapeszt), że art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 należy interpretować w ten sposób, że do każdego państwa członkowskiego należy określenie przepisów prawa materialnego regulujących prawo pozwanego do odszkodowania za szkody poniesione wskutek zastosowania środków tymczasowych w sytuacjach, o których mowa w tym przepisie, mając na uwadze, że przepisy te powinny z jednej strony zapewnić wdrożenie systemu i skutecznych procedur prawnych pozwalających pozwanemu na uzyskanie stosownego odszkodowania z tytułu wszelkiej poniesionej przez niego szkody, oraz z drugiej strony nie zniechęcać uprawnionego z tytułu prawa własności intelektualnej do występowania o zastosowanie środków, o których mowa w art. 9 ust. 1 i 2 dyrektywy 2004/48.

49.

W drugim pytaniu prejudycjalnym, przedłożonym na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze, Fővárosi Törvényszék (sąd dla miasta stołecznego Budapeszt) wnosi do Trybunału o ustalenie, czy art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisów prawa cywilnego państwa członkowskiego, na podstawie których sąd krajowy nie może zobowiązać pozwanego do naprawienia szkody spowodowanej zastosowaniem środków tymczasowych, które następnie okazały się bezzasadne, w sytuacji gdy szkoda powstała wskutek tego, że pozwany nie postępował tak, jak „powszechnie można by oczekiwać od każdej osoby w danej sytuacji” lub z tego samego powodu pozwany jest odpowiedzialny za powstanie rzeczonej szkody.

50.

Pomimo jego bardzo szerokiego sformułowania, z postanowienia odsyłającego wynika, że to drugie pytanie zmierza w istocie do ustalenia przez Trybunał kwestii zgodności z art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 wykładni przepisów węgierskiego kodeksu cywilnego w zakresie odpowiedzialności, w świetle której powód nie jest zobowiązany do naprawienia szkód spowodowanych zastosowaniem środków tymczasowych, które następnie okazały się nieuzasadnione wskutek unieważnienia patentu, dla ochrony którego zostały one przyjęte, w sytuacji gdy produkty, których dotyczyły te środki, zostały wprowadzone na rynek przez pozwanego bez uprzedniego zakwestionowania ważności rzeczonego patentu lub w przypadku gdy została wszczęta procedura unieważnienia bez oczekiwania na unieważnienie patentu oraz na utrzymanie w mocy tego unieważnienia przynajmniej przez sąd pierwszej instancji.

51.

Z odpowiedzi, której proponuję udzielić na pierwsze pytanie prejudycjalne, wynika, że do każdego państwa członkowskiego należy określenie przepisów prawa materialnego regulujących prawo pozwanego do odszkodowania w sytuacjach, o których mowa w art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48, z uwzględnieniem zatem przepisów dotyczących ustalania istnienia związku przyczynowego pomiędzy przyjętymi środkami a podnoszoną szkodą.

52.

Z rozważań przedstawionych w ramach badania pierwszego pytania prejudycjalnego wynika też, że ustalając takie przepisy, państwa członkowskie powinny przestrzegać przepisów dyrektywy 2004/48 i brać pod uwagę cele realizowane przez tą dyrektywę oraz procedury i środki naprawcze, które dyrektywa ta ustanawia.

53.

Tymczasem wykładnia tego przepisu, w świetle której państwa członkowskie mogą wyłączać, w sposób systemowy, każde prawo pozwanego do odszkodowania, w przypadku gdy wprowadził on produkty na rynek z naruszeniem prawa do patentu, dla ochrony którego środki tymczasowe zostały przyjęte ( 22 ), bez uprzedniego oczekiwania na unieważnienie ( 23 ), byłaby moim zdaniem sprzeczna zarówno z brzmieniem, jak i celami art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48.

54.

Po pierwsze, brzmienie art. 9 ust. 7 tej dyrektywy nie pozwala bowiem na uznanie, że w razie „stwierdzenia [następnie], że naruszenia lub zagrożenia prawa własności intelektualnej nie było”, tak jak ma to miejsce w przypadku unieważnienia patentu po przyjęciu środków tymczasowych, jedynym odszkodowaniem, jakie można zasądzić, jest odszkodowanie za szkody, które wystąpiły między tym stwierdzeniem a uchyleniem lub ustaniem rzeczonych środków. Z jednej strony, wykładni takiej sprzeciwia się zastosowanie przysłówka „następnie”, co oznacza, że stwierdzenie braku występowania przesłanek uzasadniających przyjęcie środków tymczasowych – w tym ważności przedmiotowego prawa własności intelektualnej, co najmniej wówczas, gdy unieważnienie tego prawa wywołuje skutki z mocą wsteczną – następuje siłą rzeczy, w chwili gdy środki te spowodowały już, przynajmniej w części, skutki przynoszące szkody na podstawie sytuacji, jaka wydawała się istnieć wówczas, gdy środki te zostały przyjęte. Z drugiej strony, wykładnia art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48, zgodnie z którą nie można co do zasady zasądzić odszkodowania z tytułu części szkód wyrządzonych przez środki tymczasowe, które w późniejszym czasie okazały się nieuzasadnione, byłaby niezgodna z wyraźnym wskazaniem zawartym w tym przepisie, w świetle którego prawo do odszkodowania przysługuje „za wszelkie szkody poniesione w wyniku działania tych środków”.

55.

Po drugie, jak już powyżej wskazałem, przepisy dyrektywy 2004/48, tak jak przepisy porozumienia TRIPS, wprowadzają równowagę pomiędzy dwoma celami, a mianowicie, z jednej strony, ochroną interesów uprawnionych z praw własności intelektualnej i, z drugiej strony, ochroną handlu prowadzonego zgodnie z prawem przed każdą nieuzasadnioną przeszkodą. Z kolei, gdyby, w celu uniknięcia obowiązku zapłaty odszkodowania za szkody spowodowane zastosowaniem środków tymczasowych przyjętych na podstawie prawa własności intelektualnej, które następnie zostało unieważnione ze skutkiem retroaktywnym, było wystarczające dla powoda, aby powołać się na ważność rzeczonego prawa w momencie, w którym środki te zostały przyjęte, żaden z powyższych dwóch celów nie zostałby zrealizowany, ani ochrona własności intelektualnej, ponieważ nie było żadnego obowiązującego prawa, które uzasadniałoby przyznanie wyłączności jego właścicielowi, ani ochrona handlu prowadzonego zgodnie z prawem, gdyż nie przysługiwałoby żadne odszkodowanie z tytułu ustanowienia nieuzasadnionej przeszkody.

56.

Po trzecie, wykładnia art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48, zgodnie z którą, w sytuacji takiej, jak w postępowaniu głównym, można zasądzić odszkodowanie jedynie za szkody wynikające z zastosowania środków tymczasowych wykonanych po unieważnieniu z mocą wsteczną prawa własności intelektualnej przez sąd pierwszej instancji, z jednej strony ułatwiałaby podjęcie ryzyka przez powoda niezależnie od obiektywnej oceny szansy na pozytywne rozstrzygnięcie sprawy w przypadku zakwestionowania przysługującego mu prawa, a z drugiej strony mogłoby zachęcać do nadużywania środków tymczasowych.

57.

Z powyższych rozważań nie wynika jednak, że w sytuacji, takiej jak sytuacja w postępowaniu głównym, zachowanie pozwanego – w szczególności okoliczność, że wprowadził on na rynek produkty naruszające prawa z patentu bez uprzedniego lub kontekstowego zakwestionowania przedmiotowego prawa własności intelektualnej – nie może być brane pod uwagę przez sąd krajowy do celów dokonania oceny stosownego charakteru odszkodowania, do którego posiada on prawo w ramach powództwa o odszkodowanie w rozumieniu art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48.

58.

Wejście na rynek objęty patentem, w szczególności w sektorze farmaceutycznym, obejmuje zwykle czynności przygotowawcze, które mogą niekiedy trwać latami, zwłaszcza w związku z koniecznością otrzymania zezwoleń na wprowadzenie do obrotu. W tym okresie przedsiębiorstwo, które zamierza dokonać takiego wejścia, może wszcząć procedurę unieważnienia patentu lub po prostu uprzedzić uprawnionego z patentu o swoim zamiarze, tak aby ten ostatni mógł zareagować i aby mógł zostać wszczęty spór dotyczący ważności patentu i ewentualnie rozstrzygnięty przed wprowadzeniem na rynek produktów generycznych.

59.

O ile, z przyczyn, które przedstawiłem, okoliczność, że pozwany nie postąpił w ten sposób, wybierając „ryzykowne” wejście na rynek ( 24 ), nie stanowi sama w sobie czynnika pozwalającego na wykluczenie jego prawa do stosownego odszkodowania w rozumieniu art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48, o tyle takie postępowanie może niemniej jednak być wzięte pod uwagę przez sąd krajowy wraz z innymi istotnymi okolicznościami, takimi, jak na przykład cechy patentu oraz rynku – przy ustalaniu odszkodowania, które ma być przyznane pozwanemu, które zgodnie z art. 3 tej dyrektywy powinno być skuteczne, sprawiedliwe i słuszne.

60.

Na podstawie całości powyższych rozważań należy moim zdaniem odpowiedzieć na drugie pytanie prejudycjalne przedłożone przez Fővárosi Törvényszék (sąd dla miasta stołecznego Budapeszt), że art. 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 nie stoi na przeszkodzie stosowaniu w ramach powództwa o naprawienie szkody wniesionego przez powoda przeciwko wnioskującemu o zastosowanie środków tymczasowych, o których mowa w ust. 1 i 2 tego artykułu, przepisu prawa cywilnego państwa członkowskiego, zgodnie z którym nie można zasądzić na rzecz danej strony odszkodowania za szkodę, którą strona ta poniosła na skutek braku poszanowania ciążącego na niej obowiązku działania, którego można by powszechnie oczekiwać od każdej osoby w danej sytuacji w celu uniknięcia lub zmniejszenia szkody. Artykuł 9 ust. 7 dyrektywy 2004/48 stoi jednak na przeszkodzie stosowaniu tego przepisu, zgodnie z którym, w okolicznościach, takich jak okoliczności w postępowaniu głównym, powód nie jest zobowiązany do naprawienia szkód spowodowanych przez środki tymczasowe, które okazały się następnie bezzasadne ze względu na unieważnienie patentu, dla ochrony którego zostały one przyjęte, w sytuacji gdy produkty, których dotyczyły te środki, zostały wprowadzone na rynek przez pozwanego bez uprzedniego zakwestionowania ważności rzeczonego patentu lub w przypadku, gdy została wszczęta procedura unieważnienia bez oczekiwania na unieważnienie patentu oraz na utrzymanie w mocy tego unieważnienia przynajmniej przez sąd pierwszej instancji.

61.

W świetle całości powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał udzielił następującej odpowiedzi na pytania przedłożone przez Fővárosi Törvényszék (sąd dla miasta stołecznego Budapeszt, Węgry):