1.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym będący przedmiotem niniejszej opinii dotyczy wykładni art. 3 ust. 1 rozporządzenia (UE) nr 604/2013 ( 2 ) (zwanego dalej „rozporządzeniem Dublin III”), art. 9 i 10 dyrektywy 2011/95/UE ( 3 ), a także art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 ( 4 ). Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu między Bahtiyarem Fathim a Predsedatel na Darzhavna agentsia za bezhantsite (krajową agencją ds. uchodźców, Bułgaria, zwaną dalej „DAB”) w sprawie oddalenia przez DAB złożonego przez B. Fathiego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.

2.

Bahtiyar Fathi, obywatel irański pochodzenia kurdyjskiego, urodzony w dniu 20 września 1981 r. w Mariwanie w Islamskiej Republice Iranu, w dniu 1 marca 2016 r. złożył do DAB wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej umotywowany prześladowaniem ze względów religijnych, którego był on ofiarą ze strony organów irańskich. Zgodnie z jego wypowiedziami między końcem 2008 r. a początkiem 2009 r. przyjął on w Iranie chrześcijaństwo. Posiadał nielegalną antenę satelitarną, za pomocą której odbierał zakazany chrześcijański kanał telewizyjny Nejat TV, a raz nawet uczestniczył telefonicznie w programie telewizyjnym tego kanału. We wrześniu 2009 r. został zatrzymany na dwa dni przez irańskie tajne służby i przesłuchany w przedmiocie bezpośredniego udziału w programie telewizyjnym. Podczas aresztowania został zmuszony do przyznania, że przyjął chrześcijaństwo. W 2006 r. udał się do Anglii. W czerwcu 2012 r. przejechał nielegalnie z Iranu do Iraku, gdzie pozostał do końca 2015 r., przebywając tam jako osoba ubiegająca się o azyl. Podczas swojego pobytu zwrócił się do Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców (UNHCR), jednak ze względu na brak dokumentu tożsamości nie zapadła w jego sprawie żadna decyzja tej instytucji. Jeśli chodzi o przyjęcie przez niego chrześcijaństwa, skarżący potwierdził, że był to długi proces, wynikający ze spotkań z chrześcijanami w Anglii oraz z okoliczności oglądania chrześcijańskiej telewizji, oraz że został ochrzczony między końcem 2008 r. a 2009 r., a dokładniej w maju, w domowym kościele w Teheranie. Stwierdził on, że podczas „spotkań” w Teheranie, grupujących około dziesięciu osób, pozostawał w relacjach z innymi chrześcijanami w Iranie. Uważa się on za „zwykłego chrześcijanina o tendencjach protestanckich”. Po tym, jak został aresztowany przez organy irańskie, kontynuował utrzymywanie kontaktów z chrześcijanami. Ze względu na brak możliwości finansowych opuścił Iran dopiero w 2012 r. Po jego wyjeździe tajne służby poszukiwały go i powiedziały jego ojcu, że chcą go jedynie przesłuchać oraz że nie spotka go nic złego, jeśli wróci. Podczas indywidualnej rozmowy przed organem bułgarskim B. Fathi przedstawił list z Nejat TV, datowany na dzień 29 listopada 2012 r. ( 5 ).

3.

Wniosek B. Fathiego został oddalony decyzją dyrektora DAB z dnia 20 czerwca 2016 r. (zwaną dalej „decyzją DAB”). W decyzji tej oświadczenia B. Fathiego zostały uznane za zawierające znaczne sprzeczności, a cała jego wypowiedź została uznana za nieprawdopodobną. Dokument pochodzący od Nejat TV z dnia 29 listopada 2012 r. został w konsekwencji odrzucony jako sfałszowany. Dyrektor DAB uwzględnił w szczególności okoliczność, że B. Fathi od momentu aresztowania go w 2009 r. do wyjazdu z Iranu w 2012 r. nie spotkał się z żadnym aktem prześladowania. W decyzji DAB stwierdzono brak okoliczności uzasadniających przyznanie statusu uchodźcy zgodnie z art. 8 zakon za ubezhishteto i bezhantsite (ustawy o azylu i uchodźcach, zwanej dalej „ZUB”) lub statusu humanitarnego zgodnie z art. 9 ZUB ( 6 ).

4.

Bahtiyar Fathi wniósł skargę na decyzję DAB do sądu odsyłającego, który postanowił zawiesić postępowanie i przedstawić Trybunałowi następujące pytania prejudycjalne:

5.

Rządy węgierski, polski i Zjednoczonego Królestwa oraz Komisja Europejska przedstawiły Trybunałowi uwagi na piśmie zgodnie z art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

6.

Poprzez swoje dwa pierwsze pytania prejudycjalne, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zwraca się w istocie do Trybunału o ustalenie, czy organy państwa członkowskiego mogą rozpatrzyć co do istoty wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej w rozumieniu art. 2 lit. b) rozporządzenia Dublin III bez uprzedniego wydania wyraźnej decyzji ustalającej na podstawie przewidzianych w tym rozporządzeniu kryteriów odpowiedzialność wspomnianego państwa członkowskiego za rozpatrzenie tego wniosku.

7.

Artykuł 3 ust. 1 rozporządzenia Dublin III przewiduje, że „[p]aństwa członkowskie rozpatrują każdy wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej złożony przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który składa wniosek na terytorium jednego z nich […]. Wniosek jest rozpatrywany przez jedno państwo członkowskie, którym jest państwo, które kryteria wymienione w rozdziale III wskazują jako odpowiedzialne”.

8.

W art. 67 bis ust. 2 pkt 1, 2 i 3 ZUB, w jego brzmieniu obowiązującym w momencie złożenia wniosku przez B. Fathiego, przewidziano, że postępowanie w sprawie ustalenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku wszczyna się: „1. na mocy decyzji organu, który przeprowadza rozmowy z wnioskodawcami, w wypadku istnienia danych wskazujących, że odpowiedzialność za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej spoczywa na innym państwie członkowskim; 2. na wniosek ministerstwa spraw wewnętrznych i państwowej agencji »bezpieczeństwa narodowego« dotyczący nielegalnego pobytu cudzoziemca na terytorium Republiki Bułgarii; 3. na wniosek o przejęcie lub ponowne przejęcie cudzoziemca […]” ( 7 ).

9.

Sąd odsyłający wyjaśnia, że w przypadku B. Fathiego nie zachodziła żadna podstawa przewidziana w art. 67 bis ust. 2 ZUB oraz że z tego powodu postępowanie w sprawie ustalenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku nie zostało wszczęte, a żadna decyzja ustalająca odpowiedzialność państwa bułgarskiego w rozumieniu art. 3 ust. 1 rozporządzenia Dublin III nie została przyjęta.

10.

Sąd ten zastanawia się nad tym, czy to rozporządzenie stosuje się wyłącznie do postępowań w sprawie przejęcia osób ubiegających się o udzielenie ochrony międzynarodowej, czy też nakłada ono na państwo członkowskie odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku obowiązek wyjaśnienia w każdym przypadku w drodze formalnej decyzji, na podstawie jakich kryteriów uważa się ono za odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku.

11.

Zdaniem wspomnianego sądu w braku takiej decyzji kwestia tego, czy dany wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej jest objęty rozporządzeniem Dublin III, pozostaje nierozstrzygnięta.

12.

Na wstępie pragnę zauważyć, że wniosek ten moim zdaniem nie jest słuszny. Zgodnie z art. 1 rozporządzenia Dublin III rozporządzenie to „ustanawia kryteria i mechanizmy ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej wniesionego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca”. Zgodnie z art. 2 lit. b) tego rozporządzenia „wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej” na użytek tego rozporządzenia oznacza „wniosek o udzielenie międzynarodowej ochrony zdefiniowany w art. 2 lit. h) dyrektywy 2011/95/UE”, czyli, zgodnie z tym ostatnim przepisem, „wniosek do państwa członkowskiego o ochronę złożony przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, którego można uznać za osobę ubiegającą się o status uchodźcy lub status osoby potrzebującej ochrony uzupełniającej, a który nie występuje wyraźnie o inny rodzaj ochrony pozostający poza zakresem stosowania niniejszej dyrektywy i mogący stanowić przedmiot osobnego wniosku”.

13.

Sąd odsyłający wyjaśnia, że należy uznać, iż oddalony przez DAB wniosek B. Fathiego zmierza do przyznania B. Fathiemu statusu uchodźcy w rozumieniu art. 1 sekcja A Konwencji dotyczącej statusu uchodźców podpisanej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r., która weszła w życie w dniu 22 kwietnia 1954 r. (zwanej dalej „konwencją genewską”) ( 8 ), lub statusu humanitarnego na podstawie art. 9 ZUB, który odpowiada statusowi przyznanemu przez ochronę uzupełniającą przewidzianą w dyrektywie 2011/95.

14.

Wniosek ten objęty jest zatem definicją zawartą w art. 2 lit. h) dyrektywy 2011/95, a w konsekwencji – definicją zawartą w art. 2 lit. b) rozporządzenia Dublin III. Z tego względu omawiany wniosek, złożony w Bułgarii przez obywatela państwa trzeciego, objęty jest przedmiotem i zakresem stosowania tego rozporządzenia w kształcie zdefiniowanym w jego art. 1. Kwestia tego, czy państwo członkowskie odpowiedzialne za rozpatrzenie go co do istoty zastosowało kryteria przewidziane we wspomnianym rozporządzeniu w celu ustalenia własnej odpowiedzialności za jego rozpatrzenie czy nie zastosowało tych kryteriów, nie ma w tym zakresie żadnego znaczenia.

15.

Co więcej, należy odrzucić interpretację proponowaną przez sąd odsyłający, zgodnie z którą rozporządzenia Dublin III nie stosuje się, kiedy planowane jest przekazanie wnioskującego do innego państwa członkowskiego. Zarówno z celu, jak i z przepisów omawianego rozporządzenia wynika bowiem, że znajduje ono zastosowanie od chwili złożenia w jednym z państw członkowskich wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, niezależnie od tego, czy już na etapie składania takiego wniosku wynika z niego, że za odpowiedzialne za jego rozpatrzenie może być uznawane więcej niż jedno państwo ( 9 ).

16.

Zważywszy na powyższe, należy przypomnieć, że rozporządzenie Dublin III ma na celu, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, określenie jasnej i skutecznej metody, opartej na obiektywnych i sprawiedliwych kryteriach – zarówno dla państw członkowskich, jak i dla zainteresowanych osób – umożliwiającej szybkie ustalenie odpowiedzialnego państwa członkowskiego, aby zapewnić skuteczny dostęp do procedur udzielania ochrony międzynarodowej i nie naruszyć celu związanego z szybkim rozpatrywaniem wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, zapewniając, zgodnie z motywem 19 wspomnianego rozporządzenia, ustanowiony na mocy wspomnianego rozporządzenia skuteczny środek zaskarżenia decyzji o przekazaniu ( 10 ). System ustanowiony w rozporządzeniu Dublin III opiera się na zawartej w jego art. 3 ust. 1 zasadzie, zgodnie z którą tylko jedno państwo jest właściwe do rozpatrzenia potrzeb ochrony międzynarodowej wnioskującego, mimo że złożył on wniosek w wielu państwach członkowskich, zaś celem tego przepisu jest wspieranie skuteczności systemu z jednoczesnym zniechęceniem osób ubiegających się o udzielenie ochrony międzynarodowej do „forum shopping” oraz do ich wtórnego przemieszczania wewnątrz Unii.

17.

Rozdział VI rozporządzenia Dublin III przewiduje procedury przejęcia i powtórnego przejęcia, w przypadku gdy państwo członkowskie ustalające odpowiedzialne państwo członkowskie uważa, że na podstawie kryteriów ustanowionych w omawianym rozporządzeniu inne państwo członkowskie jest właściwe do rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. W przypadku wszczęcia tych postępowań, i po tym, jak państwo członkowskie, do którego skierowano wniosek o przejęcie, wyraziło wyraźną lub dorozumianą zgodę na przejęcie lub powtórne przejęcie wnioskującego ( 11 ), wnioskującemu doręcza się decyzję o przekazaniu do tego państwa członkowskiego, którą może on zaskarżyć zgodnie z art. 27 rozporządzenia Dublin III.

18.

Rozporządzenie to nie przewiduje natomiast żadnego szczególnego postępowania w przypadku, gdy państwo członkowskie ustalające odpowiedzialne państwo członkowskie dochodzi do wniosku, że ono samo jest właściwe, na podstawie kryteriów ustanowionych w omawianym rozporządzeniu, do rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Jakkolwiek z przyznanego wnioskującemu w art. 4 rozporządzenia Dublin III prawa do informacji wynika, że osobie tej w każdym przypadku należy wskazać państwo członkowskie, które rozpatrzy jej wniosek, zaraz po ustaleniu tego państwa, a także podstawy prowadzące do tego wskazania ( 12 ), to jednak rozporządzenie to nie nakazuje państwu członkowskiemu, które dokonało takiego ustalenia, wydania i doręczenia wnioskującemu formalnej decyzji, w przypadku gdy kryteria rozporządzenia Dublin III wskazują na nie jako na odpowiedzialne państwo członkowskie.

19.

Należy jednak podkreślić, że jedynie w zastosowaniu obligatoryjnych i zhierarchizowanych kryteriów ustanowionych w art. 8–15 rozporządzenia Dublin III lub kryterium dotyczącego osób zależnych wymienionego w art. 16 tego rozporządzenia, lub też powołując się na klauzulę dyskrecjonalną przewidzianą w art. 17 omawianego rozporządzenia ( 13 ), państwo członkowskie może ustalić własną właściwość do rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w rozumieniu art. 2 lit. b) tego rozporządzenia, który do niego wpłynął. Rozpatrzenie co do istoty takiego wniosku zakłada więc zawsze uprzednie zajęcie stanowiska przez państwo rozpatrujące wniosek co do przyczyn przejęcia przez nie wnioskującego.

20.

Sąd odsyłający wyjaśnia brak zajęcia formalnego stanowiska przez organy bułgarskie co do odpowiedzialności Republiki Bułgarii za rozpatrzenie wniosku B. Fathiego brzmieniem art. 67 bis ZUB, który to przepis nakazuje wszczęcie postępowania w sprawie ustalenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego tylko wtedy, gdy istnieją dane wskazujące na to, że inne państwo członkowskie mogłoby zostać uznane za odpowiedzialne na podstawie rozporządzenia Dublin III. Z postanowienia odsyłającego nie wynika zatem w żaden sposób, by organy bułgarskie nie ustaliły swojej właściwości na podstawie kryteriów przewidzianych w rozporządzeniu Dublin III, po wykluczeniu odpowiedzialności innego państwa członkowskiego w braku danych za nią przemawiających ( 14 ). Z postanowienia odsyłającego nie wynika także, by B. Fathi nie został poinformowany o tym, że jego wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej zostanie rozpatrzony przez organy bułgarskie, a tym bardziej, by wniósł on jakikolwiek sprzeciw wobec takiej właściwości.

21.

Co więcej, podkreślając, że podstawy, na których Republika Bułgarii została uznana za odpowiedzialne państwo członkowskie, nie są znane, sąd odsyłający wyklucza zastosowanie przewidzianej w art. 17 ust. 1 rozporządzenia Dublin III klauzuli dyskrecjonalnej. W konsekwencji nie zwraca się on do Trybunału o wykładnię tego artykułu.

22.

W tych okolicznościach, bez konieczności rozszerzania mojej analizy, na podstawie powyższych rozważań jestem zdania, że na pierwsze i drugie z pytań prejudycjalnych przedstawionych przez Administrativen sad Sofia-grad (sąd administracyjny w Sofii, Bułgaria), badane łącznie, należy udzielić odpowiedzi, iż państwo członkowskie rozpatrujące wniesiony w nim wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej nie ma obowiązku uprzedniego wydania formalnej decyzji, w której uzna swoją odpowiedzialność zgodnie z rozporządzeniem Dublin III za rozpatrzenie wniosku. Owo państwo członkowskie winno natomiast, na mocy art. 4 ust. 1 tego rozporządzenia, poinformować wnioskującego, zgodnie z zasadami przewidzianymi w ust. 2 tego artykułu, o okoliczności, że jego wniosek zostanie rozpatrzony przez właściwe organy wspomnianego państwa członkowskiego, oraz o podstawach, które doprowadziły do ustalenia jego odpowiedzialności zgodnie z tym rozporządzeniem.

23.

Jeśli chodzi o art. 17 ust. 1 rozporządzenia Dublin III, w przedmiocie którego zainteresowani, którzy przedstawili przed Trybunałem uwagi na piśmie, zajęli stanowisko pomimo tego, że sąd odsyłający nie wnosił o wykładnię tego przepisu, ograniczę się do kilku poniższych refleksji, na wypadek gdyby Trybunał postanowił jednak wypowiedzieć się w tym względzie.

24.

Wspomniany artykuł, zatytułowany „Klauzule dyskrecjonalne”, stanowi w ust. 1 akapit pierwszy, że „[n]a zasadzie odstępstwa od art. 3 ust. 1 każde państwo członkowskie może zdecydować o rozpatrzeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej wniesionego w tym państwie przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, nawet jeżeli za takie rozpatrzenie nie jest odpowiedzialne na podstawie kryteriów ustanowionych w niniejszym rozporządzeniu”. W akapicie drugim tego samego ustępu wyjaśniono, że „[p]aństwo członkowskie, które zdecydowało się rozpatrzyć wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej na mocy niniejszego ustępu, staje się odpowiedzialnym państwem członkowskim oraz przyjmuje zobowiązania związane z tą odpowiedzialnością. W odpowiednich przypadkach powiadamia ono, korzystając z sieci łączności elektronicznej DubliNet ustanowionej na mocy art. 18 rozporządzenia [nr 1560/2003], uprzednio odpowiedzialne państwo członkowskie, państwo członkowskie przeprowadzające postępowanie w sprawie ustalenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego lub państwo członkowskie, do którego został złożony wniosek o przejęcie lub wtórne przejęcie wnioskodawcy”. W akapicie trzecim przewidziano natomiast, że „[p]aństwo członkowskie, które staje się odpowiedzialne zgodnie z niniejszym ustępem, niezwłocznie zaznacza ten fakt w systemie Eurodac zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 603/2013[ ( 15 )], dodając datę wydania decyzji o rozpatrzeniu wniosku”.

25.

W art. 17 ust. 1 rozporządzenia Dublin III przejęto klauzulę suwerenności zawartą już wcześniej w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 (zwanego dalej „rozporządzeniem Dublin II”) ( 16 ), której podstawą jest uznanie przyznawania ochrony międzynarodowej za prerogatywę państwa. Podobnie jak klauzula humanitarna, przewidziana w art. 15 rozporządzenia Dublin II, zawarta obecnie w art. 17 ust. 2 rozporządzenia Dublin III, klauzula suwerenności wprowadziła do systemu ustanowionego tym rozporządzeniem ważny element elastyczności, przyznając każdemu państwu członkowskiemu, do którego wpłynął wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, możliwość odstąpienia od zasady, zgodnie z którą to państwo członkowskie określone na podstawie obiektywnych kryteriów wymienionych w omawianym rozporządzeniu jest odpowiedzialne za rozpatrzenie tego wniosku.

26.

Chociaż powołanie się na tę możliwość nie jest uzależnione od żadnego szczególnego warunku ( 17 ), a zatem klauzula suwerenności może co do zasady zostać zastosowana ze względów każdego rodzaju ( 18 ), to jednak jej stosowanie było zasadniczo zalecane ze względów o charakterze humanitarnym oraz jako ochrona przed nieprawidłowym funkcjonowaniem systemu dublińskiego, które mogłoby doprowadzić do naruszeń praw podstawowych osób wnioskujących o udzielenie ochrony międzynarodowej. W tym kontekście Trybunał przyznał, w szczególności w następstwie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”) z dnia 21 stycznia 2011 r. w sprawie M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji ( 19 ), że klauzula suwerenności, pomimo swojego dyskrecjonalnego charakteru i szerokiego zakresu uznania, jaki przyznaje ona państwom członkowskim ( 20 ), może w pewnych okolicznościach, w szczególności w celu niepogarszania sytuacji naruszenia praw podstawowych wnioskującego, zawierać nie tylko możliwość przejęcia wnioskującego, ale nawet taki obowiązek ( 21 ).

27.

Trybunał wyjaśnił również, w odniesieniu do art. 3 ust. 2 rozporządzenia Dublin II, że przepis ten przyznaje państwom członkowskim zakres uznania stanowiący integralną część wspólnego europejskiego systemu azylowego przewidzianego w traktacie FUE i opracowanego przez prawodawcę Unii, oraz że korzystając z tego zakresu uznania, państwa członkowskie powinny przestrzegać innych przepisów rzeczonego rozporządzenia i postanowień karty ( 22 ). Wynika z tego, że pomimo iż – w przeciwieństwie do tego, co Komisja przewidziała w swoim wniosku reformującym rozporządzenie Dublin II (zwanym dalej „wnioskiem dotyczącym rozporządzenia Dublin III”) ( 23 ) – zgoda wnioskującego nie jest wymagana dla zastosowania klauzuli suwerenności ( 24 ), klauzula ta nie może w każdym razie być stosowana z naruszeniem praw podstawowych tej osoby ( 25 ). Z tego względu nie podzielam opinii wyrażonej przez rząd węgierski w jego uwagach na piśmie, zgodnie z którą korzystanie z możliwości powołania się na art. 17 ust. 1 rozporządzenia Dublin III objęte jest swobodną oceną państw członkowskich i wyłączone jest spod wszelkiej kontroli sądu.

28.

Pragnę jednak wskazać, że brzmienie art. 17 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia Dublin III, które w pozostałym zakresie powtarza słowo w słowo ( 26 ) brzmienie art. 3 ust. 2 zdanie pierwsze rozporządzenia Dublin II, różni się od tego ostatniego użyciem wyrażenia „może zdecydować o rozpatrzeniu” w miejsce „może rozpatrzyć”. Ta zmiana sformułowania klauzuli suwerenności została powtórzona na początku akapitu drugiego art. 17 ust. 1 rozporządzenia Dublin III, który stanowi, że „[p]aństwo członkowskie, które zdecydowało się rozpatrzyć wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej na mocy niniejszego ustępu, staje się odpowiedzialnym państwem członkowskim” ( 27 ). Ponadto akapit trzeci art. 17 ust. 1 rozporządzenia Dublin III, który nie ma odpowiednika w art. 3 ust. 2 rozporządzenia Dublin II, przewiduje, że państwo członkowskie, które przystępuje do rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, zobowiązane jest do zaznaczenia w systemie Eurodac zgodnie z rozporządzeniem nr 603/2013 daty wydania decyzji o rozpatrzeniu wniosku.

29.

Te zmiany jasno odzwierciedlają moim zdaniem zamiar prawodawcy sformalizowania procedury powoływania się na klauzulę suwerenności i wyjaśnienia sposobów jej zastosowania, jak zresztą wynika z wniosku dotyczącego rozporządzenia Dublin III ( 28 ), co podyktowane jest także wymogiem zapobieżenia temu, aby korzystanie z możliwości rozpatrzenia wniosku przez państwo członkowskie nie obejmowało wielu procedur rozpatrzenia i nie doprowadziło do stworzenia czynnika nieskuteczności systemu.

30.

Na podstawie powyższych rozważań jestem zatem skłonny uznać, że powołanie się na klauzulę suwerenności zwartą w art. 17 ust. 1 rozporządzenia Dublin III wymaga ze strony państwa członkowskiego, które chce z niej skorzystać, wydania formalnej decyzji w tej kwestii.

31.

Tak czy inaczej, zgodnie z wnioskiem, do którego doszedłem w pkt 22 powyżej, jestem zdania, że na podstawie art. 4 ust. 1 rozporządzenia Dublin III wnioskujący ma prawo do uzyskania informacji o rozpatrzeniu jego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w zastosowaniu art. 17 ust. 1 tego rozporządzenia od chwili, w której państwo członkowskie, które zamierza go rozpatrzyć, powzięło taką decyzję.

32.

Poprzez trzecie pytanie prejudycjalne, którego znaczenie jest trudne do określenia, sąd odsyłający wydaje się zwracać do Trybunału w istocie z pytaniem, czy w zastosowaniu art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 do sądu, do którego wpłynęła skarga wnioskującego o udzielenie ochrony międzynarodowej na decyzję oddalającą jego wniosek, należy zbadanie z urzędu, czy przepisy rozporządzenia Dublin III mają zastosowanie do tego wnioskującego, w sytuacji gdy państwo członkowskie, które rozpatrzyło wniosek, nie wydało wyraźnej decyzji w przedmiocie swojej odpowiedzialności za rozpatrzenie omawianego wniosku, zgodnie z kryteriami wspomnianego rozporządzenia, oraz kiedy okaże się, że owo państwo członkowskie nie zastosowało klauzuli dyskrecjonalnej przewidzianej w art. 17 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia.

33.

Sąd odsyłający wychodzi z założenia, że kiedy państwo członkowskie, które rozpatrzyło wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, nie wydało żadnej wyraźnej decyzji co do stosowania kryteriów odpowiedzialności z rozporządzenia Dublin III, kwestia tego, czy ten wniosek wchodzi w zakres stosowania omawianego rozporządzenia, pozostaje nierozstrzygnięta. Sąd odsyłający zastanawia się nad tym, czy ma on obowiązek rozpatrzenia tej kwestii z urzędu, biorąc pod uwagę, że zgodnie z motywem 54 dyrektywy 2013/32 ma ona znajdować zastosowanie do wnioskodawców, do których stosuje się rozporządzenie Dublin III „w uzupełnieniu do tego rozporządzenia i bez uszczerbku dla jego przepisów”.

34.

Jak wskazałem w pkt 12 niniejszej opinii, takie założenie jest błędne, ponieważ kwestia tego, czy państwo członkowskie, które zobowiązało się do rozpatrzenia co do istoty wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w rozumieniu art. 2 lit. b) rozporządzenia Dublin III, który do niego wpłynął, zastosowało kryteria przewidziane we wspomnianym rozporządzeniu w celu ustalenia własnej odpowiedzialności za rozpatrzenie wniosku, nie ma żadnego znaczenia dla ustalania, czy wniosek ten wchodzi w zakres stosowania rozporządzenia Dublin III. W niniejszej sprawie, jak również podkreśliłem w pkt 13 i 14 niniejszej opinii, wniosek B. Fathiego objęty jest zakresem stosowania omawianego rozporządzenia, także w braku wyraźnej decyzji organów bułgarskich co do ich odpowiedzialności na mocy rozporządzenia Dublin III za rozpatrzenie tego wniosku.

35.

Na podstawie powyższych rozważań proponuję udzielenie na trzecie pytanie prejudycjalne odpowiedzi, że w sytuacji takiej jak ta w postępowaniu głównym, gdy państwo członkowskie, które rozpatrzyło wniesiony w nim wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej w rozumieniu art. 2 lit. b) rozporządzenia Dublin III, nie wydało wyraźnej decyzji co do jego odpowiedzialności na podstawie tego rozporządzenia za rozpatrzenie omawianego wniosku, oraz gdy okazuje się, że owo państwo członkowskie nie zastosowało klauzuli dyskrecjonalnej przewidzianej w art. 17 ust. 1 tego samego rozporządzenia, do sądu krajowego, do którego wpłynęła skarga na decyzję oddalającą wspomniany wniosek, nie należy dokonanie z urzędu weryfikacji, czy wspomniane rozporządzenie ma zastosowanie do wnioskującego.

36.

W przeciwieństwie do rządu węgierskiego i Komisji nie uważam, aby trzecie pytanie prejudycjalne można było rozumieć w ten sposób, iż sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z pytaniem, czy należy do niego ocena z urzędu kwestii tego, czy odpowiedzialność organów, które przystąpiły do rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, została konkretnie ustalona na podstawie kryteriów i zasad przewidzianych w rozporządzeniu Dublin III.

37.

Jeśli jednak Trybunał miałby je w ten sposób zrozumieć, ograniczę się do wskazania, że prawodawca Unii zamierzał oddzielić postępowanie w sprawie ustalenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego w rozumieniu rozporządzenia Dublin III od postępowania w sprawie rozpatrzenia co do istoty wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. W ten sposób, po pierwsze, zgodnie z art. 2 lit. d) rozporządzenia Dublin III na użytek tego rozporządzenia „»rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej« oznacza wszelkie przypadki rozpatrzenia wniosku lub wydania decyzji lub orzeczenia w sprawie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przez właściwe organy zgodnie z dyrektywą [2013/32] i dyrektywą [2011/95], z wyjątkiem postępowań w sprawie ustalenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego zgodnie [ze wspomnianym] rozporządzeniem” ( 29 ), po drugie, zgodnie z motywem 53 dyrektywy 2013/32 nie dotyczy ona przeprowadzanych między państwami członkowskimi postępowań regulowanych rozporządzeniem Dublin III.

38.

Do sądu krajowego, do którego wpłynęła skarga na decyzję przyjętą w wyniku postępowania w sprawie rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, w kształcie określonym w art. 2 lit. d) rozporządzenia Dublin III, nie należy zatem badanie z urzędu, czy postępowanie w sprawie ustalenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego na mocy tego rozporządzenia zostało poprawnie przeprowadzone oraz czy państwo członkowskie, które rozpatrzyło wspomniany wniosek, jest rzeczywiście tym państwem, które w zastosowaniu zasad i kryteriów przewidzianych we wspomnianym rozporządzeniu powinno być uważane za odpowiedzialne.

39.

Poprzez pytania prejudycjalne czwarte i piąte sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z pytaniem, czy mamy do czynienia z powodem prześladowania opartym na religii, kiedy oświadczenia wnioskującego i przedstawione przez niego dokumenty nie odnoszą się do wszystkich elementów pojęcia „religii” zdefiniowanego w art. 10 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95, a w szczególności kiedy takie oświadczenia i takie dokumenty nie dotyczą charakterystycznych aspektów przynależności do religii, które mogą umożliwić domniemanym sprawcom prześladowania uznanie, że wnioskujący należy do tej religii. Poprzez siódme pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy w takiej sytuacji można wymagać od wnioskującego, aby wsparł brakujące elementy stanowiące pojęcie „religii” w rozumieniu art. 10 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95, jeśli bez tych informacji jego wniosek należałoby oddalić jako bezzasadny.

40.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95, „[d]okonując oceny powodów prześladowania, państwa członkowskie uwzględniają następujące elementy: […]; b) pojęcie religii obejmuje w szczególności posiadanie przekonań teistycznych, nieteistycznych i ateistycznych, prywatne lub publiczne uczestniczenie lub nieuczestniczenie w formalnych – indywidualnych lub wspólnotowych – praktykach religijnych, inne czynności religijne czy wyrażane poglądy lub formy indywidualnych lub wspólnotowych zachowań opartych na wierzeniach religijnych lub nakazanych takimi wierzeniami […]”.

41.

Ten przepis wyznacza szeroką definicję „religii”, włączając wszystkie jej składniki, zarówno publiczne, jak i prywatne, zbiorowe lub indywidualne ( 30 ). Pojęcie to, w znacznym stopniu inspirowane standardami wypracowanymi w kontekście prawa międzynarodowego praw człowieka ( 31 ) i przejęte przez UNHCR ( 32 ), nie jest ograniczone do tradycyjnych religii, do religii obejmujących elementy instytucjonalne lub do praktyk analogicznych do praktyk w religiach tradycyjnych, ale obejmuje wszelkie wierzenia lub przekonania religijne, nawet mniejszościowe ( 33 ), jak również odmowę przestrzegania określonej religii lub posiadania wierzeń religijnych. Obejmuje ono zarówno samą okoliczność posiadania przekonań religijnych, nawet w braku jakiegokolwiek wyrażania ich na zewnątrz, jak i publiczne wyrażanie swoich przekonań, uczestniczenie w praktykach religijnych lub też nauczanie religii. Religia została tam przedstawiona jako „wierzenie”, „tożsamość” lub „styl życia” ( 34 ). Te trzy elementy definicji wskazują na bardzo odmienne relacje osoby do religii. I tak, pierwszy z nich wymaga dobrowolnego przyjęcia pewnej liczy przykazań, podczas gdy religia jako tożsamość, będąca podstawą dużej liczby przypadków prześladowania na świecie, opiera się raczej na istnieniu więzi rodzinnych, kulturowych, etnicznych lub narodowych, które definiują przynależność bardziej niż przystąpienie osoby do pewnej wspólnoty. Wreszcie, jako styl życia religia może nie tylko odnosić się do sfery duchowej osoby, ale również wpływać na różne aspekty jej egzystencji, nakładając na nią bardzo zróżnicowane reguły zachowania (modlitwy, obrzędy, zasady ubierania się lub odżywiania się, nauczanie religijne, nawracanie innych itd.), które mogą wejść w bardziej lub mniej otwarty konflikt z prawem danego państwa ( 35 ).

42.

Z obszerności definicji pojęcia „religii”, zawartej w art. 10 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95 – która jest wyrazem starań prawodawcy Unii o uwzględnienie w miarę możliwości różnych aspektów tego pojęcia – wynika, że od osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej podnoszącej ryzyko prześladowania ze względów związanych z religią nie można wymagać, aby w celu poparcia swoich twierdzeń dotyczących swoich przekonań religijnych dostarczyła informacji dotyczących wszystkich elementów wspomnianego pojęcia. W szczególności, ponieważ pojęcie to obejmuje również samą w sobie okoliczność posiadania przekonań religijnych, nie można wymagać, aby taki wnioskujący wykazał podejmowanie w sferze publicznej działań związanych ze wspomnianymi przekonaniami lub nakazanych przez nie ani powstrzymywanie się od podejmowania działań niezgodnych z tymi przekonaniami, a tym bardziej aby wykazał za pomocą dowodów z dokumentów prawdziwość swoich twierdzeń w tym zakresie.

43.

Taki wniosek znajduje pośrednie potwierdzenie w zasadzie sformułowanej przez Trybunał w wyroku z dnia 5 września 2012 r., Y i Z (C‑71/11 i C‑99/11, EU:C:2012:518, pkt 65), zgodnie z którą prześladowanie ze względów religijnych należy określać nie w odniesieniu do naruszonego aspektu wolności wyznania, lecz w zależności od charakteru represji ( 36 ). Zatem to charakter działań i sankcji, które zostały lub mogą zostać podjęte wobec zainteresowanego, jest decydujący dla ustalenia, czy występuje prześladowanie ( 37 ). Takie środki i sankcje, na tyle poważne, aby można było ustalić istnienie prześladowania lub ryzyka prześladowania, mogą zostać podjęte lub może istnieć ryzyko ich podjęcia także w braku zewnętrznych przejawów ze strony zainteresowanego jego wierzeń religijnych, na przykład ze względu na przyjęcie przez niego innej religii, na jego odmowę przestrzegania religii oficjalnej w jego państwie pochodzenia lub na jego przynależność do pewnej wspólnoty religijnej ( 38 ).

44.

Co więcej, z art. 10 ust. 2 dyrektywy 2011/95 – zgodnie z którym podczas oceniania, czy obawa wnioskodawcy przed prześladowaniem jest uzasadniona, bez znaczenia jest, czy wnioskodawca rzeczywiście odznacza się cechą związaną z podnoszonym powodem prześladowania, jeżeli tylko taka cecha jest przypisywana wnioskodawcy przez podmiot dopuszczający się prześladowania – wynika, że w celu rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej uzasadnionego obawą prześladowania ze względów religijnych nie zawsze niezbędne jest dokonanie oceny wiarygodności wierzeń religijnych wnioskodawcy w ramach oceny faktów i okoliczności przewidzianych w art. 4 wspomnianej dyrektywy ( 39 ).

45.

Należy przypomnieć, że zgodnie z tym przepisem ocena wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej jest przeprowadzana indywidualnie dla każdego przypadku i obejmuje między innymi wszystkie istotne fakty odnoszące się do państwa pochodzenia zainteresowanego w momencie wydawania decyzji w sprawie wniosku, przedstawione przez niego informacje i dokumenty oraz jego indywidualny status i sytuację osobistą ( 40 ). Ocena ta przebiega w dwóch odrębnych etapach. Pierwszy dotyczy ustalenia okoliczności faktycznych mogących stanowić dowody na poparcie wniosku, podczas gdy drugi etap dotyczy oceny prawnej tych dowodów, polegającej na wydaniu decyzji, czy w obliczu okoliczności faktycznych konkretnego przypadku spełnione są merytoryczne warunki przewidziane w art. 9 i 10 lub 15 dyrektywy 2011/95 dla przyznania międzynarodowej ochrony. W ramach pierwszego etapu – w który wpisują się przedstawione przez sąd odsyłający pytania prejudycjalne czwarte, piąte i siódme – państwa członkowskie mogą uważać, że wnioskodawca powinien zwykle przedstawić wszystkie dowody niezbędne dla poparcia jego wniosku, niemniej jednak dane państwo członkowskie jest zobowiązane do współpracy z tym wnioskodawcą na etapie ustalania dowodów mających znaczenie dla tego wniosku zgodnie z art. 4 ust. 1 omawianej dyrektywy ( 41 ).

46.

Ponadto organy właściwe do rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej powinny w razie potrzeby wziąć również pod uwagę wyjaśnienia przedstawione w przedmiocie braku dowodów oraz ogólną wiarygodność wnioskodawcy. Co więcej, w ramach weryfikacji dokonywanej przez te organy zgodnie z art. 4 dyrektywy 2011/95, kiedy niektóre aspekty oświadczeń osoby ubiegającej się o udzielenie azylu nie są poparte dowodami z dokumentów lub innymi, aspekty te nie wymagają potwierdzenia, o ile spełnione są kumulatywne przesłanki określone w art. 4 ust. 5 lit. a)–e) tej samej dyrektywy ( 42 ).

47.

Jeśli chodzi o wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej oparte na obawie przed prześladowaniem ze względów religijnych, których rozpatrzenie często okazuje się szczególnie złożone, należy w szczególności uwzględnić, poza indywidualnym statusem i sytuacją osobistą wnioskodawcy, jego przekonania dotyczące religii i okoliczności ich nabycia, sposób rozumienia i przeżywania jego wiary (lub braku wiary), jego relację do aspektów doktrynalnych, rytualnych i nakazowych religii, do której deklaruje przynależność lub którą zamierza porzucić, okoliczność, że odgrywa on w konkretnym przypadku szczególną rolę w przekazywaniu wiary, na przykład poprzez nauczanie albo prozelityzm, a także powiązania między czynnikami religijnymi a czynnikami tożsamości, etnicznymi ( 43 ) lub dotyczącymi płci.

48.

Jakkolwiek elementy, które właśnie wymieniłem, dostarczają wskazówek co do tego, co religia oznacza dla osoby ubiegającej się o ochronę międzynarodową, oraz pozwalają na lepsze zrozumienie tego, w jaki sposób zostaje on dotknięty ograniczeniami w wykonywaniu swojej swobody religii w państwie swojego pochodzenia, to jednak należy podkreślić, że przy rozpatrywaniu wniosków opartych na obawie przed prześladowaniem ze względów religijnych podstawowe znaczenie ma kwestia tego, co obejmuje pojęcie „religii”dla (potencjalnych) sprawców prześladowania. Udzielenie odpowiedzi na takie pytanie pozwala na ustalenie podejścia, jakiego można się spodziewać od takich sprawców wobec wierzeń lub tożsamości religijnej wnioskodawcy, a także zachowań (lub bezczynności ( 44 )), które stanowią ich zewnętrzny wyraz ( 45 ).

49.

W przypadku B. Fathiego jego kurdyjskie pochodzenie, okoliczność, że przyjął on chrześcijaństwo, oraz sposób zmiany religii, jego udział w programie chrześcijańskiego kanału zakazanego w państwie jego pochodzenia, jego aresztowanie i przesłuchanie przez organy tego państwa, a także jego przyznanie się dotyczące przejścia na inną religię w czasie jego aresztowania są również elementami, które DAB był zobowiązany wziąć pod uwagę na tym pierwszym etapie swojej oceny, wraz z właściwymi okolicznościami dotyczącymi państwa pochodzenia wnioskodawcy zgodnie z art. 4 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2011/95.

50.

Na podstawie powyższych rozważań proponuję udzielenie na pytania prejudycjalne czwarte, piąte i siódme, badane łącznie, odpowiedzi, że art. 10 ust. 1 lit. b) oraz art. 10 ust. 2 dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, iż osoba ubiegająca się o ochronę międzynarodową, która powołuje na poparcie swojego wniosku ryzyko prześladowania ze względów związanych z religią, nie jest zobowiązana, w celu poparcia swoich twierdzeń dotyczących swoich wierzeń religijnych, do przedstawienia oświadczeń ani dokumentów dotyczących wszystkich elementów pojęcia „religii” zdefiniowanego w art. 10 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95. W szczególności taki wnioskodawca nie ma obowiązku koniecznego wykazania, pod groźbą oddalenia wniosku, podejmowania w sferze publicznej działań związanych ze wspomnianymi wierzeniami lub nakazanych przez nie lub powstrzymywania się od dokonywania aktów niezgodnych z tymi wierzeniami ani wykazania za pomocą dowodów z dokumentów prawdziwości swoich twierdzeń w tym względzie.

51.

W swoim szóstym pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający zapytuje w istocie, czy – a jeśli tak, to w jakich okolicznościach – ograniczenia wolności religii przewidziane w państwie pochodzenia wnioskodawcy, takie jak zakaz prozelityzmu lub zakaz podejmowania działań sprzecznych z oficjalną religią tego państwa, które są uzasadnione celem ochrony porządku publicznego w tym państwie, mogą stanowić akty prześladowania zgodnie z art. 9 ust. 1 i 2 dyrektywy 2011/95 w związku z art. 10 karty. Sąd odsyłający zastanawia się również nad kwestią tego, czy samo istnienie takich zakazów, nawet kiedy nie odnoszą się one do religii w szczególności, wystarczy do wystąpienia prześladowania, w przypadku gdy ich naruszenie jest karane śmiercią.

52.

W art. 9 dyrektywy 2011/95 zdefiniowano elementy pozwalające na uznanie, że występuje akt prześladowania w rozumieniu art. 1 lit. A konwencji genewskiej. Zgodnie z art. 9 ust. 1 lit. a) wspomnianej dyrektywy taki akt musi „być na tyle poważny pod względem swojej istoty lub powtarzalności, by stanowić poważne naruszenie podstawowych praw człowieka, w szczególności praw, od których przestrzegania nie można się uchylić na mocy art. 15 ust. 2 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności[ ( 46 )]”. Zgodnie z art. 9 ust. 2 lit. b) i c) tej dyrektywy akty prześladowania określone w ust. 1 mogą przybierać między innymi formę „środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych, które same w sobie są dyskryminujące lub które są stosowane w sposób dyskryminujący” i „ścigania lub kar, które są nieproporcjonalne lub dyskryminujące”.

53.

Prawo do wolności religii ustanowione w art. 10 ust. 1 karty ( 47 ) odpowiada prawu gwarantowanemu w art. 9 EKPC ( 48 ).

54.

Jak Trybunał orzekł w pkt 57 wyroku z dnia 5 września 2012 r., Y i Z (C‑71/11 i C‑99/11, EU:C:2012:518), wolność wyznania jest jednym z fundamentów społeczeństwa demokratycznego i należy do podstawowych praw człowieka. Naruszenie wolności wyznania może przybierać tak poważne formy, że będzie odpowiadać sytuacji określonej w art. 15 ust. 2 EKPC, do którego odwołuje się, tytułem przykładu, art. 9 ust. 1 dyrektywy w celu określenia aktów, które należy uznać za prześladowanie.

55.

Nie oznacza to jednak, jak Trybunał wyjaśnił w pkt 58 i 59 tego samego wyroku, że każde naruszenie wolności wyznania, chronionej na mocy art. 10 ust. 1 karty, stanowi akt prześladowania zobowiązujący właściwe organy do przyznania osobie narażonej na takie naruszenie statusu uchodźcy w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2011/95, ponieważ uznanie aktu za prześladowanie wymaga „poważnego naruszenia” wskazanej wolności zainteresowanego w sposób istotny. Ponadto „naruszenie wolności wyznania może stanowić prześladowanie w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy [2011/95], jeżeli z powodu korzystania z tej wolności ubiegający się o azyl jest w swoim państwie pochodzenia narażony na rzeczywiste niebezpieczeństwo [w szczególności] ścigania albo nieludzkiego i poniżającego traktowania lub karania ze strony podmiotów wskazanych w art. 6 [tej] dyrektywy” ( 49 ).

56.

Z zasad ustanowionych przez Trybunał i przytoczonych powyżej wynika, że istnienie prześladowania ze względów religijnych zależy, po pierwsze, od wagi naruszenia wolności religii osoby ubiegającej się o azyl – naruszenie musi stanowić pogwałcenie tej wolności – i po drugie, od wagi aktów, na jakie wnioskujący się naraża z powodu korzystania ze wspomnianej wolności w swoim państwie pochodzenia, przy czym te dwa elementy są od siebie niezależne ( 50 ).

57.

W tym kontekście okoliczność, że ograniczenia wolności religii nałożone w państwie pochodzenia wnioskodawcy oraz sankcje przewidziane za naruszenie zakazów związanych z takimi ograniczeniami są uzasadnione wymogiem utrzymania porządku, bezpieczeństwa, zdrowia lub moralności publicznej w tym państwie, nie pozwala na automatyczne wykluczenie istnienia prześladowania w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2011/95, które należy odróżnić od zgodnego z prawem dążenia do takiego celu ( 51 ).

58.

Sąd odsyłający podkreśla, że ograniczenia wolności religii, zmierzające do ochrony porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego lub do ochrony praw i wolności innych, są dopuszczalne w ustawodawstwach pewnych państw członkowskich zgodnie z art. 52 ust. 1 karty ( 52 ). Zastanawia się on nad tym, czy biorąc pod uwagę wyjaśnienia przedstawione przez Trybunał w pkt 66 wyroku z dnia 7 listopada 2013 r., X i in. (od C‑199/12 do C‑201/12, EU:C:2013:720), co do pojęcia „orientacji seksualnej” ( 53 ), działania uznawane za przestępstwa zgodnie z prawem krajowym państw członkowskich mogą być objęte pojęciem „religii” w rozumieniu prawa Unii oraz czy karanie takich działań w państwie pochodzenia wnioskodawcy może stanowić prześladowanie w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2011/95.

59.

Jakkolwiek należy uznać, przez analogię do tego, co Trybunał stwierdził w pkt 66 wyroku z dnia 7 listopada 2013 r., X i in. (od C‑199/12 do C‑201/12, EU:C:2013:720), że pojęcie „religii” w rozumieniu art. 10 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95 nie odnosi się co do zasady do aktów uznanych za przestępstwo zgodnie z ustawodawstwem krajowym państw członkowskich, to jednak okoliczność, że ustawodawstwo to może przewidywać ograniczenia w wykonywaniu wolności religii poprzez zakaz pewnych zachowań i karanie naruszenia tych zakazów sankcjami o charakterze karnym, na przykład karą pozbawienia wolności ( 54 ), nie pozwala na wyciągnięcie definitywnego wniosku co do wykładni i stosowania pojęcia „aktów prześladowania” w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2011/95, a w szczególności nie upoważnia w żaden sposób do automatycznego wykluczenia z zakresu tego pojęcia karania tych samych przestępstw w państwie pochodzenia wnioskodawcy. Z jednej strony bowiem zachowania, które mogą być zakazane, i wynikające z nich naruszenia wolności religii mogą różnić się radykalnie w zależności od przyjętej w każdym porządku prawnym definicji pojęć branych pod uwagę przy ustalaniu znamion przestępstwa ( 55 ), a także – jeśli chodzi o cele, do jakich zmierzają takie zakazy – pojęć takich jak „porządek publiczny”, „bezpieczeństwo publiczne” czy „moralność”. Z drugiej strony, co ważniejsze, nie można w żadnym razie pominąć powagi represji związanych z popełnieniem takich przestępstw, a także ewentualnie nieproporcjonalnego lub dyskryminującego charakteru kar przewidzianych i stosowanych w konkretnym przypadku.

60.

Jeśli chodzi o kwestię, czy sama okoliczność, że ustawodawca państwa pochodzenia osoby ubiegającej się o azyl uznaje za przestępstwo zachowania związane z wolnością religii – takie jak przyjęcie innej religii, publiczne manifestowanie swojej wiary, udział publiczny lub prywatny w ceremoniach religijnych, nauczanie religijne lub prozelityzm – i nakłada karę pozbawienia wolności lub karę śmierci za takie zachowania, jest sama w sobie wystarczająca do uznania istnienia prześladowania w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2011/95, uważam, że odpowiedź na takie pytanie zależy w istocie od tego, w jakim stopniu takie sankcje są rzeczywiście stosowane.

61.

I tak, w sprawach dotyczących karalności działań związanych z korzystaniem z wolności religii pierwszorzędne znaczenie ma to, aby organy zobowiązane do rozpatrzenia wniosku o azyl posiadały, poza oświadczeniami wnioskodawcy i ewentualnie przedstawionymi przez niego dokumentami, aktualne możliwie pełne informacje pochodzące z wiarygodnych źródeł co do sposobu, w jaki sankcje przewidziane za takie działania są konkretnie stosowane w państwie pochodzenia wnioskodawcy, w celu ustalenia ryzyka wymierzenia mu takich sankcji, jakie wnioskodawca ponosi, biorąc pod uwagę jego sytuację osobistą i wszystkie dotyczące go okoliczności ( 56 ).

62.

Pragnę zakończyć, przypominając, że ETPC wypowiedział się niedawno trzykrotnie w sprawach dotyczących oddalenia wniosków o azyl złożonych przez obywateli irańskich, którzy przyjęli chrześcijaństwo. W wyroku z dnia 23 marca 2016 r. w sprawie F.G. przeciwko Szwecji wielka izba ETPC uznała, że „naruszeniem art. 2 i 3 [EKPC] byłaby sytuacja, w której skarżący zostałby przekazany do Iranu bez dokonania przez organy szwedzkie oceny ex nunc konsekwencji jego konwersji” ( 57 ). W orzeczeniu z dnia 5 lipca 2016 r. w sprawie T.M. i Y.A. przeciwko Królestwu Niderlandów ( 58 ) ETPC uznał natomiast skargę skarżących za w oczywiście bezzasadną, uznając, że nie występują elementy pozwalające na podważenie oceny organów niderlandzkich, zgodnie z którą opis skarżących dotyczący ich rzekomej konwersji nie jest wiarygodny. Wreszcie, w wyroku z dnia 19 grudnia 2017 r. w sprawie A. przeciwko Szwajcarii ETPC również wykluczył naruszenie art. 2 i 3 EKPC, uznając za prawidłową ocenę organów szwajcarskich, zgodnie z którą konwertyci, którzy nie byli jeszcze znani organom irańskim, w tym z powodów innych niż ich konwersja, i którzy zamierzali praktykować swoją wiarę dyskretnie, nie narażali się na ryzyko traktowania sprzecznego z tymi postanowieniami EKPC ( 59 ). W tym celu ETPC odróżnił sprawę, która została mu przedłożona, od spraw, które leżały u podstaw wyroku Trybunału z dnia 5 września 2012 r., Y i Z (C‑71/11 i C‑99/11, EU:C:2012:518) ( 60 ).

63.

Co do sprawy, w której zapadł ostatni ww. wyrok ETPC, narzucają się dwie uwagi. W pierwszej kolejności skarżący w tej sprawie (tak jak skarżący w sprawie, w której zapadł wyrok ETPC z dnia 23 marca 2016 r. w sprawie F.G. przeciwko Szwecji, CE:ECHR:2016:0323JUD004361111) zmienił wiarę po opuszczeniu Iranu. Jego wniosek o azyl dotyczył więc potrzeby ochrony międzynarodowej, która powstała „po przybyciu do państwa członkowskiego”, zgodnie z art. 5 dyrektywy 2011/95. Jak ETPC podkreślił we wspomnianym wyroku, odsyłając do podstawowych zasad dotyczących wniosków o azyl opartych na religii, kiedy osoba ubiegająca się o azyl powołuje się na konwersję „po przybyciu do państwa członkowskiego”, często powstają szczególne wątpliwości co do wiarygodności i niezbędne jest rygorystyczne i dogłębne badanie okoliczności i konwersji ( 61 ). Ponadto, jak również wskazał ETPC, w sprawach tego rodzaju potencjalni sprawcy prześladowań zwykle przypisują mniejszą wagę konwersjom po przybyciu do państwa członkowskiego, biorąc pod uwagę ich często „oportunistyczny” charakter ( 62 ). W sprawie w postępowaniu głównym natomiast konwersja B. Fathiego nastąpiła, kiedy ten był jeszcze w Iranie, i zgodnie z jego informacjami organy irańskie o tym wiedziały ( 63 ). Te dwa elementy należy prawidłowo uwzględnić przy dokonywaniu oceny konsekwencji, z jakimi B. Fathi spotkałby się w przypadku powrotu do państwa swojego pochodzenia. W drugiej kolejności należy moim zdaniem zachować szczególną ostrożność, kiedy przy dokonywaniu oceny wagi ryzyka stania się rzeczywiście ofiarą aktów prześladowania właściwy organ uwzględnia możliwość, że wnioskodawca po powrocie do swojego państwa może zdecydować się na „dyskretne praktykowanie swojej wiary”. W tym względzie pragnę przypomnieć, że w pkt 79 wyroku z dnia 5 września 2012 r., Y i Z (C‑71/11 i C‑99/11, EU:C:2012:518), Trybunał wyjaśnił, iż okoliczność, że zainteresowany mógłby „uniknąć tego niebezpieczeństwa poprzez rezygnację z określonych czynności religijnych, jest co do zasady pozbawiona znaczenia”. Przekonania religijne, tożsamość lub sposób życia, które są również elementami pojęcia „religii” w rozumieniu art. 1 lit. A konwencji genewskiej i tym samym art. 10 dyrektywy 2011/95, należy uważać za tak podstawowe dla ludzkiej tożsamości, że nie można zmuszać nikogo do ich ukrywania, zmiany lub rezygnacji z nich dla uniknięcia prześladowania ( 64 ).

64.

Na podstawie wszystkich powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał udzielił na szóste pytanie prejudycjalne odpowiedzi, że istnienie prześladowania w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2011/95, opartego na względach religijnych, zależy z jednej strony od wagi naruszenia wolności religii osoby ubiegającej się o azyl, a z drugiej strony od wagi aktów, na które wnioskujący naraża się z powodu korzystania ze wspomnianej wolności w państwie swojego pochodzenia. Okoliczność, że ograniczenia wolności religii nałożone w państwie pochodzenia wnioskodawcy, a także sankcje przewidziane za naruszenie zakazów związanych z tymi ograniczeniami są uzasadnione wymogami porządku, bezpieczeństwa, zdrowia lub moralności publicznej w tym państwie, nie umożliwia automatycznego wykluczenia istnienia prześladowania w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2011/95. Okoliczność, że ustawodawstwo państwa pochodzenia wnioskującego o azyl penalizuje zachowania związane z korzystaniem z wolności religii, takie jak konwersja lub prozelityzm, nakładając za nie kary, które są nieproporcjonalne lub dyskryminujące, na przykład karę śmierci, wystarczy do przyjęcia istnienia prześladowania w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2011/95, jeśli okaże się, że takie kary są rzeczywiście stosowane i że wnioskodawca ponosi faktyczne ryzyko orzeczenia wobec niego takiej kary w przypadku powrotu do tego państwa.

65.

Na podstawie wszystkich powyższych rozważań proponuję udzielić na przedstawione przez Administrativen sad Sofia-Grad (sąd administracyjny w Sofii, Bułgaria) pytania prejudycjalne następującej odpowiedzi: