Sprawa T‑433/16

Pometon SpA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Wyrok Sądu (trzecia izba w składzie powiększonym) z dnia 28 marca 2019 r.

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek stalowych materiałów ściernych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG – Koordynacja cen w całym EOG – Postępowanie „hybrydowe” rozłożone w czasie – Domniemanie niewinności – Zasada bezstronności – Karta praw podstawowych – Dowód naruszenia – Jednolite i ciągłe naruszenie – Ograniczenie konkurencji ze względu na cel – Czas trwania naruszenia – Grzywna – Wyjątkowe dostosowanie kwoty podstawowej – Obowiązek uzasadnienia – Proporcjonalność – Równość traktowania – Nieograniczone prawo orzekania

Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Zasada dobrej administracji – Wymóg bezstronności – Zakres – Przestrzeganie domniemania niewinności

(art. 101 ust. 1 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41, 48)

(zob. pkt 54–56)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Postępowanie ugodowe – Postępowanie nieobejmujące wszystkich uczestników kartelu – Wycofanie się przedsiębiorstwa z postępowania ugodowego – Wydanie przez Komisję po przeprowadzeniu dwóch odrębnych postępowań dwóch decyzji skierowanych do różnych adresatów – Dopuszczalność – Przesłanki – Przestrzeganie obowiązku bezstronności i domniemania niewinności – Zakres

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Komisji nr 773/2004, art. 10a)

(zob. pkt 63–103)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Sposób przeprowadzenia dowodu – Posłużenie się zbiorem poszlak – Wymagana moc dowodowa poszczególnych poszlak – Dopuszczalność całościowej oceny zbioru poszlak

(art. 101 ust. 1 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

(zob. pkt 107–113, 120, 160)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym – Decyzja opierająca się na dowodach z dokumentów – Obowiązek przedstawienia dowodów przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia

(art. 101 TFUE)

(zob. pkt 114–117, 192–198)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Wykorzystanie jako środków dowodowych oświadczeń innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w naruszeniu – Dopuszczalność – Moc dowodowa dobrowolnych zeznań złożonych przez głównych uczestników kartelu w celu skorzystania z zastosowania komunikatu w sprawie współpracy

(art. 101 TFUE; komunikat Komisji 2006/C 298/17)

(zob. pkt 118, 119, 207–221)
Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalanie – Dostosowanie kwoty podstawowej – Okoliczności łagodzące – Zachowanie odmienne od uzgodnionego w ramach kartelu oznaczające przyjęcie konkurencyjnej postawy na rynku

(art. 101 ust. 1 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 29 tiret trzecie)

(zob. pkt 178–181)
Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całość naruszenia – Przesłanki – Mające znamiona naruszenia praktyki i działania wpisujące się w całościowy plan – Ocena – Kryteria – Znajomość lub możność przewidzenia całościowego planu kartelu i jego głównych elementów

(art. 101 ust. 1 TFUE)

(zob. pkt 243–267)
Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Rozróżnienie naruszeń ze względu na cel i naruszeń ze względu na skutek – Naruszenie ze względu na cel – Wystarczający stopień szkodliwości – Ocena

(art. 101 ust. 1 TFUE)

(zob. pkt 273–286)
Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Jednolite i ciągłe naruszenie – Brak dowodu w odniesieniu do określonych odcinków czasu w ramach rozpatrywanego całościowego okresu – Niewystarczająco długi okres, aby stanowić przerwanie naruszenia

(art. 101 ust. 1 TFUE)

(zob. pkt 294–313)
Postępowanie sądowe – Termin do przedstawienia dowodów – Artykuł 85 § 3 regulaminu postępowania przed Sądem – Przedstawienie dowodów przed zamknięciem etapu ustnego – Dopuszczalność – Przesłanki

(regulamin postępowania przed Sądem, art. 85 § 3)

(zob. pkt 326–328)
Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres – Możliwość odstąpienia przez Komisję od wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien – Tym bardziej restrykcyjne wymogi dotyczące uzasadnienia – Uzasadnienie niepozwalające ocenić zgodności zastosowanej metody obliczania z zasadami proporcjonalności i równego traktowania – Naruszenie

(art. 296 akapit drugi TFUE; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 37)

(zob. pkt 337–364)
Konkurencja – Grzywny – Kwota – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania sądu Unii – Obniżenie kwoty grzywny

(art. 101, 261 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)

(zob. pkt 365–396)

Streszczenie

W wyroku Pometon/Komisja (T‑433/16), wydanym w dniu 28 marca 2019 r., Sąd, stwierdziwszy częściową nieważność decyzji Komisji Europejskiej C(2016) 3121 final dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 101 TFUE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), zmienił kwotę grzywny nałożonej tą decyzją na spółkę Pometon SpA za udział w kartelu polegającym na porozumieniach lub uzgodnionych praktykach z innymi czterema przedsiębiorstwami, zasadniczo mającym na celu koordynację cen materiałów ściernych w całym EOG. Zaskarżona decyzja została wydana w wyniku postępowania „hybrydowego” rozłożonego w czasie, ponieważ w odniesieniu do czterech pozostałych przedsiębiorstw będących stronami kartelu zapadła decyzja w sprawie ugody C(2014) 2074 final, wydana na podstawie art. 7 i 23 rozporządzenia nr 1/2003 ( 1 ), podczas gdy przedsiębiorstwo Pometon postanowiło wycofać się z postępowania ugodowego.

W odniesieniu do zastrzeżenia wysuniętego przez przedsiębiorstwo Pometon, jakoby Komisja przesądziła już o jego winie, odwołując się wielokrotnie do jego zachowania w decyzji w sprawie ugody, Sąd przypomniał najpierw, że postępowanie administracyjne przed Komisją w sprawach dotyczących karteli jest regulowane art. 41 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz że zasadę domniemania niewinności ustanowioną w art. 48 ust. 1 karty praw podstawowych stosuje się, mutatis mutandis, również do postępowań administracyjnych dotyczących przestrzegania europejskich przepisów w dziedzinie konkurencji, zważywszy na charakter danych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji. Sąd zwrócił następnie uwagę, że przestrzeganie obowiązku bezstronności ustanowionego w art. 41 karty praw podstawowych wymaga, aby w ramach postępowania, które nabrało charakteru hybrydowego, Komisja sporządziła i uzasadniła decyzję w sprawie ugody, stosując wszelkie redakcyjne środki ostrożności niezbędne do zapewnienia, by decyzja ta, chociaż nie jest ona kierowana do przedsiębiorstwa, które wycofało się z postępowania ugodowego, nie naruszała żadnych gwarancji proceduralnych, z których przedsiębiorstwo to powinno móc skorzystać w ramach późniejszego postępowania kontradyktoryjnego. W związku z tym, odnosząc się do kryteriów interpretacyjnych wypracowanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 27 lutego 2014 r. w sprawie Karaman przeciwko Niemcom, Sąd zbadał, po pierwsze, czy w decyzji w sprawie ugody redakcyjne środki ostrożności towarzyszące wzmiankom o określonych zachowaniach przedsiębiorstwa Pometon pozwalały uniknąć wszelkich podejrzeń, że Komisja umyślnie przesądziła o winie i odpowiedzialności tego przedsiębiorstwa, a po drugie, czy odniesienia do owych zachowań były niezbędne do ustalenia odpowiedzialności adresatów decyzji w sprawie ugody. Czyniąc to, Sąd stwierdził, że sporne odniesienia dotyczące przedsiębiorstwa Pometon nie mogą zostać uznane za oznakę braku bezstronności Komisji w stosunku do tego przedsiębiorstwa ani za oznakę nieprzestrzegania w zaskarżonej decyzji domniemania niewinności.

Sąd, przypomniawszy zasady dotyczące ciężaru dowodu naruszenia art. 101 ust. 1 TFUE i przeprowadzenia tego dowodu, potwierdził następnie, że Komisja udowodniła w sposób wymagany prawem zarówno udział przedsiębiorstwa Pometon w jednolitym i ciągłym naruszeniu art. 101 ust. 1 TFUE, składającym się z różnych części zarzucanego kartelu, jak i czas trwania tego naruszenia. Całokształt dowodów zbadanych przez Komisję świadczył bowiem o tym, że przedsiębiorstwo Pometon miało pełną wiedzę nie tylko o zasadniczych cechach kartelu, w odniesieniu do którego nie kwestionowało uznania go za jednolite i ciągłe naruszenie, ale także o jego zasięgu geograficznym, oraz że zamierzało ono zatem uczestniczyć w tym naruszeniu. W braku jakiejkolwiek poszlaki świadczącej o zdystansowaniu się przedsiębiorstwa Pometon od kartelu Komisja ponadto udowodniła w sposób wymagany prawem, że przedsiębiorstwo to nie przerwało swego uczestnictwa w jednolitym i ciągłym naruszeniu, o którym mowa, nawet jeśli instytucja ta nie posiadała bezpośrednich dowodów na kontakty mające znamiona zmowy przez okres około szesnastu miesięcy.

Wreszcie Sąd rozpatrzył wniosek o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji lub o zmianę grzywny w wysokości 6197000 EUR nałożonej na przedsiębiorstwo Pometon. W tym względzie przedsiębiorstwo Pometon twierdziło, że stopień dostosowania kwoty podstawowej grzywny, który Komisja ustaliła zgodnie z pkt 37 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien ( 2 ), nie został uzasadniony w sposób wystarczający i że ów stopień dostosowania nie jest także zgodny z zasadami proporcjonalności i równego traktowania.

W odniesieniu do wniosku o stwierdzenie nieważności Sąd stwierdził, że uzasadnienie zaskarżonej decyzji nie zawiera żadnej wystarczająco precyzyjnej wskazówki co do zastosowanej metody obliczenia oraz elementów oceny uwzględnionych w celu zróżnicowania – w zależności od własnej odpowiedzialności każdego przedsiębiorstwa – stopy obniżki kwoty podstawowej przyznanej przedsiębiorstwu Pometon względem obniżek zastosowanych wobec innych stron kartelu, które zgodziły się zawrzeć ugodę. Komisja powołała się bowiem zasadniczo w sposób ogólny na istnienie różnic pomiędzy indywidualnym udziałem przedsiębiorstwa Pometon i udziałem innych uczestników kartelu, jak również na konieczność ustalenia grzywny, która jest proporcjonalna do naruszenia popełnionego przez to przedsiębiorstwo i która jest także wystarczająco odstraszająca. Wobec tego Sąd stwierdził, że zaskarżona decyzja jest dotknięta brakiem uzasadnienia w odniesieniu do stopy wyjątkowej obniżki przyznanej przedsiębiorstwu Pometon na podstawie pkt 37 wytycznych i stwierdził nieważność art. 2 tej decyzji, w którym była ustalona kwota grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo Pometon.

W odniesieniu do wniosku o zmianę kwoty grzywny Sąd zauważył, że w następstwie wyjaśnień przedstawionych przez Komisję w jej pismach był on w stanie zapoznać się z metodą obliczenia i kryteriami zastosowanymi przez Komisję zarówno w zaskarżonej decyzji, jak i w decyzji w sprawie ugody, i tym samym ocenić ich odpowiedniość w ramach wykonywania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania. Ponadto przypomniał, że sąd Unii może zmienić zaskarżoną decyzję, nawet bez stwierdzania jej nieważności, w celu uchylenia, obniżenia lub podwyższenia nałożonej grzywny, przy czym wykonanie tej kompetencji powoduje ostateczne przekazanie mu uprawnienia do wymierzenia sankcji. Do Sądu należało zatem ustalenie odpowiedniej wysokości grzywny, gdyż jego uprawnienie dyskrecjonalne było jedynie ograniczone kryteriami wagi i czasu trwania naruszenia wymienionymi w art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003, jak również pułapem wynoszącym 10% całkowitego obrotu uzyskanego przez dane przedsiębiorstwo w poprzedzającym roku obrotowym, z zastrzeżeniem poszanowania zasad proporcjonalności, indywidualizacji kar i równego traktowania oraz ciążącego na nim obowiązku uzasadnienia.

W odniesieniu do kryterium dotyczącego czasu trwania uczestnictwa przedsiębiorstwa Pometon w jednolitym i ciągłym naruszeniu Sąd przede wszystkim uznał, że warunek ten został już należycie uwzględniony podczas ustalania przez Komisję kwoty podstawowej grzywny, niekwestionowanej przez przedsiębiorstwo Pometon. Następnie w odniesieniu do zastosowania kryterium prawnego w postaci wagi naruszenia Sąd zauważył, że do niego należy ustalenie poziomu dostosowania kwoty podstawowej grzywny, tak aby była proporcjonalna w świetle kryteriów, jakie uzna za odpowiednie, do wagi naruszenia popełnionego przez przedsiębiorstwo Pometon, i aby była również w wystarczającym stopniu odstraszająca. W tym względzie Sąd, wykonując przysługujące mu nieograniczone prawo orzekania, uznał za właściwe uwzględnić, po pierwsze, indywidualną odpowiedzialność przedsiębiorstwa Pometon za udział w rozpatrywanym kartelu, po drugie, zdolność tego przedsiębiorstwa do wpływania poprzez swoje zachowanie noszące znamiona naruszenia na konkurencję na rynku materiałów ściernych, oraz po trzecie, jego rozmiar, w drodze porównania w przypadku każdego z tych różnych czynników indywidualnej odpowiedzialności i sytuacji przedsiębiorstwa Pometon z indywidualną odpowiedzialnością i sytuacją pozostałych członków kartelu. W okolicznościach tej sprawy wymienione czynniki skłoniły Sąd do przyznania przedsiębiorstwu Pometon wyjątkowej obniżki w wysokości 75% od kwoty podstawowej grzywny dostosowanej ze względu na okoliczności łagodzące, ustalonej w zaskarżonej decyzji, i tym samym do ustalenia kwoty grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo Pometon na 3873375 EUR.

( 1 ) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1).

( 2 ) Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia (WE) nr 1/2003 (Dz.U. 2006, C 210, s. 2).