Sprawa C‑585/16

Serin Alheto

przeciwko

Zamestnik-predsedatel na Darzhavna agentsia za bezhantsite

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Administratiwen syd Sofia-grad)

Odesłanie prejudycjalne – Wspólna polityka w dziedzinie azylu i ochrony uzupełniającej – Normy dotyczące kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2011/95/UE – Artykuł 12 – Wykluczenie z możliwości uzyskania statusu uchodźcy – Osoby zarejestrowane przez Agendę Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA) – Istnienie „kraju pierwszego azylu”, w przypadku uchodźcy z Palestyny, w strefie działania UNRWA – Wspólne procedury udzielania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32/UE – Artykuł 46 – Prawo do skutecznego środka prawnego – Pełne rozpatrzenie ex nunc – Zakres uprawnień sądu pierwszej instancji – Badanie przez sąd potrzeby zapewnienia ochrony międzynarodowej – Badanie podstaw niedopuszczalności

Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 25 lipca 2018 r.

  1. Akty instytucji – Dyrektywy – Wykonanie przez państwa członkowskie – Przepisy krajowe objęte zakresem stosowania dyrektywy – Przepisy krajowe poprzedzające dyrektywę mogące zapewnić zgodność z nią prawa krajowego – Włączenie

  2. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Procedura rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Wniosek złożony przez osobę zarejestrowaną przez UNRWA – Obowiązek zbadania istnienia ochrony lub rzeczywistej pomocy otrzymywanej przez tą osobę od UNRWA

    [dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 2011/95, art. 12 ust. 1 lit. a); 2013/32, art. 10 ust. 2]

  3. Akty instytucji – Dyrektywy – Skutek – Niewykonanie przez państwo członkowskie – Prawo jednostek do powoływania się na dyrektywę – Przesłanki

    (art. 288 akapit trzeci TFUE)

  4. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2004/83 – Dyrektywa 2011/95 – Warunki przyznania statusu uchodźcy – Osoba korzystająca z ochrony lub pomocy agencji Narodów Zjednoczonych innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców – Wykluczenie z możliwości uzyskania statusu uchodźcy – Ustanie tej pomocy – Bezpośrednia skuteczność – Transpozycja – Zastosowanie z urzędu

    [dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, art 12 ust. 1 lit. a); dyrektywa Rady 2004/83, art. 12 ust. 1 lit. a)]

  5. Prawo Unii Europejskiej – Wykładnia – Metody – Wykładnia literalna, systemowa i celowościowa

  6. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Skarga na decyzję dotyczącą wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Prawo do skutecznego środka prawnego – Obowiązek zbadania okoliczności faktycznych i prawnych – Zakres – Osoba korzystająca z ochrony lub pomocy agencji Narodów Zjednoczonych innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców

    [Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47; dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 2011/95, art. 12 ust. 1 lit. a); 2013/32 art. 46 ust. 3]

  7. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Skarga na decyzję dotyczącą wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Prawo do skutecznego środka prawnego – Obowiązek zbadania okoliczności faktycznych i prawnych – Zakres – Podstawy niedopuszczalności wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Włączenie – Przesłanki

    (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32, art. 33 ust. 2, art. 46, 3)

  8. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Procedura rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Pojęcie kraju pierwszego azylu – Wnioskodawca korzystający z wystarczającej ochrony w państwie, na innej niż uchodźca podstawie – Pojęcie – Osoba zarejestrowana przez UNRWA – Włączenie – Przesłanki

    [dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32, art. 35 akapit pierwszy lit. b)]

  9. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Skarga na decyzję dotyczącą wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Prawo do skutecznego środka prawnego – Stwierdzenie nieważności pierwotnej decyzji – Brak wspólnych norm proceduralnych dotyczących kompetencji do wydania nowej decyzji – Obowiązek wydania nowej decyzji w krótkim terminie

    (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32, art. 46 ust. 3)

  1.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (zob. pkt 77)

  2.  Artykuł 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony w związku z art. 10 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej należy interpretować w ten sposób, że rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego przez osobę zarejestrowaną przez Agendę Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA) wymaga zbadania kwestii, czy osoba ta rzeczywiście korzysta z ochrony lub pomocy ze strony tej Agendy, o ile wniosek ten nie został wcześniej odrzucony z powodu niedopuszczalności lub w oparciu o podstawę wykluczenia inną niż ustanowiona w art. 12 ust. 1 lit. a) zdanie pierwsze dyrektywy 2011/95.

    (zob. pkt 90; pkt 1 sentencji)

  3.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (zob. pkt 98)

  4.  Artykuł 12 ust. 1 lit. a) zdanie drugie dyrektywy Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako os[ób], które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony oraz zawartości przyznawanej ochrony i art. 12 ust. 1 lit. a) zdanie drugie dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że:

    –

    stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które nie przewiduje podstawy zaprzestania stosowania zawartej w tych przepisach podstawy wykluczenia ze statusu uchodźcy lub nieprawidłowo ją transponuje;

    –

    są one bezpośrednio skuteczne;

    –

    mogą one być stosowane, nawet jeżeli osoba ubiegająca się o udzielenie ochrony międzynarodowej wprost się do nich nie odwołała.

    (zob. pkt 101; pkt 2 sentencji)

  5.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (zob. pkt 108)

  6.  Artykuł 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 w związku z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego rozpoznający w pierwszej instancji skargę na decyzję w sprawie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej ma obowiązek uwzględnienia zarówno tych okoliczności faktycznych i prawnych – takich jak możliwość zastosowania w sytuacji wnioskodawcy art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95 – które organ, który wydał tę decyzję, miał obowiązek lub możliwość uwzględnić, jak i tych, które wystąpiły po wydaniu rzeczonej decyzji.

    I tak art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 przewiduje, że państwa członkowskie związane tą dyrektywą powinny – by zastosować się do jej art. 46 ust. 1 – zapewnić, by sąd, do którego zaskarżono decyzję w sprawie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przeprowadził „pełne rozpatrzenie ex nunc zarówno okoliczności faktycznych, jak i kwestii prawnych, w tym, w stosownych przypadkach, rozpatrzenie potrzeby zapewnienia ochrony międzynarodowej na mocy dyrektywy [2011/95]”. Wobec braku odesłania do prawa państw członkowskich oraz w świetle celu dyrektywy W tej kwestii należy wskazać, że wyrażenie „ex nunc” uwydatnia obowiązek sądu polegający na przeprowadzeniu oceny uwzględniającej w stosownym wypadku nowe okoliczności, które ujawniły się po wydaniu decyzji będącej przedmiotem skargi. Taka ocena pozwala bowiem na rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w sposób wyczerpujący, bez potrzeby przekazywania sprawy organowi rozstrzygającemu. Zawarty w art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 przymiotnik „pełne” potwierdza ze swej strony, że sąd ma obowiązek rozpatrzenia zarówno okoliczności, które organ rozstrzygający powinien był lub miał możliwość uwzględnić, jak i te, które wystąpiły po wydaniu decyzji przez ten organ. Jeżeli chodzi o wyrażenie „w stosownych przypadkach”, figurujące we fragmencie zdania „w tym, w stosownych przypadkach, rozpatrzenie potrzeby zapewnienia ochrony międzynarodowej na mocy dyrektywy [2011/95]”, to – jak wskazała na rozprawie Komisja – podkreśla ono fakt, że pełne rozpatrzenie ex nunc, do którego zobowiązany jest sąd, nie musi koniecznie obejmować rozpatrzenia co do istoty potrzeby zapewnienia ochrony międzynarodowej i że może ono dotyczyć dopuszczalności wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, jeżeli prawo krajowe na to pozwala, na podstawie art. 33 ust. 2 dyrektywy 2013/32.

    (zob. pkt 106, 111–113, 115, 118; pkt 3 sentencji)

  7.  Artykuł 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 w związku z art. 47 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że wymóg pełnego rozpatrzenia ex nunc zarówno okoliczności faktycznych, jak i kwestii prawnych, może również obejmować podstawy niedopuszczalności wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej wskazane w art. 33 ust. 2 tej dyrektywy, jeżeli pozwala na to prawo krajowe, oraz że – w wypadku gdy sąd rozpoznający skargę rozważa zbadanie podstawy niedopuszczalności, która nie została zbadana przez organ rozstrzygający – powinien on przesłuchać wnioskodawcę w celu umożliwienia mu przedstawienia, w języku, którym ten włada, jego stanowiska w kwestii możliwości zastosowania rzeczonej podstawy w jego osobistej sytuacji.

    (zob. pkt 130; pkt 4 sentencji)

  8.  Artykuł 35 akapit pierwszy lit. b) dyrektywy 2013/32 należy interpretować w ten sposób, że osoba zarejestrowana przez Agendę Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA) powinna być uważana – jeżeli korzysta ona z rzeczywistej ochrony lub pomocy ze strony tej Agendy w państwie trzecim, które nie odpowiada terytorium, na którym ma ona zwykłe miejsce zamieszkania, lecz wchodzącym w skład obszaru działania tej Agendy – za osobę korzystającą z wystarczającej ochrony w tym kraju trzecim w rozumieniu tego przepisu, jeżeli państwo to:

    –

    zobowiązuje się do readmisji zainteresowanego po opuszczeniu przez niego terytorium tego państwa w celu ubiegania się o ochronę międzynarodową w Unii Europejskiej oraz

    –

    uznaje rzeczoną ochronę lub pomoc ze strony UNRWA i przystępuje do zasady non-refoulement, umożliwiając w ten sposób zainteresowanemu bezpieczne przebywanie na swoim terytorium, w godnych warunkach życia i tak długo, jak długo wymagać tego będzie ryzyko grożące na terytorium zwykłego miejsca zamieszkania.

    (zob. pkt 143; pkt 5 sentencji)

  9.  Artykuł 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 w związku z art. 47 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że nie wprowadza on wspólnych norm proceduralnych odniesieniu do kompetencji do wydania nowej decyzji w sprawie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej po uchyleniu przez sąd rozpoznający skargę pierwotnej decyzji wydanej w sprawie tego wniosku. Jednak konieczność zapewnienia skuteczności (effet utile) art. 46 ust. 3 tej dyrektywy oraz skuteczności środka prawnego zgodnie z art. 47 karty wymaga, by w wypadku przekazania akt organowi quasi-sądowemu lub administracyjnemu, o którym mowa w art. 2 lit. f) rzeczonej dyrektywy, nowa decyzja została wydana w krótkim terminie i była zgodna z oceną zawartą w wyroku uchylającym.

    W tej kwestii należy wskazać, że art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 obejmuje wyłącznie „rozpatrzenie” skargi, a zatem nie dotyczy następstw ewentualnego uchylenia decyzji będącej jej przedmiotem. Stwierdziwszy to, należy wskazać, że art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 zostałby pozbawiony wszelkiej skuteczności (effet utile), gdyby przyjąć, że po wydaniu wyroku, w którym sąd pierwszej instancji dokonał pełnej oceny ex nunc potrzeby zapewnienia ochrony międzynarodowej wnioskodawcy na podstawie dyrektywy 2011/95, rzeczony organ mógłby wydać decyzję wbrew tej ocenie lub mógłby dopuścić do upływu znaczącego odstępu czasu mogącego zwiększyć ryzyko, że wystąpią okoliczności wymagające zaktualizowanej oceny.

    (zob. pkt 145, 147, 149; pkt 6 sentencji)