–

w imieniu Estado português przez M.E. Duarte Rodrigues,

–

w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa, M. Figueireda oraz S. Jaulino, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez P. Costę de Oliveirę oraz K.P. Wojcika, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni drugiej dyrektywy Rady 84/5/EWG z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów silnikowych (Dz.U. 1984, L 8, s. 17), zmienionej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/14/WE z dnia 11 maja 2005 r. (Dz.U. 2005, L 149, s. 14) (zwanej dalej „drugą dyrektywą”), oraz trzeciej dyrektywy Rady 90/232/EWG z dnia 14 maja 1990 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych (Dz.U. 1990, L 129, s. 33, zwanej dalej „trzecią dyrektywą”).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy Josém Joaquimem Netem de Sousą a Estado português (państwem portugalskim) w przedmiocie zarzucanego naruszenia prawa Unii, które należy przypisać Supremo Tribunal de Justiça (sądowi najwyższemu, Portugalia).

3

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.U. 2009, L 263, s. 11) uchyliła dyrektywę Rady 72/166/EWG z dnia 24 kwietnia 1972 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.U. 1972, L 103, s. 1, zwaną dalej „pierwszą dyrektywą”), a także dyrektywy drugą i trzecią. Niemniej jednak, z uwagi na datę wystąpienia okoliczności faktycznych sprawy w postępowaniu głównym, uchylone dyrektywy należy wziąć pod uwagę.

4

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pierwszej dyrektywy:

„[…] [K]ażde państwo członkowskie podejmie wszelkie stosowne środki, aby zapewnić, że odpowiedzialność cywilna odnosząca się do ruchu pojazdów normalnie przebywających na jego terytorium jest objęta ubezpieczeniem. Zakres pokrycia szkód oraz warunki ubezpieczenia zostaną ustalone w ramach tych środków”.

5

Artykuł 1 ust. 1 drugiej dyrektywy stanowił:

„Ubezpieczenie, o którym mowa w art. 3 ust. 1 [pierwszej dyrektywy], pokrywa obowiązkowo zarówno szkody majątkowe, jak i uszkodzenia ciała”.

6

Artykuł 3 wskazanej dyrektywy miał następujące brzmienie:

„Członkowie rodziny ubezpieczającego lub kierowcy, lub każdej innej osoby, która ponosi odpowiedzialność cywilną za szkodę objętą ubezpieczeniem, o którym mowa w art. 1 ust. 1, nie mogą być wyłączeni, ze względu na ten związek pokrewieństwa lub powinowactwa, z możliwości skorzystania z ubezpieczenia osobowego”.

7

Artykuł 1 trzeciej dyrektywy stanowił:

„[…] [U]bezpieczenie określone w art. 3 ust. 1 [pierwszej dyrektywy] obejmuje odpowiedzialność z tytułu uszkodzenia ciała wszystkich pasażerów, innych niż kierowca, wynikającą z ruchu pojazdu.

[…]”.

8

Na podstawie art. 7 ust. 1 Decreto‑Lei no 522/85 – Seguro Obrigatório de Responsabilidade Civil Automóvel (dekretu z mocą ustawy nr 522/85 o obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej związanej z ruchem pojazdów mechanicznych) z dnia 31 grudnia 1985 r., zmienionego Decreto‑Lei no 130/94 (dekretem z mocą ustawy nr 130/94) z dnia 19 maja 1994 r. (zwanego dalej „dekretem z mocą ustawy nr 522/85”), szkody wynikłe z obrażeń cielesnych poniesionych przez kierowcę ubezpieczonego pojazdu nie są objęte obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej związanej z ruchem pojazdów silnikowych (zwanym dalej „obowiązkowym ubezpieczeniem”).

9

Z art. 7 ust. 3 dekretu z mocą ustawy nr 522/85 wynika, że w przypadku gdy w wyniku wypadku śmierć poniesie między innymi małżonek kierowcy pojazdu uprawniony z tytułu polisy ubezpieczeniowej, wszelkie odszkodowanie za szkody niematerialne na rzecz ponoszącego winę sprawcy wypadku jest wyłączone.

10

Na podstawie art. 483 kodeksu cywilnego ten, kto w sposób zawiniony i bezprawny narusza prawo innej osoby, jest zobowiązany do zapłaty z tytułu wynikających z tego naruszenia szkód odszkodowania na rzecz poszkodowanego.

11

Artykuł 495 ust. 3 tego kodeksu przewiduje, że w przypadku śmierci lub uszkodzenia ciała, osoby, które mogłyby domagać się alimentów od osoby poszkodowanej lub którym osoba poszkodowana płaciła alimenty w wykonaniu zobowiązania naturalnego, mają prawo do odszkodowania.

12

W dniu 3 grudnia 2005 r. w Paredes (Portugalia) doszło do wypadku pomiędzy pojazdem kierowanym przez Joségo Joaquima Neta de Sousę, ubezpieczonym przez towarzystwo ubezpieczeniowe Zurich, a innym pojazdem. José Joaquim Neto de Sousa, który utracił kontrolę nad swoim pojazdem, został uznany za odpowiedzialnego za ten wypadek. W pojeździe tym znajdowała się jako pasażer Ana Cristina da Rocha Carvalho, małżonka J.J. Neta de Sousy, która zmarła w wyniku tego wypadku.

13

José Joaquim Neto de Sousa pozwał Zurich do Tribunal Judicial de Paredes (sądu rejonowego w Paredes, Portugalia), wnosząc o nakazanie wspomnianemu towarzystwu ubezpieczeń zapłaty na jego rzecz kwoty 335700 EUR, powiększonej o odsetki tytułem naprawienia szkody materialnej i uszkodzeń ciała wynikających z wypadku, który nastąpił w dniu 3 grudnia 2005 r. W tym celu podniósł on między innymi, że art. 7 ust. 3 dekretu z mocą ustawy nr 522/85 nie wykluczał odszkodowania na rzecz ponoszącego winę sprawcy wypadku.

14

Tribunal Judicial de Paredes (sąd rejonowy w Paredes) oddalił roszczenie żądanie J.J. Neta de Sousy w zakresie, w jakim obejmowało on naprawienie szkody materialnej, z tego powodu, że sąd ten nie był w stanie ustalić dochodów, wydatków i kosztów J.J. Neta de Sousy ani tego, w jakim zakresie zmarła uczestniczyła lub miała uczestniczyć w uzyskiwaniu dochodów przez małżonków. Wspomniany sąd oddalił również to roszczenie w zakresie dotyczącym naprawienia szkody niematerialnej na tej podstawie, że naprawienie tej szkody zostało wyłączone na podstawie art. 7 ust. 3 dekretu z mocą ustawy nr 522/85.

15

José Joaquim Neto de Sousa odwołał się od tego wyroku do Tribunal da Relação do Porto (sądu apelacyjnego w Porto, Portugalia) wyłącznie w kwestii naprawienia szkody materialnej. Sąd ten oddalił odwołanie, twierdząc zasadniczo, że J.J. Neto de Sousa nie miał prawa do jakiegokolwiek odszkodowania w zakresie, w jakim był on kierowcą odpowiedzialnym za spowodowanie wypadku, w którym jego małżonka, jako pasażer kierowanego przez niego pojazdu, straciła życie.

16

José Joaquim Neto de Sousa zwrócił się do Tribunal de Justiça (sądu najwyższego, Portugalia), powtarzając swą argumentację, zgodnie z którą dekret z mocą ustawy nr 522/85 nie wyłączał naprawienia szkody materialnej poniesionej przez ponoszącego winę kierowcę z powodu śmierci jego małżonki w wyniku wypadku, i podnosząc, że odmawiając temu kierowcy prawa do odszkodowania z tytułu szkody materialnej wynikającej ze śmierci jego małżonki, pasażera pojazdu uczestniczącego w wypadku, Tribunal da Relação do Porto (sąd apelacyjny w Porto) naruszył art. 7 ust. 3 tego dekretu z mocą ustawy. José Joaquim Neto de Sousa wniósł również do tego sądu o skierowanie do Trybunału na podstawie art. 267 TFUE pytania prejudycjalnego dotyczącego tego, czy przepisy dyrektyw drugiej i trzeciej sprzeciwiają się naprawieniu takiej szkody.

17

Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) oddalił środek odwoławczy. Stwierdził on zasadniczo, że prawo do odszkodowania J.J. Neta de Sousy było regulowane zarówno przez art. 495 ust. 3 kodeksu cywilnego, jak i przez art. 483 tego kodeksu, że owo prawo powstawało w „sferze prawnej” osoby, która dochodzi odszkodowania, a nie w „sferze prawnej” osoby zmarłej, oraz że poprzez swoje zawinione działanie J.J. Neto de Sousa naruszył jedno ze swoich własnych praw. Sąd ten stwierdził, że zgodnie z maksymą sibi imputet prawo przewidziane w art. 495 ust. 3 kodeksu cywilnego nie przysługiwało temu, kto jest jedynym odpowiedzialnym sprawcą wypadku, w wyniku którego jego małżonka, pasażer kierowanego przez niego pojazdu, zmarła, oraz że w konsekwencji nie należy wypłacić odszkodowania na rzecz J.J. Neta de Sousy.

18

Jeżeli chodzi o wniosek o skierowanie pytania prejudycjalnego, Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) zasadniczo stwierdził, że dyrektywy druga i trzecia określają system obowiązkowego ubezpieczenia, pozostawiając jednocześnie prawu krajowemu troskę o uregulowanie odpowiedzialności cywilnej, oraz że pomimo iż w odniesieniu do pasażerów system ten pokrywa się w określonym zakresie z prawem krajowym, to jednak przepisy dekretu z mocą ustawy nr 522/85 nie skutkują wyłączeniem stosowania krajowego systemu odpowiedzialności cywilnej przewidzianego przez art. 495 ust. 3 kodeksu cywilnego.

19

José Joaquim Neto de Sousa wystąpił do Tribunal da Comarca do Porto‑Este (Penafiel) [sądu rejonowego okręgu Porto Wschód (Penafiel), Portugalia] ze zwykłym powództwem deklaracyjnym przeciwko państwu portugalskiemu, zmierzającym do nakazania temu państwu zapłaty na jego rzecz kwoty 245700 EUR, powiększonej o odsetki z tytułu szkody poniesionej przez niego z powodu błędu przy orzekaniu popełnionego przez Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) przy oddalaniu jego odwołania.

20

Po tym, jak Tribunal da Comarca do Porto-Este, Penafiel [sąd rejonowy okręgu Porto Wschód (Penafiel)] oddalił jego powództwo, J.J. Neto de Sousa wniósł odwołanie do Tribunal da Relação do Porto (sądu apelacyjnego w Porto), podnosząc w szczególności, że Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) oparł się na błędnej interpretacji art. 3 drugiej dyrektywy, jak również art. 1 trzeciej dyrektywy, które gwarantowały pasażerom pojazdów samochodowych innym niż kierowca odszkodowanie za uszkodzenia ciała, jakie ponieśli w wyniku wypadku w ruchu drogowym, oraz naruszył zobowiązanie wynikające z art. 267 TFUE. José Joaquim Neto de Sousa wniósł również do Tribunal da Relação do Porto (sądu apelacyjnego w Porto) o skierowanie do Trybunału na podstawie art. 267 TFUE pytania, o którym mowa w pkt 16 niniejszego wyroku.

21

Sąd odsyłający zauważa, że Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) wypowiedział się nie co do tego, czy zmarła pasażerka miała prawo do odszkodowania, lecz co do tego, czy J.J. Neto de Sousa ma prawo do uzyskania odszkodowania z uwagi na to, że był on odpowiedzialny za spowodowanie wypadku. Sąd odsyłający uważa, że w celu ustalenia, czy Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) mógł odstąpić od kierowania pytania prejudycjalnego do Trybunału, należy wcześniej zbadać, czy przywołane przed nim przepisy prawa Unii były jasne i jednoznaczne.

22

W tych okolicznościach Tribunal da Relação do Porto (sąd apelacyjny w Porto) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy postanowienia [dyrektyw drugiej i trzeciej] sprzeciwiają się temu, aby prawo krajowe przewidywało odszkodowanie z tytułu szkód materialnych na rzecz ponoszącego winę kierowcy w przypadku śmierci jego małżonka, który towarzyszył mu w pojeździe jako pasażer, zgodnie z art. 7 ust. 3 [dekretu z mocą ustawy nr 522/85]?”.

23

Tytułem wstępu należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał musi w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania. Ponadto Trybunał może zostać zmuszony do uwzględnienia norm prawa Unii, na które sąd krajowy nie powołał się w swoim pytaniu (wyrok z dnia 1 lutego 2017 r., Município de Palmela, C‑144/16, EU:C:2017:76, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo).

24

W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że w wyroku, którym Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) naruszył przepisy dyrektyw drugiej i trzeciej, sąd ten uznał, że właściwe prawo portugalskie, a zwłaszcza art. 483 i art. 495 ust. 3 kodeksu cywilnego, nie pozwala na uzyskanie przez J.J. Neta de Sousę dochodzonego przezeń odszkodowania.

25

W tych okolicznościach przedstawione pytanie należy rozumieć jako zmierzające do ustalenia, czy uregulowanie Unii w dziedzinie obowiązkowego ubezpieczenia należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się ono uregulowaniu krajowemu, które wyłącza prawo kierowcy pojazdu odpowiedzialnego w sposób zawiniony za wypadek w ruchu drogowym, w wyniku którego zmarł jego małżonek, pasażer tego pojazdu, do odszkodowania z tytułu szkody materialnej, którą poniósł on w wyniku owej śmierci.

26

W tym zakresie należy przypomnieć, że z preambuły dyrektyw pierwszej i drugiej wynika, iż zmierzają one z jednej strony do zapewnienia zarówno swobodnego ruchu pojazdów znajdujących się zwykle na terytorium Unii, jak i przemieszczania się osób w tych pojazdach, a z drugiej strony do zagwarantowania ofiarom wypadków spowodowanych przez te pojazdy podobnego sposobu traktowania bez względu na miejsce w obrębie terytorium Unii, na którym nastąpił wypadek (wyroki: z dnia 9 czerwca 2011 r., Ambrósio Lavrador i Olival Ferreira Bonifácio, C‑409/09, EU:C:2011:371, pkt 23; z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 26).

27

Pierwsza dyrektywa, uzupełniona dyrektywami drugą i trzecią, zobowiązuje państwa członkowskie do zagwarantowania, aby odpowiedzialność cywilna wynikająca z ruchu pojazdów mechanicznych przebywających zwykle na ich terytorium była objęta ubezpieczeniem, i precyzuje w szczególności typy szkód i poszkodowanych osób trzecich, które ubezpieczenie to ma objąć (wyrok z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

28

Należy jednakże przypomnieć, że obowiązek objęcia ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej szkód poniesionych w związku z ruchem pojazdów mechanicznych przez osoby trzecie jest rzeczą odrębną od zakresu odszkodowania za te szkody z tytułu odpowiedzialności cywilnej ubezpieczonego. W rzeczywistości bowiem, podczas gdy pierwsza kwestia jest zdefiniowana i gwarantowana przez uregulowanie Unii, druga kwestia jest zasadniczo regulowana przez prawo krajowe (wyroki: z dnia 17 marca 2011 r., Carvalho Ferreira Santos, C‑484/09, EU:C:2011:158, pkt 31; z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 28).

29

W tej kwestii Trybunał orzekł już, że zarówno z celu, jak i z brzmienia dyrektyw pierwszej, drugiej i trzeciej wynika, że nie zmierzają one do harmonizacji systemów odpowiedzialności cywilnej państw członkowskich i że w obecnym stanie prawa Unii państwa te zachowują swobodę w określaniu systemu odpowiedzialności cywilnej mającego zastosowanie do szkód wynikających z ruchu pojazdów mechanicznych (wyrok z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).

30

Niezależnie od tego państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia, by odpowiedzialność cywilna za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów samochodowych mająca zastosowanie zgodnie z ich prawem krajowym była objęta ubezpieczeniem zgodnym z przepisami trzech wspomnianych dyrektyw (wyrok z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

31

Ponadto państwa członkowskie powinny wykonywać swoje kompetencje w tej dziedzinie, przestrzegając prawa Unii, a przepisy krajowe regulujące odszkodowania z tytułu wypadków wynikających z ruchu pojazdów nie mogą pozbawiać skuteczności (effet utile) dyrektyw pierwszej, drugiej i trzeciej (zob. podobnie wyrok z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 31).

32

Trybunał orzekł już, że dyrektywy te zostałyby pozbawione takiej skuteczności, gdyby w oparciu o przyczynienie się ofiary do powstania szkody uregulowanie krajowe, sformułowane w sposób ogólny i abstrakcyjny, bądź to odmawiało pasażerowi prawa do odszkodowania z obowiązkowego ubezpieczenia pojazdów mechanicznych, bądź też ograniczało takie prawo w sposób nieproporcjonalny (wyroki: z dnia 9 czerwca 2011 r., Ambrósio Lavrador i Olival Ferreira Bonifácio, C‑409/09, EU:C:2011:371, pkt 29; z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 32).

33

Niemniej jednak w sprawie w postępowaniu głównym należy zauważyć, że odszkodowanie na rzecz J.J. Neta de Sousy doznaje uszczerbku nie z powodu ograniczenia zakresu szkód pokrytych przez ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej wynikającej z ruchu pojazdów samochodowych przez przepisy w dziedzinie ubezpieczenia, lecz przez właściwy krajowy system odpowiedzialności cywilnej.

34

W rzeczywistości bowiem sporne w postępowaniu głównym uregulowanie krajowe, w świetle interpretacji nadanej mu przez Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy), skutkuje wyłączeniem kierowcy pojazdu samochodowego jako odpowiedzialnego za wypadek w ruchu drogowym z prawa do uzyskania odszkodowania za własną szkodę, którą poniósł on w wyniku tego wypadku.

35

Uregulowanie to nie jest zatem w stanie ograniczyć objęcia ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej szkód wyrządzonych osobom trzecim, która to odpowiedzialność jest ustalana po stronie ubezpieczonego (zob. podobnie wyrok z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 35).

36

W tych okolicznościach należy stwierdzić, iż sporne w postępowaniu krajowym przepisy nie naruszają przewidzianej przez prawo Unii gwarancji, że odpowiedzialność cywilna za szkody wynikające z ruchu pojazdów mechanicznych ustalona przez właściwe prawo krajowe będzie objęta ubezpieczeniem zgodnym z dyrektywami pierwszą, drugą i trzecią (zob. analogicznie wyrok z dnia 23 października 2012 r., Marques Almeida, C‑300/10, EU:C:2012:656, pkt 38).

37

Wniosku tego nie podważa fakt, że szkoda materialna poniesiona przez J.J. Neta de Sousę wynika ze śmierci jego żony, pasażerki kierowanego przez niego pojazdu, w chwili, w której spowodował on wypadek. W rzeczywistości bowiem informacje dostarczone przez sąd odsyłający wydają się wskazywać, że sprawa w postępowaniu głównym nie dotyczy prawa do odszkodowania za szkodę poniesioną przez ofiarę mającą status pasażera pojazdu biorącego udział w wypadku, lecz odszkodowania za szkodę poniesioną przez kierowcę odpowiedzialnego za powstanie tej szkody.

38

Z uwagi na powyższe rozważania na przedstawione pytanie trzeba odpowiedzieć, iż dyrektywy pierwszą, drugą i trzecią należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one przepisom krajowym wyłączającym prawo kierowcy pojazdu samochodowego odpowiedzialnego w sposób zawiniony za spowodowanie wypadku w ruchu drogowym, w wyniku którego zmarł jego małżonek, pasażer tego pojazdu, do uzyskania odszkodowania za szkodę materialną, którą wspomniany kierowca poniósł w wyniku owej śmierci.

39

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:

Dyrektywę Rady 72/166/EWG z dnia 24 kwietnia 1972 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności, drugą dyrektywę Rady 84/5/EWG z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów silnikowych, zmienioną dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/14/WE z dnia 11 maja 2005 r., oraz trzecią dyrektywę Rady 90/232/EWG z dnia 14 maja 1990 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one przepisom krajowym wyłączającym prawo kierowcy pojazdu samochodowego odpowiedzialnego w sposób zawiniony za spowodowanie wypadku w ruchu drogowym, w wyniku którego zmarł jego małżonek, pasażer tego pojazdu, do uzyskania odszkodowania za szkodę materialną, którą wspomniany kierowca poniósł w wyniku owej śmierci.