1.

Dopiero przy okazji kryzysu bankowego i finansowego, który rozwijał się na skalę światową od 2007 r., liczni deponenci dowiedzieli się, że ich depozyty w instytucjach kredytowych dopuszczonych w państwach członkowskich Unii są gwarantowane do kwoty 100000 EUR. Na poziomie europejskim już w 1994 r., na podstawie dyrektywy 94/19/WE w sprawie systemów gwarancji depozytów ( 2 ), został wprowadzony ów system gwarancji depozytów ( 3 ); ze względu na utworzenie rynku wewnętrznego dla usług bankowych w dniu 1 stycznia 1993 r. prawodawca europejski zbliżył warunki konkurencji i zadbał między innymi o to, „ aby został zapewniony minimalny zharmonizowany poziom gwarancji depozytów bez względu na to, gdzie znajdowałaby się lokalizacja depozytów wewnątrz Wspólnoty ” ( 4 ).

2.

Już w 1994 r. dyrektywa realizowała podwójny cel, mianowicie zarówno ochronę deponentów, jak i stabilizację systemu bankowego, przy czym cele te są ściśle powiązane. Wysokie ryzyko dla systemu bankowego rzeczywiście polega na tym, że deponenci – na podstawie plotek lub uzasadnionych informacji – wycofają swoje depozyty wszyscy w tym samym momencie. Bowiem „żaden bank […] nie posiada wystarczających środków płynnych, które umożliwiałyby natychmiastową wypłatę wszystkich depozytów bądź znacznej ich części” ( 5 ). Chodzi zatem o zapobieganie tzw. bank runs, czyli masowemu wycofywaniu depozytów w taki sposób, aby deponenci uznali, że dzięki gwarancji ich depozyty są bezpieczne.

3.

W niniejszej sprawie kwota gwarantowana przez dyrektywę 94/19 w związku z problemami z płynnością bułgarskiego banku została w pełnej wysokości wypłacona na rzecz powoda w postępowaniu głównym przez system gwarancji depozytów. Powód uważa jednak, że płatność nastąpiła z opóźnieniem. Nie mógł bowiem przez około sześć miesięcy rozporządzać swoimi depozytami. Przed sądem odsyłającym podnosi zatem zarzut naruszenia prawa Unii.

4.

Zdaniem powoda dyrektywa 94/19 została w Bułgarii nieprawidłowo transponowana i zastosowana: ustalenie niedostępności depozytu, które jest warunkiem interwencji systemu gwarancji depozytów, zostało uzależnione od cofnięcia licencji bankowej, mimo że dyrektywa dla takiego ustalenia przewiduje stały termin niezależny od tego zdarzenia.

5.

Choć dane prawo krajowe, które już nie uzależnia ustalenia niedostępności depozytów od cofnięcia licencji bankowej, jak również prawo Unii, nieprzewidujące już stałego terminu dla ustalenia niedostępności depozytów, zostały w międzyczasie zmienione, pytania prejudycjalne pozostają aktualne, bowiem skuteczne odszkodowanie na rzecz deponentów w odpowiednim terminie jest również dzisiaj wymagane przez prawo Unii i nie straciło nic na swoim znaczeniu.

6.

Ramy prawa Unii dla niniejszej sprawy określają zasada lojalnej współpracy wynikająca z art. 4 ust. 3 TUE oraz dyrektywa 94/19 ( 6 ).

7.

Na wstępie należy wskazać motywy pierwszy, czwarty, ósmy, dziewiąty i dwudziesty czwarty dyrektywy 94/19 ( 7 ):

[…]

[…]

[…]

8.

Dyrektywa 2009/14, zmieniająca dyrektywę 94/19, zawiera w szczególności następujące motywy:

[…]

[…]

9.

Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 94/19 definiuje pojęcie depozytu:

„»depozyt« oznacza należność wynikającą z wpłat pozostawionych na koncie lub z sytuacji przejściowych w ramach normalnych operacji bankowych, które instytucja kredytowa powinna spłacić zgodnie z obowiązującymi warunkami prawnymi i kontraktowymi, jak też wierzytelności, które instytucja kredytowa gwarantuje przez wystawienie dokumentu urzędowego […]”.

10.

Artykuł 1 pkt 3 definiuje, co należy rozumieć pod pojęciem „depozytu nierozporządzalnego [depozytu niedostępnego]” w rozumieniu dyrektywy 94/19:

„»depozyt nierozporządzalny [depozyt niedostępny]« oznacza depozyt, którego termin płatności zgodnie z obowiązującymi i kontraktowymi warunkami [przepisami i postanowieniami umownymi] upływa i jest do zapłacenia przez instytucję kredytową [i jest wymagalny względem instytucji kredytowej], jednakże nie został jeszcze zapłacony [wypłacony], przy czym występuje jeden z obydwu [dwóch] następujących przypadków:

11.

Artykuł 7 ust. 1 i art. 7 ust. 1a akapit pierwszy dyrektywy 94/19 reguluje zapewnienie kwoty gwarancji dla deponentów:

[…]”.

12.

Artykuł 10 dyrektywy 94/19 reguluje sposoby zapłaty odszkodowania z systemu gwarancji depozytów:

[…]”.

13.

Dla niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym istotne są, po pierwsze, przepisy bułgarskie, które wchodzą w rachubę jako podstawa roszczenia dla roszczenia odszkodowawczego, a po drugie, przepisy wydane w ramach transpozycji dyrektywy 94/19/WE, jak również dalsze przepisy dotyczące Balgarska Narodna Banka (narodowego banku Bułgarii, zwanego dalej „BNB”).

14.

Zakon za zadalzheniata i dogovorite (ustawa o stosunkach zobowiązaniowych i umowach, zwana dalej „ZZD”) reguluje w art. 45 ogólne roszczenie odszkodowawcze. Zgodnie z tym przepisem ten, kto ze swojej winy wyrządził szkodę innej osobie, jest zobowiązany do naprawienia tej szkody. Artykuł 49 ZZD reguluje odpowiedzialność zleceniodawcy za szkody wyrządzone przez zleceniobiorcę przy wykonywaniu zlecenia. Do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z ZZD zastosowanie znajduje Grazhdanski protsesualen kodeks (kodeks postępowania cywilnego). Przewiduje on między innymi uiszczenie opłaty ustalonej przez państwową skalę podatkową na 4% wartości przedmiotu sporu, jednak co najmniej 50 lewów (BGN), i określa właściwość sądu według miejsca zamieszkania pozwanego lub miejsca [dokonania] czynu niedozwolonego.

15.

Artykuł 1 Zakon za otgovornostta na darzhavata i obshtinite za vredi (ustawy o odpowiedzialności państwa i gmin za szkody, zwanej dalej „ZODOV”) reguluje w swoim ust. 1 przesłanki roszczenia z tytułu odpowiedzialności odszkodowawczej państwa. Zgodnie z tym przepisem państwo i gminy odpowiadają za szkody wyrządzone osobom fizycznym i prawnym na skutek niezgodnych z prawem aktów lub bezprawnego działania, lub zaniechania swoich organów lub funkcjonariuszy przy wykonywaniu czynności administracyjnych. Do dochodzenia owych roszczeń zgodnie z art. 1 ust. 2 i art. 8 ZODOV alternatywnie do ogólnego trybu według kodeksu postępowania cywilnego może zostać zastosowany Administrativnoprotsesualen kodeks (kodeks postępowania administracyjnego).

16.

Odnośnie do decyzji administracyjnych art. 204 ust. 1 kodeksu postępowania administracyjnego uzależnia możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od wcześniejszego uchylenia aktu zgodnie z właściwą procedurą. Jednakże sąd, przed którym dochodzone jest roszczenie odszkodowawcze, rozstrzyga sam o bezprawności, jeżeli decyzja administracyjna była nieważna lub została cofnięta (ust. 3) i zasadniczo gdy roszczenie odszkodowawcze opiera się na działaniu lub zaniechaniu organu administracji (ust. 4).

17.

Ponadto kodeks postępowania administracyjnego przewiduje uiszczenie opłaty określonej na podstawie skali podatkowej na kwotę 10 bądź 25 BGN, a ZODOV przewiduje możliwość określenia właściwości sądu według miejsca zamieszkania poszkodowanego.

18.

Zakon za Balgarskata Narodna Banka (ustawa o narodowym banku Bułgarii) reguluje w art. 16 w szczególności kompetencje BNB w zakresie wydawania licencji na prowadzenie działalności bankowej, cofnięcia tych licencji i środków nadzoru szczególnego. Zgodnie z art. 2 ust. 6 tej ustawy BNB wykonuje swoje kompetencje, mając na uwadze zachowanie stabilności systemu bankowego i ochronę interesów deponentów.

19.

Zakon za garantirane na vlogovete v bankite (ustawa o zabezpieczeniu depozytów bankowych) ( 8 ) transponuje dyrektywę 94/19 do prawa bułgarskiego. Artykuł 23 ust. 1 tej ustawy przewiduje, że Fond za garantirane na vlogovete v bankite (fundusz zabezpieczenia depozytów bankowych, zwany dalej „FGVB”) pokrywa zobowiązania danego banku do wysokości gwarantowanej, jeżeli BNB cofnie licencję na prowadzenie działalności bankowej. Ustęp 5 tego artykułu określa, że FGVB rozpoczyna wypłatę najpóźniej dwudziestego dnia roboczego po dniu cofnięcia licencji.

20.

Zakon za kreditnite institutsii (ustawa o instytucjach kredytowych, zwana dalej „ZKI”) ( 9 ) przewiduje w art. 36 ust. 2 pkt 1, że BNB obligatoryjnie cofa licencje na prowadzenie działalności bankowej z powodu niewypłacalności, jeżeli bank nie spłaca swoich należnych zobowiązań przez ponad siedem dni roboczych i jest to bezpośrednio związane z sytuacją finansową danego banku, zaś zdaniem BNB mało prawdopodobne jest, aby należne wierzytelności zostały zaspokojone w odpowiednim terminie. Zgodnie z pkt 2 tegoż ustępu licencję cofa się obligatoryjnie także wtedy, gdy kapitał własny banku wykazuje wartość ujemną. Artykuł 36 ust. 3 ZKI stanowi, że cofnięcie licencji bankowej następuje w terminie pięciu dni roboczych od ustalenia stanu niewypłacalności. Zgodnie z ust. 7 tegoż artykułu po odebraniu licencji następuje przymusowa likwidacja. Artykuł 79 ust. 8 ZKI przewiduje ograniczenie odpowiedzialności BNB do umyślnego działania. Artykuł 115 ZKI reguluje przesłanki dla postawienia banku pod szczególny nadzór przez BNB. Zgodnie z art. 115 ust. 3 szczególny nadzór nie może przekraczać okresu sześciu miesięcy. Artykuł 116 ust. 2 ZKI uprawnia BNB w takich przypadkach do obniżenia oprocentowania z tytułu odsetek od depozytów w danym banku do ich średniego poziomu rynkowego i zawieszenia zaspokojenia wszystkich zobowiązań banku lub ich części.

21.

W dniu 4 marca 2014 r. Nikolay Kantarev otworzył rachunek bankowy w Korporativna Targovska Banka (zwanym dalej „KTB”). Oprocentowanie wpłaconych depozytów miało następować według ustalonego oprocentowania raz do roku lub w razie wypowiedzenia, a kwoty w ramach depozytu miały być gwarantowane przez FVGB.

22.

W dniu 20 czerwca 2014 r. przedstawiciele KTB wystąpili do BNB z żądaniem umieszczenia KTB pod szczególnym nadzorem. Pismem z tego samego dnia KTB powiadomiło BNB, że zawiesiło wszystkie operacje bankowe. Decyzją BNB z tego samego dnia KTB zgodnie z art. 115 i 116 ZKI zostało umieszczone pod szczególnym nadzorem na okres trzech miesięcy ze względu na ryzyko niewypłacalności i zawieszono wykonanie wszystkich zobowiązań KTB. Decyzją z dnia 30 czerwca 2014 r. BNB obniżyło oprocentowanie z tytułu odsetek od depozytów w KTB do ich średniego poziomu rynkowego w systemie bankowym. W dniu 16 września 2014 r. owe środki zostały przedłużone do dnia 20 listopada 2014 r.

23.

W dniu 4 listopada 2014 r. BNB ustaliło, na podstawie zewnętrznego audytu sprawozdań finansowych i nadzorczych KTB, ujemną wartość kapitału własnego KTB w kwocie minus 3745313 BGN.

24.

Decyzją z dnia 6 listopada 2014 r. BNB cofnęło licencję KTB i zobowiązało ten bank do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego i powiadomienie FGVB. Tego samego dnia z urzędu został wypowiedziany rachunek depozytowy N. Kantareva.

25.

W dniu 4 grudnia 2014 r. jeden z banków zobowiązany przez FGVB wypłacił N. Kantarevowi 86973,81 BGN, z czego 84300 BGN to kwota główna, zaś 2673,81 BGN to odsetki. Oprocentowanie naliczano w okresie od 5 marca do 1 lipca 2014 r. zgodnie z warunkami umowy, a w okresie od 1 lipca do 6 listopada 2014 r. zgodnie z decyzją BNB z dnia 30 czerwca 2014 r.

26.

Orzeczeniem nr 664 z dnia 22 kwietnia 2015 r. wydanym przez Sofiyski gradski sad (sąd miejski w Sofii, Bułgaria) ogłoszono niewypłacalność KTB ze skutkiem od dnia 6 listopada 2014 r. W dniu 3 lipca 2015 r. Sofiyski apelativen sad (sąd apelacyjny w Sofii, Bułgaria) uchylił owo ustalenie i określił jako początkową datę niewypłacalności dzień 20 czerwca 2014 r. ze względu na to, że stan braku adekwatności kapitału własnego nastąpił już wtedy.

27.

W postępowaniu głównym N. Kantarev żąda od BNB zapłaty odszkodowania w wysokości 3710,91 BGN (około 2000 EUR) za opóźnienie w wypłacie swoich depozytów w okresie od 30 czerwca do 4 grudnia 2014 r. BNB naruszyło prawo Unii, bowiem nie zastosowało prawidłowo art. 1 ust. 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19, który został nieprawidłowo przetransponowany do prawa krajowego, ale wywołuje bezpośredni skutek.

28.

W tych okolicznościach Administrativen sad Varna (sąd administracyjny w Warnie, Bułgaria) zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi zgodnie z art. 267 TFUE:

29.

W postępowaniu przed Trybunałem uwagi na piśmie przedstawili N. Kantarev, BNB oraz Komisja Europejska.

30.

Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni pojęcia depozytu niedostępnego zdefiniowanego w art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19, jak również możliwości dochodzenia przez jednostkę roszczeń odszkodowawczych z tytułu nieprzestrzegania tego przepisu.

31.

W swoich pierwszych dwóch pytaniach prejudycjalnych sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy prawo Unii stoi na przeszkodzie okoliczności, że w Bułgarii są stosowane dwa różne tryby z różnymi przesłankami materialnymi, opłatami i właściwymi sądami dla dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od państwa z tytułu naruszenia prawa Unii.

32.

Pytania od trzeciego do szóstego dotyczą przesłanek istnienia depozytu niedostępnego. Należy wyjaśnić, czy niedostępność zachodzi dopiero wraz ze stwierdzeniem niewypłacalności i cofnięciem licencji instytucji kredytowej, czy jest konieczne wyraźne stwierdzenie niedostępności depozytów, czy deponent musi wezwać bank do wypłaty i czy właściwym organom przysługuje uznanie odnośnie do terminu stwierdzenia niedostępności.

33.

Pytania prejudycjalne siódme i ósme dotyczą tego, czy odpowiednie przepisy dyrektywy 94/19 mają skutek bezpośredni i jak dalece brak decyzji w sprawie niedostępności depozytów lub wydanie jej z uchybieniem terminu stanowi dostatecznie istotne naruszenie prawa Unii skutkujące odpowiedzialnością państwa.

34.

Zanim dokonam merytorycznej oceny pytań prejudycjalnych, wskazanych jest kilka słów dotyczących dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, bowiem BNB kwestionuje znaczenie zadanych pytań dla rozstrzygnięcia postępowania głównego.

35.

Najpierw BNB podnosi, że Trybunał w wyroku Paul i in. ( 10 ) orzekł już, że jednostce nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze z tytułu zaniedbań w nadzorze bankowym, jeżeli zapewnione jest odszkodowanie przewidziane w dyrektywie 94/19. Ponieważ przedmiotem niniejszego sporu prawnego jest roszczenie odszkodowawcze z tytułu niewystarczającego nadzoru bankowego ze strony BNB, zaś gwarantowana kwota depozytu została wypłacona na rzecz N. Kantareva, udzielenie odpowiedzi na pytania prejudycjalne nie jest już konieczne z uwagi na wyrok Paul i in.

36.

Z okoliczności, że Trybunał odpowiedział już na pytanie prejudycjalne, nie wynika jednak, że owo pytanie byłoby nieistotne i stało się dlatego niedopuszczalne. Artykuł 267 TFUE zezwala sądom krajowym, jeśli uznają to za stosowne, na ponowne zwrócenie się do Trybunału z pytaniami dotyczącymi wykładni ( 11 ). Znaczenie wyroku Paul i in. należy pod tym względem zbadać w ramach oceny co do istoty i nie może ono wpływać na dopuszczalność odesłania.

37.

Zdaniem BNB wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny także dlatego, że w postępowaniu głównym ma zostać rozstrzygnięte, czy N. Kantarev rzeczywiście poniósł szkodę. Takie ustalenie jest zadaniem sądu krajowego, a nie Trybunału, zaś pytania prejudycjalne w tym zakresie są bez znaczenia.

38.

Również ten zarzut nie jest przekonujący. Po pierwsze bowiem, wnioskowana wykładnia prawa Unii nie dotyczy konkretnej oceny szkody dokonywanej przez sąd krajowy jako sąd właściwy do rozstrzygania w przedmiocie stanu faktycznego. Po drugie, pytania dotyczące prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy ( 12 ). Ponadto sąd odsyłający obszernie wyjaśnił, dlaczego udzielenie odpowiedzi na jego pytania wydaje się konieczne w celu wydania orzeczenia w przedmiocie roszczeń odszkodowawczych N. Kantareva.

39.

BNB zarzuca wreszcie, że pytania prejudycjalne są również nieistotne dla rozstrzygnięcia postępowania głównego, bowiem to ustawodawca bułgarski, a nie BNB jest odpowiedzialny za transpozycję dyrektywy do prawa bułgarskiego.

40.

Również ten zarzut należy jednak oddalić. Pozew o odszkodowanie zawisły przed sądem odsyłającym jest bowiem skierowany przeciwko BNB, który jako organ krajowy zdaniem powoda nie zastosował prawidłowo dyrektywy.

41.

W tych okolicznościach nie wydaje się oczywiste, by wykładnia prawa Unii, o którą zwrócił się sąd odsyłający, nie miała żadnego związku z przedmiotem sporu rozpatrywanego w postępowaniu głównym. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest zatem dopuszczalny.

42.

Moim zdaniem warto najpierw odpowiedzieć na pytania dotyczące treści obowiązku ustalenia niedostępności depozytów nałożonego dyrektywą 94/19, a następnie przejść do ewentualnych konsekwencji uchybienia temu obowiązkowi.

43.

Pojęcie „depozytu niedostępnego”, na którym skupiają się pytania prejudycjalne od trzeciego do szóstego, ma centralne znaczenie dla dyrektywy 94/19. Zgodnie z art. 10 ust. 1 tejże dyrektywy państwa członkowskie gwarantują bowiem, że w przypadku gdy depozyty nie są dostępne, zamiast instytucji kredytowych pozostających w zwłoce systemy gwarancji depozytów utworzone przez państwa członkowskie dokonają wypłaty roszczeń deponentów w terminie dwudziestu dni roboczych ( 13 ). Zgodnie z art. 7 ust. 1a tejże dyrektywy poziom gwarancji w odniesieniu do sumy depozytów każdego deponenta wynosi 100.000 EUR.

44.

Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak bułgarskie, w czasie gdy zaistniały sporne fakty, zgodnie z którym „depozyt niedostępny” istnieje dopiero wówczas, gdy stwierdzona jest niewypłacalność instytucji kredytowej, zaś jej licencja została cofnięta.

45.

Trzecie pytanie prejudycjalne jest ściśle związane z szóstym pytaniem prejudycjalnym dotyczącym granic swobody właściwych organów odnośnie do terminu ustalenia niedostępności depozytów. Sąd odsyłający pragnie w szczególności ustalić, czy organ może odstąpić od terminu ustalenia zgodnie z art. 1 pkt 3 ppkt (i) zdanie drugie dyrektywy 94/19, aby daną instytucję finansową poddać szczególnemu nadzorowi. Na obydwa pytania należy udzielić wspólnej odpowiedzi.

46.

Zgodnie z brzmieniem art. 1 pkt 3 ppkt (i) zdanie pierwsze depozyt, którego termin wymagalności upływa, ale nie został jeszcze wypłacony, jest niedostępny w rozumieniu dyrektywy 94/19, gdy właściwy organ ustalił, że „jego zdaniem” instytucja kredytowa „w danej chwili nie jest w stanie spłacić depozytu i w chwili obecnej nie widzi żadnej perspektywy na jego spłatę w późniejszym terminie”. Użycie określeń „zdaniem”, „w danej chwili” i „w chwili obecnej” przemawia za tym, że po pierwsze, właściwemu organowi przysługuje pewna swoboda w zakresie oceny sytuacji, a po drugie, że spłata depozytu nie musi jeszcze być ostatecznie wykluczona, aby nastąpiło stwierdzenie niedostępności. Właściwy organ musi raczej podjąć decyzję o charakterze prognostycznym dotyczącą tego, czy na podstawie obecnych okoliczności istnieje perspektywa spłaty depozytów w przyszłości ( 14 ). Decyzja o charakterze prognostycznym jest zarazem przesłanką i wystarczającym warunkiem dla niedostępności depozytów w rozumieniu dyrektywy 94/19.

47.

Stwierdzenie niewypłacalności instytucji kredytowej lub cofnięcie licencji bankowej nie są natomiast okolicznościami, do których nawiązuje brzmienie art. 1 pkt 3 ppkt (i) zdanie pierwsze dyrektywy 94/19. Ponadto obydwa pojęcia dotyczą przypadków, które nie muszą być koniecznie zgodne z przesłankami tych przepisów. W okolicznościach niniejszej sprawy cofnięcie licencji bankowej nastąpiło w oparciu o bilans ujemny, a nie bezpośrednio w oparciu o ocenę, że „w chwili obecnej” po stronie KTB nie istniała „perspektywa spłaty w późniejszym terminie”.

48.

W każdym przypadku art. 1 pkt 3 ppkt (i) zdanie drugie dyrektywy 94/19 stawia właściwemu organowi wyraźne granice czasowe dla decyzji o charakterze prognostycznym. Ów przepis zobowiązuje dany organ do dokonania ustalenia niedostępności tak szybko, jak to możliwe, nie później jednak niż w terminie pięciu dni roboczych po tym, gdy po raz pierwszy stwierdził, że instytucja kredytowa nie spłaciła należnych i wymagalnych depozytów.

49.

Poprzez owo sformułowanie staje się jasne, że państwo członkowskie nie może osłabić obowiązku natychmiastowego ustalenia niedostępności przez właściwy organ lub przedłużyć przewidzianego w tym celu terminu poprzez uzależnienie owego ustalenia od wymogu ustalenia niewypłacalności instytucji kredytowej i cofnięcia jej licencji bankowej. Jeżeli na skutek tego upłynęłoby więcej czasu ( 15 ) niż organowi przysługuje zgodnie z art. 1 pkt 3 ppkt (i) zdanie drugie dyrektywy 94/19, wówczas byłoby to sprzeczne z jednoznacznym brzmieniem tego przepisu.

50.

Taką wykładnię potwierdzają cele realizowane przez dyrektywę 94/19.

51.

Dyrektywa 94/19 służy bowiem zarówno stabilności systemu bankowego, jak i ochronie oszczędzających ( 16 ). Obydwa cele są ściśle ze sobą związane: ochrona deponentów wzmacnia ich zaufanie do sektora bankowego, zaś stabilność systemu bankowego zależy z kolei od zaufania deponentów. Ochrona deponentów gwarantowana przez system gwarancji depozytów ma wzbudzić wystarczające zaufanie, aby zapobiec masowemu wycofywaniu depozytów. Nagła i masowa utrata płynności może bowiem mieć poważne skutki nie tylko dla instytucji kredytowej mającej trudności, ale także dla stabilnych instytucji ( 17 ).

52.

Aby zapobiec owemu skutkowi w postaci zainfekowania, deponenci powinni mieć pewność, że w przypadku przewidywanego trwałego zamknięcia ich instytucji kredytowych otrzymają w najkrótszym i przewidywalnym czasie zwrot swoich należnych depozytów w gwarantowanej wysokości, niezależnie od ustalenia niewypłacalności instytucji kredytowej i cofnięcia jej licencji. Zaufanie deponentów do owego szybkiego zwrotu nie może zostać zachwiane na skutek ewentualnych opóźnień z powodu działań nadzorczych. Zatem w szczególności środki, które przez dłuższy czas zawieszają zwrot należnych depozytów przez instytucje finansową, nie mogą opóźnić zwrotu depozytów przez system gwarancji depozytów. W takim przypadku są bowiem właśnie spełnione przesłanki dla ustalenia niedostępności depozytów.

53.

Ponadto z uzasadnienia projektu dyrektywy Komisji wynika, że definicja depozytów niedostępnych świadomie nie nawiązuje do ryzyka postępowań naprawczych i likwidacyjnych instytucji kredytowych ( 18 ). Również motyw 12 dyrektywy 2009/14 wskazuje możliwość dokonywania wypłat z systemu gwarancji depozytów równolegle do działań restrukturyzacyjnych.

54.

To, że szczególnie szybki zwrot był ważny dla prawodawcy europejskiego, staje się także jasne na skutek skrócenia terminów stwierdzenia niedostępności [art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19] i wypłaty kwoty gwarantowanej (art. 10 ust. 1 dyrektywy 94/19) na skutek zmiany dyrektywy 94/19 przez dyrektywę 2009/14 z dwudziestu jeden do pięciu dni bądź z trzech miesięcy do dwudziestu dni. Również w motywach ósmym i dziewiątym dyrektywy 94/19 podkreśla się, że systemy gwarancji depozytów muszą działać, skoro tylko depozyty będą niedostępne, zaś odszkodowanie z gwarantowanego depozytu powinno zostać zapewnione w jak najkrótszym terminie.

55.

Z tego wynika, że art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 należy interpretować w ten sposób, że ustalenie niedostępności depozytów musi nastąpić w terminie pięciu dni roboczych po tym, gdy właściwy organ po raz pierwszy stwierdził, że w danej chwili instytucja kredytowa nie wypłaciła należnych i wymagalnych depozytów i w chwili obecnej brak jest perspektywy na ich spłatę w późniejszym terminie, bez względu na decyzję o niewypłacalności instytucji kredytowej i cofnięcie jej licencji. Również szczególne działania nadzorcze nie mogą mieć skutku zawieszającego dla ustalenia niedostępności depozytów.

56.

Poprzez czwarte pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zwraca się w istocie do Trybunału o wyjaśnienie, czy art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 należy interpretować w ten sposób, że niedostępność depozytów musi zostać wyraźnie ustalona przez właściwy organ, lub czy owa niedostępność może także wynikać z innych okoliczności, jak na przykład z decyzji BNB o poddaniu KTB szczególnemu nadzorowi.

57.

Dyrektywa 94/19 nie przewiduje żadnej formy dla stwierdzenia niedostępności depozytów przez właściwy organ. Owo stwierdzenie ma jednakże istotne znaczenie dla systemów gwarancji depozytów wprowadzonych przez ową dyrektywę. Ustalenie niedostępności jest bowiem nie tylko warunkiem interwencji systemu gwarancji depozytów ( 19 ), lecz wyznacza także początek terminu dla [wypłaty] odszkodowania na rzecz deponentów.

58.

Faktycznie, zgodnie z art. 10 ust. 1 dyrektywy 94/19 systemy gwarancji depozytów są zobowiązane uregulować stosowne roszczenia deponentów w terminie dwudziestu dni roboczych, licząc od daty ustalenia niedostępności ich depozytów. Ów termin tylko „w okolicznościach zupełnie wyjątkowych” może zostać przedłużony na wniosek systemu gwarancji depozytów, przy czym takie przedłużenie nie może jednak przekroczyć dziesięciu dni roboczych.

59.

Z powodu wiążącego terminu, który system gwarancji depozytów musi zachować dla wypłaty odszkodowania na rzecz deponentów, początek biegu owego terminu musi być jednoznaczny i szybko rozpoznawalny. To oznacza, że stwierdzenie zgodnie z art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 musi wyraźnie powoływać się na ten przepis, zaś system gwarancji depozytów musi zostać niezwłocznie powiadomiony. Ustalenie, które system gwarancji depozytów musiałby w sposób dorozumiany wywnioskować z innych okoliczności, nie spełnia tych przesłanek.

60.

Z tego wynika, że art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 należy interpretować w ten sposób, że stwierdzenie niedostępności depozytów musi następować w taki sposób, aby system gwarancji depozytów bez żadnych wątpliwości wiedział, iż rozpoczął się bieg terminu z art. 10 ust. 1 dyrektywy 94/19.

61.

W pytaniu piątym sąd odwołujący zmierza do ustalenia, czy w okolicznościach takich jak te w postępowaniu głównym niedostępność depozytu zgodnie z art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 można ustalić dopiero wtedy, gdy deponent złożył w instytucji kredytowej ( 20 ) bezskuteczny wniosek o wypłatę.

62.

W niniejszej sprawie pogląd ten reprezentuje BNB, które podnosi, że odpowiedź na pytanie o to, kiedy depozyt jest należny i wymagalny, zależy zgodnie z brzmieniem dyrektywy od każdorazowo właściwych przepisów ustawowych i postanowień umownych, i tym samym od prawa krajowego. Zarówno prawo krajowe, jak i umowa zawarta między N. Kantarevem i KTB w niniejszej sprawie przewidują wystąpienie z odpowiednim wnioskiem przed wypłatą depozytów. Ponadto odpowiedź na piąte pytanie prejudycjalne nie podlega kompetencji Trybunału, bowiem należność i wymagalność depozytu zależą od prawa krajowego.

63.

W pierwszej kolejności zarzut ten należy oddalić. Bez względu na odesłanie do „obowiązujących i kontraktowych warunków [przepisów ustawowych i postanowień umownych]” dotyczących depozytów, art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 zawiera bowiem samodzielną i tym samym [przewidzianą w] prawie Unii definicję „depozytów niedostępnych”. Potwierdzają to również słowa wprowadzające art. 1: „[d]o celów niniejszej dyrektywy”. Zadaniem Trybunału jest ustalenie w ramach wykładni owej definicji prawa Unii zakresu zastosowania odesłania do „obowiązujących i kontraktowych warunków [przepisów ustawowych i postanowień umownych]” dla należności i wymagalności depozytów.

64.

Odnośnie do tego pogląd BNB nie przekonuje również merytorycznie, bowiem nie uwzględnia tego, że definicja depozytów niedostępnych zawarta w art. 1 pkt 3 dyrektywy 94/19 ma dwie funkcje: po pierwsze, służy właściwemu organowi bądź sądowi do tego, aby ustalić, czy zachodzi przypadek [niemożności spłaty depozytów] skutkujący podjęciem działań przez system gwarancji depozytów; po drugie, określa depozyty, które system gwarancji depozytów musi wypłacić deponentom w związku z zaistnieniem przypadku [niemożności spłaty depozytów].

65.

Obie te funkcje definicji niedostępności depozytów wynikają z art. 1 pkt 3, art. 7 ust. 1 i 1a oraz art. 10 ust. 1 dyrektywy 94/19 analizowanych łącznie: najpierw, zgodnie z art. 7 ust. 1 i 1a, w przypadku niedostępności państwa członkowskie gwarantują depozyty każdego z deponentów w wysokości określonej przez dyrektywę (pierwsza funkcja). Następnie, zgodnie z art. 10 ust. 1, w przypadku niedostępności systemy gwarancji depozytów podejmują działania, aby móc wypłacić roszczenia deponentów dotyczące depozytów niedostępnych w ramach terminu określonego przez dyrektywę (druga funkcja).

66.

Zarówno brzmienie art. 1 pkt 3 ppkt (i) i (ii) dyrektywy 94/19, jak i znaczenie oraz cel tego przepisu potwierdzają, że w ramach swojej pierwszej funkcji definicja depozytów niedostępnych służy najpierw ustaleniu przypadku [niemożności spłaty depozytów lub zawieszenia roszczeń deponentów] przez właściwy organ lub sąd: z tego wynika bowiem, że niedostępność zachodzi, gdy depozyty, których termin płatności upływa i są do zapłacenia [należne i wymagalne] z powodu sytuacji finansowej instytucji kredytowej, nie są spłacane. W tej chwili rzeczywiście zachodzi przypadek niewypłacalności, dla którego zostały stworzone systemy gwarancji depozytów, zaś depozyty są zagwarantowane do wysokości określonej kwoty.

67.

W ramach ustalenia niedostępności obowiązujące i kontraktowe warunki [przepisy ustawowe i postanowienia umowne] są zatem tylko istotne dla określenia niewypłacalności instytucji kredytowej. Rzeczywiście tylko okoliczność, że instytucja kredytowa nie spłaca depozytów, które są należne i wymagalne zgodnie z każdorazowymi obowiązującymi i kontraktowymi warunkami [przepisami ustawowymi i postanowieniami umownymi], może zatem stanowić wskazówkę, że nie jest już wypłacalna. Bowiem to, że depozyty, które zgodnie z właściwymi przepisami nie są należne i wymagalne, nie są spłacane, jest tak samo naturalne jak – na odwrót – okoliczność, że w przypadku normalnie funkcjonującego banku należne i wymagalne depozyty nie są spłacane z własnej inicjatywy.

68.

Jednak z chwilą stwierdzenia niedostępności wszystkie depozyty deponenta, które pozostają na jego kontach i są objęte definicją dyrektywy 94/19 ( 21 ), są jako należne do kwoty gwarantowanej przez ową dyrektywę wymagalne, jeszcze niezapłacone i tym samym niedostępne, tak że zgodnie z art. 1 pkt 3 w związku z art. 10 ust. 1 muszą zostać zapłacone przez system gwarancji depozytów.

69.

Jeżeli depozyty podlegające zapłacie przez system gwarancji depozytów składają się w ten sposób z kwoty, która w chwili ustalenia niedostępności znajduje się na koncie deponenta, pytanie, czy zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowymi lub postanowieniami umownymi dany depozyt jest „należny do zapłacenia przez instytucję kredytową, jednakże nie został jeszcze zapłacony”, nie odgrywa na tym etapie już żadnej roli. Stąd jest prawdopodobne, że w chwili niedostępności nie tylko depozyty a vista, takie jak w niniejszym przypadku, lecz także depozyty terminowe, które są zakładane na określony czas i dostępne tylko z okresem wypowiedzenia, są w rozumieniu dyrektywy 94/19 „należne i do zapłacenia przez instytucję kredytową” ( 22 ). Nie jest to jednak przedmiotem niniejszego pytania i tym samym nie musi zostać ostatecznie wyjaśnione.

70.

W każdym razie z powyższego wynika, że w chwili niedostępności depozytów nie można powoływać się wobec deponenta na taki obowiązek złożenia wniosku, jaki istnieje w zwykłym przypadku dla wypłaty jego depozytów. W sytuacji niewypłacalności dyrektywa raczej domniemywa, że deponent chce odzyskać swój depozyt, i tym samym depozyty pozostające jeszcze w banku należy traktować jako „jeszcze niezapłacone” w rozumieniu dyrektywy.

71.

Ponadto nie byłoby praktyczne – jak w okolicznościach sprawy w postępowaniu głównym, w których dany bank niewątpliwie był faktycznie zamknięty i zawiesił swoje stosunki handlowe – by wymagać od deponentów złożenia wniosku o wypłatę ich depozytów. Sporne jest również to, jak można by udowodnić złożenie takiego wniosku, który w przypadku należnych w każdym czasie depozytów a vista materializuje się często poprzez próbę pobrania pieniędzy w bankomacie lub dokonanie przelewu w Internecie. Stąd dla samego systemu gwarancji depozytów byłoby także bardzo problematyczne, gdyby musiał się on upewnić, że deponenci złożyli wniosek o wypłatę swoich depozytów ( 23 ). Pociągnęłoby to za sobą także dalsze praktyczne problemy: jeżeli deponent spróbowałby wypłacić tylko 500 EUR, czy mimo tego uzyskałby odszkodowanie w przewidzianej w dyrektywie wysokości kwoty 100000 EUR?

72.

Wreszcie, obowiązek złożenia wniosku nie daje się także pogodzić z tym, że [wyraźnie] wskazanym celem dyrektywy 94/19 jest właśnie zapobieganie masowemu wycofywaniu depozytów i tym samym szturmowi deponentów na mającą trudności lub także zdrową instytucję kredytową. Oczekiwanie od deponentów, że najpierw zwrócą się do swojego banku, aby uzyskać odszkodowanie z systemu gwarancji depozytów, byłoby sprzeczne z tym celem.

73.

Jedynym wnioskiem przewidzianym przez dyrektywę 94/19 jest wniosek o odszkodowanie, który należy złożyć w systemie gwarancji depozytów ( 24 ). W dyrektywie 2014/49 nawet ów obowiązek złożenia wniosku nie jest już przewidziany, bowiem obowiązek działania nie jest właściwy do wzbudzenia zaufania deponentów do natychmiastowej wypłaty ( 25 ).

74.

Z tego wynika, że art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 należy interpretować w ten sposób, że stwierdzenie niedostępności depozytu nie może zostać uzależnione od wystąpienia deponenta z żądaniem wypłaty do instytucji kredytowej.

75.

Artykuł 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 należy interpretować w ten sposób, że ustalenie niedostępności depozytów musi nastąpić w terminie pięciu dni roboczych, po tym, gdy właściwy organ po raz pierwszy stwierdził, że w danej chwili instytucja kredytowa nie jest w stanie spłacić należnych i wymagalnych depozytów, bez względu na decyzję o niewypłacalności instytucji kredytowej i cofnięcie jej licencji. Również szczególne działania nadzorcze nie mogą mieć skutku zawieszającego dla ustalenia niedostępności depozytów. Owo stwierdzenie niedostępności depozytów musi następować w taki sposób, aby system gwarancji depozytów bez żadnych wątpliwości wiedział, że rozpoczął się bieg terminu [wypłaty] odszkodowania dla deponentów przewidzianego w art. 10 ust. 1 dyrektywy 94/19. Wreszcie, ustalenie niedostępności nie może zostać uzależnione od obowiązku wystąpienia deponenta z żądaniem wypłaty do instytucji kredytowej.

76.

Poprzez swoje dwa ostatnie pytania prejudycjalne sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 należy interpretować w ten sposób, że niedochowanie przewidzianego tam terminu do stwierdzenia niedostępności depozytów skutkuje odpowiedzialnością państwa członkowskiego z tytułu naruszenia prawa Unii. W szczególności sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy stanowi to „dostatecznie istotne naruszenie” i czy odpowiedzialność państwa z tego tytułu może zostać ograniczona do szkody wyrządzonej umyślnie.

77.

BNB zarzuca, że wyrok Paul i in. ( 26 ) wykluczył sytuację, w której jednostka może dochodzić od danego państwa członkowskiego na podstawie dyrektywy 94/19 roszczeń wykraczających poza przewidziane odszkodowanie ( 27 ).

78.

Zarzut ten jest nieprzekonujący z następujących powodów. W sprawie Paul i in. dane państwo członkowskie dokonało transpozycji dyrektywy 94/19 z opóźnieniem. Deponenci poszkodowani na skutek upadłości banku nie otrzymali odszkodowania z systemu gwarancji depozytów. Stąd sąd krajowy zobowiązał państwo członkowskie z tytułu istotnego naruszenia prawa wspólnotowego do wypłaty odszkodowania na rzecz deponentów w wysokości kwoty gwarantowanej w art. 7 ust. 1 dyrektywy 94/19.

79.

Strata finansowa deponentów przekraczała jednak kwotę gwarantowaną przez dyrektywę. Do Trybunału zwrócono się zatem z pytaniem, czy dyrektywa 94/19 przyznaje deponentowi oprócz roszczenia o wypłatę kwoty gwarantowanej zgodnie z art. 7 ust. 1 także dalej idące prawo do tego, aby właściwy organ skorzystał ze środków określonych w art. 3 ust. 2–5 (na przykład odwołania zezwolenia). W tym kontekście pojawia się pytanie, czy szkody, które nie powstałyby na skutek podjęcia takich działań nadzorczych, powinny zostać naprawione również ponad kwotę gwarantowaną.

80.

I tak, w sprawie Paul i in. poszkodowani deponenci uważali organ nadzoru bankowego za współodpowiedzialny za to, że w ogóle doszło do utraty ich depozytów. Trybunał odmówił jednak deponentom roszczenia o to, aby właściwe organy w ich interesie korzystały ze środków nadzorczych, jak również roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewystarczającego nadzoru.

81.

W sprawie Paul i in. przed Trybunałem nie chodziło właśnie to, „czy nieprawidłowa transpozycja albo nieprawidłowe zastosowanie art. 7 dyrektywy 94/19” ( 28 ), a zatem nieprawidłowe funkcjonowanie mechanizmu odszkodowawczego, może spowodować powstanie roszczeń z tytułu odpowiedzialności państwa. Chodziło raczej o roszczenia z tytułu odpowiedzialności państwa wynikające z niepodjęcia określonych środków nadzorczych przewidzianych w art. 3 dyrektywy 94/19.

82.

Przedmiotem niniejszej sprawy jest natomiast kwestia, czy nieprawidłowa transpozycja i zastosowanie mechanizmu odszkodowawczego może spowodować powstanie roszczeń z tytułu odpowiedzialności państwa. Nikolay Kantarev przypisuje organom nadzorczym odpowiedzialność nie za utratę swoich depozytów, lecz za nieprzestrzeganie sposobów [wypłaty] odszkodowania przewidzianych w dyrektywie 94/19.

83.

Motyw 24 dyrektywy 94/19 wyłącza odpowiedzialność państw członkowskich tylko wtedy, gdy troszczyły się one o systemy, które zapewniają zapłatę odszkodowań oraz ochronę deponentów stosownie do postanowień dyrektywy. Nikolay Kantarev uważa jednak, że kwota gwarantowana nie została mu wypłacona stosownie do art. 1 pkt 3 dyrektywy, lecz [została wypłacona] z opóźnieniem.

84.

Jak już wskazano, celem dyrektywy 94/19 jest jednak właśnie szybkie odszkodowanie. Zatem ani wyrok Paul i in., ani motyw 24 dyrektywy zasadniczo nie wyłączają odpowiedzialności państwa z tytułu nieprawidłowej transpozycji lub nieprawidłowego zastosowania art. 1 pkt 3 ppkt (i), który określa przesłanki odszkodowania zgodnie z art. 10 ust. 1 dyrektywy 94/19.

85.

Roszczenie istnieje jednak tylko wówczas, gdy są spełnione przesłanki odpowiedzialności państwa.

86.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału jednostce przysługuje prawo do naprawienia szkody wyrządzonej poprzez naruszenie prawa Unii, które można przypisać państwu, o ile spełnione są łącznie trzy przesłanki: naruszona norma prawna Unii jest dla poszkodowanych źródłem uprawnień, naruszenie jest wystarczająco istotne oraz istnieje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a poniesioną przez poszkodowanego szkodą ( 29 ). Zasadniczo zadaniem sądów krajowych jest ustalenie, czy spełnione są wskazane przesłanki i państwo ponosi odpowiedzialność za naprawienie szkody ( 30 ). Tym samym w niniejszej sprawie strony spierają się w postępowaniu głównym o to, czy łącznie spełnione są trzy przesłanki odpowiedzialności państwa z tytułu naruszenia prawa Unii.

87.

Najpierw należy stwierdzić, że owe trzy przesłanki wystarczają do nabycia roszczenia odszkodowawczego przez jednostkę ( 31 ). Zatem prawo Unii nie wyklucza, aby odpowiedzialność państwa z tytułu naruszenia prawa Unii mogła powstać na mniej surowych warunkach na gruncie prawa krajowego. To jednak sprzeciwia się temu, by prawo krajowe nakładało dodatkowe przesłanki tej odpowiedzialności ( 32 ). Trybunał orzekł, że naprawienie szkody w krajowym porządku prawnym nie może być uzależnione od winy (umyślnej albo niedbalstwa) organu państwa wykraczającej poza pojęcie dostatecznie istotnego naruszenia prawa Unii, chociaż obejmuje ono pewne elementy obiektywne i subiektywne, które w krajowym systemie prawnym mogą wiązać się z pojęciem winy ( 33 ).

88.

Na wstępie należy zauważyć, że – jak słusznie podkreśla Komisja – bezpośrednia skuteczność przepisu nie jest przesłanką odpowiedzialności państwa ( 34 ).

89.

Dla stwierdzenia odpowiedzialności państwa należy raczej zbadać, czy przepis, którego naruszenie jest podnoszone, przyznaje uprawnienia jednostce.

90.

W niniejszej sprawie art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 nie przyznaje jednostce prawa do tego, aby właściwy organ automatycznie stwierdził niedostępność jej depozytów, gdy owa niedostępność rzeczywiście rozciąga się przez określony czas ( 35 ). Jak wskazano powyżej, właściwy organ dysponuje raczej pewną swobodą uznania odnośnie do owego ustalenia, bowiem jest to przede wszystkim decyzja o charakterze prognostycznym ( 36 ).

91.

Artykuł 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 przewiduje jednakże, że gdy właściwy organ jest zdania, że instytucja kredytowa z powodu swojej sytuacji finansowej w danej chwili nie jest w stanie spłacić depozytów i w chwili obecnej nie widzi żadnej perspektywy na ich spłatę w późniejszym terminie, ów organ musi dokonać odpowiedniego ustalenia w terminie pięciu dni po tym, gdy po raz pierwszy dowiedział się, że instytucja kredytowa nie wypłaciła depozytów.

92.

To oznacza, że ów przepis wprawdzie nie przyznaje jednostce prawa do stwierdzenia niedostępności jej depozytu, lecz przyznaje jej prawo do tego, aby organ, jeżeli ustali niedostępność, dokonał tego w terminie pięciu dni.

93.

Przepis ten jest jasny i precyzyjny, jeśli chodzi o termin ( 37 ).

94.

Na podstawie środków nadzorczych podjętych w niniejszej sprawie przez BNB można wyjść z założenia, że ów organ był zdania, iż instytucja kredytowa z powodu swojej sytuacji finansowej w danej chwili nie była w stanie spłacić przedmiotowych depozytów. Tego samego dnia, w którym organ dowiedział się od KTB, że bank wstrzymał wypłaty, BNB umieściło KTB pod szczególnym nadzorem ze względu na ryzyko niewypłacalności. Brak w tamtej chwili perspektywy na ich spłatę w późniejszym terminie został stwierdzony przez samo BNB w drodze decyzji o zawieszeniu wykonania wszystkich zobowiązań KTB.

95.

Chociaż BNB było zdania, że KTB grozi niewypłacalność, i BNB własną decyzję uniemożliwiło wypłatę rzeczonego depozytu przez dłuższy czas, nie dokonało ono ustalenia zgodnie z art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 w terminie pięciu dni, które skutkowałoby odszkodowaniem danych deponentów zgodnie z art. 7 ust. 1 i art. 10 ust. 1. Stanowi to dostatecznie istotne naruszenie art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19.

96.

Obowiązkiem sądu odsyłającego jest zbadanie, czy między owym naruszeniem a zarzucaną szkodą istnieje bezpośredni związek przyczynowy.

97.

Z tego wynika, że w okolicznościach takich jak w niniejszej sprawie nieprawidłowe zastosowanie art. 1 pkt 3 ppkt (i) dyrektywy 94/19 stanowi dostatecznie istotne naruszenie prawa Unii, które może skutkować odpowiedzialnością danego państwa członkowskiego. Okoliczności wskazane dodatkowo przez sąd odsyłający w jego ósmym pytaniu niczego tu nie zmieniają.

98.

Poprzez swoje pierwsze dwa pytania prejudycjalne sąd odsyłający dąży wreszcie do ustalenia, czy prawo Unii stoi na przeszkodzie okoliczności, że w Bułgarii mogą być stosowane dwa różne tryby z różnymi przesłankami dla dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od państwa z tytułu naruszenia prawa Unii.

99.

W Bułgarii z jednej strony przy stosowaniu ustawy o stosunkach zobowiązaniowych i umowach, która reguluje ogólne roszczenie odszkodowawcze, w rachubę wchodzi kodeks postępowania cywilnego. Z drugiej strony przy stosowaniu ustawy o odpowiedzialności państwa, która reguluje odpowiedzialność państwa i gmin za szkody wyrządzone na skutek niezgodnych z prawem aktów lub bezprawnego działania, lub zaniechania ich organów lub funkcjonariuszy przy wykonywaniu ich zadań, właściwy może być kodeks postępowania administracyjnego ( 38 ).

100.

Zgodnie z wyjaśnieniami sądu odsyłającego obydwa tryby różnią się w następujący sposób: tryb sądowoadministracyjny ma tę zaletę, że odpowiedzialność nie jest zależna od zawinienia, opłaty za postępowania są niższe i jako sąd właściwy w rachubę wchodzi także sąd miejsca zamieszkania poszkodowanego. Ów tryb znajduje jednak zastosowanie tylko wtedy, gdy szkoda wynika z unieważnionych niezgodnych z prawem aktów oraz niezgodnych z prawem faktycznych działań lub zaniechań administracji. Ponadto jest sporne, czy takie postępowanie może być prowadzone przeciwko BNB, bowiem BNB jest wprawdzie organem państwa, ale nie ma statusu organu administracyjnego.

101.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zadaniem systemów prawnych państw członkowskich jest wyznaczenie właściwych sądów i określenie reguł proceduralnych dotyczących powództw zapewniających ochronę uprawnień, które jednostki wywodzą z prawa Unii ( 39 ). Oznacza to, że państwa członkowskie muszą wprawdzie usunąć skutki szkody wyrządzonej przez państwo w ramach przepisów krajowych w dziedzinie odpowiedzialności, ale określenie właściwych sądów i trybu dla dochodzenia roszczenia z tytułu odpowiedzialności państwa wynikającej z prawa Unii podlega zasadniczo autonomii proceduralnej państw członkowskich.

102.

Prawo Unii nie określa zatem, który tryb – jeśli w grę wchodzi kilka – ma być stosowany. Prawo Unii zawiera jednak zasady, które muszą być przestrzegane w ramach wyboru właściwego trybu.

103.

Tak więc prawo Unii nie zezwala na to, aby prawo krajowe ustanawiało przesłanki odpowiedzialności państwa przewidzianej w prawie Unii surowsze niż te, które Trybunał wypracował w swoim orzecznictwie. Odpowiedzialność na zasadzie winy – tak jak w niniejszym przypadku – wymagana przez ustawę o stosunkach zobowiązaniowych i umowach w ramach kodeksu postępowania cywilnego wykracza ( 40 ) jednak poza trzy przewidziane przesłanki dla unijnej odpowiedzialności państwa (norma przyznająca jednostce uprawnienia, wystarczająco istotne naruszenie i bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a powstałą szkodą) ( 41 ).

104.

Prawo Unii przewiduje także, że obowiązek naprawienia szkody powstaje w każdym przypadku naruszenia prawa Unii przez państwo członkowskie. Jest tak niezależnie od tego, który organ państwowy dopuścił się naruszenia i który organ według prawa danego państwa członkowskiego zasadniczo jest zobowiązany do naprawienia tej szkody ( 42 ).

105.

Wynika stąd, że z punktu widzenia prawa Unii obowiązek naprawienia szkody zasadniczo w całości ciąży po stronie państw członkowskich, a nie po stronie danego organu państwowego, który odpowiada za naruszenie prawa Unii. Zatem prawo krajowe może wprawdzie przewidywać, że organ państwowy, który odpowiada za powstałą szkodę, ponosi odpowiedzialność, i to ewentualnie skutkuje określonym trybem, nie może to jednak prowadzić do osłabienia ochrony prawnej jednostki.

106.

W niniejszym przypadku prawo krajowe przewiduje dla odpowiedzialności państwa, ale nie dla odpowiedzialności BNB, zastosowanie ustawy o odpowiedzialności państwa w ramach kodeksu postępowania administracyjnego. Ponieważ BNB bez wątpienia jest organem państwowym w rozumieniu prawa Unii, obowiązkiem sądu krajowego jest zbadanie, czy zasady odpowiedzialności BNB osłabiają pozycję jednostki w porównaniu z zasadami odpowiedzialności państwa w przypadku innych organów państwowych w stopniu, który wpływa na dochodzenie roszczenia z tytułu odpowiedzialności państwa przewidzianego w prawie Unii.

107.

Ponadto państwo członkowskie w ramach swojej autonomii proceduralnej musi przestrzegać zasad równoważności i skuteczności: określone w prawie regulującym zasady odpowiedzialności państw członkowskich przesłanki materialne i formalne dla dochodzenia naruszeń prawa Unii nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych powództw dotyczących tylko prawa krajowego (zasada równoważności) i nie mogą być tak skonstruowane, by w praktyce czynić otrzymanie odszkodowania niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym (zasada skuteczności) ( 43 ).

108.

Jeżeli chodzi o zasadę równoważności, w niniejszej sprawie należy stwierdzić, że żaden z przepisów wskazanych przez sąd odsyłający zgodnie ze swoim brzmieniem nie różnicuje według tego, czy odpowiedzialność państwa oparta jest na naruszeniu prawa Unii czy na naruszeniu prawa krajowego. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie wynika także, aby unijne stany faktyczne były traktowane mniej korzystnie niż krajowe ( 44 ).

109.

Natomiast w niniejszym przypadku naruszenie zasady skuteczności stanowi już sama niepewność dotycząca trybu mającego zastosowanie do dochodzenia roszczeń z tytułu odpowiedzialności państwa z powodu naruszenia prawa Unii. Owa niepewność bowiem nadmiernie utrudnia jednostce drogę prawną do uzyskania odszkodowania, zaczynając od określenia sądu – sądu administracyjnego lub sądu cywilnego – do którego należy wystąpić ze sprawą.

110.

Ponadto jest sporne, czy zasada skuteczności stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak w niniejszej sprawie bułgarski kodeks postępowania administracyjnego, zgodnie z którym leżący u podstaw naruszenia prawa Unii akt niezgodny z prawem musi zostać uchylony bądź musi zostać stwierdzona niezgodność z prawem działania albo zaniechania administracji.

111.

W tym zakresie Trybunał wyjaśnił już, że sąd krajowy może zbadać, czy poszkodowany wykazał należytą staranność w celu uniknięcia szkody lub ograniczenia jej rozmiarów oraz czy w szczególności wykorzystał w stosownym czasie wszystkie środki prawne, które były do jego dyspozycji ( 45 ).

112.

Wymaganie od poszkodowanych systematycznego wykorzystywania wszystkich dostępnych im środków prawnych byłoby jednak sprzeczne z zasadą skuteczności ( 46 ). Do sądu krajowego należy ocena, w świetle całości okoliczności zawisłej przed nim sprawy, czy od N. Kantareva można było racjonalnie wymagać, aby przed skorzystaniem ze środka prawnego w celu uzyskania odszkodowania wniósł dalsze środki prawne w celu stwierdzenia nieważności aktu BNB lub w celu stwierdzenia niezgodności z prawem faktycznych działań lub zaniechań BNB ( 47 ).

113.

Sporne jest wreszcie, czy sprzeczna z zasadą skuteczności jest okoliczność, że dochodzenie przewidzianego w prawie Unii roszczenia z tytułu odpowiedzialności państwa zgodnie z prawem bułgarskim zależy od zapłaty – także proporcjonalnej – zaliczki na poczet kosztów postępowania w formie opłaty. Okoliczność, że prawo krajowe przewiduje – także proporcjonalną – zaliczkę na poczet kosztów postępowania, jest ogólnie przyjęta w wielu państwach członkowskich i sama w sobie nie narusza zasady skuteczności. Właściwy sąd musi jednak zbadać, czy stanowi ona niemożliwą do pokonania przeszkodę dla ewentualnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości ( 48 ) i czy w tym przypadku istnieje możliwość zwolnienia z zapłaty.

114.

W świetle powyższych rozważań należy zatem stwierdzić, że prawo Unii nie zakazuje, by w Bułgarii mogły być stosowane, w zależności od działającego organu państwa, dwa różne tryby w celu dochodzenia roszczeń z tytułu odpowiedzialności państwa w związku z naruszeniami prawa Unii, dopóki dla jednostki jest jasne, który tryb w pojedynczym przypadku musi ona zastosować, i ów tryb umożliwia skuteczne dochodzenie roszczenia odszkodowawczego przewidzianego w prawie Unii. Zadaniem sądu odsyłającego jest zbadanie, czy tryb znajdujący zastosowanie w celu dochodzenia roszczeń z tytułu odpowiedzialności państwa wobec BNB spełnia owe przesłanki.

115.

W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, aby udzielił następujących odpowiedzi na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Administrativen sad Varna (sąd administracyjny w Warnie):