1.

Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2016 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 16 czerwca 2016 r., Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie, Niemcy) skierował do Trybunału wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 22 pkt 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (zwanego dalej „rozporządzeniem Bruksela I”) ( 2 ).

2.

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Hanssen Beleggingen BV (zwaną dalej „spółką Hanssen Beleggingen”) a Tanją Prast-Knipping w sprawie znaku towarowego Beneluksu, którego właścicielem była formalnie Tanja Prast-Knipping.

3.

Sąd odsyłający zmierza do wyjaśnienia, czy zawisły przed tym sądem spór podlega normie regulującej jurysdykcję wyłączną ustanowioną w art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I dla spraw, „których przedmiotem jest rejestracja lub ważność znaków towarowych”, co powodowałoby brak jurysdykcji sądów niemieckich, w tym sądu odsyłającego, do rozpoznania tej sprawy. Jeżeli natomiast spór ten nie podlegałby rzeczonej normie regulującej jurysdykcję wyłączną, sądy niemieckie byłyby właściwe do rozpoznania sprawy na zasadzie jurysdykcji ogólnej określonej w art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia.

4.

W dalszej części mojej opinii wskażę powody, ze względu na które uważam, że powództwo, takie jak toczące się przed sądem odsyłającym, o złożenie przez osobę, która została formalnie zarejestrowana jako właściciel znaku towarowego, oświadczenia wobec właściwego urzędu, że w odniesieniu do danego znaku towarowego nie jest osobą uprawnioną i że rezygnuje z rejestracji w charakterze właściciela tego znaku towarowego, nie podlega jurysdykcji wyłącznej określonej w art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I.

5.

Zgodnie z ustanowioną w art. 2 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I zasadą jurysdykcji ogólnej „[z] zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.

6.

Artykuł 22 pkt 4 akapit pierwszy tego rozporządzenia, który znajduje się w sekcji 6 rozdziału II tego rozporządzenia, zatytułowanej „Jurysdykcja wyłączna”, przewiduje, że niezależnie od miejsca zamieszkania lub siedziby „w sprawach, których przedmiotem jest rejestracja lub ważność patentów, znaków towarowych, wzorów i modeli, jak również podobnych praw wymagających zgłoszenia lub zarejestrowania”, jurysdykcję wyłączną mają sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium wystąpiono ze zgłoszeniem lub o rejestrację albo nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja, albo na podstawie aktu prawa wspólnotowego lub umowy międzynarodowej uznaje się, że zgłoszenie lub rejestracja nastąpiły.

7.

W postępowaniu głównym strony toczą spór o prawa do znaku towarowego Beneluksu. Tanja Prast-Knipping – pozwana w postępowaniu głównym – ma swoje miejsce zamieszkania w Hamminkeln (Niemcy). Jest zarejestrowana w Office Benelux de la propriété intellectuelle (urzędzie ds. własności intelektualnej Beneluksu, zwanym dalej „OBPI”) jako właściciel graficznego znaku towarowego nr 361604, zamieszczonego poniżej:

8.

Wniosek o rejestrację tego znaku towarowego na rzecz przedsiębiorstwa „Helmut Knipping” został złożony w dniu 7 września 1979 r. W dniu 14 listopada 2003 r. T. Prast-Knipping przedłożyła stwierdzenie nabycia spadku wskazujące ją jako jedyną spadkobierczynię Helmuta Knippinga i uzyskała w OBPI przepisanie na nią spornego znaku towarowego.

9.

Spółka Hanssen Beleggingen, powódka w postępowaniu głównym, jest spółką z siedzibą w Niderlandach.

10.

Spółka Hanssen Beleggingen domaga się od T. Prast-Knipping złożenia wobec OBPI oświadczenia, że w odniesieniu do spornego znaku towarowego nie jest osobą uprawnioną i że rezygnuje z rejestracji jako właściciel znaku towarowego. W uzasadnieniu powództwa spółka Hanssen Beleggingen podnosi, iż w wyniku ciągu przeniesień spornego znaku spółka stała się rzeczywistym właścicielem praw do spornego znaku towarowego. Uważa więc, że przysługuje jej wynikające z ustawy roszczenie o nakazanie T. Prast-Knipping złożenia stosownego oświadczenia wobec OBPI.

11.

Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2015 r. Landgericht Düsseldorf (sąd krajowy w Düsseldorfie, Niemcy) oddalił powództwo, wskazując w uzasadnieniu, że spółce Hanssen Beleggingen nie przysługuje wobec T. Prast-Knipping roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, ponieważ pozwana nie jest wpisana niezgodnie z prawem w rejestrze znaków towarowych Beneluksu jako formalnie uprawniona do spornego znaku towarowego. Sąd ten uznał, że sporny znak towarowy znajdował się w majątku Helmuta Knippinga w chwili jego śmierci i w związku z tym przeszedł w drodze sukcesji uniwersalnej na T. Prast-Knipping jako jedyną spadkobierczynię. Sąd ten nie wypowiedział się w przedmiocie jurysdykcji sądów niemieckich, która nie była kwestionowana przez T. Prast-Knipping.

12.

Od tego wyroku spółka Hanssen Beleggingen wniosła apelację do Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższego sądu krajowego w Düsseldorfie, Niemcy). Sąd ten powziął wątpliwość odnośnie do jurysdykcji sądów niemieckich w tej sprawie. Podkreślił w tym względzie, że podstawą ich jurysdykcji mógłby być art. 2 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I, biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania T. Prast-Knipping w Niemczech. Uznaniu jurysdykcji sądów niemieckich w sprawie mogłaby jednakże stać na przeszkodzie jurysdykcja wyłączna sądów niderlandzkich na podstawie art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I.

13.

Sąd ten zaznaczył ponadto, że zgodnie z art. 66 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 rozporządzenie Bruksela I ma zastosowanie ratione temporis do postępowania głównego, ponieważ powództwo zostało wniesione przed dniem 10 stycznia 2015 r.

14.

W tych okolicznościach Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie) zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy pojęcie sporu, którego przedmiotem jest »rejestracja lub ważność […] znaków towarowych […]«, w rozumieniu art. 22 pkt 4 rozporządzenia [Bruksela I] obejmuje również sprawę przeciwko osobie formalnie zarejestrowanej jako właściciel znaku towarowego Beneluksu w rejestrze znaków towarowych Beneluksu o złożenie wobec [OBPI] oświadczenia, że strona pozwana nie jest osobą uprawnioną w odniesieniu do danego znaku towarowego i rezygnuje z rejestracji jako właściciela znaku towarowego?”.

15.

Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez T. Prast-Knipping i Komisję Europejską. Rozprawa nie odbyła się.

16.

W swoim pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o ustalenie, czy powództwo takie jak wniesione w postępowaniu głównym, które zmierza do tego, aby osoba formalnie zarejestrowana jako właściciel znaku towarowego Beneluksu złożyła wobec OBPI oświadczenie, że nie jest osobą uprawnioną w odniesieniu do danego znaku towarowego i że rezygnuje z rejestracji w charakterze właściciela znaku towarowego, jest objęte zakresem stosowania art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I.

17.

Zdaniem T. Prast-Knipping i Komisji na pytanie to należy udzielić odpowiedzi przeczącej. Podzielam tę opinię z następujących powodów.

18.

Trybunał miał już okazję wypowiadać się, w szczególności w wyroku Duijnstee ( 3 ), na temat zakresu normy regulującej jurysdykcję wyłączną przewidzianą w art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I. Jedną z kwestii poruszanych przez Trybunał w tym wyroku była wykładnia pojęcia „sprawy dotyczącej rejestracji lub ważności patentów” w rozumieniu art. 16 ust. 4 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (zwanej dalej konwencją brukselską) ( 4 ). Uważam, że wyrok ten, który dotyczył sporu analogicznego do sporu w postępowaniu głównym, nabiera w kontekście niniejszej sprawy decydującego znaczenia. Pragnę podkreślić, że Trybunał w wyroku GAT zasadniczo potwierdził wnioski płynące z tego wyroku ( 5 ).

19.

Sprawa Duijnstee dotyczyła powództwa wniesionego przez Ferdinanda M.J.J. Duijnstee, syndyka upadłości spółki Schroefboutenfabriek BV przeciwko Lodewijkowi Goderbauerowi, dawnemu dyrektorowi tego przedsiębiorstwa o nakazanie mu przeniesienia na spółkę w upadłości złożonych wniosków o udzielenie patentu i patentów uzyskanych w dwudziestu dwóch państwach na wynalazek dokonany przez L. Gederbauera, w czasie gdy był on zatrudniony w tej spółce ( 6 ).

20.

Trybunał uznał, że pojęcie to należy traktować jako pojęcie niezależne, które powinno być stosowane w sposób jednolity we wszystkich umawiających się państwach ( 7 ).

21.

Dokonując wykładni tego pojęcia, Trybunał podkreślił, że jurysdykcja wyłączna w sprawach dotyczących rejestracji lub ważności patentów przyznana umawiającym się państwom na terytoriach, na których doszło do zgłoszenia lub rejestracji patentu, jest uzasadniona tym, że sądy tych państw są najlepiej umiejscowione, by rozpoznawać sprawy, w których spór dotyczy ważności patentu, faktu jego zgłoszenia lub rejestracji ( 8 ).

22.

W konsekwencji Trybunał orzekł, że zakres stosowania tej normy regulującej jurysdykcję wyłączną, interpretowanej w sposób zawężający, pod kątem opisanego wyżej kryterium bliskości sądu, jest ograniczony do spraw dotyczących ważności, istnienia lub wygaśnięcia patentu oraz prawa pierwszeństwa w związku z wcześniejszą datą zgłoszenia ( 9 ).

23.

W swoich rozważaniach Trybunał stwierdził, że sprawa zawisła przed sądem odsyłającym nie podlegała zdefiniowanemu w ten sposób zakresowi stosowania art. 16 ust. 4 konwencji brukselskiej, bowiem spór nie dotyczył ważności lub rejestracji spornych patentów, a jedynie kwestii, czy właścicielem patentu był L. Goderbauer, czy też spółka Schroefboutenfabriek w upadłości, którą to kwestię należało rozstrzygać na podstawie stosunków prawnych wiążących zainteresowane strony ( 10 ).

24.

Wydaje się, że ten sposób rozumowania może być w całości przeniesiony na grunt niniejszej sprawy z następujących powodów.

25.

Po pierwsze, Trybunał miał już okazję stwierdzić, że wobec ekwiwalencji postanowień obu tych przepisów należy zapewnić kontynuację wykładni art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I i art. 16 ust. 4 konwencji brukselskiej zgodnie z motywem 19 tego rozporządzenia ( 11 ). Przecież art. 22 pkt 4 tego rozporządzenia odzwierciedla taką samą systematykę co art. 16 ust. 4 konwencji brukselskiej i ponadto ma niemal identyczne brzmienie ( 12 ). Tymczasem, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wykładnia dokonana przez Trybunał w odniesieniu do postanowień konwencji brukselskiej pozostaje aktualna dla przepisów rozporządzenia Bruksela I w zakresie, w jakim przepisy tych aktów prawnych można uznać za ekwiwalentne znaczeniowo ( 13 ).

26.

Po drugie, nie widzę żadnego powodu, aby nie rozszerzyć stosowania kryterium ustalonego dla spraw dotyczących patentów w wyroku Duijnstee ( 14 ) na sprawy dotyczące znaków towarowych. Otóż przede wszystkim treść art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I nie wprowadza żadnego rozróżnienia pomiędzy sprawami w przedmiocie patentów a sprawami w przedmiocie znaków towarowych. Natomiast pojęcia ważności, istnienia lub wygaśnięcia oraz prawa pierwszeństwa w związku z wcześniejszą datą zgłoszenia odnoszą się również do dziedziny znaków towarowych.

27.

Po trzecie, pragnę podnieść, uwzględniając też kryterium wskazane przez Trybunał w wyroku Duijnstee ( 15 ), że spór w postępowaniu głównym w niniejszej sprawie nie dotyczy ważności, istnienia lub wygaśnięcia znaku towarowego ani zastrzeżenia prawa pierwszeństwa z tytułu wcześniejszego zgłoszenia znaku. Otóż niniejszy spór dotyczy jedynie kwestii, czy właścicielem spornego znaku towarowego jest T. Prast-Knipping czy też spółka Hanssen Beleggingen, co należy rozstrzygnąć na podstawie stosunków prawnych, które wiązały zainteresowane strony, mając za wzór postępowanie główne w sprawie Duijnstee. Inaczej mówiąc i jak to też trafnie podkreśliła Komisja, spór ten dotyczy nie tyle znaku towarowego jako takiego, lecz ustalenia właściciela tego znaku, której to kwestii nie obejmują pojęcia rejestracji lub ważności znaku towarowego w rozumieniu art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I.

28.

W tym kontekście z okoliczności, że powództwo wniesione przez spółkę Hanssen Beleggingen zmierza w szczególności do uzyskania od T. Prast-Knipping rezygnacji z jej rejestracji jako właściciela znaku towarowego, nie można wywodzić, że postępowanie główne jest objęte pojęciem „sprawy, której przedmiotem jest rejestracja lub ważność znaków towarowych” w rozumieniu wymienionego przepisu. W rzeczywistości żądanie to jest jedynie związane z żądaniem głównym, a ono zmierza do ustalenia, że sporny znak towarowy nie należy do T. Prast-Knipping ze względu na zawarte kontrakty, które miały przewidywać cesję praw do tego znaku towarowego na rzecz spółki Hanssen Belegginngen ( 16 ). Jak to już wyjaśniłem w poprzednim punkcie opinii, taki spór nie dotyczy ważności, istnienia lub wygaśnięcia tegoż znaku towarowego ani zastrzeżenia prawa pierwszeństwa z tytułu wcześniejszego zgłoszenia znaku.

29.

Chcę dodać, po czwarte, jak to też podniosły Komisja i T. Prast-Knipping, że realizacja kryterium bliskości będąca celem tego przepisu nie sprzeciwia się temu, by postępowanie główne nie podlegało jurysdykcji wyłącznej określonej w tym przepisie ( 17 ). Otóż rodzaj argumentów analizowanych w postępowaniu głównym, które dotyczą zwłaszcza faktu bezpodstawnego wzbogacenia i obowiązywania kontraktów zawartych pomiędzy podmiotami prywatnymi ( 18 ), odbiega od kwestii ważności lub rejestracji spornego znaku towarowego. Sądy państwa, na którego terytorium znak towarowy został zarejestrowany, nie są zatem najlepiej umiejscowione, by rozstrzygać o tych argumentach.

30.

Powyższe tezy prowadzą do konkluzji, że norma ustanowiona w art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I przewidująca jurysdykcję wyłączną nie znajduje zastosowania w odniesieniu do postępowania głównego. W konsekwencji sądy niemieckie, w tym sąd odsyłający, jako sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium T. Prast‑Knipping pozwana w postępowaniu głównym ma swoje miejsce zamieszkania, mają jurysdykcję do rozstrzygnięcia tej sprawy na podstawie zasady jurysdykcji ogólnej ustanowionej w art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia.

31.

Należy sprecyzować w tym względzie, że okoliczność, iż spór ten mógłby ewentualnie podlegać regułom określonym w art. 5 pkt 3 rozporządzenia Bruksela I ze względu na to, że powództwo wniesione przez spółkę Hanssen Beleggingen było oparte w szczególności na fakcie bezpodstawnego wzbogacenia, nie miałaby wpływu na jurysdykcję sądów niemieckich wywodzoną z art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia. Otóż ten pierwszy przepis stwarza dodatkową podstawę jurysdykcji, a nie wyłączną w stosunku do podstawy jurysdykcji przewidzianej przez ten drugi przepis.

32.

Pomocniczo należy zaznaczyć, że gdyby Trybunał miał orzec, iż w odniesieniu do postępowania głównego należy stosować art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I, to jedynie sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium znak został zarejestrowany, byłyby właściwe do rozstrzygnięcia sprawy. Przepis ten bowiem stanowi podstawę jurysdykcji wyłącznej, której skutkiem jest wykluczenie możliwości zastosowania zasady jurysdykcji ogólnej przewidzianej w art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia.

33.

Zgodnie z informacjami podanymi przez sąd odsyłający zastosowanie art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I będzie skutkowało brakiem właściwości sądów niemieckich do rozpoznania sprawy w postępowaniu głównym ( 19 ).

34.

Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na znaczenie wyroku Brite Strike Technologies ( 20 ) w takim kontekście. Rzeczywiście Trybunał orzekł w tym wyroku, że art. 71 rozporządzenia Bruksela I, rozpatrywany w świetle art. 350 TFUE, nie stoi na przeszkodzie temu, aby przepis jurysdykcyjny odnoszący się do sporów dotyczących znaków towarowych i wzorów Beneluksu, zawarty w art. 4.6 konwencji państw Beneluksu w sprawie własności intelektualnej (znaki towarowe i wzory) ( 21 ) (zwanej dalej „konwencją Beneluksu”), był stosowany do tych sporów.

35.

Wydaje mi się jednak, że orzeczenie to nie może mieć znaczenia dla ustalenia jurysdykcji sądów niemieckich – kwestii problematycznej w postępowaniu głównym – albowiem Republika Federalna Niemiec nie jest stroną konwencji Beneluksu. Otóż wydaje mi się trudne do przyjęcia, by umowa, której Republika Federalna Niemiec nie jest stroną, mogła wywoływać wiążące skutki prawne wobec sądów niemieckich. Podkreślam tu, że wyrok Brite Strike Technologies ( 22 ) dotyczył w odróżnieniu od niniejszej sprawy sporu toczącego się przed sądem niderlandzkim.

36.

Zasadność takiej wykładni może potwierdzić, gdyby była taka potrzeba, treść art. 71 ust. 2 lit. a) rozporządzenia Bruksela I, który ma być stosowany, zgodnie z jego brzmieniem, w odniesieniu do „sądu państwa członkowskiego, które jest stroną konwencji dotyczącej spraw szczególnych” ( 23 ).

37.

W konsekwencji, gdyby Trybunał miał orzec, że postępowanie główne jest objęte zakresem stosowania art. 22 pkt 4 rozporządzenia Bruksela I, to niemiecki sąd odsyłający byłby zobowiązany do stwierdzenia braku swojej jurysdykcji z urzędu na podstawie art. 25 tego rozporządzenia. Jedynie w przypadku, gdyby postępowanie główne toczyło się przed sądem któregoś z państw Beneluksu, to sąd ten, badając swoją właściwość, mógłby na podstawie wyroku Brite Strike Technologies ( 24 ) brać pod uwagę art. 4.6 konwencji Beneluksu.

38.

Uwzględniając powyższe rozważania, proponuję, aby na pytanie prejudycjalne przedłożone przez Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie, Niemcy) Trybunał udzielił następującej odpowiedzi:

Powództwo takie jak wniesione w postępowaniu głównym przeciwko osobie formalnie zarejestrowanej jako właściciel znaku towarowego Beneluksu o złożenie wobec Office Benelux de la propriété intellectuelle (OBPI) oświadczenia, że nie jest osobą uprawnioną w odniesieniu do danego znaku towarowego i że rezygnuje z rejestracji w charakterze właściciela tego znaku towarowego, nie jest objęte zakresem stosowania art. 22 pkt 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.

a)

niniejsze rozporządzenie nie wyłącza tego, aby sąd państwa członkowskiego, które jest stroną konwencji dotyczącej spraw szczególnych, oparł swoją jurysdykcję na takiej konwencji, i to także wówczas, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, które nie jest stroną takiej konwencji. W każdym wypadku sąd ten stosuje art. 26 niniejszego rozporządzenia;