Sprawa C‑294/15
Edyta Mikołajczyk
przeciwko
Marie Louise Czarneckiej
i
Stefanowi Czarneckiemu
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Apelacyjny w Warszawie)
„Odesłanie prejudycjalne — Współpraca sądowa w sprawach cywilnych — Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej — Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 — Artykuł 1 ust. 1 lit. a) — Przedmiotowy zakres stosowania — Powództwo o unieważnienie małżeństwa wniesione przez osobę trzecią po śmierci jednego z małżonków — Artykuł 3 ust. 1 — Jurysdykcja sądów państwa członkowskiego miejsca pobytu „powoda lub wnioskodawcy” — Zakres”
Streszczenie – wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 13 października 2016 r.
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Zakres stosowania – Pojęcie „unieważnienia małżeństwa” – Powództwo o unieważnienie małżeństwa wniesione przez osobę trzecią po śmierci jednego z małżonków – Włączenie
[rozporządzenie Rady nr 2201/2003, art. 1 ust. 1 lit. a), art. 3]
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Jurysdykcja ogólna – Alternatywne podstawy jurysdykcji przewidziane w art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte i szóste – Pojęcie „powoda lub wnioskodawcy” – Wykładnia autonomiczna i jednolita
[rozporządzenie Rady nr 2201/2003, art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte, szóste]
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Alternatywne podstawy jurysdykcji przewidziane w art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte i szóste – Pojęcie „powoda lub wnioskodawcy” – Osoba inna niż małżonek – Wyłączenie
[rozporządzenie Rady nr 2201/2003, art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte, szóste]
Artykuł 1 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 2201/2003 dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie nr 1347/2000 należy interpretować w ten sposób, że powództwo o unieważnienie małżeństwa wniesione przez osobę trzecią po śmierci jednego z małżonków jest objęte zakresem stosowania rozporządzenia nr 2201/2003.
W istocie, po pierwsze, w odniesieniu do brzmienia tego przepisu, wśród kwestii, które są objęte zakresem stosowania tego rozporządzenia, wymienia on między innymi unieważnienie małżeństwa, przy czym nie wprowadza rozróżnienia w zależności od daty wniesienia takiego powództwa w odniesieniu do śmierci jednego z małżonków lub w zależności od tożsamości osoby uprawnionej do wniesienia takiego powództwa do sądu.
Po drugie, taką wykładnię potwierdza kontekst, w jaki wpisuje się ten przepis. W tym względzie, art. 1 ust. 3 tego rozporządzenia wymienia w sposób wyczerpujący sprawy wyłączone z zakresu stosowania tego rozporządzenia. Tymczasem, powództwo o unieważnienie małżeństwa wniesione przez osobę trzecią po śmierci jednego z małżonków, nie figuruje wśród tych spraw wyłączonych z zakresu stosowania.
Po trzecie, wykładnia ta znajduje potwierdzenie również w celu, którego realizacji służy omawiane rozporządzenie, które przyczynia się do utworzenia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w ramach której zapewniony jest swobodny przepływ osób. Tymczasem wykluczenie powództwa o unieważnienie małżeństwa wniesionego przez osobę trzecią po śmierci jednego z małżonków, z zakresu stosowania rozporządzenia nr 2201/2003 stanowiłoby przeszkodę dla osiągnięcia wspomnianego celu, ponieważ takie wyłączenie mogłoby zwiększyć brak pewności prawa związany z brakiem jednolitych ram prawnych w tej dziedzinie, tym bardziej że rozporządzenie nr 650/2012 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego nie obejmuje ani kwestii związanych ze stanem cywilnym osób fizycznych, ani tych dotyczących stosunków rodzinnych.
(zob. pkt 27–30, 32–34, 37; pkt 1 sentencji)
Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 44, 45)
Artykuł 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte i szóste rozporządzenia nr 2201/2003 dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie nr 1347/2000 należy interpretować w ten sposób, że osoba wnosząca powództwo o unieważnienie małżeństwa inna niż jedno z małżonków nie może powoływać się na podstawy jurysdykcji przewidziane w tym przepisie.
Reguły jurysdykcyjne ustanowione w art. 3 rozporządzenia nr 2201/2003, w tym te przewidziane w ust. 1 lit. a) tiret piąte i szóste tego artykułu, zostały bowiem pomyślane w ten sposób, by chronić interesy małżonków. Taka wykładnia jest również zgodna z celem, którego realizacji służy to rozporządzenie, ponieważ w akcie tym ustanowiono elastyczne normy kolizyjne, tak aby uwzględnić mobilność osób i chronić także prawa małżonka, który opuścił państwo zwykłego wspólnego pobytu, gwarantując zarazem istnienie rzeczywistego łącznika między zainteresowanym a państwem członkowskim wykonującym jurysdykcję. Stąd też chociaż powództwo o unieważnienie małżeństwa wniesione przez osobę trzecią jest objęte zakresem stosowania rozporządzenia nr 2201/2003, to ta osoba trzecia musi podlegać regułom jurysdykcyjnym zdefiniowanym w interesie małżonków. Taka wykładnia nie pozbawia zresztą wspomnianej osoby trzeciej dostępu do sądu, ponieważ taka osoba może powołać się na inne podstawy jurysdykcji przewidziane w art. 3 omawianego rozporządzenia.
(zob. pkt 49–51, 53; pkt 2 sentencji)