Sprawa C‑182/15

Aleksei Petruhhin

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Augstākā tiesa)

„Odesłanie prejudycjalne — Obywatelstwo Unii Europejskiej — Ekstradycja do państwa trzeciego obywatela państwa członkowskiego, który skorzystał z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się — Zakres stosowania prawa Unii — Ochrona obywateli państwa członkowskiego przed ekstradycją — Brak ochrony obywateli innych państw członkowskich — Ograniczenie swobodnego przepływu — Uzasadnienie oparte na zapobieganiu bezkarności — Proporcjonalność — Weryfikacja gwarancji określonych w art. 19 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej”

Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 6 września 2016 r.

Pytania prejudycjalne – Dopuszczalność – Podstawa – Pytania pozbawione w sposób oczywisty znaczenia dla sprawy i pytania hipotetyczne zadane w kontekście wykluczającym użyteczną odpowiedź – Brak

(art. 267 TFUE)
Obywatelstwo Unii – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Skierowany przez państwo trzecie do państwa członkowskiego wniosek o ekstradycję będącego obywatelem innego państwa członkowskiego obywatela Unii, który skorzystał w pierwszym państwie członkowskim z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się – Obowiązek poinformowania przez to państwo członkowskie państwa członkowskiego, którego obywatelem jest ta osoba, i w danym wypadku na żądanie tego ostatniego państwa przekazania mu tego obywatela zgodnie z przepisami dotyczącymi europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Dopuszczalność – Przesłanka

(art. 18 TFUE, 21 TFUE; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299)
Obywatelstwo Unii – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Skierowany przez państwo trzecie do państwa członkowskiego wniosek o ekstradycję będącego obywatelem innego państwa członkowskiego obywatela Unii, który skorzystał w pierwszym państwie członkowskim z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się – Obowiązek weryfikacji gwarancji określonych w art. 19 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Elementy oceny

(art. 18 TFUE, 21 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 19; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299)

Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 20, 23, 24)
Artykuły 18 i 21 TFUE należy interpretować w ten sposób, że gdy do państwa członkowskiego, do którego przemieścił się będący obywatelem innego państwa członkowskiego obywatel Unii, wniosek o ekstradycję skierowało państwo trzecie, z którym to pierwsze państwo członkowskie zawarło umowę o ekstradycji, to pierwsze państwo członkowskie powinno powiadomić państwo członkowskie, którego obywatelem jest ta osoba, i w danym wypadku na żądanie tego ostatniego państwa członkowskiego przekazać mu tego obywatela zgodnie z przepisami decyzji ramowej 2002/584 w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową 2009/299, pod warunkiem że to ostatnie państwo członkowskie jest zgodnie ze swym prawem krajowym właściwe, aby prowadzić przeciwko tej osobie postępowanie związane z czynami popełnionymi poza jego terytorium.

W tym względzie sytuacja, w której obywatel państwa członkowskiego przemieszcza się do innego państwa członkowskiego, wykonując przysługujące mu prawo do swobodnego przemieszczania się w Unii, jest objęta zakresem stosowania traktatów w rozumieniu art. 18 TFUE, w którym to postanowieniu uregulowano zasadę niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Tymczasem przepisy pozwalające na ekstradycję takiego obywatela skutkują odmiennym traktowaniem w zależności od tego, czy dana osoba jest obywatelem krajowym czy też obywatelem innego państwa członkowskiego w zakresie, w jakim skutkują one nieprzyznaniem obywatelom innych państw członkowskich ochrony przed ekstradycją, z której korzystają obywatele krajowi. W ten sposób takie przepisy mogą naruszać przysługującą tym pierwszym swobodę przemieszczania się na terytorium Unii i stanowią ograniczenie swobody przemieszczania się w rozumieniu art. 21 TFUE.

Takie ograniczenie może być uzasadnione jedynie wtedy, gdy jest oparte na obiektywnych względach i proporcjonalne do słusznego celu realizowanego przez prawo krajowe. Ekstradycja jest procedurą zmierzającą do zwalczania bezkarności osoby przebywającej na terytorium innym niż terytorium, na którym popełniono przestępstwo. O ile bowiem zakaz ekstradycji własnych obywateli jest ogólnie kompensowany możliwością prowadzenia przez państwo członkowskie, do którego skierowano wniosek o ekstradycję, postępowania karnego przeciwko własnym obywatelom w odniesieniu do ciężkich przestępstw popełnionych poza jego terytorium, o tyle co do zasady to państwo członkowskie nie jest właściwe, aby orzekać w odniesieniu do takich czynów, gdy ani sprawca, ani pokrzywdzony domniemanym przestępstwem nie są obywatelami wspomnianego państwa członkowskiego. W tym kontekście przepisy krajowe, które umożliwiają uwzględnienie wniosku o ekstradycję dla celów prowadzenia postępowania karnego i wyrokowania w państwie trzecim, w którym przestępstwo miało być popełnione – wydają się być właściwe dla osiągnięcia zamierzonego celu.

Wobec braku przepisów prawa Unii regulujących ekstradycję między państwami członkowskimi a państwem trzecim, aby ochronić obywateli Unii przed środkami mogącymi pozbawić ich określonych w art. 21 TFUE praw do swobodnego przemieszczania się i pobytu, przeciwdziałając jednocześnie bezkarności związanej z czynami zabronionymi, należy wdrożyć wszelkie istniejące na mocy prawa Unii w dziedzinie prawa karnego mechanizmy współpracy i wzajemnej pomocy. A zatem należy przyznać pierwszeństwo wymianie informacji z państwem członkowskim, którego obywatelem jest dana osoba, aby umożliwić organom tego państwa członkowskiego – w zakresie, w jakim zgodnie ze swym prawem krajowym są one właściwe do prowadzenia przeciwko tej osobie postępowania karnego związanego z czynami popełnionymi poza jego terytorium – wydanie europejskiego nakazu aresztowania dla celów ścigania. Artykuł 1 ust. 1 i 2 decyzji ramowej 2002/584 nie wyklucza bowiem w takim wypadku możliwości wydania przez państwo członkowskie, którego obywatelem jest domniemany sprawca przestępstwa, europejskiego nakazu aresztowania w celu przekazania tej osoby dla celów prowadzenia postępowania karnego. Współpracując w ten sposób z państwem członkowskim, którego obywatelem jest dana osoba, i przyznając pierwszeństwo temu nakazowi aresztowania przed wnioskiem o ekstradycję, przyjmujące państwo członkowskie działa w sposób naruszający w mniejszym stopniu wykonywanie prawa do swobodnego przemieszczania się, zapobiegając – w zakresie, w jakim jest to możliwe – ryzyku bezkarności.

(por. pkt 31–34, 39, 40, 47–50; pkt 1 sentencji)
W wypadku gdy państwo trzecie skierowało do państwa członkowskiego wniosek o ekstradycję obywatela innego państwa członkowskiego, to pierwsze państwo członkowskie powinno rozpatrzyć, czy ekstradycja nie naruszy praw wskazanych w art. 19 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

W istocie w zakresie, w jakim właściwy organ państwa członkowskiego, do którego skierowano wniosek o ekstradycję, dysponuje danymi świadczącymi o rzeczywistym ryzyku nieludzkiego lub poniżającego traktowania osób w wydającym nakaz państwie trzecim, jest on zobowiązany dokonać oceny istnienia wspomnianego ryzyka, gdy musi wydać postanowienie dotyczące ekstradycji osoby do tego państwa. W tym celu wspomniany organ powinien oprzeć się na obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych danych. Dane te mogą wynikać w szczególności z międzynarodowych orzeczeń sądowych, takich jak wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z orzeczeń sądowych wnioskującego państwa trzeciego, a także z decyzji, sprawozdań i innych dokumentów sporządzanych przez organy Rady Europy lub pochodzących z systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.

(por. pkt 58–60; pkt 2 sentencji)