Sprawa C‑156/15

„Private Equity Insurance Group” SIA

przeciwko

„Swedbank” AS

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

złożony przez Augstākā tiesa Civillietu departaments]

Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa 2002/47/WE – Zakres stosowania – Pojęcia „zabezpieczenia finansowego”, „odpowiednich zobowiązań finansowych” i „ustanowienia zabezpieczenia finansowego” – Możliwość zrealizowania zabezpieczenia finansowego niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego – Umowa bieżącego rachunku bankowego zawierająca klauzulę dotyczącą zabezpieczenia finansowego w formie gwarancji

Streszczenie – wyrok Trybunału (czwarta izba) z dnia 10 listopada 2016 r.

1. Zbliżanie ustawodawstw–Umowy dotyczące zabezpieczenia finansowego–Dyrektywa 2002/47–Zakres stosowania–Odpowiednie zobowiązania finansowe zabezpieczone na mocy umowy dotyczącej zabezpieczenia finansowego–Pojęcie

   [dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/47, art. 4 ust. 1 lit. f)]

2. Zbliżanie ustawodawstw–Umowy dotyczące zabezpieczenia finansowego–Dyrektywa 2002/47–Zakres stosowania–Ograniczenie jedynie do środków zdeponowanych na rachunkach używanych w ramach systemów płatności i rozrachunku papierów wartościowych, o których mowa w dyrektywie 98/26

   Wyłączenie

3. Zbliżanie ustawodawstw–Umowy dotyczące zabezpieczenia finansowego–Dyrektywa 2002/47–Zakres stosowania–Ustanowienie zabezpieczenia finansowego–Pojęcie

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/47, art. 2 ust. 2)

4. Prawo Unii Europejskiej–Wykładnia–Metody–Wykładnia literalna, systemowa, historyczna i celowościowa–Uwzględnienie celu i ogólnej systematyki rozpatrywanego aktu

5. Zbliżanie ustawodawstw–Umowy dotyczące zabezpieczenia finansowego–Dyrektywa 2002/47–Wykonywanie umów dotyczących zabezpieczeń finansowych–Umowa bieżącego rachunku bankowego zawierająca klauzulę dotyczącą zabezpieczenia finansowego w formie gwarancji–Możliwość realizacji gwarancji niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego względem dającego zabezpieczenie–Warunki

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/47, art. 4, art. 8 ust. 1–3)

6. Prawo Unii Europejskiej–Zasady–Równość traktowania–Pojęcie

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 20)

7. Zbliżanie ustawodawstw–Umowy dotyczące zabezpieczenia finansowego–Dyrektywa 2002/47–Wykonywanie umów dotyczących zabezpieczeń finansowych–Odmienne traktowanie przyjmujących zabezpieczenia finansowe i tych przyjmujących inne rodzaje gwarancji, co do skutków wszczęcia postępowania upadłościowego w stosunku do dającego zabezpieczenie–Naruszenie zasady równego traktowania–Brak

   [dyrektywa 2002/47 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 1 ust. 2 lit. e), art. 3, art. 4 ust. 1, art. 8 ust. 2]

8. Pytania prejudycjalne–Właściwość Trybunału–Granice–Pytania ogólne lub hipotetyczne–Pytanie mające charakter abstrakcyjny i całkowicie hipotetyczny w odniesieniu do przedmiotu sporu postępowania głównego–Niedopuszczalność

   (art. 267 TFUE)

9. Pytania prejudycjalne–Dopuszczalność–Wniosek pozbawiony wyjaśnienia kontekstu faktycznego i prawnego oraz przyczyn odesłania do Trybunału–Niedopuszczalność

   [art. 267 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 23; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 94 lit. c)]

1.  Pojęcie „odpowiednich zobowiązań finansowych” zawarta w art. 2 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2002/47 w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych, obejmuje sytuację, w której zabezpieczenie obejmuje wszystkie wierzytelności banku względem posiadacza rachunku bankowego. Po pierwsze bowiem, w braku wyraźnego ograniczenia przewidzianego w tekście dyrektywy 2002/47 wyrażenie „zobowiązania, które przyznają prawo do rozliczeń gotówkowych”, zawarte w definicji ustanowionej w art. 2 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2002/47, należy rozumieć jako obejmujące każde zobowiązanie przyznające prawo do rozliczeń gotówkowych, a zatem także zwykłe zobowiązania pieniężne posiadacza rachunku względem swego banku, takie jak opłaty za prowadzenie odnośnego rachunku.

   Po drugie, w zakresie, w jakim odpowiednie zobowiązania finansowe mogą, zgodnie z treścią definicji zawartej w art. 2 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2002/47, składać się w całości lub w części z obecnych lub przyszłych zobowiązań, włączając w to zobowiązania takie jak te wynikające z umowy głównej lub podobnych umów, definicja ta obejmuje również sytuację, w której zabezpieczenie obejmuje nie tylko indywidualne zobowiązanie, ale ogół wierzytelności banku względem posiadacza rachunku.

   (zob. pkt 30–32)

2.  O ile prawdą jest, jak wynika z motywów 1 i 4 dyrektywy 2002/47 w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych, że została ona przyjęta w kontekście obowiązywania w szczególności dyrektywy 98/26 w sprawie zamknięcia rozliczeń w systemach płatności i rozrachunku papierów wartościowych, a prawodawca Unii uznał, że należy poddać wspólnej regulacji zabezpieczenia ustanowione w ramach systemów, których dotyczy ta ostatnia dyrektywa, o tyle jednak dyrektywa 2002/47, jak stanowi również jej motyw 4, uzupełniła istniejące akty prawne poprzez regulację dalszych zagadnień, wykraczając poza te akty prawne w odniesieniu do niektórych kwestii przez nie regulowanych. Wynika stąd, że nie można uznać, by przedmiotowy zakres stosowania dyrektywy 2002/47 ograniczał się do środków zdeponowanych na rachunkach wykorzystywanych w ramach systemów płatności i rozrachunku papierów wartościowych, o których mowa w art. 1 i 2 dyrektywy 98/26.

   (zob. pkt 34, 35)

3.  Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 2 zdanie pierwsze dyrektywy 2002/47 w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych, ustanowienie zabezpieczenia finansowego oznacza jego dostarczenie, przeniesienie, posiadanie, zarejestrowanie lub przypisanie w inny sposób, powodujące, że przyjmujący zabezpieczenie lub osoba działająca w jego imieniu obejmuje je w posiadanie lub przejmuje nad nim kontrolę. W tym względzie, przyjmujący zabezpieczenie obejmujące środki zdeponowane na bieżącym rachunku bankowym, objął te środki w posiadanie lub przejął na nimi kontrolę wyłącznie pod warunkiem, że dający zabezpieczenie nie może nimi rozporządzać.

   (zob. pkt 37, 44)

4.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 39)

5.  Dyrektywę 2002/47 w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych należy interpretować w ten sposób, że przyznaje ona przyjmującemu zabezpieczenie finansowe, zgodnie z którym środki zdeponowane na rachunku bankowym stanowią dla banku zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji w odniesieniu do wszystkich wierzytelności banku względem posiadacza rachunku, prawo realizacji tej gwarancji niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego względem dającego zabezpieczenie, wyłącznie jeżeli, po pierwsze, środki będące przedmiotem rzeczonego zabezpieczenia zostały wpłacone na odnośny rachunek przed wszczęciem tego postępowania lub jeżeli środki te zostały wpłacone w dniu jego wszczęcia, a bank przedstawił dowód, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania, oraz po drugie, jeżeli posiadacz rzeczonego rachunku nie mógł rozporządzać tymi środkami po ich wpłaceniu na tenże rachunek.

   Zabezpieczenie finansowe nie jest bowiem co do zasady objęte zakresem stosowania dyrektywy 2002/47, jeżeli zostało ono ustanowione po wszczęciu postępowania upadłościowego. Artykuł 8 ust. 1 i 3 tej dyrektywy sprzeciwia się temu, aby postępowanie upadłościowe mogło mieć retroaktywny skutek w odniesieniu do zabezpieczeń finansowych ustanowionych przed wszczęciem takiego postępowania. Natomiast zgodnie z art. 8 ust. 2 rzeczonej dyrektywy jeżeli zabezpieczenie zostało ustanowione po wszczęciu takiego postępowania, umowa w sprawie zabezpieczenia wywołuje skutki prawne i jest wiążąca względem stron trzecich wyłącznie wyjątkowo, to znaczy jedynie wówczas, gdy zabezpieczenie zostało ustanowione w dniu wszczęcia tego postępowania, a przyjmujący zabezpieczenie przedstawi dowód, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania. Z powyższego wynika, że z zastrzeżeniem sytuacji przewidzianych w art. 8 ust. 2 tejże dyrektywy nie obejmuje ona zabezpieczeń ustanowionych po rozpoczęciu postępowania upadłościowego.

   (zob. pkt 45, 46, 54; sentencja)

6.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 49)

7.  System wprowadzony dyrektywą 2002/47 w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych, wykluczając uzależnienie ustanowienia zabezpieczeń finansowych od dokonywania czynności formalnych, przyznaje przyjmującym takie zabezpieczenia prawo do realizacji tych zabezpieczeń niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego w stosunku do dającego zabezpieczenie. System ten przyznaje zatem pewną korzyść w odniesieniu do zabezpieczeń finansowych w porównaniu do innych rodzajów gwarancji nieobjętych zakresem stosowania tej dyrektywy. Tymczasem taka różnica traktowania oparta jest na obiektywnym kryterium związanym ze zgodnym z prawem celem założonym w dyrektywie 2002/47, jakim jest wzmocnienie pewności prawa i skuteczności zabezpieczeń finansowych w celu zapewnienia stabilności systemu finansowego.

   Ponadto, stosowanie dyrektywy 2002/47 z przedmiotowego punktu widzenia zależy od ustanowienia zabezpieczenia i wymaga, z zastrzeżeniem art. 8 ust. 2 tej dyrektywy, aby to ustanowienie nastąpiło przed wszczęciem postępowania upadłościowego. Wynika stąd, że kwoty wpłacone na rachunek dającego zabezpieczenie po wszczęciu postępowania upadłościowego nie mogą co do zasady być objęte systemem wprowadzonym dyrektywą 2002/47. Ponadto, co się tyczy stosowania tej dyrektywy z podmiotowego punktu widzenia, jej art. 1 ust. 3 zezwala państwom członkowskim na wykluczenie umów dotyczących zabezpieczenia finansowego, w których jedną ze stron jest osoba wymieniona w art. 1 ust. 2 lit. e) tej dyrektywy. Wreszcie, system wprowadzony dyrektywą 2002/47 dotyczy wyłącznie części aktywów dającego zabezpieczenie, w odniesieniu do której zgodził się on na pewną formę pozbawienia posiadania. W tej sytuacji nie można podważyć ważności dyrektywy 2002/48 w świetle zasady równego traktowania.

   (zob. pkt 50–53)

8.  Celem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie jest wydawanie opinii o charakterze doradczym w odpowiedzi na ogólne lub hipotetyczne pytania, ale faktyczna potrzeba skutecznego rozstrzygnięcia sporu dotyczącego prawa Unii. W tym względzie, gdy sąd odsyłający przyznaje, że pytania mają w ramach sporu rozstrzyganego w postępowaniu głównym charakter czysto hipotetyczny, okoliczność, że pytania te mogą mieć znaczenie przy ewentualnym badaniu konstytucyjności danej ustawy krajowej przez trybunał konstytucyjny, nie może pozbawić tych pytań charakteru hipotetycznego.

   (zob. pkt 56–58)

9.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 61–63)