1.

Działania podejmowane na rzecz sprostania światowemu kryzysowi gospodarczo-finansowemu, który rozpoczął się w 2008 r., doprowadziły do różnego rodzaju problemów w Unii Europejskiej, którymi wielokrotnie zajmował się również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W ostatnich latach ogromne znaczenie miały z pewnością dwa postępowania rangi konstytucyjnej, w których zwrócono się do Trybunału o ocenę zgodności z prawem środków podjętych na szczeblu europejskim i mających na celu wzmocnienie unii gospodarczej i walutowej ( 2 ). Mniej spektakularne, lecz również o dużym znaczeniu gospodarczym, społecznym i politycznym, są określone środki państw członkowskich podejmowane w celu stabilizacji ich krajowych sektorów finansowych i ochrony wkładów oszczędnościowych obywateli Unii. Dokładnie o tego typu środki chodzi w niniejszym postępowaniu prejudycjalnym.

2.

W związku z dokapitalizowaniem znajdującego się w poważnych tarapatach belgijsko-francuskiego banku Dexia państwo belgijskie udzieliło gwarancji wielu osobom fizycznym ( 3 ), które swego czasu były udziałowcami w trzech spółdzielniach finansowych z grupy ARCO ( 4 ) (zwanych dalej również: „spółdzielniami finansowymi z grupy ARCO” lub po prostu „ARCO”). ARCO była wówczas jednym z głównych udziałowców Dexii.

3.

Powyższa gwarancja dla udziałów w spółdzielniach z grupy ARCO (zwana dalej „gwarancją ARCO”), będących w posiadaniu osób prywatnych, została zakwestionowana pod względem prawnym z dwóch powodów.

4.

Z jednej strony gwarancją ARCO zainteresowała Komisję Europejską, która w 2014 r. na mocy decyzji 2014/686/UE ( 5 ) zaklasyfikowała przedmiotowy program gwarancji jako pomoc państwa i uznała go za niezgodny w rynkiem wewnętrznym. Komisja zobowiązała Królestwo Belgii do odzyskania związanych z nim korzyści oraz do niedokonywania żadnych płatności na podstawie gwarancji ARCO. Przed Sądem Unii Europejskiej zawisłe są obecnie dwie skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji ( 6 ).

5.

Z drugiej strony gwarancja ARCO zmobilizowała do działania szereg prywatnych i instytucjonalnych inwestorów w Belgii, którzy inwestowali swoje pieniądze nie w udziały w spółdzielniach z grupy ARCO, lecz bezpośrednio lub za pośrednictwem spółek holdingowych w akcje Dexii lub innych spółek kapitałowych i czuli się w związku z tym pokrzywdzeni, gdyż nie mogli skorzystać z tego typu gwarancji. Na skutek skarg wytoczonych przeciwko państwu belgijskiemu zainicjowali oni spór, który w między czasie zawisł przed Grondwettelijk Hof (trybunałem konstytucyjnym, Belgia).

6.

Na skutek odesłania prejudycjalnego belgijskiego trybunału konstytucyjnego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej musi się teraz zająć obydwoma aspektami gwarancji ARCO. Poza kwestią ważności decyzji Komisji 2014/686 Trybunał musi zbadać, czy program gwarancji, taki jak belgijski, jest zgodny z wynikającymi z dyrektywy 94/19/WE ( 7 ) wymogami prawa Unii dotyczącymi gwarancji depozytów oraz z zakazem pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE i 108 ust. 3 TFUE.

7.

Ramy prawa Unii w niniejszej sprawie wyznaczają z jednej strony art. 107 TFUE, 108 TFUE, 296 TFUE oraz art. 20 i 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, a z drugiej strony dyrektywa 94/19 ( 8 ). W dalszej części ograniczę się jedynie do wskazania stosownych przepisów dyrektywy.

8.

Do celów dyrektywy 94/19 w jej art. 1 zawarte są między innymi następujące definicje:

[…]

[…]”.

9.

Artykuł 3 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 94/19 ma następujące brzmienie:

„Każde państwo członkowskie czuwa nad utworzeniem i urzędowym uznaniem na swoim terytorium jednego lub kilku systemów gwarancji depozytów. Z wyjątkiem przypadków wymienionych w następnym akapicie, jak również w ust. 4, instytucja kredytowa dopuszczona w tym państwie członkowskim, zgodnie z art. 3 dyrektywy 77/780/EWG może tylko wówczas przyjmować depozyty, jeżeli uczestniczy w jednym z tych systemów”.

10.

Dodatkowo należy wskazać na art. 2 dyrektywy 94/19:

„Następujące depozyty są wyłączone ze spłaty przez systemy gwarancji depozytowych:

11.

Jeżeli chodzi o prawo belgijskie, w pierwszej kolejności istotna jest ustawa z dnia 22 lutego 1998 r. w sprawie statusu założycielskiego belgijskiego banku narodowego (zwana dalej „ustawą o banku narodowym”).

12.

Za pośrednictwem dekretu królewskiego z dnia 3 marca 2011 r., ratyfikowanego później przez belgijski parlament ( 9 ), począwszy od dnia 1 kwietnia 2011 r. do ustawy o banku narodowym wprowadzony został nowy art. 36/24, którego fragmenty – w wersji mającej zastosowanie w sporze rozpatrywanym w postępowaniu głównym – brzmią następująco:

[…]

Dekrety królewskie […] przestają wywoływać skutki prawne, jeżeli w ciągu dwunastu miesięcy od daty ich wejścia w życie nie zostaną zatwierdzone przez ustawę. Zatwierdzenie to działa z mocą wsteczną od daty wejścia w życie dekretów królewskich. W przedmiocie dekretów królewskich, wydanych na podstawie ust. 1 pkt 2–6, prowadzona jest debata w Ministerraad [radzie ministrów].

[…]”.

13.

Jak wynika z postanowienia odsyłającego uregulowanie to, jak również poprzedzające je uregulowania ( 10 ), wydane były w kontekście światowego kryzysu gospodarczo-finansowego z 2008 r. Ma ona umożliwić szybkie podejmowanie środków w celu ograniczenia rozmiaru oraz skutków ewentualnego nagłego kryzysu na rynkach finansowych lub poważnego zagrożenia wystąpienia kryzysu systemowego. Szczególnie w odniesieniu do spółdzielni finansowych belgijski ustawodawca był ponadto zdania, iż udziały w nich w niektórych przypadkach posiadają wszystkie cechy produktu oszczędnościowego, więc należy je chronić w taki sam sposób, jak lokaty bankowe lub niektóre rodzaje polis ubezpieczenia na życie.

14.

Na podstawie art. 36/24 § 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o banku narodowym wydany został następnie dekret królewski z dnia 10 października 2011 r., umożliwiający działającym w sektorze finansowym zarejestrowanym spółdzielniom uczestniczenie na zasadzie dobrowolności w utworzonym w Belgii w 2008 r. specjalnym funduszu ochronnym dla depozytów i polis ubezpieczenia na życie. Jednocześnie powyższy fundusz został przemianowany na „specjalny fundusz ochronny dla depozytów, polis ubezpieczenia na życie i kapitału zarejestrowanych spółdzielni”.

15.

Mocą dekretu królewskiego z dnia 7 listopada 2011 r. został też przyjęty wniosek o ochronę kapitału zarejestrowanych spółdzielni z grupy ARCO, a konkretnie Arcopar, Arcofin i Arcoplus. Inne spółdzielnie nie złożyły wniosków o udzielenie takich gwarancji.

16.

Trybunał konstytucyjny pytany jest obecnie w ramach trzech połączonych postępowań przez Raad van State (zwaną dalej belgijską „radą państwa”) o zgodność z konstytucją art. 36/24 ustawy o banku narodowym – przepisu, który ustawodawca belgijski, jak już wspomniano, wydał, reagując na światowy kryzys gospodarczo-finansowy, który wybuchł w 2008 r.

17.

Przyczyną dla wszczęcia tego postępowania o stwierdzenie zgodności norm z konstytucją jest stworzony przez belgijskie państwo na podstawie art. 36/24 § 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o banku narodowym program gwarancji udziałów w określonych zarejestrowanych spółdzielniach finansowych, o ile są one w posiadaniu osób fizycznych i to do ustawowo ustalonej wysokości 100000 EUR na inwestora.

18.

Zamiar udzielenia takiej gwarancji był już wprawdzie jakiś czas temu przedmiotem dwu komunikatów rządu i to najpierw w dniu 10 października 2008 r., a następnie ponownie w dniu 21 stycznia 2009 r. ( 11 ). Komunikat z dnia 21 stycznia 2009 r. także grupa ARCO umieściła w tym samym dniu na swojej stronie internetowej.

19.

Państwo belgijskie zgłosiło ten program gwarancji Komisji Europejskiej dopiero w dniu 7 listopada 2011 r., tj. w dniu włączenia spółdzielni finansowych z grupy ARCO dekretem królewskim do belgijskiego systemu gwarancji depozytów ( 12 ).

20.

Trybunał konstytucyjny na wniosek rady państwa ma obecnie wyjaśnić, czy przewidziany w art. 36/24 § 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o banku narodowym program gwarancji jest zgodny z zasadami równego traktowania i niedyskryminacji, sformułowanymi w art. 10 i 11 belgijskiej konstytucji. Co do zasady zarzut wnoszących skargę do rady państwa dotyczy kwestii, że ten program gwarancji prowadzi do dyskryminacji między prywatnymi udziałowcami spółdzielni finansowych, a różnymi udziałowcami innych działających na rynku spółek kapitałowych i instytucji.

21.

Jako kwestię wstępną wobec oceny zgodności art. 36/24 ustawy o banku narodowym z konstytucją trybunał konstytucyjny chciałby ustalić, czy program gwarancji państwa belgijskiego naruszył prawo Unii, a mianowicie po pierwsze, czy naruszył zasady gwarantowania depozytów, a po drugie, czy naruszył przepisy prawne regulujące pomoc państwa. Dla rozstrzygnięcia tejże kwestii wstępnej uważa on za konieczne wydanie przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

22.

Postanowieniem z dnia 5 lutego 2015 r., które wpłynęło w dniu 19 lutego 2015 r., belgijski trybunał konstytucyjny przedłożył Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej, zgodnie z art. 267 TFUE, następujące pytania prejudycjalne ( 13 ):

23.

Na wniosek Trybunału sąd odsyłający w styczniu 2016 r. zgodnie z art. 101 regulaminu postępowania przed Trybunałem dokonał bliższego wyjaśnienia istotnego znaczenia pytań drugiego do szóstego dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.

24.

W pisemnym etapie postępowania przed Trybunałem uczestniczyli skarżący w postępowaniu głównym (z jednej strony P. Vervloet i in., z drugiej – gmina Schaerbeek i fundusz emerytalny Ogeo Fund), trzy biorące udział w postępowaniu głównym w charakterze interwenientów spółdzielnie finansowe z grupy ARCO (Arcopar, Arcofin i Arcoplus) oraz Królestwo Belgii i Komisja Europejska. Ci sami uczestnicy reprezentowani byli także na rozprawie w dniu 6 kwietnia 2016 r.

25.

Formułując swój obszerny katalog pytań, sąd odsyłający pragnie przede wszystkim ustalić, czy państwo belgijskie naruszyło prawo Unii, powołując do życia program gwarancji na rzecz prywatnych udziałowców określonych spółdzielni finansowych w związku z wybuchłym w 2008 r. kryzysem gospodarczo-finansowym.

26.

Zanim przystąpię do merytorycznej analizy pytań prejudycjalnych, wskazane jest poświęcenie kilku słów dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Kilku uczestników postępowania wyraziło bowiem wątpliwości co do znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy problemów pranych z zakresu prawa Unii, twierdząc, że w spór badany w postępowaniu głównym dotyczy jedynie belgijskiego prawa konstytucyjnego i ani dyrektywa 94/19, ani prawo dotyczące pomocy państwa – ani również kwestia selektywnego charakteru pomocy – nie mają z tym nic wspólnego.

27.

W tym względzie należy zauważyć, iż w przypadku pytań prejudycjalnych dotyczących prawa Unii obowiązuje domniemanie ich znaczenia dla sprawy. Odmowa rozstrzygnięcia przez Trybunał w przedmiocie postawionego przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego jest możliwa tylko wtedy, gdy oczywiste jest, że wykładnia lub ocena ważności przepisu prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego, które są niezbędne do udzielenia przydatnej odpowiedzi na przedstawione mu pytania ( 14 ).

28.

W niniejszej sprawie nie może być o tym mowy.

29.

Z pewnością w tej sprawie belgijski trybunał konstytucyjny został wezwany do przeanalizowania kwestionowanego programu gwarancji przewidzianego w art. 36/24 § 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o banku narodowym z punktu widzenia zasad równego traktowania i niedyskryminacji wyrażonych w art. 10 i 11 belgijskiej konstytucji. W tym względzie jednak trybunał konstytucyjny w oczywisty sposób traktuje przedłożone przez siebie pytania dotyczące prawa Unii jako dotyczące problemów, wymagających rozstrzygnięcia w pierwszej kolejności. Zaznaczył on to już w swoim postanowieniu odsyłającym i wywiódł następnie szerzej w dodatkowych wyjaśnieniach, których udzielił stosownie do art. 101 regulaminu postępowania przed Trybunałem. Także podczas rozprawy przed Trybunałem uczestnicy postępowania, szczególnie gmina Schaerbeek i Ogeo Fund, jasno to wyjaśniły.

30.

W sposób bardzo przekonywujący trybunał konstytucyjny zajmuje się najpierw pytaniem wstępnym, czy kwestionowany program gwarancji jest zgodny z prawem Unii. Z odpowiedzi na to pytanie wyciągnie on następnie wnioski w kwestii istnienia lub nieistnienia zakazanego nierównego traktowania w rozumieniu konstytucji belgijskiej.

31.

Gdyby mianowicie z prawa Unii miało wynikać, że rzeczony program gwarancji jest na jego podstawie wskazany (na przykład, ponieważ z przepisów o gwarancji depozytów zgodnie z dyrektywą 94/19 wynika stosowne zobowiązanie dla państwa belgijskiego), mogłoby to również stanowić uzasadnienie ewentualnego nierównego traktowania inwestorów. Jeśli natomiast miałoby się okazać, że taki program gwarancji jest sprzeczny z prawem Unii (na przykład dlatego, że został wprowadzony z naruszeniem warunków ustanowionych w dyrektywie 94/19 lub wymogów prawa dotyczącego zasad pomocy państwa), to program ten być może nie mógłby również uzasadnić nierównego traktowania inwestorów w rozumieniu belgijskiej konstytucji.

32.

Tym samym pytania prejudycjalne nie są w sposób oczywisty pozbawione znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu stanowiącego przedmiot postępowania głównego i dlatego nie można mieć poważnych wątpliwości co do dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

33.

Od strony merytorycznej Trybunał jest proszony, po pierwsze o dokonanie oceny programu gwarancji, takiego jak belgijski, w świetle wynikających z prawa Unii wymogów dotyczących gwarancji depozytów (pierwsze pytanie prejudycjalne, por. w tej kwestii także poniższy pkt 1), po drugie zaś, o jego ocenę z punktu widzenia unijnego zakazu pomocy państwa (pytania prejudycjalne drugie do szóstego, por. w tej kwestii pkt 2 poniżej).

34.

Za pomocą pierwszego pytania prejudycjalnego sąd odsyłający pragnie co do zasady ustalić, czy taka gwarancja depozytów, jak będąca przedmiotem badanego sporu prawnego, jest zgodna z unijnymi wymogami sformułowanymi dla gwarancji depozytów. W tym celu trybunał konstytucyjny zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z zapytaniem o znaczenie art. 2 i 3 dyrektywy 94/19 w świetle wykładni art. 20 i 21 karty praw podstawowych i zasady ogólnej równego traktowania.

35.

Podczas gdy ARCO reprezentuje pogląd, że w świetle sensu i celu gwarancji depozytów w rozumieniu dyrektywy 94/19 przyjęcie programu gwarancji było wskazane, gmina Scharnbeek i Orego Fund są przeciwnego zdania. Belgia i Komisja są zdania, iż co do zasady taki program gwarancji nie jest ani wskazany, ani zakazany. Prywatni skarżący działający wraz z P. Vervloet podkreślają ze swej strony, że program gwarancji nie stanowi transpozycji dyrektywy 94/19, a rozszerzenie gwarancji depozytów na udziały w spółdzielniach finansowych jest sprzeczne z systemem.

36.

Jak przedstawię poniżej, dyrektywa 94/19 ma zasadniczo neutralny stosunek do kwestionowanej w niniejszej sprawie problematyki. Rozszerzenie gwarancji depozytów na udziały w spółdzielniach finansowych nie jest według tej dyrektywy ani wskazane (w tej kwestii patrz dalej wywód w pkt a), ani zakazane (w tej kwestii patrz dalej wywód w pkt b).

37.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, czy zgodnie z dyrektywą 94/19 istniał nakaz rozszerzenia krajowego systemu gwarancji depozytów, takiego jak belgijski, także na posiadane przez osoby prywatne udziały w spółdzielniach finansowych.

38.

Zobowiązanie państw członkowskich do zadbania o stworzenie i urzędowe uznanie na swoim terytorium systemów gwarancji depozytów wynika z art. 3 ust. 1 dyrektywy 94/19. To, jaki zakres ma to zobowiązanie należy oceniać z punktu widzenia przedmiotowego i podmiotowego zakresu zastosowania dyrektywy.

39.

Jeżeli chodzi o zakres przedmiotowy dyrektywa 94/19 znajduje zastosowanie do depozytów. Zgodnie z definicją z art. 1 pkt 1 dyrektywy chodzi przy tym o należności na koncie, które należy jego posiadaczowi wypłacić, a także wierzytelności, gwarantowane przez wystawienie dokumentu urzędowego.

40.

Według posiadanych przeze mnie informacji ani jedno ani drugie nie dotyczy udziałów w belgijskich spółdzielniach finansowych, takich jak należące do grupy ARCO. W gruncie rzeczy w przypadku takich udziałów chodzi bowiem o udziały we własnym kapitale danego przedsiębiorstwa, podczas gdy depozyty charakteryzuje to, iż stanowią część finansowania zewnętrznego instytucji kredytowej.

41.

Ponadto depozyty, gdy nadejdzie termin ich wykupu, należy wypłacić ich posiadaczowi zgodnie z wartością nominalną, ewentualnie z doliczeniem ustalonych odsetek i z odliczeniem ewentualnych opłat i podatków. Natomiast kwota otrzymywana przez spółdzielcę przy wycofaniu się z danej spółdzielni odzwierciedla wyniki finansowe tego przedsiębiorstwa i w związku z tym może być czasem wyższa, a czasami niższa.

42.

W związku z tym nabycie udziałów w spółdzielni przez udziałowca, nawet jeśli było mu ono bardzo zachwalane jako produkt oszczędnościowy, nie da się raczej porównać z wpłatą na konto bankowe lub nabyciem obligacji, lecz bardziej z nabyciem akcji, które zgodnie z dyrektywą 94/19 nie podlega obowiązkowi gwarancji.

43.

Rozpatrywanych tu udziałów w belgijskich spółdzielniach finansowych nie można także traktować na równi z udziałami w kasach budowlano-mieszkaniowych, wymienionych w art. 1 pkt 1 akapit drugi dyrektywy 94/19. Po pierwsze, to szczególne rozszerzenie pojęcia depozytu już z samego brzmienia dotyczy bowiem tylko udziałów w brytyjskich i irlandzkich kasach budowlano-mieszkaniowych, podczas gdy w tym przepisie nie ma mowy o spółdzielniach finansowych prawa belgijskiego. Po drugie, ta stanowiąca wyjątek regulacja wyraźnie nie dotyczy takich udziałów, które ze swej natury powinny być traktowane jako kapitał. Właśnie o to jednak – o udział w kapitale własnym – chodzi, jak już wspomniano, w przypadku spornych tu udziałów w spółdzielniach finansowych, takich jak spółdzielnie z grup ARCO.

44.

Jeżeli chodzi o zakres podmiotowy dyrektywę 94/19 można stosować tylko do instytucji kredytowych. Chodzi przy tym, stosownie do definicji pojęciowej w art. 1 pkt 4 dyrektywy o przedsiębiorstwa, których działalność polega na przyjmowaniu od klientów depozytów lub innych podlegających wypłaceniu środków pieniężnych oraz na przyznawaniu kredytów na własny rachunek.

45.

Również ten element nie występuje w przypadku spółdzielni finansowych, których dotyczy kwestionowany belgijski program gwarancji, ponieważ według zgodnej opinii wszystkich uczestników postępowania głównego, łącznie z samą ARCO, takie spółdzielnie finansowe jak grupa ARCO nie są instytucjami kredytowymi. Nie przyjmują one ani depozytów klientów, ani nie udzielają regularnie na własny rachunek kredytów w sposób typowy dla banków.

46.

Nic innego nie wynika z dokonania wykładni dyrektywy 94/19 w świetle zasady ogólnej prawa Unii dotyczącej równego traktowania, jak sugeruje to belgijski trybunał konstytucyjny w swoim pytaniu prejudycjalnym.

47.

Zasada równego traktowania stanowi ogólną zasadę prawa Unii, usankcjonowaną w art. 20 i 21 karty praw podstawowych ( 15 ). Nie może ona być interpretowana i stosowana odmiennie w zależności od dziedziny prawa.

48.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada ta wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione ( 16 ).

49.

Jak przedstawiono powyżej ( 17 ), rozpatrywane udziały w spółdzielniach finansowych różnią się znacznie, jeżeli chodzi o przedmiot gwarancji depozytów przewidziany w prawie Unii, od klasycznych depozytów w instytucjach kredytowych, nawet jeśli pod niektórymi względami – na przykład w odniesieniu do ich opodatkowania, do reglamentacji przez państwo i popularności wśród klientów – mogą wydawać się zbliżone do klasycznych produktów oszczędnościowych. Ze względu na równość traktowania nie jest więc z perspektywy prawa Unii żadną miarą wskazane rozszerzanie krajowego systemu gwarancji depozytów takich jak belgijski, na tego rodzaju udziały w spółdzielniach.

50.

Wynika z tego, że Belgia – ani na podstawie dyrektywy 94/19, ani na podstawie zasady ogólnej równego traktowania – nie jest z perspektywy prawa Unii zobowiązana do rozszerzenia zakresu swojego krajowego systemu gwarancji depozytów na tę formę lokaty kapitału.

51.

W następnej kolejności należy rozważyć, czy zgodnie z dyrektywą 94/19 rozszerzenie krajowego systemu gwarancji depozytów, takiego jak belgijski, na udziały osób prywatnych w spółdzielniach finansowych było zakazane.

52.

Udzielenie odpowiedzi na to pytanie zależy przede wszystkim od treści zawartej w art. 2 tiret drugim dyrektywy 94/19. Zgodnie z tym przepisem wyłączone ze spłaty przez systemy gwarancji depozytów są wszystkie instrumenty, które wchodziłyby w zakres definicji pojęcia „środki własne”, jaka znajduje się w art. 2 dyrektywy 89/299, do których należy także „wpłacony kapitał”.

53.

Na pierwszy rzut oka ta podstawa wyłączenia wydaje się tu faktycznie decydująca, ponieważ, jak stwierdziłem powyżej, w przypadku rozpatrywanych udziałów w spółdzielniach finansowych chodzi o instrument, przy którego pomocy inwestor nabywa udziały w kapitale własnym określonego przedsiębiorstwa, podobnie jak przy zakupie akcji ( 18 ).

54.

Przy dokładniejszym przyjrzeniu się okazuje się jednak, że podstawa wyłączenia zawarta art. 2 tiret drugim dyrektywy 94/19 dotyczy tylko środków własnych instytucji kredytowych, bowiem jest tam mowa wyraźnie o „środkach własnych”, które wchodzą w zakres definicji, „jaka znajduje się w art. 2 dyrektywy 89/299 […] dotyczącej środków własnych instytucji kredytowych”. Jak już stwierdzono ( 19 ), w przypadku zarejestrowanych na podstawie prawa belgijskiego spółdzielni finansowych nie chodzi jednak o takie instytucje kredytowe.

55.

Tym samym art. 2 tiret drugi dyrektywy 94/19 co do zasady nie stoi na przeszkodzie rozszerzeniu krajowego systemu gwarancji depozytów na posiadane przez osoby prywatne udziały w spółdzielniach finansowych.

56.

Co więcej, okoliczność, że w przedmiocie gwarancji depozytów dyrektywa dokonuje tylko harmonizacji minimalnej ( 20 ), przemawia za zakresem swobody państw członkowskich w kwestii włączenia nieprzewidzianych przez prawo Unii przypadków do krajowych systemów gwarancji depozytów.

57.

Niemniej państwa członkowskie nie mają pełnej swobody umożliwiającej im dowolne rozszerzanie krajowych systemów gwarancji depozytów ponad przewidziane w dyrektywie 94/19 zabezpieczenia depozytów w instytucjach kredytowych na inne stany faktyczne. Wprawdzie państwa członkowskie nie są w tym względzie zobowiązane do przestrzegania ustanowionej w prawie Unii zasady równego traktowania, ponieważ wiąże ona instytucje krajowe tylko w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii (por. art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych), lecz nie mogą ograniczać skuteczności systemu gwarancji depozytów w kształcie, w jakim ma on być realizowany na całym rynku wewnętrznym, zgodnie z dyrektywą 94/19.

58.

Jak w tym kontekście słusznie stwierdza Komisja, do takiego ograniczenia skuteczności gwarancji depozytów mogłoby dojść, gdyby państwo członkowskie obarczyło swój system gwarancji depozytów w większym stopniu ryzykiem, które nie ma bezpośredniego związku z celem tego systemu. Bowiem im wyższe jest ryzyko, któremu chce się zapobiec, tym bardziej rozmywa się gwarancja depozytów i w tym mniejszym stopniu system gwarancji depozytów – przy zasadniczo niezmiennych środkach – może przyczynić się do urzeczywistnienia celu dyrektywy 94/19, którego istotą jest promowanie harmonijnego rozwoju działalności instytucji kredytowych, wzmacnianie stabilności systemu bankowego oraz ochrona oszczędzających ( 21 ).

59.

O tym, czy sporny program gwarancji faktycznie konkretnie zmniejsza skuteczność belgijskiego systemu gwarancji depozytów, muszą orzec sądy krajowe. Będą musiały przy tym uwzględnić, że taka gwarancja, jak gwarancja ARCO, włącza do systemu gwarancji depozytów dużą liczbę drobnych udziałowców, że w przeszłości spółdzielnie finansowe w żadnym stopniu nie uczestniczyły w finansowaniu systemu ( 22 ) i że w ogóle zostały one włączone do systemu dopiero na kilka dni przed zaistnieniem ryzyka objętego gwarancją – a mianowicie około miesiąca przed decyzją o ich dobrowolnej likwidacji. W ten sposób otrzymują one z krajowego systemu gwarancji depozytów świadczenie o wiele korzystniejsze niż inne przedsiębiorstwa, należące do systemu jako płatnicy składek już od dłuższego czasu.

60.

Poza tym oczywiste jest, że nie wolno także naruszać pozostałych uregulowań prawa Unii – w szczególności wymogów obowiązujących w prawie dotyczącym pomocy państwa, stosownie do art. 107 TFUE i 108 TFUE ( 23 ).

61.

W sumie wykładni dyrektywy 94/19 należy zatem dokonywać w taki sposób, że nie zobowiązuje ona państw członkowskich, do włączania udziałów osób fizycznych w zarejestrowanych spółdzielniach finansowych do swoich krajowych systemów gwarancji depozytów, ale też im tego nie zabrania, o ile przez to włączenie nie zostanie naruszona skuteczność gwarancji depozytów lub nie zostaną naruszone inne wymogi prawa Unii.

62.

Za pomocą pytań prejudycjalnych od drugiego do szóstego sąd odsyłający pragnie ustalić, czy taki program gwarancji, jak będący przedmiotem sporu, jest niezgodny z wymogami wynikającymi z prawa Unii obowiązującego w dziedzinie pomocy państwa. W istocie trybunałowi konstytucyjnemu chodzi o wyjaśnienie, czy w przypadku tego programu gwarancji chodzi o nową pomoc państwa w rozumieniu art. 108 ust. 3 TFUE, która powinna była zostać zgłoszona Komisji i nie wolno było jej wprowadzić w życie przed wydaniem zgody przez Komisję. Ta problematyka przewija się jako myśl przewodnia przez wszystkie pytania od drugiego do szóstego.

63.

Natomiast zgodność uregulowania programu gwarancji z rynkiem wewnętrznym, szczególnie w świetle art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE, co do której wielu uczestników postępowania zajęło stanowiska przed Trybunałem, nie jest przedmiotem wniosku trybunału konstytucyjnego o wydanie postanowienia w trybie prejudycjalnym.

64.

Poprzez swoje pytanie drugie sąd odsyłający pragnie w pierwszej kolejności poddać ocenie decyzję 2014/686, prosząc Trybunał o zbadanie jej ważności. Tak długo bowiem, jak decyzja ta nie zostanie uznana przez unijnego sędziego za nieważną w związku ze skargą o stwierdzenie nieważności lub w związku z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, trybunał konstytucyjny związany jest zawartą w niej oceną Komisji ( 24 ), zgodnie z którą w kwestii gwarancji ARCO chodzi o nową pomoc państwa, wprowadzoną w życie w sposób niezgodny z prawem, z której korzyści podlegają zwrotowi i w związku z którą nie wolno dokonywać żadnych płatności.

65.

Jak wynika z postanowienia odsyłającego, trzy spółdzielnie finansowe należące do grupy ARCO podważają ważność decyzji 2014/686 w postępowaniu głównym przed sądami belgijskimi (trybunałem konstytucyjnym i radą państwa) w istocie przy użyciu tej samej argumentacji, którą uzasadniały wniesioną do Sądu Unii Europejskiej skargę o stwierdzenie nieważności ( 25 ). Ostatecznie zatem badanie przez Trybunał Sprawiedliwości ważności tejże decyzji będzie miało nie tylko daleko idące konsekwencje dla postępowania krajowego, lecz będzie stanowiło swego rodzaju wstępne rozstrzygnięcie zawisłego przed Sądem postępowania w pierwszej instancji ( 26 ).

66.

Zarzuty podniesione przez ARCO przeciwko decyzji 2014/686, streszczone w postanowieniu odsyłającym, dotyczą, po pierwsze, pojęcia pomocy państwa stosownie do art. 107 ust. 1 TFUE, a po drugie, obowiązku sformułowania przez Komisję uzasadnienia zgodnie z art. 296 ust. 2 TFUE. Obecnie zajmę się kolejno tymi dwoma aspektami.

67.

Zgodnie z art. 107 ust. 1 TFUE „[z] zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w Traktatach, wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi”.

68.

Uznanie za „pomoc” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE wymaga spełnienia wszystkich przewidzianych w tym postanowieniu przesłanek ( 27 ).

69.

Po pierwsze, musi więc mieć miejsce interwencja państwa lub przy użyciu zasobów państwowych. Po drugie, interwencja ta musi mieć możliwość wpływania na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Po trzecie, musi dawać ona beneficjentowi korzyść. Po czwarte, musi ona zakłócać konkurencję lub grozić jej zakłóceniem ( 28 ).

70.

Badając spełnienie ww. przesłanek zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, chodzi nie tyle o subiektywne cele instytucji krajowych (spornemu programowi gwarancji niewątpliwie przyświecał dobry zamiar uchronienia osób prywatnych przed utratą oszczędności i równoczesnego wniesienia wkładu w stabilizowanie krajowego systemu finansowego), lecz o skutki podjętych środków ( 29 ).

71.

W niniejszym przypadku sporne jest po pierwsze, czy belgijski program gwarancji stanowi selektywną korzyść dla spółdzielni z grupy ARCO (trzecia przesłanka w ramach definicji pojęcia pomocy), a po drugie, czy ma on możliwość wpływania na wymianę handlową między państwami członkowskimi oraz zakłócania konkurencji na rynku wewnętrznym (przesłanki druga i czwarta w ramach definicji pojęcia pomocy) ( 30 ).

72.

W motywach 80–84 decyzji 2014/686 Komisja stwierdza przede wszystkim, że ARCO była „jedynym faktycznym beneficjentem programu gwarancji”.

73.

Przeciwko temu ARCO podnosi, że prawdziwymi beneficjentami programu gwarancji są, po pierwsze, prywatni udziałowcy spółdzielni finansowych z grupy ARCO, ponieważ posiadają oni wyraźną gwarancję zwrotu ich kapitału do wysokości 100000 EUR, a po drugie, bank Dexia, dla którego uratowania miał przyczynić się wspomniany program gwarancji.

74.

Taki zarzut nie prowadzi jednak do osiągnięcia zamierzonego celu, bowiem sama okoliczność, iż inni zainteresowani – prywatni udziałowcy spółdzielni finansowych, a także bank Dexia – mogli odnosić korzyści ze spornego programu gwarancji w żadnej mierze nie wyklucza, iż sama ARCO powinna być traktowana jako beneficjent, a nawet wręcz jako główny beneficjent tego programu (lub, by użyć słów Komisji, jako „jedyny prawdziwy beneficjent”).

75.

W tym kontekście ARCO nie uwzględnia przede wszystkim tego, że jako pomoc w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE traktować należy wszelkie środki, niezależnie od ich rodzaju, które pośrednio lub bezpośrednio przynoszą korzyść przedsiębiorstwom ( 31 ). Przynajmniej pośrednia korzyść z belgijskiego programu gwarancji wynikła bez żadnych wątpliwości dla ARCO jako przedsiębiorstwa, działającego w sektorze finansowym. Dopiero poprzez ten program gwarancji grupa ARCO została bowiem uchroniona od grożącej jej ucieczki prywatnych inwestorów z trzech spółdzielni finansowych z grupy ARCO ( 32 ) i równocześnie uzyskała możliwość współdziałania jako główna akcjonariuszka w planowanym swego czasu dokapitalizowaniu banku Dexia. Poza tym należy przypomnieć, że spółdzielnie finansowe z grupy ARCO – w przeciwieństwie do wszystkich innych spółdzielni finansowych – same złożyły wniosek o udział w programie gwarancji. Takiego wniosku nie złożyłyby raczej, gdyby nie obiecywały sobie po tym konkretnej korzyści ekonomicznej.

76.

Mało przekonywający jest także kontrargument ARCO, że odpływ kapitału własnego nie musiałby koniecznie mieć negatywnego wpływu na trzy należące do niej spółdzielnie finansowe. Jeżeli bowiem zmniejsza się własny kapitał przedsiębiorstwa, to wzrasta jego kwota zadłużenia i pogarsza się jego zdolność kredytowa, co sprawia, że to przedsiębiorstwo w przyszłości może pozyskać nowy kapitał tylko na mniej korzystnych warunkach. Właśnie w takiej sytuacji, w jakiej była ARCO, która w swoim czasie zaangażowała się znacząco ekonomicznie w próby ratowania banku Dexia, nie należy lekceważyć tego punktu widzenia.

77.

Artykuł 107 ust. 1 TFUE zakazuje pomocy, która „sprzyja niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów”, czyli pomocy selektywnej ( 33 ). Wyznacznikiem selektywności korzyści zgodnie z orzecznictwem jest to, że faworyzowane są określone przedsiębiorstwa lub gałęzie produkcji w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami lub gałęziami produkcji, które w świetle celu danego systemu znajdują się w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej ( 34 ).

78.

W motywach 100–107 decyzji 2014/686 Komisja wywodzi, że sporny program gwarancji przysparza ARCO korzyści, która jest „wyraźnie selektywn[a]” ( 35 ).

79.

Natomiast ARCO kwestionuje jakoby miała uzyskać taką selektywną korzyść. Jej zdaniem pod względem faktycznym i prawnym spółdzielnie finansowe są w sytuacji porównywalnej z oferentami klasycznych produktów oszczędnościowych, tak że rozszerzenie belgijskiego programu gwarancji na posiadaczy udziałów w takich spółdzielniach finansowych było w pełni zgodne z systemem.

80.

To stanowisko jednak nie przekonuje. Jak już wyżej wskazano bliżej w związku z dyrektywą 94/19, udziały w spółdzielniach finansowych, takich jak należących do grupy ARCO, w aspekcie celów gwarancji depozytów porównywalne są raczej z akcjami, niż z klasycznymi depozytami w instytucjach kredytowych ( 36 ). Poza tym rzeczone spółdzielnie finansowe – zgodnie z podawanymi przez siebie informacjami – nie mają cech instytucji kredytowych ( 37 ).

81.

Tym samym spółdzielnie finansowe, takie jak te należące do grupy ARCO, pod względem celów realizowanych poprzez gwarantowanie depozytów nie znajdowały się w sytuacji porównywalnej z instytucjami kredytowymi, co powodowałyby traktowanie jako oczywiste włączenie ich za pośrednictwem spornego programu gwarancji do belgijskiego systemu gwarancji depozytów. W przeciwieństwie do tego ich sytuacja była raczej porównywalna do sytuacji przedsiębiorstw, które oferują sprzedaż własnych udziałów w formie akcji, proponując przez to klientom coś w rodzaju inwestycji kapitałowej, która co do zasady nie podlega żadnej gwarancji depozytowej.

82.

Nic innego nie wynika z wyroku w sprawie Paint Graphos ( 38 ), na który powołują się ARCO i Belgia.

83.

W tym wyroku Trybunał w kontekście prawa podatkowego rozważał pytanie, pod jakimi warunkami zapewniona przez państwo członkowskie korzyść jest selektywna i może stanowić pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. Krótko mówiąc, zgodnie z tym wyrokiem w kwestii selektywności chodzi o to, że środek ustanawia odstępstwo od systemu powszechnego, gdy wprowadza zróżnicowanie podmiotów gospodarczych znajdujących się, w świetle celu wyznaczonego systemowi podatkowemu danego państwa członkowskiego, w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej ( 39 ).

84.

Zgodnie z „powszechnym systemem”, o który chodzi w niniejszej sprawie, inwestycje kapitałowe z zasady nie podlegają gwarancji depozytów. Tylko depozyty w instytucjach kredytowych podlegają gwarancji depozytów, natomiast inwestycje w formie udziałów w przedsiębiorstwach, których wartość uzależniona jest od wyniku ekonomicznego przedsiębiorstwa, co do zasady nie korzystają z takiego zabezpieczenia.

85.

Jeśli Belgia niemniej jednak obejmuje gwarancją depozytów również określone formy udziałów w przedsiębiorstwach – w niniejszym przypadku posiadane przez osoby prywatne udziały w kapitale zarejestrowanych spółdzielni finansowych – to wprowadzane jest, by wyrazić to słowami wyroku Paint Graphos, „zróżnicowanie podmiotów gospodarczych”.

86.

Zróżnicowanie wprowadzane jest między spółdzielniami finansowymi, z jednej strony, i pozostałymi spółdzielniami lub spółkami, z drugiej, a więc między podmiotami gospodarczymi, które – mimo pewnych cech charakterystycznych, mogących wynikać z ich konkretnej formy prawnej ( 40 ) – w każdym razie w aspekcie celów przyświecających gwarancji depozytów znajdują się w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej. Wszystkie te przedsiębiorstwa mogą bowiem umożliwić prywatnym inwestorom posiadanie udziałów w ich kapitale. Jednak tylko udziały w ramach kapitału tych pierwszych – spółdzielni finansowych – korzystają z gwarancji dla depozytów.

87.

Tym samym również na podstawie kryterium, ukształtowanego przez Trybunał w wyroku Paint Graphos i w innych wyrokach ( 41 ), ma miejsce selektywne przysporzenie korzyści spółdzielniom finansowym.

88.

Komisja przyjmuje więc zupełnie słusznie w decyzji 2014/686 założenie, iż poprzez sporny program gwarancji spółdzielnie finansowe z grupy ARCO uzyskały selektywną korzyść w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.

89.

ARCO zakwestionowała ponadto uznanie przez Komisję w motywach 108 i 109 decyzji 2014/686, że sporny program gwarancji „zakłóca […] konkurencję” i „z całą pewnością wywiera wpływ na handel wewnątrzunijny”.

90.

Główna część przedstawionych przez ARCO w tym kontekście argumentów streszczonych w postanowieniu prejudycjalnym opiera się jednak ponownie na zakładanym podobieństwie między udziałami w spółdzielniach finansowych i klasycznymi wkładami oszczędnościowymi. To, że te argumenty nie są przekonujące, przedstawiłem już bardziej szczegółowo powyżej, w innym kontekście ( 42 ).

91.

Niezależnie od tego należy przypomnieć, że do celów zakwalifikowania środka krajowego jako pomocy państwa zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nie jest konieczne stwierdzenie faktycznego wpływu pomocy na wymianę handlową między państwami członkowskimi i rzeczywistego zakłócenia konkurencji, lecz jedynie zbadanie, czy pomoc może mieć wpływ na tę wymianę handlową i zakłócać konkurencję ( 43 ).

92.

Jeśli chodzi, po pierwsze, o możliwe zakłócanie konkurencji, to Komisja wykazała przekonująco ( 44 ), że sporny program gwarancji chronił spółdzielnie finansowe z grupy ARCO przed odpływami kapitału, a co najmniej zmniejszał i opóźniał takie odpływy. Oczywiste jest, że stanowiło to korzyść w ramach konkurencji z innymi działającymi w sektorze finansowym przedsiębiorstwami, przynajmniej w czasach, gdy w związku ze światowym kryzysem gospodarczo-finansowym na rynkach panowała duża nerwowość i szczególnie banki miały duże trudności w zaopatrzeniu się w świeży kapitał, a także gdy w każdym razie istniało niebezpieczeństwo, że przede wszystkim drobni inwestorzy wycofają swoje depozyty.

93.

Jeśli z kolei, po drugie, chodzi o zakłócenie wewnątrzwspólnotowej wymiany handlowej, to zakładać je należy zawsze już wtedy, gdy przedmiotowy środek krajowy wzmacnia pozycję jednego przedsiębiorstwa w stosunku do pozycji innych, konkurujących z nim przedsiębiorstw. Nie jest przy tym konieczne, aby uprzywilejowane przedsiębiorstwo uczestniczyło w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej. W tym zakresie już sama okoliczność, że dany sektor ekonomiczny, jak sektor usług finansowych, jest na poziomie Unii w znacznym zakresie zliberalizowany, który to proces zwiększa konkurencję, może oznaczać faktyczny lub potencjalny wpływ pomocy na wymianę handlową między państwami członkowskimi ( 45 ).

94.

W tym kontekście mało przekonywujące jest wskazanie ARCO na rzekomo niską kwotę udziału indywidualnego poszczególnych prywatnych posiadaczy udziałów w spółdzielniach finansowych z grupy ARCO. Z jednej strony bowiem skutki spornego programu gwarancji dla konkurencji i dla wymiany handlowej między państwami członkowskimi należy oceniać w kontekście całości objętych nią udziałów w spółdzielniach, a nie w odniesieniu do zabezpieczanego kapitału poszczególnych prywatnych inwestorów. Ponadto z drugiej strony ani stosunkowo niewielki rozmiar pomocy, ani stosunkowo nieduża wielkość faworyzowanego przedsiębiorstwa nie wyklucza z góry możliwości zakłócenia konkurencji lub wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi ( 46 ).

95.

Tym samym – w każdym razie na podstawie przytoczonych w postanowieniu odsyłającym zarzutów – nie można podważyć wniosku Komisji, że sporny program gwarancji stanowi zakłócenie konkurencji i wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi ( 47 ).

96.

Wreszcie w ramach tego drugiego pytania prejudycjalnego sąd odsyłający pragnie również ustalić, czy w przypadku decyzji 2014/686 należy zakładać jej błędne uzasadnienie.

97.

Obowiązek uzasadnienia unijnego aktu prawnego wynika z art. 296 ust. 2 TFUE, a ponadto jest wyrażony, jako element prawa do dobrej administracji, także w art. 41 ust. 2 lit. c) Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

98.

Ponieważ, jak już wspomniano, zakwalifikowanie środka jako „pomocy państwa” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE wymaga, by spełnione były wszystkie wymienione w tym postanowieniu cztery przesłanki ( 48 ), Komisja musi z punktu widzenia każdej z tych czterech przesłanek uzasadnić decyzję, w której stwierdza zaistnienie pomocy państwa ( 49 ).

99.

Wymóg ten spełnia decyzja 2014/686. Jej preambuła ( 50 ) zawiera szczegółowe wywody co do tego, dlaczego w przedmiotowej sprawie Komisja przyjmuje istnienie pomocy państwa, przy czym jest tam stosownie i z należytą dokładnością przeanalizowana każda z przesłanek zawartych w art. 107 ust. 1 TFUE.

100.

ARCO kwestionuje zarazem, że uzasadnienie decyzji 2014/686 nie jest w jej przekonaniu wystarczająco szczegółowe, szczególnie w kontekście tego, że ta decyzja „nie odpowiada żadnej utrwalonej praktyce decyzyjnej”.

101.

To stanowisko należy odrzucić, zwłaszcza że zawarte zarówno w postanowieniu odsyłającym, jak i w pismach ARCO kwestionowane aspekty opierają się na bardzo nieprecyzyjnych i ogólnie sformułowanych zarzutach i nie zawierają żadnych konkretnych danych co do tego, jak dalece wywody Komisji miałyby być niezrozumiałe i w odniesieniu do jakich aspektów tego przypadku miałoby brakować dokładniejszych danych.

102.

Ponadto wprawdzie zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, uzasadnienie unijnego aktu prawnego powinno przedstawiać w sposób zrozumiały i jednoznaczny rozumowanie instytucji Unii, która jest autorem aktu w taki sposób, aby umożliwić zainteresowanym zapoznanie się z powodami podjęcia środka, a właściwemu sądowi – przeprowadzenie kontroli ( 51 ).

103.

W tym uzasadnieniu nie muszą być jednak wyszczególnione wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ kwestia, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 296 ust. 2 TFUE, powinna być oceniana w świetle nie tylko jego treści, ale również jego kontekstu i całości przepisów prawnych, regulujących daną dziedzinę ( 52 ).

104.

W przedmiotowym przypadku z wywodów Komisji w motywach decyzji 2014/686 wystarczająco wyraźnie wynika, dlaczego Komisja uznała za spełnioną każdą z poszczególnych przesłanek pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. Poza tym kontekst, w którym wydana została decyzja 2014/686, jest dostatecznie znany właśnie ARCO, ponieważ jako główna zainteresowana była ona zaangażowana w uprzednie postępowanie administracyjne ( 53 ).

105.

Mało przekonywująca jest ostatecznie także krytyka ze strony ARCO orzecznictwa przytoczonego w decyzji 2014/686, a dokładniej w jej przypisie 65 ( 54 ), bowiem odwrotnie, niż zdaje się sugerować ARCO, Komisja żadną miarą nie utrzymuje, jakoby przytoczone przez nią wyroki dotyczyły dokładnie takiej samej problematyki jak będąca przedmiotem sporu w niniejszej sprawie. Komisja próbuje raczej tylko odnaleźć podobieństwo z tymi wyrokami, jak wystarczająco wyraźnie wynika to z uzasadnienia decyzji ( 55 ). Czy wyciągnięte przez Komisję z orzecznictwa wnioski są merytorycznie słuszne, jest pytaniem z zakresu prawa materialnego, niemającym żadnego związku z wywiązaniem się z obowiązku uzasadnienia, jako wymogu formalnego ( 56 ).

106.

Łącznie zatem przeanalizowanie pytań prejudycjalnych pod kątem pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE i obowiązku uzasadnienia w sensie art. 296 ust. 2 TFUE nie wykazało, by istniał jakikolwiek czynnik, który mógłby mieć wpływ na ważność decyzji 2014/686.

107.

Gdyby Trybunał miał przyłączyć się do tego zdania, to jego wyrok wprawdzie nie byłby w tej kwestii formalnie wiążący dla Sądu Unii Europejskiej w zawisłych sprawach T‑664/14 i T‑711/14, z pewnością jednak stanowiłby de facto dla wyniku tych postępowań niedający się zignorować precedens. Możliwość stwierdzenia nieważności decyzji 2014/686 z innych przyczyn, nierozważanych w przedmiotowym postępowaniu prejudycjalnym, pozostaje dla Sądu jak najbardziej otwarta.

108.

Trzecie pytanie sądu odsyłającego poświęcone jest, podobnie jak drugie, pojęciu nowej pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE i art. 108 ust. 3 TFUE. Zadano je tylko na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie drugie.

109.

Jeśli na drugie pytanie zostanie udzielona odpowiedź zgodnie z moją propozycją ( 57 ), to trybunał konstytucyjny powinien uznać decyzję 2014/686 za ważną i potraktować gwarancję ARCO, zgodnie ze stwierdzeniem Komisji, jako nową pomoc państwa. W takim przypadku nie zaistnieje potrzeba udzielania odpowiedź na pytanie trzecie.

110.

Za pomocą pytań czwartego, piątego i szóstego, które można rozważać łącznie, sąd odsyłający chciał się w istocie dowiedzieć, czy taki, jak sporny tu program gwarancji, narusza art. 108 ust. 3 TFUE.

111.

Wprawdzie sąd odsyłający w każdym z tych pytań odnosi się do stanu faktycznego zaistniałego w postępowaniu głównym w aspekcie różnych momentów czasowych, w których instytucje krajowe podejmowały każdorazowo określone działania na rzecz realizacji spornego programu gwarancji, od zwykłej informacji o upoważnieniu ustawowym w art. 36/24 § 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o banku narodowym, aż po konkretne wdrożenie dekretem królewskim. Ostatecznie jednak we wszystkich tych trzech pytaniach chodzi o to, czy omawiany program gwarancji zrealizowany został przez państwo belgijskie zgodnie, czy w sprzeczności, z art. 108 ust. 3 TFUE.

112.

W odniesieniu do nowej pomocy państwa art. 108 ust. 3 TFUE nakłada na państwa członkowskie podwójne zobowiązanie. Po pierwsze, są one zobowiązane do informowania Komisji o wszelkich planach przyznania lub zmiany pomocy państwa w czasie odpowiednim do przedstawienia przez nią uwag (obowiązek zgłoszenia: por. art. 108 ust. 3 zdanie pierwsze TFUE). Po drugie, muszą ona zaprzestać wprowadzania w życie projektowanych środków do czasu wydania przez Komisję końcowej decyzji (zakaz wprowadzania w życie względnie obowiązek „standstill”, zob. art. 108 ust. 3 zdanie trzecie TFUE). Oba obowiązki są przejawem mającej istotne znaczenie dla zapewnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego prewencyjnej kontroli przez Komisję nowych pomocy państwa ( 58 ).

113.

Pewne jest w niniejszym przypadku, że sporny program gwarancji został zgłoszony Komisji dopiero w dniu 7 listopada 2011 r., a więc w dniu, w którym trzy spółdzielnie finansowe ARCO zostały dekretem królewskim formalnie włączone do belgijskiego systemu gwarancji depozytów.

114.

Odwrotnie niż uważa Belgia, powiadomienie w tym późnym terminie w żadnym razie nie może być traktowane jako dokonane w odpowiednim czasie w rozumieniu art. 108 ust. 3 zdanie pierwsze TFUE.

115.

Możliwe, że belgijski fundusz gwarancji depozytów do dzisiaj nie dokonał jeszcze faktycznych wypłat na rzecz prywatnych udziałowców zarejestrowanych spółdzielni finansowych. Jak jednak słusznie podkreśla Komisja, pomocy państwa nie można uznać za „przyznaną” lub za „wprowadzoną w życie”, a tym samym wdrożoną w rozumieniu art. 108 ust. 3 dopiero wtedy, gdy popłyną pieniądze państwa lub pochodzące ze środków państwowych, lecz już wówczas, gdy w wyniku pomocy nastąpi zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym albo zaistnieje ryzyko wystąpienia takiego zakłócenia w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. Zakaz wprowadzania w życie ma bowiem zapewnić, że dana pomoc nie wywoła skutków przed upływem rozsądnego terminu przysługującego Komisji na jej przeanalizowanie i podjęcie decyzji w jej sprawie ( 59 ).

116.

Kiedy dokładnie w niniejszej sprawie zaistniało zakłócenie konkurencji lub ryzyko wystąpienia takiego zakłócenia nie można ocenić bez przeprowadzenia dokładnej analizy. Na podstawie informacji udostępnionych Trybunałowi w postanowieniu odsyłającym, wiele przemawia za tym, a przynajmniej żadną miarą nie da się wykluczyć, że państwo belgijskie już poprzez swój pierwszy komunikat rządu z dnia 10 października 2008 r. w wystarczająco konkretny sposób informuje o zamierzonym środku pomocowym i już choćby dlatego wywarło dość znaczny wpływ na warunki konkurencji ( 60 ). W innym wypadku, w związku z nerwowością rynków w szczytowym punkcie kryzysu gospodarczo-finansowego, który wybuchł w 2008 r., wiele przemawia za tym, że ten komunikat rządu – jak zresztą stwierdziła Komisja w decyzji 2014/686 ( 61 ) – miał uspokoić udziałowców spółdzielni finansowych, takich jak udziałowcy spółdzielni z grupy ARCO – i wzmocnił w ten sposób konkurencyjność tych przedsiębiorstw. Tym samym wspomniany komunikat rządu – biorąc pod uwagę jego skutki dla rynku – mimo wszelkich różnic w zakresie formy prawnej, nie wykazuje braku podobieństwa do gwarancji ( 62 ).

117.

Ostatecznie jednak dla celów niniejszego postępowania może pozostać nierozstrzygnięte, czy pomoc państwa nastąpiła już wraz z pierwszą informacją o niej za sprawą komunikatu rządu z dnia 10 października 2008 r., czy też dopiero w związku z dekretem królewskim z dnia 7 listopada 2011 r., czy też z jednym spośród wymienionych przez sąd odsyłający dniem między tymi obydwoma datami. Bowiem, jak Komisja słusznie wskazała w swej decyzji 2014/686 ( 63 ), zapowiedź programu gwarancji i poszczególne kroki prawne dla jego urzeczywistnienia należy traktować jako jedność ( 64 ). Najpóźniej w chwili wydania dekretu królewskiego z dnia 7 listopada 2011 r. beneficjenci spornego programu gwarancji uzyskali prawo żądania włączenia do krajowego systemu gwarancji depozytów, tak że pomoc państwa nie była już w stadium projektu ( 65 ), lecz należało ją traktować jako udzieloną ( 66 ), a tym samym jako „przyznaną” względnie „wprowadzoną w życie” w rozumieniu art. 108 ust. 3 TFUE.

118.

Powiadomienie Komisji o programie gwarancji w tym właśnie dniu, 7 listopada 2011 r., było zatem z całą pewnością spóźnione. Nie nastąpiło ono bowiem we właściwym czasie przed zamierzonym wprowadzeniem programu gwarancji, lecz w najlepszym razie równolegle z nim, tak że zasada kontroli prewencyjnej ze strony Komisji została naruszona ( 67 ). Nawet gdyby przyjąć, że określone środki na rzecz opanowania kryzysu gospodarczo-finansowego z 2008 r. były szczególnie pilne, to między latami 2008 i 2011 było niewątpliwie dużo okazji do powiadomienia Komisji w odpowiednim czasie o planie udzielenia pomocy.

119.

W sumie zatem, dokonując w dniu 7 listopada 2011 r. powiadomienia o spornym programie gwarancji, Belgia naruszyła zarówno obowiązek zgłoszenia ustanowiony w art. 108 ust. 3 zdanie pierwsze TFUE, jak i zakaz wprowadzania w życie zawarty w art. 108 ust. 3 zdanie trzecie TFUE, a tym samym udzieliła sprzecznej z prawem pomocy państwa.

120.

Uzupełniająco w kontekście art. 108 ust. 3 TFUE należy odnieść się jeszcze do kolejnego aspektu poruszonego również przez sąd odsyłający w swym pytaniu czwartym. Trybunał proszony jest o wyjaśnienie, czy Komisja pomyliła się w swojej decyzji 2014/686 w kwestii momentu wprowadzenia w życie pomocy państwa, wynikającej ze spornego programu gwarancji.

121.

To pytanie zadane zostało tylko na wypadek udzielenia twierdzącej odpowiedzi na pytanie drugie. Jeżeli Trybunał w ramach tego drugiego pytania zgodnie z moją propozycją ( 68 ) uzna, że decyzja 2014/686 nie narusza ani art. 107 ust. 1 TFUE, ani art. 296 ust. 2 TFUE, to w ramach czwartego pytania musi przeanalizować ważność decyzji 2014/686 z punktu widzenia możliwego naruszenia art. 108 ust. 3 TFUE.

122.

Tło tego pytania stanowi najwyraźniej to, że trybunał konstytucyjny nie uważa decyzji 2014/686, w której Komisja stwierdza wyraźnie naruszenie art. 108 ust. 3 TFUE przez Belgię ( 69 ) za niezupełnie jasną w kwestii przyjętego przez Komisję momentu wprowadzenia w życie pomocy państwa. Trybunał konstytucyjny wydaje się mieć wątpliwości, czy Komisja traktuje wprowadzenie w życie pomocy państwa jako dokonane przed, czy po wydaniu art. 36/24 ustawy o banku narodowym. Tego bowiem dotyczą obie daty, wymienione przez trybunał konstytucyjny w czwartym pytaniu: w dniu 3 marca 2011 r. dokonano dekretem królewskim dodania art. 36/24 do ustawy o banku narodowym, a w dniu 1 kwietnia 2011 r. nowy przepis wszedł w życie.

123.

W motywie 110 trzecie zdanie decyzji 2014/686 Komisja stwierdza, że konstytutywne kryteria pomocy państwa zaistniały „najpóźniej w momencie przyjęcia dekretu królewskiego z dnia 10 października 2011 r.”. Dodaje ona poza tym, że „korzyść stworzona przez środek istniała już od momentu ogłoszenia […] w dniu 10 października 2008 r., że taki środek zostanie stworzony”.

124.

Faktycznie to sformułowanie samo w sobie nie pozwala jednoznacznie rozpoznać, czy w rozumieniu art. 108 ust. 3 TFUE Komisja uznaje sporny program gwarancji za „przyznany” względnie „wprowadzony w życie” już z dniem 10 października 2008 r., czy dopiero z dniem 10 października 2011 r. Redakcja decyzji 2014/686 pod tym względem nie jest akurat wzorem klarowności, także odwołanie się do istniejących od pierwszej podania informacji „korzyści” może raczej wskazywać na to, że Komisja przyjmuje za punkt wyjścia wcześniejszą z obu dat, to jest dzień 10 października 2008 r.

125.

Dla potrzeb niniejszego postępowania prejudycjalnego może jednak pozostać nierozstrzygnięte, czy Komisja w swojej decyzji za wyznacznik przyjęła moment wcześniejszy czy późniejszy. Stwierdzenie Komisji w 143 motywie decyzji 2014/686, że „wprowadzenia w życie [spornego programu gwarancji] Belgia dokonała niezgodnie z prawem, z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE”, jest bowiem trafne niezależnie od tego, czy pomoc państwa należy traktować jako „przyznaną” względnie „wprowadzoną w życie” w rozumieniu art. 108 ust. 3 TFUE raczej wcześniej, czy raczej później. Decydujące znaczenie ma fakt, że w momencie zgłoszenia Komisji w dniu 7 listopada 2011 r. wprowadzenie w życie [spornego programu gwarancji] w każdym razie już nastąpiło, tak iż owo zgłoszenie w żaden sposób nie zostało dokonane we właściwym terminie i już choćby z tego powodu pomoc państwa należy uznać za niezgodną z prawem.

126.

Tym samym także analiza czwartego pytania prejudycjalnego nie przyniosła niczego, co mogłoby wskazywać na sprzeczne z prawem zastosowanie art. 108 ust. 3 TFUE przez Komisję i w tym zakresie wpływać na ważność decyzji 2014/686.

127.

Reasumując, w odniesieniu do pytań prejudycjalnych od drugiego do szóstego należy stwierdzić, że program gwarancji, taki jak sporny w badanej sprawie program belgijski, stanowi nową pomoc państwa. Jeśli taki środek nie zostanie zgłoszony Komisji w odpowiednim czasie, zanim nastąpi związane z nim zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym lub powstanie ryzyko jego wystąpienia, należy traktować go jako wprowadzony w życie niezgodnie z prawem w rozumieniu art. 108 ust. 3 TFUE.

128.

Wobec powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, aby na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym belgijskiego trybunału konstytucyjnego udzielił następujących odpowiedzi: