1.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym przedstawiony przez rechtbank van koophandel te Gent (sąd gospodarczy w Gandawie, Belgia) zgodnie z brzmieniem zadanego pytania dotyczy wykładni art. 45 TFUE, odnoszącego się do swobodnego przepływu pracowników.

2.

Niemniej z postanowienia odsyłającego wynika, że sprawa w postępowaniu głównym, a co za tym idzie przedmiot tego wniosku, wchodzą w rzeczywistości w zakres swobodnego przepływu towarów, a w szczególności zakazu środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w wywozie pomiędzy państwami członkowskimi, który został ustanowiony w art. 35 TFUE.

3.

Wniosek ten został bowiem przedstawiony w ramach sporu pomiędzy spółką z siedzibą w regionie niderlandzkojęzycznym Belgii a spółką z siedzibą we Włoszech w przedmiocie braku zapłaty szeregu faktur przez tę ostatnią, która jest związana ze spółką belgijską umową koncesji. Rozpatrywane faktury zostały zredagowane w języku włoskim, podczas gdy według sądu odsyłającego na mocy uregulowania belgijskiego, które ma do nich zastosowanie, faktury te powinny były zostać zredagowane wyłącznie w języku niderlandzkim, pod rygorem nieważności stwierdzanej przez sąd z urzędu.

4.

W świetle wyroku Las ( 2 ), w którym Trybunał orzekł, że równoważne przepisy tego właśnie uregulowania dotyczące umów o pracę nie są zgodne z prawem Unii, sąd odsyłający zastanawia się nad tym, czy może ono wywołać odstraszający skutek także wobec transgranicznej wymiany handlowej prowadzonej przez spółki belgijskie z siedzibą w regionie flamandzkim i stanowi w konsekwencji zakazane ograniczenie wykonywania swobody przepływu. Jeśli tak jest, sąd odsyłający zastanawia się następnie, czy te środki ograniczające mogą ewentualnie być uzasadnione jednym lub wieloma celami interesu ogólnego, a jeśli tak – czy są one proporcjonalne do zamierzonych celów.

5.

Konstytucja belgijska ( 3 ) stanowi w art. 4, że „Belgia obejmuje cztery regiony językowe: region języka francuskiego, region języka niderlandzkiego, dwujęzyczny region stołeczny Bruksela i region języka niemieckiego”.

6.

Na mocy art. 129 ust. 1 pkt 3 konstytucji „[p]arlamenty Wspólnoty Francuskiej i Wspólnoty Flamandzkiej, każdy w swoim zakresie, regulują dekretem, z wyłączeniem ustawodawcy federalnego, używanie języków w dziedzinie: […] stosunków społecznych między pracodawcami a pracownikami, jak również przewidzianych ustawą i rozporządzeniem czynności i dokumentów przedsiębiorstwa”. Omawiane wspólnoty są jednostkami sfederowanymi państwa belgijskiego.

7.

Wetten op het gebruik van de talen in bestuurszaken (ustawy w sprawie używania języków dla celów administracyjnych) ( 4 ) przewidują w art. 52 ust. 1, że „[w] czynnościach i dokumentach wymaganych ustawą i rozporządzeniem […] przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe i finansowe używają języka regionu, w którym mają siedzibę lub poszczególne miejsca prowadzenia działalności”.

8.

Vlaamse taaldecreet (dekret w sprawie używania języków) został wydany w 1973 r. przez Parlement van de Vlaamse Gemeenschap (parlament Wspólnoty Flamandzkiej) ( 5 ) na podstawie art. 129 ust. 1 pkt 3 konstytucji.

9.

Zgodnie z art. 1 omawianego dekretu w jego wersji obowiązującej w czasie okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym instrument ten „stosuje się do osób fizycznych i prawnych, które mają stałe miejsce prowadzenia działalności na terenie regionu obowiązywania języka niderlandzkiego” oraz „reguluje on używanie języków w dziedzinie stosunków społecznych między pracodawcami a pracownikami, jak również w dziedzinie przewidzianych ustawą i rozporządzeniem czynności i dokumentów przedsiębiorstwa”.

10.

Artykuł 2 tego dekretu uściśla, że „[j]ęzykiem używanym w dziedzinie stosunków społecznych między pracodawcami a pracownikami, jak również w dziedzinie przewidzianych ustawą i rozporządzeniem czynności i dokumentów przedsiębiorstwa, jest język niderlandzki”. W art. 5 akapit pierwszy tego dekretu dodano, że „[w]szystkie czynności i dokumenty pracodawców wymagane prawem są sporządzane przez pracodawcę w języku niderlandzkim […]”.

11.

Artykuł 10 akapit pierwszy tego samego dekretu przewiduje w charakterze sankcji, że „[d]okumenty lub czynności sprzeczne z przepisami niniejszego dekretu są nieważne. Nieważność ich jest stwierdzana przez sąd z urzędu”. Akapity drugi i trzeci tego artykułu stanowią, że „[w] wyroku z urzędu nakazuje się wymianę rozpatrywanych dokumentów” oraz że „[z]niesienie nieważności wywiera skutek dopiero od dnia wymiany: dla dokumentów na piśmie – od dnia złożenia dokumentów zastępczych w sekretariacie sądu pracy”.

12.

W wyniku wyroku Las ( 6 ) niektóre przepisy omawianego dekretu zostały zmienione, jednak ze skutkiem od dnia 2 maja 2014 r. ( 7 ), a więc po wystąpieniu okoliczności faktycznych sporu w postępowaniu głównym, i jedynie w dziedzinie stosunków społecznych pomiędzy pracodawcami a pracownikami, które nie są przedmiotem tego sporu.

13.

W dniu 12 listopada 2010 r. New Valmar BVBA, której siedziba znajduje się w regionie niderlandzkojęzycznym Królestwa Belgii, oraz Global Pharmacies Partner Health Srl (zwana dalej „GPPH”), spółka z siedzibą we Włoszech, zawarły umowę, która wskazywała tę ostatnią spółkę jako wyłącznego koncesjonariusza spółki New Valmar na terytorium Włoch i miała wygasnąć w dniu 31 grudnia 2014 r.

14.

Zgodnie z art. 18 umowy koncesji umowa ta podlegała prawu włoskiemu, zaś do rozpoznania sporów zaistniałych ewentualnie między stronami jurysdykcję miały sądy w Gandawie (Belgia).

15.

Listem poleconym z dnia 29 grudnia 2011 r. New Valmar wypowiedziała tę umowę przed jej wygaśnięciem, ze skutkiem od dnia 1 czerwca 2012 r.

16.

W pozwie z dnia 30 marca 2012 r. New Valmar zwróciła się do rechtbank van koopandel te Gent (sądu gospodarczego w Gandawie) o zasądzenie od GPPH zapłaty kwoty około 234192 EUR tytułem uregulowania szeregu niezapłaconych faktur.

17.

GPPH wniosła powództwo wzajemne zmierzające do zasądzenia od New Valmar zapłaty odszkodowania w wysokości 1467448 EUR za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy koncesji.

18.

Sprzeciwiając się żądaniu głównemu pozwu, GPPH podniosła zarzut nieważności rozpatrywanych faktur ze względu na to, że choć są to „czynności i dokumenty wymagane ustawą i rozporządzeniem” w rozumieniu skoordynowanych ustaw i flamandzkiego dekretu w sprawie używania języków, faktury te naruszają reguły porządku publicznego zawarte w tym uregulowaniu.

19.

Z postanowienia odsyłającego wynika również, że poza danymi dotyczącymi tożsamości New Valmar, podatku od wartości dodanej (VAT) i banku, wszystkie standardowe informacje i ogólne warunki zawarte na fakturach zostały zredagowane w języku innym niż niderlandzki, mianowicie włoskim, podczas gdy New Valmar ma siedzibę w regionie niderlandzkojęzycznym Królestwa Belgii.

20.

W dniu 14 stycznia 2014 r., a więc w trakcie postępowania, New Valmar przedłożyła GPPH tłumaczenie rozpatrywanych faktur na język niderlandzki. Sąd odsyłający wyjaśnia, że takie tłumaczenie nie stanowi „wymiany” przewidzianej we flamandzkim uregulowaniu językowym oraz że sporne faktury są i pozostają bezwzględnie nieważne na mocy prawa belgijskiego.

21.

New Valmar nie kwestionuje niezgodności rozpatrywanych faktur z omawianym uregulowaniem. Podnosi ona jednak w szczególności, że jest ono sprzeczne z prawem Unii, a w szczególności z art. 26 ust. 2 TFUE oraz art. 34 TFUE i 35 TFUE, dotyczącymi swobodnego przepływu towarów.

22.

W tych okolicznościach, postanowieniem z dnia 18 grudnia 2014 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 16 stycznia 2015 r., rechtbank van koophandel te Gent (sąd gospodarczy w Gandawie) zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 45 TFUE należy interpretować w ten sposób, że postanowienie to stoi na przeszkodzie uregulowaniu jednostki sfederowanej państwa członkowskiego – takiej jak w niniejszej sprawie Vlaamse Gemeenschap in de federale Staat België (Wspólnota Flamandzka Federalnego Państwa Belgijskiego) – nakładającemu na każde przedsiębiorstwo, którego miejsce prowadzenia działalności znajduje się na terytorium tej jednostki, na mocy art. 52 [skoordynowanych] ustaw w związku z art. 10 [flamandzkiego dekretu w sprawie używania języków] obowiązek redagowania faktur o charakterze transgranicznym wyłącznie w języku urzędowym owej jednostki sfederowanej pod rygorem nieważności tych faktur stwierdzanej przez sąd z urzędu?”.

23.

Uwagi na piśmie przedstawiły Trybunałowi spółka New Valmar, rządy belgijski i litewski, a także Komisja Europejska. Na rozprawie w dniu 26 stycznia 2016 r. reprezentowane były spółka New Valmar, rząd belgijski i Komisja.

24.

Przed zajęciem się istotą niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym należy rozważyć zasadność zadanego pytania pod wieloma względami, uwzględniając wątpliwości wyrażone w uwagach przedstawionych Trybunałowi.

25.

Skoro spór w postępowaniu głównym ma charakter transgraniczny, należy na wstępie upewnić się, że przepisy prawa belgijskiego wymienione przez sąd odsyłający mają rzeczywiście zastosowanie do rozpatrywanej sytuacji, jak zakłada ten sąd. Problematyka kolizji norm prawnych została słusznie podniesiona przez Komisję, chociaż do Trybunału nie wpłynęło bezpośrednio pytanie na ten temat, ponieważ z postanowienia odsyłającego wynika, że umowa koncesji podpisana przez strony tego sporu przewidywała wyraźnie, że omawiana umowa jest poddana prawu włoskiemu, a nie prawu belgijskiemu, które jest przedmiotem pytania prejudycjalnego.

26.

W dziedzinie zobowiązań umownych sąd powinien co do zasady uszanować wybór prawa właściwego dokonany przez strony, zgodnie z art. 3 rozporządzenia (WE) nr 593/2008 ( 8 ). Niemniej jednak podstawowa zasada autonomii woli stron ( 9 ) podlega ograniczeniom, w szczególności ze względu na możliwą interwencję przepisów bezwzględnie obowiązujących w prawie międzynarodowym, tak zwanych „przepisów wymuszających swoje zastosowanie”, w warunkach ściśle określonych w art. 9 tego samego rozporządzenia, przy założeniu, że odwołanie się do tego odstępstwa powinno następować jedynie „w wyjątkowych okolicznościach” ( 10 ).

27.

W niniejszej sprawie możliwe jest, że flamandzkie uregulowanie językowe ma zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym niezależnie od wyboru prawa włoskiego dokonanego przez strony umowy, a w konsekwencji nie jest oczywiste, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym ma charakter hipotetyczny ( 11 ), o ile sąd odsyłający uważa, iż flamandzkie uregulowanie językowe, które zamierza on zastosować, stanowi „przepisy wymuszające swoje zastosowanie” państwa sądu w rozumieniu art. 9 rozporządzenia Rzym I ( 12 ), czego ustalenie w konkretnym przypadku należy do tego sądu.

28.

W tym względzie pragnę przypomnieć, że w art. 9 ust. 1 zdefiniowano przepisy wymuszające swoje zastosowanie jako „przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za […] istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza”. Jako że definicja ta nie jest sama w sobie wystarczająca dla określenia, które przepisy krajowe – wśród wszystkich przepisów bezwzględnie obowiązujących – rzeczywiście są objęte tym pojęciem, sądy państw członkowskich zobowiązane są wskazać, z jakich względów zastosowanie właściwych przepisów danego ustawodawstwa jest w konkretnym przypadku konieczne, na niekorzyść prawa innego państwa ( 13 ). Dla dokonania takiej kwalifikacji należy wziąć pod uwagę szereg obiektywnych kryteriów, jak Trybunał wskazał w przedmiocie aktu, od którego pochodzi rozporządzenie Rzym I ( 14 ).

29.

Przyjmując, że flamandzkie uregulowanie językowe powinno znaleźć zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym, należy następnie zastanowić się nad treścią przepisów właściwych w niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę różnice, jakie można dostrzec pomiędzy przedstawieniem krajowych ram prawnych dokonanym w postanowieniu odsyłającym a ich obrazem wynikającym z uwag na piśmie i uwag ustnych rządu belgijskiego.

30.

Rząd ten twierdzi bowiem, przeciwnie jak się wydaje do poglądu sądu odsyłającego, że flamandzkie uregulowanie językowe nie przewiduje prawnego obowiązku ani podania na fakturze warunków fakturowania czy warunków sprzedaży, ani zamieszczenia takich danych w języku niderlandzkim. Utrzymuje on, że jedynie informacje wymagane ustawodawstwem dotyczącym VAT ( 15 ) powinny zostać obowiązkowo zredagowane w języku niderlandzkim w zastosowaniu art. 2 flamandzkiego dekretu w sprawie używania języków ( 16 ). Według tego rządu dla klienta bardzo łatwe jest zrozumienie tych danych, wyrażonych w większości liczbowo, lub, jeśli to konieczne, sprawdzenie tłumaczenia tych obowiązkowych formuł we wszystkich językach Unii Europejskiej, ponieważ odpowiadają one formułom wymienionym w sposób zharmonizowany w art. 226 dyrektywy 2006/112/WE ( 17 ).

31.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem jeśli treść odesłania prejudycjalnego jest podważana przez jedną ze stron postępowania prejudycjalnego, Trybunał powinien co do zasady ograniczyć swoje badanie do oceny tych kwestii, które sąd odsyłający postanowił mu przedstawić, w szczególności w odniesieniu do sposobów stosowania właściwego uregulowania krajowego, które ten ostatni sąd uważa za ustalone, ponieważ wykładnia przepisów krajowych należy wyłącznie do sądów państw członkowskich ( 18 ). W konsekwencji bez względu na zastrzeżenia wyrażane przez rząd belgijski wobec wykładni prawa krajowego dokonanej przez sąd odsyłający badanie niniejszego odesłania prejudycjalnego należy przeprowadzić z uwzględnieniem wykładni tego prawa przedstawionej przez ten sąd ( 19 ).

32.

Niemniej orzekając w postępowaniu prejudycjalnym Trybunał może, jeśli to konieczne, przedstawić wyjaśnienia zmierzające do ukierunkowania sądu krajowego w jego wykładni uregulowania wewnętrznego i w jego ocenie zgodności tego uregulowania z prawem Unii ( 20 ). W niniejszej sprawie sąd krajowy powinien moim zdaniem dokładniej zbadać, czy rozpatrywane uregulowanie językowe rzeczywiście wymaga, aby wszystkie formuły zawarte na fakturach wystawianych przez spółkę z siedzibą w regionie flamandzkim były wyrażone wyłącznie w języku niderlandzkim.

33.

Zgodnie z brzmieniem swojego pytania prejudycjalnego sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o dokonanie wykładni art. 45 TFUE, który ustanawia swobodny przepływ pracowników wewnątrz Unii. Niemniej wydaje mi się, że wystąpił tutaj merytoryczny błąd, być może związany z okolicznością, że wyrok Las ( 21 ), obszernie powoływany w postanowieniu odsyłającym precedens sądowy, dotyczył tego artykułu.

34.

W każdym wypadku spór w postępowaniu głównym niewątpliwie nie jest objęty zakresem stosowania tego przepisu, ponieważ dotyczy on relacji handlowych pomiędzy spółką belgijską a spółką włoską, zaś żaden element akt sprawy nie wskazuje na związki tego sporu ze swobodnym przepływem pracowników.

35.

Wykryty w ten sposób błąd w powołanym przepisie nie pociąga jednak za sobą niedopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jak utrzymuje tytułem głównym rząd belgijski. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem ten ostatni może przeformułować przedłożone mu pytania, aby udzielić sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu ( 22 ).

36.

W tym względzie do Trybunału należy wyprowadzenie z całości informacji przedstawionych przez sąd krajowy, a w szczególności z uzasadnienia postanowienia odsyłającego, elementów prawa Unii, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu ( 23 ). Z uzasadnienia postanowienia odsyłającego wynika zaś, że powódka w postępowaniu głównym, New Valmar, powołała się tytułem głównym na niezgodność rozpatrywanego uregulowania krajowego z art. 26 ust. 2 TFUE, art. 34 TFUE i art. 35 TFUE, oraz że tytułem posiłkowym zwróciła się ona do sądu odsyłającego o przedstawienie Trybunałowi pytania prejudycjalnego na temat tych właśnie przepisów prawa pierwotnego dotyczących swobodnego przepływu towarów.

37.

Podobnie jak wszyscy zainteresowani, którzy przedstawili uwagi, mianowicie New Valmar, rząd belgijski – tytułem posiłkowym, rząd litewski oraz Komisja, jestem więc zdania, że przedstawione pytanie należy przeformułować w taki sposób, iż wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy w rzeczywistości wykładni przepisów traktatu FUE odnoszących się do swobodnego przepływu towarów, a dokładniej do art. 35 traktatu, z powodów, które teraz przedstawię.

38.

Jakkolwiek New Valmar podnosi zarzut oparty jednocześnie na art. 26 ust. 2 TFUE, art. 34 TFUE i art. 35 TFUE, to jednak wydaje mi się, że tylko ostatnie z tych postanowień bezpośrednio odnosi się do przedmiotu sporu w postępowaniu głównym, a w konsekwencji powinno podlegać wykładni w ramach niniejszej sprawy.

39.

Z postanowienia odsyłającego wynika bowiem, że spór ten, dotyczący zapłaty za faktury zredagowane w języku włoskim, a nie w języku niderlandzkim, wpisuje się w ramy dostaw towarów dokonywanych przez dostawcę z siedzibą w Belgii do koncesjonariusza z siedzibą we Włoszech. Przedstawione Trybunałowi pytanie dotyczy zatem w istocie kwestii tego, czy wymogi językowe wynikające z wewnętrznego uregulowania wskazanego przez sąd odsyłający mogą ograniczyć taki wewnątrzwspólnotowy wywóz towarów pochodzących z Belgii.

40.

Tymczasem w art. 26 ust. 2 TFUE ograniczono się do ustanowienia ogólnej zasady swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału na rynku wewnętrznym, natomiast art. 34 TFUE dotyczy środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w przywozie, a nie środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w wywozie pomiędzy państwami członkowskimi, które są zakazane na mocy art. 35 TFUE. Z tego względu moim zdaniem to właśnie z punktu widzenia tego ostatniego przepisu należy badać uregulowanie krajowe takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, jak przekonuje Komisja.

41.

Jedynie rząd belgijski uważa, że zgodność z prawem Unii rozpatrywanych środków krajowych należy oceniać wyłącznie z punktu widzenia reguł prawa wtórnego mających zastosowanie w dziedzinie VAT, a dokładniej dyrektywy 2006/112, ponieważ reguły prawa pierwotnego nie mogą stanowić normy odniesienia, gdyż nastąpiła pełna harmonizacja co do treści faktur ( 24 ).

42.

Podnosi on, że art. 248a tej dyrektywy ( 25 ) pozwala państwom członkowskim na wprowadzenie w ich wewnętrznych ustawodawstwach wymogu, aby faktury wystawiane w sytuacjach transgranicznych były redagowane w języku innym niż język odbiorcy. Zdaniem tego rządu z przepisów dyrektywy 2006/112 wynika wręcz, że faktury należy co do zasady wystawiać w języku państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę przedsiębiorstwo wydające fakturę, ponieważ w przeciwnym razie przewidziana w tym art. 248a możliwość żądania tłumaczenia na język urzędowy państwa członkowskiego, do którego towary, usługi lub faktury są skierowane, byłaby pozbawiona sensu ( 26 ).

43.

Jednakże podobnie do innych zainteresowanych stron, które przedstawiły swoje uwagi, mianowicie New Valmar i Komisji, nie podzielam analizy przeprowadzonej przez rząd belgijski z następujących względów.

44.

Na wstępie pragnę przypomnieć, że harmonizacja dokonywana progresywnie ( 27 ) przez dyrektywy przyjmowane stopniowo w dziedzinie VAT nie jest zupełna, ale na tym etapie jedynie częściowa, na co Trybunał wielokrotnie już wskazywał ( 28 ).

45.

Jeśli chodzi dokładniej o „dane umieszczane na fakturach” wymagane dla celów VAT przez dyrektywę 2006/112, prawdą jest, że nosząca ten tytuł i znajdująca się w rozdziale 3, dotyczącym „fakturowania”, sekcja 4 zawiera przepisy dokonujące harmonizacji w tej dziedzinie, w szczególności poprzez wymienienie listy obowiązkowych danych i zakazanie państwom członkowskim nałożenia wymogu podpisywania faktur ( 29 ). Niemniej harmonizacja ta dotyczy wyłącznie treści faktur, a nie praktycznych sposobów ich redakcji ( 30 ). W szczególności przepisy omawianej sekcji 4 nie definiują w żaden obligatoryjny sposób języka, jakiego należy przy tym używać. Nie ma, co więcej, innych przepisów dyrektywy 2006/112, które wprowadzałyby zharmonizowane wymogi językowe w dziedzinie fakturowania.

46.

W tym względzie pragnę podkreślić, że art. 248a dyrektywy 2006/112 ma bardziej ograniczony zakres niż pragnąłby mu nadać rząd belgijski. Z jego brzmienia wynika bowiem, że przepis ten nie ma w żaden sposób na celu zezwolenia wszystkim państwom członkowskim na wprowadzenie ogólnego wymogu używania konkretnego języka przy wystawianiu faktur, a w szczególności nie koniecznie języka państwa członkowskiego, w którym faktura jest wystawiana, jak to utrzymuje rząd belgijski.

47.

Omawiany art. 248a przewiduje jedynie możliwość, nie zaś obowiązek, wymagania przez państwa członkowskie zwykłego tłumaczenia na ich język urzędowy, ale nie wystawiania samej faktury w tym języku ( 31 ), i to tylko, jeśli uznają to za konieczne „do celów kontrolnych” faktur przechowywanych w formie elektronicznej w innym państwie członkowskim, a nie w sposób automatyczny ( 32 ). Artykuł ten wręcz wyraźnie wyklucza możliwość nałożenia przez państwo członkowskie przeznaczenia ogólnego obowiązku tłumaczenia faktur w tych celach ( 33 ), biorąc pod uwagę, że obowiązkowe tłumaczenie „stanowi niebagatelne dodatkowe obciążenie dla przedsiębiorstw”, jak to słusznie wskazano podczas prac przygotowawczych, które doprowadziły do włączenia omawianego artykułu do dyrektywy 2006/112 ( 34 ).

48.

Biorąc pod uwagę okoliczność, że przepis ten ma charakter odstępstwa od ogólnej treści dyrektywy 2006/112, należy go stosować ściśle, zasadą zaś jest i powinien pozostać swobodny wybór języka przez strony stosunku gospodarczego leżącego u podstaw transgranicznego fakturowania, jak podkreśliła Komisja na rozprawie ( 35 ).

49.

W konsekwencji w braku harmonizacji dokonanej w sposób wyczerpujący przez przepisy prawa wtórnego Unii w dziedzinie będącej przedmiotem niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, mianowicie w dziedzinie systemu językowego rządzącego redagowaniem transgranicznych faktur, należy moim zdaniem przeformułować przedstawione pytanie w taki sposób, aby dotyczyło ono wykładni art. 35 TFUE ( 36 ).

50.

Po przeformułowaniu pytanie prejudycjalne wymaga od Trybunału w istocie zbadania przede wszystkim tego, czy środki krajowe, takie jak wskazane, skutkują ograniczeniem wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi w taki sposób, że stanowią one środki o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w wywozie w rozumieniu art. 35 TFUE, a następnie, jeśli tak, to czy środki te mogą pomimo to być uważane za zgodne z prawem Unii, ponieważ są one uzasadnione celami interesu ogólnego oraz proporcjonalne do tych celów.

51.

Sąd odsyłający zastanawia się w szczególności nad tym, czy stanowisko zajęte przez Trybunał w wyroku Las ( 37 ), zgodnie z którym przepisy dotyczące stosunków społecznych tego samego uregulowania językowego, które jest rozpatrywane w niniejszej sprawie, nie są zgodne ze swobodnym przepływem pracowników ( 38 ), może zostać zastosowane odpowiednio w kontekście niniejszej sprawy, który wymaga zbadania omawianego uregulowania z punktu widzenia tym razem swobodnego przepływu towarów.

52.

Podobnie do sprawy Las ( 39 ), niniejsza sprawa dotyczy w istocie ewentualnej niezgodności z prawem Unii stosowanego w państwie członkowskim uregulowania przewidującego, że w sytuacji, gdy przedsiębiorstwa mające siedziby na terytorium sfederowanej jednostki tego państwa, w niniejszej sprawie flamandzkiego regionu Królestwa Belgii, wystawiają pewne dokumenty, powinny one koniecznie, pod rygorem nieważności stwierdzanej przez sąd z urzędu, używać języka urzędowego tej jednostki, mianowicie języka niderlandzkiego, nawet jeśli dokumenty te są redagowane w ramach transgranicznej wymiany handlowej, a zainteresowane strony mogłyby lepiej się wzajemnie zrozumieć używając innego języka.

53.

W wyroku Las w celu orzeczenia, że takie uregulowanie może zniechęcić pracowników i pracodawców nieniderlandzkojęzycznych pochodzących z innych państw europejskich i stanowi z tego względu ograniczenie sprzeczne z art. 45 TFUE, Trybunał w szczególności uznał, że taki środek, nawet jeżeli jest stosowany bez dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, może czynić mniej atrakcyjnym wykonywanie swobody przepływu pracowników, biorąc pod uwagę, że autentycznym tekstem transgranicznych umów o pracę zawartych przez pracodawców z siedzibą w regionie flamandzkim jest tyko tekst w języku niderlandzkim ( 40 ).

54.

Tego rozumowania nie można w sposób automatyczny zastosować odpowiednio do niniejszego przypadku, ponieważ badanie zgodności, które Trybunał przeprowadził z punktu widzenia art. 45 TFUE, nie jest zupełnie identyczne z analizą, jaką należy przeprowadzić z punktu widzenia art. 35 TFUE, zakazującego środków równoważnych do ograniczeń ilościowych w wywozie, które są za takie uznawane w oparciu o kryteria wypracowane w orzecznictwie, nieco różniące się od kryteriów stosowanych do swobodnego przepływu pracowników.

55.

Z orzecznictwa Trybunału wynika bowiem, że środkami zakazanymi na mocy art. 35 TFUE są środki, „które zmierzają właśnie do ograniczenia wywozu i wprowadzenia w ten sposób odmiennego traktowania handlu wewnętrznego w obrębie tego państwa członkowskiego i handlu w drodze wywozu w sposób zapewniający szczególną przewagę produkcji narodowej lub wewnętrznemu rynkowi zainteresowanego państwa, na niekorzyść produkcji lub handlu innych państw członkowskich” ( 41 ).

56.

Trybunał złagodził jednak to podejście w kontekście podobnym do kontekstu niniejszej sprawy, dodając, że „jakkolwiek [krajowe uregulowanie] ma zastosowanie do wszystkich podmiotów gospodarczych prowadzących działalność na terytorium kraju”, to jednak może ono zostać uznane za środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w wywozie, jeśli zostanie ustalone, że uregulowanie to „wpływa […] jednak w większym stopniu na wywóz produktów z rynku państwa członkowskiego wywozu niż na wprowadzanie produktów na rynek krajowy tego państwa członkowskiego” ( 42 ).

57.

To te kryteria należy zastosować w niniejszej sprawie dla dokonania oceny, czy rozpatrywane uregulowanie językowe stanowi środek ograniczający zakazany na mocy art. 35 TFUE.

58.

W swoim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający przedstawia szereg różnych elementów pozwalających na uznanie, że flamandzkie uregulowanie językowe może stanowić ograniczenie wykonywania swobód przepływu przewidzianych w traktacie. Przeciwnie do poglądu rządu belgijskiego New Valmar i Komisja powołują się również na szereg argumentów przemawiających na korzyść tego krytycznego podejścia ( 43 ), którego utrzymanie ja również proponuję Trybunałowi, ze względów przedstawionych poniżej.

59.

Rozpatrywane uregulowanie ma wprawdzie zastosowanie bez rozróżnienia i bez względu na przynależność państwową zainteresowanych stron czy pochodzenia lub miejsca przeznaczenia towarów, ponieważ wiąże ono wszystkie przedsiębiorstwa z siedzibą w regionie niderlandzkojęzycznym Królestwa Belgii, niemniej brak bezpośredniej dyskryminacji nie jest sam w sobie wystarczający w obliczu ww. orzecznictwa Trybunału, przyjmującego, że przesłanki stosowania art. 35 TFUE mogą być niekiedy spełnione pomimo takiego braku ( 44 ). Uważam zaś, że zgodnie z kryteriami wynikającymi z tego orzecznictwa uregulowanie językowe takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym wpływa w większym stopniu na wywóz z zainteresowanego państwa członkowskiego niż na wprowadzanie produktów na jego rynek krajowy.

60.

W niniejszej sprawie bowiem moim zdaniem problemy praktyczne wynikające z nakazu redagowania faktur w języku niderlandzkim są znacznie większe w kontekście handlu transgranicznego niż w ramach handlu wewnętrznego. Niemożność zastosowania innej wersji autentycznej, a więc mającej moc wiążącą, która byłaby wyrażona w języku swobodnie wybranym przez zainteresowane strony, ma tę zasadniczą wadę, że uniemożliwia tym stronom wybór języka, który obie znają, a w szczególności języka częściej stosowanego w handlu międzynarodowym.

61.

W odniesieniu do odbiorcy takiej faktury sąd odsyłający zauważa słusznie, że napotka on trudności w szybkim zrozumieniu, chyba że zna język niderlandzki, co jest oczywiście znacznie mniej prawdopodobne, jeśli zainteresowany ma siedzibę w innym państwie członkowskim ( 45 ), niż jeśli ma siedzibę w Belgii, gdzie język niderlandzki jest jednym z języków urzędowych ( 46 ).

62.

W tym względzie rząd belgijski odpiera, że kupujący nierozumiejący faktury sporządzonej w języku niderlandzkim ma możliwość z jednej strony zażądania od razu tłumaczenia, a z drugiej strony – podważenia tej faktury w razie wątpliwości. Niemniej uważam, że obciążenie, jakie stanowi dla przeciętnego kupującego jeden lub drugi z tych sposobów postępowania może go zniechęcić albo do zawierania umowy z przedsiębiorstwem mającym siedzibę w regionie flamandzkim, jeśli zdoła on uświadomić sobie tę trudność przed podpisaniem umowy, albo przynajmniej do ponownego handlu z tym przedsiębiorstwem, jeśli to sobie uświadomi po zakończeniu ich transakcji.

63.

Jeśli chodzi o wystawcę faktury zredagowanej w wymaganym języku, Komisja wskazuje słusznie, że ponosi on natomiast w tym kontekście większe ryzyko braku płatności ze względu na niezrozumienie, rzeczywiste lub rzekome, które jego zagraniczny kontrahent może podnieść, jak zresztą wydaje się przyznawać rząd belgijski. Dzieje się tak właśnie w niniejszej sprawie, ponieważ włoska spółka, będąca potencjalnie dłużniczką spornych faktur, powołuje się na flamandzkie uregulowanie językowe, działając w sposób, który wydaje mi się paradoksalny ( 47 ), ale może jednak doprowadzić do korzystnego dla niej wyniku wszczętego przez nią postępowania.

64.

Ze swojej strony rząd belgijski utrzymuje, że sąd odsyłający niesłusznie podnosi stracony czas i koszty ponoszone na tłumaczenie faktur z języka niderlandzkiego na język zrozumiały dla ich odbiorcy, ponieważ jest to prawie nieuniknione w handlu międzynarodowym, zaś obciążenie to spoczywałoby na przedsiębiorstwach flamandzkich nawet wówczas, gdyby mogły wystawiać swoje faktury w wybranym przez siebie języku obcym. Jednakże w innej sytuacji znajdują się eksporterzy posiadający wewnętrzne zasoby pozwalające im na używanie bezpośrednio, a więc bez kosztów tłumaczenia, języka, który akurat znają ( 48 ). Nakazując używania języka niderlandzkiego rozpatrywane uregulowanie generuje zatem dla danych przedsiębiorstw zamierzających prowadzić transgraniczną sprzedaż koszty tłumaczeń, które inaczej nie byłyby konieczne.

65.

Nawet gdyby się okazało, że jak utrzymuje rząd belgijski, wymogi wynikające z rozpatrywanego uregulowania nie nakazują całkowitej jednojęzyczności, ale są ograniczone do danych obowiązkowych w zakresie VAT, to jednak w każdym wypadku ewentualna wymagana dwujęzyczność stanowiłaby już zbyt duże moim zdaniem materialne ograniczenie, szczególnie w kontekście handlu międzynarodowego. Obowiązek wystawienia faktur w razie potrzeby w dwóch językach, mianowicie w języku niderlandzkim co do niektórych danych obowiązkowych – zgodnie ze wskazówkami przekazanymi przez ten rząd – i w innym języku wybranym przez strony co do pozostałych danych, stanowi bowiem w praktyce postępowanie trudne do przeprowadzenia dla wywożących przedsiębiorstw belgijskich, zwłaszcza jeśli robią to na znaczną skalę i wystawiają wiele faktur różnym zagranicznym partnerom.

66.

Wynika z tego, że omawiane uregulowanie ma skutek zniechęcający w odniesieniu do handlu wewnątrzwspólnotowego nie tylko wobec przedsiębiorstw mających siedzibę w regionie flamandzkim, które chciałyby wywozić swoje towary do innych państw członkowskich, jak to podnosi New Valmar, ale także wobec zagranicznych spółek, które zamierzają dokonać transakcji z tymi przedsiębiorstwami, jednak mogą zostać powstrzymane przez niepewność dotyczącą dostawy, wynikającą z okoliczności obowiązkowego wystawiania faktur w języku niderlandzkim. Pragnę dodać, że z tych środków krajowych wynika znaczna niepewność prawa dla obu stron również ze względu na radykalne sankcje, jakie zostały przewidziane ( 49 ), i jest to moim zdaniem niepewność szczególnie dostrzegalna, jeśli strony zdecydowały się, jak w sporze w postępowaniu głównym, na stosowanie do swojej umowy ustawodawstwa innego państwa członkowskiego.

67.

Sprzeciwiając się tej analizie rząd belgijski podnosi również, że jakkolwiek dotyczy ona tego samego uregulowania językowego, niniejszą sprawę należy jednak odróżnić od sprawy Las ( 50 ), ponieważ spór w postępowaniu głównym nie ma bezpośredniego związku z zawarciem umowy podpisanej przez strony, gdyż jego przedmiotem są faktury, a omawiane uregulowanie nie wywarło wpływu na swobodę wyboru języka, w którym strony zredagowały swoją umowę.

68.

Niemniej sąd odsyłający wskazuje słusznie, że sporne faktury stanowią potwierdzenie wierzytelności wynikającej z wcześniejszej umowy ( 51 ) oraz że takie uregulowanie może utrudnić kontrahentom łatwe i prawidłowe wzajemne zrozumienie w ramach porozumień dotyczących zapłaty zawartych z tytułu wykonania ich umowy. Tym samym w niniejszej sprawie występuje ścisły związek pomiędzy tymi fakturami a wykonaniem umowy, z której one wynikają. Co więcej, faktury mogą również same generować zobowiązania prawne dodatkowe wobec zobowiązań powstałych z tej umowy ( 52 ). Ponadto nie jest rzadkością sytuacja, w której relacje handlowe konkretyzują się poprzez wystawienie faktury niepoprzedzonej żadną umową. W tych dwóch ostatnich przypadkach rozpatrywane uregulowanie niewątpliwie określa język, w którym wymienione zostają oświadczenia woli tworzące umowę. Pragnę wreszcie podkreślić, że pomimo okoliczności, iż przedmiotem tego uregulowania nie jest redakcja samych umów, to jednak może ono rzeczywiście wywrzeć skutek, jak to wykazałem ( 53 ), w postaci powstrzymania konkretyzacji lub ponownego zawarcia porozumień handlowych z osobami mającymi siedzibę w innym państwie członkowskim.

69.

Ze względu na wszystkie te elementy uważam, że takie środki krajowe wywierają bezpośredni wpływ na transakcje wewnątrzwspólnotowe. W konsekwencji niniejsza sytuacja nie jest moim zdaniem objęta orzecznictwem Trybunału, który skłania się do odmowy uznania za sprzeczne z prawem Unii uregulowania krajowego, jeśli „ograniczające skutki [jakie może ono] wywrzeć na swobodę przepływu towarów są zbyt przypadkowe i zbyt pośrednie, aby [mogło ono] być uważane za stanowiące przeszkodę w handlu pomiędzy państwami członkowskimi” ( 54 ). W tym względzie pragnę wskazać z jednej strony, że skutek ograniczający w niniejszym przypadku zależy nie od wydarzenia przyszłego i niepewnego, ale od zwykłego wykonywania prawa do swobodnego przepływu towarów, a z drugiej strony, że bez znaczenia jest to, jak rozległe będą te skutki w praktyce, ponieważ każde naruszenie, nawet najmniejsze, tej swobody jest zakazane ( 55 ).

70.

Uważam zatem, że uregulowanie językowe takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, nakazujące używania określonego języka urzędowego przy redagowaniu faktur przez wszystkie przedsiębiorstwa z siedzibą w jednej z jednostek sfederowanych danego państwa członkowskiego, stanowi środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w wywozie w rozumieniu art. 35 TFUE. Pozostaje ustalenie, czy takie uregulowanie może być jednak uzasadnione z punktu widzenia prawa Unii ( 56 ).

71.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału środek krajowy ograniczający wykonywanie jednej ze swobód przepływu ustanowionych w traktacie, który realizuje jednak cel leżący w interesie ogólnym, może zostać uznany za zgodny z prawem Unii pod podwójnym warunkiem, że jest on właściwy dla zapewnienia realizacji tego celu oraz nie wykracza poza to, co jest niezbędne dla osiągnięcia tego celu ( 57 ).

72.

Środek krajowy, który chociaż ma zastosowanie bez rozróżnienia niezależnie od przynależności państwowej zainteresowanych czy pochodzenia produktów, to jednak jest uważany za przeszkodę w swobodnym przepływie towarów, może być pomimo to uznany za zgodny z prawem Unii albo ze względu na to, że jest uzasadniony jednym ze względów interesu ogólnego wymienionych w art. 36 TFUE i spełnia zawarte w nim wymogi ( 58 ), albo ze względu na to, że odpowiada nadrzędnym wymogom interesu ogólnego uznanym w orzecznictwie Trybunału i jest przy tym właściwy do osiągnięcia zamierzonego celu i proporcjonalny do niego ( 59 ).

73.

Jeśli chodzi o pierwszą grupę wyjątków, to chociaż Komisja proponuje włączenie art. 36 TFUE do odpowiedzi udzielanej na pytanie prejudycjalne, żaden ze względów uzasadniających wymienionych w tym przepisie nie został wyraźnie podniesiony ani zresztą nie wydaje mi się szczególnie istotny dla niniejszej sprawy.

74.

Jeśli chodzi o drugą grupę wyjątków, jedynie Komisja rozważa możliwość oparcia zgodności z prawem środków ograniczających takich jak rozpatrywane w niniejszej sprawie na ochronie konsumentów ( 60 ). Ona sama uważa jednak słusznie, że ten cel interesu ogólnego nie może mieć zastosowania w niniejszej sprawie dla ewentualnego uzasadnienia ograniczenia swobodnego przepływu towarów, ponieważ spór w postępowaniu głównym toczy się pomiędzy dwoma kontrahentami będącymi przedsiębiorcami, bez żadnego bezpośredniego wpływu na konsumentów.

75.

Z tego względu główny problem polega na ustaleniu, czy, a jeśli tak, to w jakim stopniu, podstawy uzasadnienia, które zostały przyjęte przez Trybunał w wyroku Las ( 61 ) wobec przepisów flamandzkiego uregulowania językowego, mające wówczas zastosowanie do stosunków społecznych, mogą zostać rozszerzone na niniejszą sprawę. W wyroku tym Trybunał orzekł, że trzy cele podnoszone przez rząd belgijski – mianowicie popieranie i stymulowanie używania jednego z języków urzędowych Królestwa Belgii, zapewnienie ochrony socjalnej pracowników oraz ułatwienie związanych z tym kontroli administracyjnych – znajdują się wśród nadrzędnych względów interesu ogólnego mogących uzasadnić ograniczenie wykonywania swobód podstawowych zapisanych w traktacie.

76.

Pierwszy z tych trzech względów został także podniesiony w niniejszej sprawie przez rząd belgijski, który argumentuje, że rozpatrywane uregulowanie podyktowane jest koniecznością obrony używania języka urzędowego regionu flamandzkiego. Pragnę potwierdzić, że z orzecznictwa wynika, iż popieranie i stymulowanie używania języka lub języków urzędowych państwa członkowskiego stanowi zgodny z prawem cel, mogący co do zasady uzasadnić ograniczenie zobowiązań nałożonych prawem Unii ( 62 ). Dotyczy to w szczególności zakazu środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w wywozie, który został przewidziany w art. 35 TFUE. Biorąc pod uwagę szczególne funkcje pełnione, nie tylko w sferze handlu, ale także w sferze publicznej, przez dokumenty urzędowe takie jak faktury ( 63 ), środek taki jak rozpatrywany wydaje mi się potencjalnie właściwy dla ochrony potocznego używania takiego języka w tych różnych dziedzinach, jak wskazuje rząd litewski ( 64 ).

77.

W drugiej kolejności, zdaniem rządu belgijskiego, wymóg używania języka niderlandzkiego przy wystawianiu tych wymaganych ustawą dokumentów gwarantuje szybkość i skuteczność kontroli prowadzonych przez właściwe organy w dziedzinie VAT. New Valmar odpiera tę argumentację, przeciwnie do rządu litewskiego. Pragnę przypomnieć, że Trybunał wielokrotnie przyznawał, iż cel ułatwienia, a zatem wzmożenia kontroli administracyjnych lub podatkowych może uzasadniać ograniczenia swobód podstawowych przewidzianych w traktacie ( 65 ). Uregulowanie językowe takie jak rozpatrywane w niniejszej sprawie może z pewnością pomóc właściwym organom w przeprowadzeniu kontroli dokumentów przedsiębiorstwa ( 66 ), a zatem zagwarantować poszanowanie przepisów prawa wewnętrznego i prawa Unii, w szczególności w dziedzinie podatków pośrednich ( 67 ).

78.

Te dwa nadrzędne względy interesu ogólnego zostały moim zdaniem słusznie podniesione przez rząd belgijski jako potencjalne uzasadnienie przeszkody w swobodnym przepływie towarów, którą uważam za ustaloną; należy jednak przy tym zbadać, czy uregulowanie takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, w szczególności z punktu widzenia przewidzianej w nim sankcji, jest proporcjonalne do omawianych celów. Uważam, że to kryterium proporcjonalności w niniejszej sprawie nie jest spełnione.

79.

Sąd odsyłający zastanawia się nad tym, czy odpowiedź przecząca udzielona w wyroku Las ( 68 ) ze względu na nieproporcjonalność przepisów uregulowania językowego rozpatrywanego w niniejszej sprawie mającego zastosowanie do stosunków społecznych, może zostać zastosowana odpowiednio do niniejszej sprawy, biorąc pod uwagę w szczególności, że system sankcji grożących za naruszenie tego uregulowania, mianowicie całkowita nieważność stwierdzana przez sąd z urzędu ( 69 ), jest podobny dla spornych faktur.

80.

Komisja uważa, że zarzuty dotyczące kontroli proporcjonalności uwzględnione w wyroku Las ( 70 ) powinny mieć przez analogię zastosowanie do niniejszej sprawy. Chciałbym sformułować kilka uwag na ten temat, biorąc pod uwagę różnice wykazane pomiędzy sprawą, w której zapadł ten wyrok, a sprawą niniejszą.

81.

Pierwszy z zarzutów sformułowanych przez Trybunał dotyczył okoliczności, że powstanie swobodnego i świadomego konsensusu pomiędzy stronami wymaga, aby mogły one zawrzeć pomiędzy sobą umowę w języku innym niż język urzędowy tego państwa członkowskiego, jeśli nie znają one tego języka. Można się zastanawiać nad tym, czy to kryterium oceny jest mniej decydujące w odniesieniu do sporu w postępowaniu głównym, który dotyczy nie zawarcia umowy jako takiej ( 71 ), ale redakcji faktur, będących dokumentami wymaganymi ustawą, a więc nieopierających się wyłącznie na wspólnej woli stron, chociaż wpisujących się w ramy wymiany handlowej. Niemniej pragnę przypomnieć, że niezależnie od oryginalnej umowy, której wykonanie one zapewniają, faktury mogą wywrzeć swoje własne skutki prawne wobec stron lub posłużyć same w sobie za nośnik wspólnej woli tworzącej stosunek umowny ( 72 ).

82.

Drugi z tych zarzutów był oparty na okoliczności, że rozpatrywane uregulowanie nie pozwalało na stworzenie autentycznej wersji transgranicznych umów o pracę również w języku znanym wszystkim zainteresowanym stronom. Decydujący charakter tego zarzutu w niniejszej sprawie także wzbudził jednak zastrzeżenie, ponieważ rząd belgijski twierdzi, przeciwnie do postanowienia odsyłającego, że obowiązkowe używanie języka niderlandzkiego jest w tej kwestii ograniczone wyłącznie do ustawowych danych dotyczących VAT i nie rozciąga się na wszystkie pozostałe elementy faktury, w tym mające charakter umowny ( 73 ). Do sądu krajowego należy oczywiście ustalenie, czy tak rzeczywiście jest w prawie belgijskim ( 74 ), ale aby nie pominąć sytuacji, w której rzeczywiście tak jest, wydaje mi się konieczne udzielenie na pytanie prejudycjalne odpowiedzi uwzględniającej niepewność istniejącą tym samym co do zakresu ograniczeń językowych nałożonych w niniejszym przypadku.

83.

Niezależnie od tych rozważań jestem zdania, podobnie jak New Valmar, rząd litewski i Komisja, że uregulowanie językowe takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym nie spełnia wymogów wynikających z prawa Unii, ponieważ wykracza poza środki ściśle niezbędne do osiągnięcia ww. celów interesu ogólnego ( 75 ), zarówno z punktu widzenia pozycji, jaka została zastrzeżona dla danego języka, jak i sankcji stosowanej w przypadku naruszenia tego uregulowania.

84.

Jak sądzę, przywołane cele interesu ogólnego, mianowicie popieranie języka urzędowego i ułatwianie kontroli, mogłyby również zostać zagwarantowane przez środki mniej ingerujące w swobodny przepływ towarów niż nakaz używania w dokumentach przedsiębiorstwa, takich jak faktury, określonego języka, z wyłączeniem wszystkich innych języków urzędowych państw członkowskich Unii.

85.

Pragnę uściślić, że przy założeniu, iż obowiązek ten rzeczywiście ogranicza się do ustawowych danych dotyczących VAT, jak twierdzi rząd belgijski, moje stanowisko pozostaje niezmienione ze względów praktycznych, które wymieniłem powyżej ( 76 ), a także z tych, które wskażę poniżej.

86.

Przede wszystkim nie można pominąć okoliczności, że obowiązek wystawienia faktur ma na celu ( 77 ) nie tylko ochronę interesów publicznych, uzasadniających między innymi przeprowadzanie kontroli administracyjnych lub podatkowych przez właściwe organy krajowe, ale także ochronę interesów prywatnych, w szczególności interesów nabywcy, który powinien zostać jasno poinformowany o zawartości dostawy, czyli dwóch kategorii interesów, które należy w sposób właściwy wyważyć dla znalezienia między nimi słusznej równowagi. Tym samym jeśli ustawodawstwo wymaga, aby faktura była wyrażona w określonym języku, to moim zdaniem dla odbiorcy nieznającego tego języka kluczowe jest posiadanie możliwości skorzystania z innej wersji autentycznej, aby mógł on łatwiej zrozumieć dane zawarte na tej fakturze ( 78 ), a więc upewnić się co do wypełnienia zobowiązań umownych przez sprzedającego.

87.

Dochodzą do tego rozważania właściwe dla międzynarodowej wymiany handlowej, co do której złagodzenie ustawowych ograniczeń, w niniejszym przypadku językowych, może być niezbędne, aby nie zahamować nadmiernie wymiany transgranicznej. Jak podkreślają rząd litewski i Komisja, w tym szczególnym kontekście występują szczególne trudności, takie jak słusznie opisane przez New Valmar ( 79 ), oraz zwyczaje handlowe ( 80 ), które dobrze by było w miarę możliwości brać pod uwagę w celu promowania tego typu wymiany, w szczególności w Unii ( 81 ). Te rozważania dotyczą przede wszystkim wymienionych na fakturach danych objętych swobodą umowną, takich jak ogólne warunki sprzedaży, ale moim zdaniem byłoby również użyteczne lub wręcz niezbędne, aby dane obowiązkowe, takie jak wskazane przez rząd belgijski dane dotyczące VAT, były również zrozumiałe dla wszystkich stron transgranicznej relacji gospodarczej.

88.

Reguły językowe takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym wydają mi się wykraczać poza to, co całkowicie niezbędne dla popierania używania języka niderlandzkiego i dla umożliwienia właściwym organom przeprowadzenia weryfikacji potrzebnych danych. W moim przekonaniu w praktyce wystarczyłoby wymaganie, aby kiedy zainteresowane strony zamierzają wystawić faktury w innym języku, zostało stworzone tłumaczenie na język niderlandzki wyłącznie danych ustawowych lub w razie potrzeby dokonane tłumaczenie post factum, jeśli taka wersja nie jest przedstawiana bezpośrednio przy okazji kontroli.

89.

W tym względzie pragnę na wstępie przypomnieć, że w dziedzinie VAT ww. przepisy dyrektywy 2006/112 pozwalają państwom członkowskim przeznaczenia na wymaganie tłumaczenia jedynie niektórych faktur wyrażonych w obcych językach, jeśli jest to niezbędne do celów kontrolnych ( 82 ).

90.

Ponadto utwierdzają mnie w tym poglądzie alternatywne rozwiązania wynikające z innych przepisów mających również zastosowanie na terytorium Belgii. Chodzi z jednej strony o przepisy równoważne, ale nie identyczne, z przepisami rozpatrywanymi w niniejszej sprawie, które zostały przyjęte przez Wspólnotę Francuską Królestwa Belgii, z których wynika, że wystawiane przez osoby mające siedzibę w regionie francuskojęzycznym dokumenty przedsiębiorstwa, takie jak faktury, powinny co do zasady być redagowane w języku francuskim, jednak „nie naruszając uzupełniającego używania języka wybranego przez strony” ( 83 ). Taka możliwość dodatkowego posłużenia się językiem innym niż język omawianego regionu, czyli językiem wybranym przez zainteresowane strony, a więc prawdopodobnie lepiej znanym przez wszystkie strony niż język francuski, stanowi środek mniej ograniczający niż środek polegający na nałożeniu obowiązku używania wyłącznie jednego określonego języka w wymianie handlowej ( 84 ).

91.

Z drugiej strony sama Wspólnota Flamandzka zmieniła w 2014 r. ww. dekret w sprawie używania języków ( 85 ) w taki sposób, że jego przepisy dotyczące stosunków pracy stały się mniej ograniczające niż w czasie okoliczności leżących u podstaw sprawy Las ( 86 ). Artykuł 5 ust. 1 tego dekretu przewiduje bowiem nadal, że używanie języka niderlandzkiego jest zasadą w regionie flamandzkim, ale jego ust. 2 pozwala obecnie, aby w „indywidualnych umowach o pracę” jedna „wersja autentyczna [została sporządzona] w jednym z języków [urzędowych państw członkowskich Unii lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG)] zrozumiałych przez wszystkie zainteresowane strony”, z zastrzeżeniem spełnienia pewnych kryteriów związku z ich terytorium ( 87 ).

92.

Środki językowe podobne do jednego lub drugiego z tych rozwiązań, które w obydwu przypadkach mniej ingerują w swobodny przepływ towarów niż uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym, a jednocześnie są właściwe dla zagwarantowania celów interesu ogólnego powołanych przez rząd belgijski, mogłyby zostać przyjęte także w kontekście niniejszej sprawy.

93.

Sprzeciwiając się zarzutowi braku proporcjonalności rozpatrywanego uregulowania językowego rząd belgijski podnosi, że sankcja nakładana w przypadku naruszenia, mianowicie nieważność stwierdzana przez sąd z urzędu, nie ma tak silnego wpływu w niniejszej sprawie jak w sprawie Las ( 88 ). Podnosi on, że przeciwnie do sporu w postępowaniu głównym w tej ostatniej sprawie, w której umowa o pracę niespisana w języku niderlandzkim musiała być unieważniona, w niniejszej sprawie może ucierpieć tylko ważność spornych faktur, nie zaś ważność umowy koncesji wiążącej zainteresowane strony. Zaś biorąc pod uwagę, że faktury potwierdzają jedynie wierzytelność wynikającą z umowy zawartej między stronami, stwierdzenie ich nieważności nie uniemożliwia dochodzenia tych wierzytelności; jest ponadto możliwe zastąpienie nieprawidłowych dokumentów nowymi ważnymi fakturami.

94.

New Valmar podnosi zarzut, że chociaż wpływ nieważności ograniczany jest przez przyznaną sprzedającemu możliwość wystawienia faktur zastępczych w trakcie sporu, korzystne skutki tego złagodzenia mają jednak charakter wyłącznie teoretyczny. Zdaniem tej spółki obowiązek skierowania do odbiorcy nowych faktur, a nie kopii oryginalnych faktur w języku niderlandzkim, ma szereg niefortunnych konsekwencji. Z jednej strony pod kątem podatkowym zwolnienie z VAT przewidziane dla dostaw wewnątrzwspólnotowych nie będzie dotyczyło faktur zastępczych, ponieważ zwolnienie to może zostać zastosowane jedynie w momencie, w którym towary opuszczają terytorium kraju, a nie w sposób odsunięty w czasie. Z drugiej strony z punktu widzenia prawa cywilnego odsetki za opóźnienia należne sprzedającemu od wystawionych faktur rozpoczną bieg dopiero w dniu zastąpienia, podczas gdy dłużnik, nie podważywszy oryginalnych faktur w terminie wyznaczonym ustawą, będzie miał nadal możliwość wniesienia sprzeciwu wobec faktur zastępczych ( 89 ).

95.

Moim zdaniem sankcje przewidziane w uregulowaniu rozpatrywanym w postępowaniu głównym nie są niezbędne dla realizacji celów interesu ogólnego powołanych przez rząd belgijski, ponieważ okoliczność anulowania faktur, które nie zostały wystawione w języku niderlandzkim, nie przyczynia się bezpośrednio ani do popierania tego języka, ani do ułatwiania kontroli administracyjnych lub podatkowych jako takich. Ponadto te drastyczne sankcje są moim zdaniem wyraźnie nadmierne.

96.

Jak podkreśliły rząd litewski i Komisja, bezwzględna nieważność, pociągająca za sobą utratę ab initio skutków prawnych przez takie faktury, która powinna być uwzględniania przez sąd z urzędu, może stanowić źródło znacznej niepewności prawa dla obu stron danej relacji gospodarczej, co szkodzi handlowi transgranicznemu, chociaż na mocy prawa Unii należy do niego zachęcać.

97.

Stwierdzenie to wydaje mi się szczególnie prawdziwe w odniesieniu do sprzedawcy. W świetle elementów, którymi dysponuje Trybunał, nie można z góry wykluczyć, że z powodu obowiązku stworzenia faktury zastępczej w języku niderlandzkim sprzedawca spotka się nie tylko z trudnościami w dziedzinie VAT lub utratą odsetek za zwłokę związanych z oryginalną fakturą, ale także z kwestiami przedawnienia związanymi z wystawieniem nowej faktury, jak wskazuje New Valmar ( 90 ). Ponadto przedsiębiorstwo wystawiające faktury sformułowane w języku innym niż wymagany może być narażone, jak to ma miejsce w sporze w postępowaniu głównym, na czysto oportunistyczne kwestionowanie ważności tych dokumentów stwierdzających jego wierzytelności ( 91 ). Co więcej, wydaje mi się, że odbiorca nieprawidłowych faktur może również ponieść negatywne konsekwencje w tym systemie sankcji, przynajmniej w niewielkim stopniu, ponieważ anulowane faktury mogą stracić całkowicie lub częściowo swój walor dowodowy ( 92 ).

98.

Jakkolwiek do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny, czy potencjalne negatywne skutki rzeczywiście występują w niniejszej sprawie z punktu widzenia prawa mającego zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, to jednak niezależnie od tego wydaje mi się, że środki obrane w rozpatrywanym uregulowaniu językowym są zdecydowanie nadmierne. Dla osiągnięcia zamierzonych celów możliwe byłoby bowiem posłużenie się sankcjami mniej ograniczającymi swobodny przepływ towarów.

99.

W obliczu wszystkich tych elementów uważam, że art. 35 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie uregulowaniu jednostki sfederowanej państwa członkowskiego takiemu jak uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym, nakładającemu na każde przedsiębiorstwo, którego miejsce prowadzenia działalności znajduje się na terytorium tej jednostki, obowiązek wystawiania faktur o charakterze transgranicznym, przynajmniej co do ich niektórych obowiązkowych danych, jeśli nie w całości ( 93 ), wyłącznie w języku urzędowym owej jednostki sfederowanej, pod rygorem nieważności stwierdzanej przez sąd z urzędu.

100.

Wobec powyższych rozważań proponuję Trybunałowi udzielenie na pytanie prejudycjalne przedstawione przez rechtbank van koophandel te Gent (sąd gospodarczy w Gandawie, Belgia) następującej odpowiedzi:

Artykuł 35 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu jednostki sfederowanej państwa członkowskiego takiemu jak uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym, nakładającemu na każde przedsiębiorstwo, którego miejsce prowadzenia działalności znajduje się na terytorium tej jednostki, obowiązek wystawiania faktur o charakterze transgranicznym, przynajmniej co do ich niektórych obowiązkowych danych, wyłącznie w języku urzędowym owej jednostki sfederowanej, pod rygorem nieważności stwierdzanej przez sąd z urzędu.