1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań.

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy V. De Bellis, D. Perrone i C.A. Villani a Istituto Nazionale di Previdenza per i Dipendenti dell’Amministrazione Pubblica (Inpdap) (krajową instytucją opieki społecznej dla urzędników w administracji publicznej) w przedmiocie ich uprawnień rentowych.

3

Artykuł 1 ust. 1 legge 7 agosto 1990, n. 241, recante nuove norme in materia di procedimento amministrativo e di diritto di accesso ai documenti amministrativi (ustawy nr 241 z dnia 7 sierpnia 1990 r. w sprawie nowych zasad dotyczących postępowania administracyjnego oraz prawa dostępu do dokumentów administracyjnych, GURI nr 192 z dnia 18 sierpnia 1990 r., s. 7), zmienionej ustawą nr 15 z dnia 11 lutego 2005 r. (GURI nr 42 z dnia 21 lutego 2005 r., s. 4) (zwana dalej „ustawą nr 241/1990”), przewiduje:

„Działalność administracyjna służy celom określonym ustawą i jest regulowana kryteriami ekonomii, skuteczności, bezstronności, jawności i przejrzystości, zgodnie z zasadami przewidzianymi przez niniejszą ustawę i inne przepisy regulujące odrębne postępowania, jak również przez zasady oparte na wspólnotowym porządku prawnym”.

4

Artykuł 1 ust. 41 legge 8 agosto 1995, n. 335, recante riforma del sistema pensionistico obbligatorio e complementare (ustawy nr 335 z dnia 8 sierpnia 1995 r. w sprawie reformy obowiązkowego i uzupełniającego systemu emerytalnego, dodatek zwykły do GURI nr 190 z dnia 16 sierpnia 1995 r.) (zwanej dalej „ustawą nr 335/95”) przewiduje:

„Uregulowania mające zastosowanie do wypłaty rent osobom pozostałym przy życiu po śmierci ubezpieczonego emeryta obowiązujące w ramach systemu powszechnego ubezpieczenia obowiązkowego zostają rozszerzone na wszystkie systemy, które wyłączają lub zastępują wspomniany system. W razie gdy uprawnionymi są wyłącznie małoletnie dzieci, studenci lub niepełnosprawni, wysokość renty jest podnoszona do 70% jedynie w odniesieniu do rent rodzinnych należnych począwszy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Kwoty rent rodzinnych mogą być łączone z dochodami uprawnionego w granicach określonych w tabeli F ujętej w załączniku. Kwota wynikająca z łączenia dochodów, o którym mowa w niniejszym ustępie, z obniżoną rentą rodzinną, nie może w każdym razie być niższa od kwoty, która przysługiwałaby tej samej osobie, gdyby jej dochód był równy górnej granicy przedziału dochodów bezpośrednio poniżej przedziału, w którym mieści się jej dochód. Granice dotyczące łączenia nie mają zastosowania, gdy uprawniony należy do rodziny nuklearnej obejmującej małoletnie dzieci, studentów lub niepełnosprawnych w rozumieniu uregulowań, o których mowa w zdaniu pierwszym niniejszego ustępu. Niniejszy przepis pozostaje bez uszczerbku dla korzystniejszych świadczeń społecznych pobieranych w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, z zastrzeżeniem zaliczenia w razie przyszłych ulepszeń”.

5

Artykuł 15 ust. 5 ustawy nr 724 z 23 grudnia 1994 r. (dodatek zwyczajny do GURI nr 304 z dnia 30 grudnia 1994 r., zwanej dalej „ustawą nr 724/1994”) stanowił:

„Przepisy dotyczące wypłaty szczególnego świadczenia dodatkowego do emerytur przewidziane w art. 2 ustawy nr 324 z dnia 27 maja 1959 r., z późniejszymi zmianami i uzupełnieniami, mają zastosowanie jedynie do bezpośrednich emerytur, których wysokość ustalono przed dniem 31 grudnia 1994 r., i do odnoszących się do nich rent rodzinnych”.

6

Jedyny artykuł ust. 774 i 776 ustawy nr 296 z dnia 27 grudnia 2006 r. (dodatek zwyczajny do GURI nr 299 z dnia 27 grudnia 2006 r., zwanej dalej „ustawą nr 296/2006”) stanowi:

[…]

7

Skarżące w postępowaniu głównym są uprawnione do zwykłej emerytury i renty rodzinnej. Wniosły sprawy do Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia, w celu uzyskania między innymi ustalenia ich prawa do pobierania całości szczególnego świadczenia dodatkowego i związanych z nim odsetek.

8

W ramach tych postępowań Istituto Nazionale di Previdenza per i Dipendenti dell’Amministrazione Pubblica (Inpdap) podniosła, że skarżące w postępowaniu głównym korzystają z rent rodzinnych dopiero od daty późniejszej niż dzień 16 sierpnia 1995 r. Zdaniem tego organu z jedynego artykułu ust. 774 ustawy nr 296/2006 wynika, że art. 1 ust. 41 ustawy nr 335/1995 należy interpretować w ten sposób, iż w odniesieniu do rent rodzinnych należnych począwszy od dnia 17 sierpnia 1995 r., bez względu na datę uzyskania praw do emerytury bezpośredniej, szczególne świadczenie dodatkowe należy rozumieć jako stanowiące integralną część emerytury.

9

Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia, twierdzi w istocie, że jedyny artykuł ust. 774 i 776 ustawy nr 296/2006 skutkuje uchyleniem uprawnień dotyczących rent rodzinnych wynikających z jego wykładni orzeczniczej art. 15 ust. 5 ustawy nr 724/1994. Sąd ten uważa, że wyłącznym celem jedynego artykułu ust. 774 i 776 ustawy nr 296/2006 była ochrona interesów finansowych państwa włoskiego. Z tego względu jego zdaniem powstaje pytanie, czy zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań ma zastosowanie w przypadku ustaw interpretacyjnych, które zmieniają ze skutkiem wstecznym na niekorzyść zainteresowanych przepisy ustanawiające uprawnienia, i czy sam wzgląd finansowy może stanowić nadrzędny wzgląd interesu ogólnego.

10

W tym względzie Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia, wskazuje na orzecznictwo Corte costituzionale (trybunału konstytucyjnego). Trybunał ten, do którego wpłynęły dwa postanowienia Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia, oraz Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Siciliana, orzekł w wyroku nr 74 z dnia 12 marca 2008 r., że podniesione pytania dotyczące konstytucjonalności jedynego artykułu ust. 774 ustawy nr 296/2006 nie były zasadne. Ponadto w wyroku nr 1 z dnia 5 stycznia 2011 r. dotyczącym ustawy nr 335/1995 Corte costituzionale orzekł, że zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań nie ma zastosowania do stosunków prawnych odnoszących się do emerytur publicznych i prywatnych. Ustawodawca, przyjmując ustawę nr 335/1995, zmierzał do harmonizacji systemów emerytalnych prywatnego i publicznego, która miała strukturalne skutki w odniesieniu do wydatków publicznych i równowagi budżetowej, w celu poszanowania zobowiązań wspólnotowych związanych z paktem stabilności gospodarczo-finansowej w związku z przyjęciem wspólnej waluty europejskiej.

11

Co się tyczy właściwości Trybunału do udzielenia odpowiedzi na zadane pytania, Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia, zauważa, że art. 1 ustawy nr°241/1990 zawiera bezpośrednie i bezwarunkowe odesłanie do zasad porządku prawnego Unii Europejskiej upoważniające sądy włoskie do przedstawiania Trybunałowi wniosków o dokonanie konkretnej i wiążącej wykładni dla celów wydania przez nie wyroków. Wprawdzie Trybunał uznał w wyrokach Cicala (C‑482/10, EU:C:2011:868) i Romeo (C‑313/12, EU:C:2013:718), że art. 1 ustawy nr 241/1990 nie zawiera bezpośredniego i bezwarunkowego odesłania do prawa Unii, jednakże w sprawie głównej – w przeciwieństwie do spraw, w których zapadły tamte wyroki – przedmiotem sporu jest nie obowiązek uzasadnienia, lecz zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań, która ma zastosowanie w jasny i bezwarunkowy sposób, nie będąc ograniczona w prawie wewnętrznym.

12

W tych okolicznościach Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia, postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

13

Na wstępie należy stwierdzić, że zadane pytania dotyczą wykładni zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań w sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym.

14

W tym względzie należy przypomnieć, że Trybunał nie ma w zasadzie właściwości, aby odpowiedzieć na pytanie prejudycjalne, jeżeli jest oczywiste, iż norma prawa Unii przedłożona do interpretacji Trybunału nie może znaleźć zastosowania (zob. podobnie wyrok Caixa d’Estalvis i Pensions de Barcelona, C‑139/12, EU:C:2014:174, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).

15

Jednakże Trybunał jest właściwy do orzekania w przedmiocie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczących przepisów prawa Unii w sytuacjach, w których stan faktyczny postępowania przed sądem krajowym sytuuje się poza zakresem stosowania prawa Unii, lecz w których prawo krajowe odsyła do treści tych przepisów w celu ustalenia norm mających zastosowanie do sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym danego państwa członkowskiego (zob. w szczególności wyroki: Poseidon Chartering, C‑3/04, EU:C:2006:176, pkt 15; ETI i in., C‑280/06, EU:C:2007:775, pkt 22, 26; Salahadin Abdulla i in., C‑175/08, C‑176/08, C‑178/08 i C‑179/08, EU:C:2010:105, pkt 48; Cicala, EU:C:2011:868, pkt 17; Nolan, C‑583/10, EU:C:2012:638, pkt 45; a także Romeo, EU:C:2013:718, pkt 21).

16

Istnieje bowiem określony interes Unii w tym, by celem uniknięcia przyszłych rozbieżności w wykładni przepisy lub pojęcia przejęte z prawa Unii były interpretowane w sposób jednolity, jeżeli ustawodawstwo krajowe dostosowuje się w zakresie rozwiązań sytuacji nieobjętych zakresem stosowania danego aktu Unii do rozwiązań przyjętych przez ten akt, w celu zapewnienia identycznego traktowania sytuacji wewnętrznych i sytuacji regulowanych prawem Unii, bez względu na warunki, w jakich te przepisy lub pojęcia przejęte z prawa Unii mają być stosowane (zob. w szczególności wyroki: Salahadin Abdulla i in., EU:C:2010:105, pkt 48; SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 87, 88; Nolan, EU:C:2012:638, pkt 46; Allianz Hungária Biztosító i in., C‑32/11, EU:C:2013:160, pkt 20, 21; a także Romeo, EU:C:2013:718, pkt 22).

17

Tak jest w przypadku, gdy rozpatrywane przepisy prawa Unii znalazły zastosowanie do takich sytuacji poprzez prawo krajowe w sposób bezpośredni i bezwarunkowy (wyroki: Cicala, EU:C:2011:868, pkt 19; Nolan, EU:C:2012:638, pkt 47; Romeo, EU:C:2013:718, pkt 23). Natomiast nie jest tak w przypadku, gdy przepisy prawa krajowego pozwalają sądowi krajowemu na odstąpienie od norm prawa Unii w rozumieniu nadanym im przez Trybunał (zob. podobnie wyroki: Kleinwort Benson, C‑346/93, EU:C:1995:85, pkt 16, 18; a także Romeo, EU:C:2013:718, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

18

Co się tyczy art. 1 ustawy nr 241/1990, do którego odnosi się Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia, Trybunał orzekł już, że przepis ten nie zawiera takiego odesłania do prawa Unii, w rozumieniu ww. orzecznictwa Trybunału, które umożliwia mu udzielenie odpowiedzi na pytania o wykładnię prawa Unii w ramach sporów czysto wewnętrznych (zob. wyroki: Cicala, EU:C:2011:868; a także Romeo, EU:C:2013:718).

19

Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia, nie przedstawia żadnych okoliczności pozwalających Trybunałowi na uznanie swojej właściwości do udzielenia odpowiedzi na zadane pytania. Sam fakt, że pytania te dotyczą zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań, a nie obowiązku uzasadnienia, jak w przypadku spraw, w których zapadły wyroki Cicala (EU:C:2011:868) i Romeo (EU:C:2013:718), nie może zmieniać tego wniosku.

20

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 94 lit. c) regulaminu postępowania przed Trybunałem wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym powinien zawierać omówienie powodów, dla których sąd odsyłający rozpatruje kwestię wykładni lub ważności określonych przepisów prawa Unii, jak również związku, jaki dostrzega on między tymi przepisami a uregulowaniami krajowymi, które znajdują zastosowanie w postępowaniu głównym. Omówienie to, podobnie jak zwięzłe omówienie istotnych okoliczności faktycznych sprawy wymagane zgodnie z art. 94 lit. a) tego regulaminu postępowania, powinno umożliwić Trybunałowi zbadanie, oprócz dopuszczalności wniosku, swej właściwości do udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie (postanowienie Parva Investitsionna Banka i in., C‑488/13, EU:C:2014:2191, pkt 25).

21

W świetle powyższych rozważań należy stwierdzić, że na podstawie art. 53 § 2 regulaminu postępowania Trybunał jest oczywiście niewłaściwy do udzielenia odpowiedzi na pytania zadane przez Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia.

22

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) postanawia, co następuje:

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest oczywiście niewłaściwy do udzielenia odpowiedzi na pytania zadane przez Corte dei conti, sezione giurisdizionale per la Regione Puglia (Włochy), postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2014 r. (sprawa C‑246/14).