Sprawa C‑23/14

Post Danmark A/S

przeciwko

Konkurrencerådet

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sø- og Handelsretten)

„Odesłanie prejudycjalne — Artykuł 82 WE — Nadużycie pozycji dominującej — Rynek usług doręczania przesyłek adresowych — Przesyłanie pocztą reklamy bezpośredniej (direct mailing) — System udzielania rabatów z mocą wsteczną — Skutek w postaci wykluczenia — Kryterium równie skutecznego konkurenta — Stopień prawdopodobieństwa wystąpienia skutku antykonkurencyjnego i jego poważny charakter”

Streszczenie – wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 6 października 2015 r.

  1. Pozycja dominująca — Nadużycie — Umowy doręczania przesyłek adresowych zawierające system udzielania rabatów z mocą wsteczną, warunkowych przyznawanych na długi okres — Stanowiący nadużycie charakter zawierający skutek w postaci wykluczenia — Kryteria oceny

    (art. 82 WE)

  2. Pozycja dominująca — Nadużycie — Pojęcie — Obiektywne pojęcie odnoszące się do zachowań mogących wpłynąć na strukturę rynku i stworzyć przeszkodę w utrzymaniu istniejącego poziomu konkurencji lub jej rozwoju na rynku

    (art. 82 WE)

  3. Pozycja dominująca — Nadużycie — Rabat ilościowy — Rabat lojalnościowy — Ich kwalifikacje — Umowy doręczania przesyłek adresowych zawierające system rabatów lojalnościowych — Charakter nadużycia — Kryteria oceny

    (art. 82 WE)

  4. Pozycja dominująca — Nadużycie — Rabaty niedyskryminujące — Brak wpływu na ewentualny skutek w postaci wykluczenia

    (art. 82 WE)

  5. Pozycja dominująca — Nadużycie — Obiektywne względy uzasadniające — Warunki — Zakres ciężaru dowodu

    (art. 82 WE)

  6. Pozycja dominująca — Nadużycie — Zdolność do ograniczenia konkurencji i skutek w postaci wykluczenia — Kryteria oceny — Obowiązek zastosowania kryterium równie skutecznego konkurenta — Brak

    (art. 82 WE)

  7. Pozycja dominująca — Nadużycie — Skutek antykonkurencyjny — Wystarczający charakter ewentualnego skutku — Rzeczywiste lub prawdopodobne wyeliminowanie konkurentów — Kryteria oceny

    (art. 82 WE)

  8. Pozycja dominująca — Nadużycie — Skutek antykonkurencyjny — Wymóg poważnego lub znaczącego charakteru — Brak

    (art. 82 WE)

  1.  W celu ustalenia czy system rabatów ustanowiony w ramach umów doręczania przesyłek adresowych, zawartych między przedsiębiorstwem zajmującym pozycję dominującą a jego klientami, charakteryzujący się:

    —

    stawkami wynoszącymi 6–16%,

    —

    warunkowością w tym sensie, że na koniec okresu odniesienia przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą dokonuje korekty gdy ilość nadanych przesyłek nie odpowiada oszacowanej początkowo i

    —

    mocą wsteczną w tym sensie, że w przypadku przekroczenia początkowo ustalonego progu przyjmowana na jego koniec stopa rabatowa ma zastosowanie do wszystkich przesyłek nadanych w danym okresie, a nie – tylko tych, które przekraczają oszacowaną początkowo ilość,

    stosowany przez zajmujące pozycję dominującą przedsiębiorstwo może wywierać skutek w postaci wykluczenia z rynku z naruszeniem art. 82 WE, należy zbadać całokształt okoliczności danego przypadku, a w szczególności kryteria i warunki przyznawania rabatów, zasięg zajmowanej przez dane przedsiębiorstwo pozycji dominującej oraz panujące na rynku właściwym szczególne warunki konkurencji. Okoliczność polegająca na tym, że ów system rabatowy obejmuje większość klientów na rynku, może stanowić użyteczną wskazówkę co do wagi, jaką należy przypisać tej praktyce i wywieranemu przez nią na rynku wpływowi, gdyż może ona zwiększyć stopień prawdopodobieństwa wystąpienia antykonkurencyjnego skutku w postaci wykluczenia.

    W tym względzie po pierwsze, zobowiązania umowne kontrahentów względem przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą oraz wywierana przez to przedsiębiorstwo presja mogą być szczególnie znaczące w przypadku, w którym rabat nie wiąże się wyłącznie ze zwiększeniem zakupów produktów tego przedsiębiorstwa zrealizowanych przez tych kontrahentów w rozpatrywanym okresie, lecz rozciąga się również na całkowity obrót związany z tymi zakupami. W ten sposób proporcjonalnie niewielkie wahania sprzedaży produktów przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą mają nieproporcjonalne skutki dla kontrahentów. Wszystkie systemy rabatów przyznawanych w zależności od ilości sprzedanych we względnie długim okresie referencyjnym charakteryzują się tym, że wywierana na nabywcę presja, aby osiągnął on w efekcie poczynionych zakupów obroty konieczne do uzyskania korzyści lub uniknięcia strat w odniesieniu do całego okresu referencyjnego, zwiększa się pod koniec tego okresu. Zatem taki system rabatowy może ułatwiać przedsiębiorstwu posiadającemu pozycję dominującą związanie ze sobą klientów oraz przyciąganie klientów konkurentów tego przedsiębiorstwa i przez to – pozyskanie dla siebie podlegającej konkurencji części popytu na rynku właściwym. Przyciąganie to jest odczuwalne tym bardziej, gdy rabaty są stosowane zarówno w odniesieniu do tej części popytu, która może zostać przejęta przez konkurencję, jak również w stosunku do popytu, którego to nie dotyczy, objętego ustawowym monopolem.

    Po drugie, posiadanie szczególnie dużego udziału w rynku stawia posiadające go przedsiębiorstwo w pozycji siły, która czyni zeń nieodzownego partnera handlowego i zapewnia mu swobodę działania. W takich okolicznościach konkurentom omawianego przedsiębiorstwa jest szczególnie trudno przedstawić lepszą ofertę w stosunku do rabatów opartych na całkowitej wielkości sprzedaży. Ze względu na znacznie większy udział rynkowy przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą jest w zasadzie nieuniknionym partnerem handlowym na rynku.

    W tych okolicznościach stosowany przez dane przedsiębiorstwo system rabatowy, który, mimo iż nie związuje klientów z tym przedsiębiorstwem w formalny sposób, niemniej jednak zmierza do utrudnienia zaopatrywania się u przedsiębiorstw konkurencyjnych, wywołuje antykonkurencyjny skutek w postaci wykluczenia z rynku.

    (por. pkt 23–25, 33–35, 40, 42, 50; pkt 1 sentencji)

  2.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 26)

  3.  W wypadku rabatów przyznawanych przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą jego klientom, w odróżnieniu od rabatów ilościowych, związanych wyłącznie z wielkością zakupu dokonywanego u danego producenta, które co do zasady nie naruszają art. 82 WE, rabaty lojalnościowe zmierzające, poprzez przyznawanie korzyści finansowych, do zapobieżenia sytuacji, w której klienci zaopatrują się celem pokrycia całości lub istotnej części swojego zapotrzebowania u przedsiębiorstwa konkurencyjnego, stanowią nadużycie w rozumieniu tego postanowienia. W tym względzie system, który nie jest powiązany z nałożonym na nabywców obowiązkiem czy też złożoną przez nich obietnicą zaopatrywania się wyłącznie czy też celem pokrycia określonej części swojego zapotrzebowania w przedsiębiorstwie zajmującym pozycję dominującą odróżnia ten system od takich rabatów lojalnościowych.

    Systemu rabatowego nie można uznać za zwykły system rabatów ilościowych ze względu na to, iż rozpatrywane rabaty nie są udzielane w odniesieniu do każdego indywidualnego zamówienia, co odpowiadałoby zaoszczędzonym przez dostawcę kosztom, lecz – na podstawie całokształtu udzielonych w danym okresie zamówień. W tych okolicznościach aby ustalić, czy przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą nadużyło tej pozycji, stosując taki system rabatów, należy poddać ocenie wszystkie okoliczności, zwłaszcza kryteria i zasady przyznawania rabatów, oraz przeanalizować, czy te rabaty przyznające korzyść, która nie opiera się na żadnym uzasadniającym je świadczeniu gospodarczym, mają na celu pozbawienie nabywcy lub ograniczenie możliwości wyboru źródeł zaopatrzenia, zamknięcie dostępu do rynku konkurentom, zastosowanie w odniesieniu do partnerów handlowych nierównych warunków do równoważnych świadczeń lub umocnienie pozycji dominującej wskutek zakłócenia konkurencji.

    (por. pkt 27–29, 64)

  4.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 38)

  5.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 47–49)

  6.  Nie ma możliwości wyprowadzenia z art. 82 WE obowiązku prawnego tej treści, iż ustalenie, że system rabatowy stosowany przez przedsiębiorstwo posiadające pozycję dominującą na rynku ma znamiona nadużycia, zawsze musi być oparte na kryterium równie skutecznego konkurenta. Wniosek ten jednak nie oznacza wyłączenia z zasady zastosowania kryterium równie skutecznego konkurenta w dotyczących systemów rabatowych sprawach zmierzających do przebadania zgodności tych systemów z art. 82 WE.

    Natomiast w sytuacji charakteryzującej się posiadaniem przez przedsiębiorstwo w pozycji dominującej bardzo dużej części rynku, a także przewagi strukturalnej wynikającej w szczególności z przyznanego mu w ustawie monopolu obejmującego bardzo istotną część rozpatrywanego rynku, zastosowanie kryterium równie skutecznego konkurenta jest pozbawione znaczenia ze względu na to, iż struktura rynku uniemożliwia w praktyce pojawienie się takowego.

    Ponadto na rynku, na przeszkodzie w dostępie do którego stoją znaczne bariery, obecność mniej skutecznego konkurenta mogłaby przyczynić się do zwiększenia presji konkurencyjnej na tym rynku i, z tego względu, presji na zachowanie przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą.

    Kryterium równie skutecznego konkurenta należy więc uznać za jeden spośród wielu instrumentów służących ocenie tego, czy w ramach stosowania systemu rabatowego doszło do nadużywania pozycji dominującej.

    (por. pkt 57–62; pkt 2 sentencji)

  7.  Zakresem zastosowania art. 82 WE są objęte te tylko posiadające pozycję dominującą przedsiębiorstwa, których zachowanie może wywołać antykonkurencyjny skutek na rynku. W tym względzie oceny tego, czy dany system rabatowy jest w stanie ograniczyć konkurencję, należy dokonywać z uwzględnieniem wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a zwłaszcza kryteriów i zasad przyznawania rabatów, liczby klientów, których mogą one dotyczyć, oraz cech charakterystycznych rynku, na którym prowadzi działalność przedsiębiorstwo dominujące. Takiej oceny dokonuje się w celu ustalenia, czy celem tego zachowania przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą jest rzeczywiste lub prawdopodobne wyeliminowanie konkurentów ze szkodą dla konkurencji, a z tego względu – dla interesów konsumentów.

    (por. pkt 67–69, 74; pkt 3 sentencji)

  8.  W odniesieniu do poważnego lub znaczącego charakteru skutku antykonkurencyjnego, choć prawdą jest, że stwierdzenie istnienia pozycji dominującej samo w sobie nie prowadzi do postawienia jakiegokolwiek zarzutu wobec przedsiębiorstwa, które ją posiada, zachowanie takiego przedsiębiorstwa, ze względu na fakt, że struktura konkurencyjna rynku została już osłabiona, może pociągać za sobą nadużywanie przez nie pozycji dominującej. Również na przedsiębiorstwie zajmującym pozycję dominującą ciąży szczególna odpowiedzialność za to, by swym zachowaniem nie naruszało ono skutecznej i niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym.

    Ponadto w zakresie, w jakim struktura konkurencyjna rynku została już osłabiona ze względu na występowanie na niej pozycji dominującej, jakiekolwiek dodatkowe ograniczenie tej struktury konkurencyjnej może stanowić nadużywanie pozycji dominującej.

    Wynika z tego, że przy ustalaniu tego, czy doszło do nadużycia pozycji dominującej, nie ma sensu określanie progu odczuwalności (de minimis). Ta antykonkurencyjna praktyka może, ze względu na sam swój charakter, znacznie ograniczyć konkurencję, a wręcz – wyeliminować ją na rynku, na którym dane przedsiębiorstwo prowadzi działalność.

    (por. pkt 70–74; pkt 3 sentencji)