—

w imieniu K + K Klaas & Kock B.V. & Co. KG przez M. Scheiera, Rechtsanwalt,

—

w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego oraz J. Möllera, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu duńskiego przez M. Wolff oraz V. Pasternak Jørgensen, działające w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu węgierskiego przez M. Fehéra, K. Szíjjártó oraz K. Molnár, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez L. Christiego, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez E. Dixon, barrister,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. van Beeka oraz F. Schatza, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 7 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. L 299, s. 9).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu toczącego się między G. Bollacke a byłym pracodawcą jej zmarłego męża, spółką K + K Klaas & Kock B.V. & Co. KG (zwaną dalej „K + K”), w przedmiocie prawa zainteresowanej do ekwiwalentu pieniężnego za coroczny płatny urlop niewykorzystany przez Jürgena Bollackego w dniu jego śmierci.

3

Artykuł 7 dyrektywy 2003/88, zatytułowany „Urlop roczny”, ma następujące brzmienie:

„1.   Państwa członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, by każdy pracownik był uprawniony do corocznego płatnego urlopu w wymiarze co najmniej czterech tygodni, zgodnie z warunkami uprawniającymi [go do takiego urlopu] i przyznającymi mu taki urlop, przewidzianymi w ustawodawstwie krajowym lub w praktyce krajowej.

2.   Minimalny okres corocznego płatnego urlopu nie może być zastąpiony wypłatą ekwiwalentu pieniężnego, z wyjątkiem przypadku, gdy stosunek pracy ulega rozwiązaniu”.

4

Artykuł 15 tej dyrektywy, zatytułowany „Bardziej korzystne przepisy”, stanowi:

„Niniejsza dyrektywa nie wpływa na prawo państwa członkowskiego do stosowania lub wprowadzenia bardziej korzystnych przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych w odniesieniu do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników lub na prawo do ułatwiania lub zezwalania na stosowanie układów zbiorowych lub porozumień zawartych między partnerami społecznymi, które są bardziej korzystne dla ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników”.

5

Artykuł 17 wspomnianej dyrektywy przewiduje, że państwa członkowskie mogą stosować odstępstwa od pewnych jej przepisów. Nie ma jednak możliwości zastosowania odstępstwa w przypadku art. 7 tej dyrektywy.

6

Paragraf 7 ust. 4 Bundesurlaubsgesetz (ustawy federalnej w sprawie urlopów) z dnia 8 stycznia 1963 r. (BGBl. 1963, s. 2), w brzmieniu z dnia 7 maja 2002 r. (BGBl. 2002 I, s. 1529), stanowi:

„Jeżeli ze względu na ustanie stosunku pracy urlop nie może zostać udzielony w całości lub w części, należy wypłacić ekwiwalent pieniężny”.

7

Stosownie do § 1922 ust. 1 Bürgerliches Gesetzbuch (kodeksu cywilnego), całość majątku osoby (spadek) przechodzi z chwilą jej śmierci (otwarcie spadku), na jedną lub kilka osób (spadkobierców).

8

Gülay Bollacke jest jedyną spadkobierczynią swego zmarłego męża, zatrudnionego przez K + K w okresie od 1 sierpnia 1998 r. do 19 listopada 2010 r., daty jego śmierci.

9

Jürgen Bollacke był ciężko chory od 2009 r. W ciągu tego roku był niezdolny do pracy przez ponad osiem miesięcy. Również od dnia 11 października 2010 r. do dnia swojej śmierci był niezdolny do pracy.

10

Bezsporne jest, że w dniu swojej śmierci J. Bollacke był uprawniony do co najmniej 140,5 dnia niewykorzystanego corocznego urlopu.

11

Pismem z dnia 31 stycznia 2011 r. G. Bollacke zwróciła się do K + K o ekwiwalent pieniężny z tytułu tego niewykorzystanego urlopu. K + K odmówiła uwzględnienia tego żądania, uzasadniając to wątpliwościami co do dziedziczności prawa.

12

Sąd pierwszej instancji, rozstrzygający w przedmiocie tego żądania G. Bollacke, również oddalił to żądanie, z tym uzasadnieniem, że zgodnie z orzecznictwem Bundesarbeitsgericht prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany coroczny płatny urlop po zakończeniu stosunku pracy nie powstaje w sytuacji, gdy stosunek ten ustaje w związku ze śmiercią pracownika. Ponieważ od orzeczenia tego została wniesiona apelacja, sąd odsyłający stawia sobie pytanie o zasadność orzecznictwa krajowego w świetle orzecznictwa Trybunału dotyczącego art. 7 dyrektywy 2003/88.

13

W tej sytuacji Landesarbeitsgericht Hamm postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

14

Poprzez swoje trzy pytania, które powinny zostać zbadane łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 7 dyrektywy 2003/88 należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten stoi na przeszkodzie krajowym przepisom prawa lub praktyce, takim jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które stanowią, iż prawo do corocznego płatnego urlopu wygasa, a prawo do ekwiwalentu pieniężnego za jeszcze niewykorzystany urlop nie powstaje w sytuacji, gdy stosunek pracy ustaje wskutek śmierci pracownika, a jeśli tak, to czy prawo do takiego ekwiwalentu zależy od wcześniejszego złożenia przez osobę zainteresowaną stosownego wniosku w tym względzie.

15

W tej kwestii należy najpierw przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału prawo każdego pracownika do corocznego płatnego urlopu należy uważać za zasadę socjalnego prawa Unii o szczególnej wadze, od której nie może być odstępstw i której wprowadzenie w życie przez właściwe władze krajowe może być dokonane tylko w granicach wyraźnie wytyczonych dyrektywą Rady 93/104/WE z dnia 23 listopada 1993 r. dotyczącą niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. L 307, s. 18), skodyfikowaną następnie dyrektywą 2003/88 (zob. wyroki: Schultz‑Hoff i in., C‑350/06 i C‑520/06, EU:C:2009:18, pkt 22; KHS, C‑214/10, EU:C:2011:761, pkt 23; a także Dominguez, C‑282/10, EU:C:2012:33, pkt 16).

16

Ponadto należy podkreślić, że po pierwsze, art. 7 dyrektywy 2003/88 nie znajduje się wśród przepisów, od których dyrektywa wyraźnie przewiduje możliwość odstąpienia (zob. wyrok Schultz‑Hoff i in., EU:C:2009:18, pkt 24), a po drugie, że dyrektywa ta traktuje prawo do corocznego urlopu oraz prawo do otrzymania wynagrodzenia z tego tytułu jako dwa aspekty jednego prawa.

17

Wreszcie Trybunał podkreślał już, że w wypadku gdy stosunek pracy ustaje, a tym samym faktyczne skorzystanie z corocznego płatnego urlopu nie jest już możliwe, art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88 ustanawia prawo pracownika do ekwiwalentu pieniężnego, aby zapobiec sytuacji, w której ze względu na tę niemożność skorzystanie przez pracownika z prawa do corocznego płatnego urlopu, choćby w formie pieniężnej, było wykluczone (zob. podobnie wyroki: Schultz‑Hoff i in., EU:C:2009:18, pkt 56; a także Neidel, C‑337/10, EU:C:2012:263, pkt 29).

18

I tak, Trybunał uznał, że art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88 należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie przepisom i praktykom krajowym przewidującym w razie ustania stosunku pracy brak wypłaty jakiegokolwiek ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany coroczny płatny urlop na rzecz pracownika, który przebywał na zwolnieniu chorobowym przez całość lub część okresu rozliczeniowego bądź okresu dozwolonego przeniesienia, ze względu na co nie mógł skorzystać ze swojego prawa do corocznego płatnego urlopu (wyrok w sprawie Schultz‑Hoff i in., EU:C:2009:18, pkt 62).

19

W świetle tego właśnie orzecznictwa należy zbadać, czy w wypadku gdy zdarzeniem powodującym ustanie stosunku pracy jest śmierć pracownika, zdarzenie takie może stać na przeszkodzie temu, by prawo do corocznego płatnego urlopu przekształciło się w prawo do ekwiwalentu pieniężnego.

20

W tym względzie należy zauważyć, że to prawo do corocznego urlopu stanowi tylko jeden z dwóch aspektów podstawowej zasady socjalnego prawa Unii i że zasada ta obejmuje również prawo do otrzymania wynagrodzenia (zob. podobnie wyrok Schultz‑Hoff i in., EU:C:2009:18, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo).

21

Użyte bowiem między innymi w art. 7 dyrektywy 2003/88 przez prawodawcę Unii sformułowanie „coroczny płatny urlop” oznacza, że wynagrodzenie musi być wypłacane w trakcie corocznego urlopu w rozumieniu dyrektywy. Innymi słowy, pracownik musi otrzymywać swoje zwykłe wynagrodzenie za ten okres odpoczynku (zob. podobnie wyroki: Robinson‑Steele i in., C‑131/04 i C‑257/04, EU:C:2006:177, pkt 50; Schultz‑Hoff i in., EU:C:2009:18, pkt 58; a także Lock, C‑539/12, EU:C:2014:351, pkt 16).

22

W trosce o zapewnienie poszanowania tego podstawowego prawa pracowniczego potwierdzonego w prawie Unii Trybunał nie może dokonać ścisłej wykładni art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88 na niekorzyść praw czerpanych przez pracownika z tego przepisu (zob. podobnie w szczególności wyrok Heimann i Toltschin, C‑229/11 i C‑230/11, EU:C:2012:693, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo; a także postanowienie Brandes, C‑415/12, EU:C:2013:398, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).

23

Następnie należy zauważyć, jak podnosi w swoich uwagach rząd węgierski, że art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88, w wykładni nadanej mu przez Trybunał, nie ustanawia żadnego warunku w zakresie przyznania prawa do ekwiwalentu pieniężnego poza, po pierwsze, ustaniem stosunku pracy, a po drugie, niewykorzystaniem przez pracownika całego corocznego urlopu, do którego miał on prawo w chwili ustania tego stosunku.

24

Wreszcie należy stwierdzić, że prawo do pieniężnego odszkodowania w wypadku, gdy stosunek pracy ustał wskutek śmierci pracownika, wydaje się niezbędne do zapewnienia skuteczności prawa do corocznego płatnego urlopu przyznawanego pracownikowi na mocy dyrektywy 2003/88.

25

Gdyby bowiem obowiązek zapłaty za coroczny urlop ustawał z zakończeniem stosunku pracy ze względu na śmierć pracownika, to w konsekwencji tego niespodziewane zdarzenie, pozostające poza kontrolą pracownika czy pracodawcy, wiązałoby się z całkowitą utratą z mocą wsteczną samego prawa do corocznego płatnego urlopu, ustanowionego w art. 7 dyrektywy 2003/88.

26

Ze wszystkich tych względów wspomniany przepis dyrektywy 2003/88 nie może więc być interpretowany w ten sposób, że wspomniane prawo mogłoby wygasnąć z uwagi na śmierć pracownika.

27

Ponadto skoro art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88 nie ustanawia żadnego innego warunku w zakresie przyznania prawa do ekwiwalentu pieniężnego poza ustaniem stosunku pracy, należy stwierdzić, że prawo do takiego ekwiwalentu nie może zależeć od wcześniejszego złożenia stosownego wniosku.

28

Z jednej bowiem strony prawo to jest przyznawane bezpośrednio przez wspomnianą dyrektywę i dany pracownik nie musi podejmować żadnych działań w tym względzie, a z drugiej strony prawo to nie może zależeć od warunków innych niż te, które zostały w owej dyrektywie wyraźnie przewidziane, a tym samym nie ma znaczenia okoliczność, że pracownik nie złożył wcześniej wniosku o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego na podstawie art. 7 ust. 2 tej dyrektywy.

29

Z tego wynika, po pierwsze, że wykładni art. 7 dyrektywy 2003/88 nie można dokonywać w ten sposób, iż śmierć pracownika powodująca ustanie stosunku pracy zwalnia byłego pracodawcę z wypłaty ekwiwalentu pieniężnego, do którego pracownik miałby prawo z tytułu niewykorzystanego corocznego urlopu, a po drugie, że prawo do takiego ekwiwalentu nie może zależeć od wcześniejszego złożenia stosownego wniosku.

30

Z powyższego wynika, że odpowiedź na postawione pytania prejudycjalne jest następująca: wykładni art. 7 dyrektywy 2003/88 należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie krajowym przepisom prawa lub praktyce, takim jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które stanowią, iż prawo do corocznego płatnego urlopu wygasa, a prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop nie powstaje w sytuacji, gdy stosunek pracy ustaje wskutek śmierci pracownika. Prawo do takiego ekwiwalentu nie może zależeć od wcześniejszego złożenia przez zainteresowaną osobę stosownego wniosku w tym względzie.

31

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

Wykładni art. 7 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie krajowym przepisom prawa lub praktyce, takim jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które stanowią, iż prawo do corocznego płatnego urlopu wygasa, a prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop nie powstaje w sytuacji, gdy stosunek pracy ustaje wskutek śmierci pracownika. Prawo do takiego ekwiwalentu nie może zależeć od wcześniejszego złożenia przez zainteresowaną osobę stosownego wniosku w tym względzie.