Sprawa T‑168/12
Aguy Clement Georgias i in.
przeciwko
Radzie Unii Europejskiej
i
Komisji Europejskiej
„Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa — Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Zimbabwe — Zamrożenie funduszy — Odpowiedzialność pozaumowna — Związek przyczynowy — Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom — Oczywisty błąd w ocenie — Obowiązek uzasadnienia”
Streszczenie – wyrok Sądu (ósma izba) z dnia 18 września 2014 r.
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Ciężar dowodu – Niespełnienie jednej z przesłanek – Oddalenie skargi o odszkodowanie w całości
(art. 340 akapit drugi TFUE)
Skarga o odszkodowanie – Termin przedawnienia – Rozpoczęcie biegu terminu – Odpowiedzialność wynikająca z faktu przyjęcia aktu normatywnego – Data wystąpienia szkodliwych skutków tego działania – Data przyjęcia aktu dotyczącego umieszczenia nazwiska skarżącego w wykazie
(art. 340 akapit drugi TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 46, art. 53 akapit pierwszy; rozporządzenie Rady nr 314/2004, zmienione rozporządzeniem nr 412/2007)
Zarzut niezgodności z prawem – Charakter incydentalny – Środki ograniczające w postaci zamrożenia funduszy – Skarga o odszkodowanie wniesiona przed upływem terminu przedawnienia, ale niepoprzedzona skargą o stwierdzenie nieważności – Dopuszczalność
(art. 263 TFUE, 277 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 46, art. 53 akapit pierwszy)
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Rozporządzenie przewidujące środki ograniczające niezawierające przepisów zakazujących zakazu wjazdu na terytorium państwa członkowskiego lub przejazdu przez terytorium tego państwa – Odmowa wstępu na terytorium krajowe i tranzytu związana z wykonywaniem suwerennych kompetencji krajowych dotyczących kontroli dostępu obywateli państw trzecich – Brak związku przyczynowego
(art. 340 akapit drugi TFUE; rozporządzenie Rady nr 314/2004, zmienione rozporządzeniem nr 412/2007)
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Ocena zgodności z prawem zachowania instytucji – Brak lub niewystarczający charakter uzasadnienia – Kwestia odrębna od kwestii materialnej zgodności z prawem
(art. 296 TFUE, art. 340 akapit drugi TFUE)
Unia Europejska – Kontrola sądowa zgodności z prawem aktów instytucji – Środki ograniczające wobec Zimbabwe – Zamrożenie funduszy niektórych osób i podmiotów w związku z sytuacją w Zimbabwe – Zakres kontroli – Kontrola ograniczona do ogólnych zasad – Kontrola rozciągająca się na ocenę stanu faktycznego i weryfikację dowodów w stosunku do aktów mających zastosowanie do szczególnych podmiotów
(art. 60 WE, 301 WE; rozporządzenie Rady nr 314/2004, zmienione rozporządzeniem nr 412/2007)
Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do obrony – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Zimbabwe – Obowiązek regularnego dokonywania przez instytucje przeglądu sytuacji uzasadniającej przyjęcie spornych środków ograniczających i stosowności ich przedłużania – Zakres – Bezprawność aktu zależąca od dowodu na okoliczność ewentualnego wpływu naruszenia wspomnianego obowiązku na przebieg postępowania
(rozporządzenie Rady nr 314/2004, zmienione rozporządzeniem nr 412/2007)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 24–26)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 29–31)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 34, 35)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 43, 45, 46)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 69, 71)
Jeżeli chodzi o intensywność kontroli sądowej, Rada dysponuje szerokim marginesem uznania w odniesieniu do okoliczności podlegających uwzględnieniu w celu podjęcia środków w postaci sankcji ekonomicznych i finansowych na podstawie art. 60 WE i 301 WE, zgodnie ze wspólnym stanowiskiem przyjętym w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W związku z tym, że sąd wspólnotowy w szczególności nie może zastąpić oceny Rady własną oceną dowodów, faktów i okoliczności uzasadniających przyjęcie takich środków, sprawowana przez Sąd kontrola musi być ograniczona do badania zgodności z wymogami proceduralnymi i obowiązkiem uzasadnienia, prawidłowości ustaleń faktycznych oraz tego, czy nie zachodzi oczywisty błąd w ocenie lub nadużycie władzy. Ograniczona kontrola znajduje zastosowanie w szczególności do oceny względów związanych ze stosownością wydania decyzji.
W tym względzie należy jednak mieć na uwadze orzecznictwo odnoszące się do pojęcia państwa trzeciego w rozumieniu art. 60 WE i 301 WE, zgodnie z którym to pojęcie obejmuje przywódców takiego państwa, jak również osoby fizyczne i podmioty, które są z tymi przywódcami powiązane lub przez nich bezpośrednio lub pośrednio kontrolowane. A zatem Rada, korzystając z szerokiego marginesu uznania w tej dziedzinie, gdy zamierza przyjąć na podstawie tych artykułów środki ograniczające wobec przywódców takiego państwa, jak również osób fizycznych i podmiotów, które są z tymi przywódcami powiązane lub przez nich bezpośrednio lub pośrednio kontrolowane, może oczywiście określić w szerszy lub węższy sposób krąg przywódców i osób z nimi powiązanych, którzy zostaną objęci środkami, jakie mają być przyjęte, lecz nie może rozszerzyć wspomnianych środków na osoby lub podmioty, które nie należą ani do jednej, ani do drugiej z wyżej wymienionych kategorii.
Ponadto w przypadku gdy Rada określa w sposób abstrakcyjny kryteria, które mogą uzasadnić umieszczenie nazwiska danej osoby lub nazwy danego podmiotu w wykazie nazwisk osób lub nazw podmiotów objętych środkami ograniczającymi przyjętymi na podstawie art. 60 WE i 301 WE, do Sądu należy sprawdzenie w oparciu o zarzuty podniesione przez zainteresowaną osobę bądź podmiot lub w odpowiednim przypadku podniesione z urzędu, czy dany przypadek odpowiada kryteriom określonym przez Radę. Kontrola ta obejmuje ocenę faktów i okoliczności wskazanych jako uzasadniające umieszczenie nazwiska danej osoby lub nazwy danego podmiotu w wykazie nazwisk osób i nazw podmiotów objętych środkami ograniczającymi, jak również zbadanie dowodów i informacji, na których ocena ta została oparta. Sąd ma również obowiązek upewnić się w kwestii przestrzegania prawa do obrony oraz wymaganego w tym zakresie uzasadnienia, jak również, w razie konieczności, co do zasadności nadrzędnych wymogów, na jakie w drodze wyjątku wskazała Rada w celu uchylenia się od tego obowiązku.
(por. pkt 52, 72–74)
Poszanowanie prawa do obrony w toku każdego postępowania wszczętego w stosunku do danej osoby i mogącego zakończyć się wydaniem aktu dla niej niekorzystnego stanowi podstawową zasadę prawa Unii i winno być zapewnione nawet wtedy, gdy brak jest jakichkolwiek uregulowań dotyczących danego postępowania. Zasada ta wymaga, by osoba, o którą chodzi, była w stanie zaprezentować skutecznie swój punkt widzenia w odniesieniu do okoliczności, które mogą jej zostać zarzucone w akcie, który ma zostać wydany.
W tym względzie, co się tyczy umieszczenia w ramach określonych środków ograniczających wobec Zimbabwe strony skarżącej w wykazie na podstawie rozporządzenia nr 412/2007, zmieniającego rozporządzenie nr 314/2004, na instytucjach Unii ciążył obowiązek regularnego dokonywania przeglądu sytuacji uzasadniającej przyjęcie spornych środków ograniczających i stosowności ich przedłużania. Było tak tym bardziej, że owe środki przewidywały ograniczenie korzystania z prawa własności objętych nimi osób, które to ograniczenie należy zresztą uważać za znaczące, mając na względzie ogólny zasięg spornego zamrożenia aktywów.
Jednakże w kontekście skargi o stwierdzenie, aby takie naruszenie prawa do obrony prowadziło do stwierdzenia nieważności rozpatrywanego aktu, wymaga się, aby w braku takiego naruszenia postępowanie mogło doprowadzić do odmiennego rezultatu. A zatem w przypadku gdy strona skarżąca domaga się za pomocą skargi odszkodowawczej naprawienia szkody, którą według swoich twierdzeń poniosła ze względu na przyjęcie aktu lub przedłużenie jego obowiązywania z naruszeniem jej prawa do obrony, i gdy strona ta nie wniosła skargi o stwierdzenie nieważności rozpatrywanego aktu, samo powołanie się na zarzucane naruszenie prawa do obrony nie jest wystarczające dla celów wykazania zasadności skargi odszkodowawczej. Należy jeszcze wyjaśnić, jakie są argumenty i okoliczności, na które zainteresowany powołałby się, gdyby jego prawo do obrony było przestrzegane, i wykazać ewentualnie, że owe argumenty i okoliczności mogłyby prowadzić w jego przypadku do odmiennego rezultatu, a dokładniej do nieprzedłużenia obowiązywania spornego środka ograniczającego w postaci zamrożenia jego aktywów.
(por. pkt 100, 105–107)
Sprawa T‑168/12
Aguy Clement Georgias i in.
przeciwko
Radzie Unii Europejskiej
i
Komisji Europejskiej
„Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa — Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Zimbabwe — Zamrożenie funduszy — Odpowiedzialność pozaumowna — Związek przyczynowy — Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom — Oczywisty błąd w ocenie — Obowiązek uzasadnienia”
Streszczenie – wyrok Sądu (ósma izba) z dnia 18 września 2014 r.
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Ciężar dowodu – Niespełnienie jednej z przesłanek – Oddalenie skargi o odszkodowanie w całości
(art. 340 akapit drugi TFUE)
Skarga o odszkodowanie – Termin przedawnienia – Rozpoczęcie biegu terminu – Odpowiedzialność wynikająca z faktu przyjęcia aktu normatywnego – Data wystąpienia szkodliwych skutków tego działania – Data przyjęcia aktu dotyczącego umieszczenia nazwiska skarżącego w wykazie
(art. 340 akapit drugi TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 46, art. 53 akapit pierwszy; rozporządzenie Rady nr 314/2004, zmienione rozporządzeniem nr 412/2007)
Zarzut niezgodności z prawem – Charakter incydentalny – Środki ograniczające w postaci zamrożenia funduszy – Skarga o odszkodowanie wniesiona przed upływem terminu przedawnienia, ale niepoprzedzona skargą o stwierdzenie nieważności – Dopuszczalność
(art. 263 TFUE, 277 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 46, art. 53 akapit pierwszy)
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Rozporządzenie przewidujące środki ograniczające niezawierające przepisów zakazujących zakazu wjazdu na terytorium państwa członkowskiego lub przejazdu przez terytorium tego państwa – Odmowa wstępu na terytorium krajowe i tranzytu związana z wykonywaniem suwerennych kompetencji krajowych dotyczących kontroli dostępu obywateli państw trzecich – Brak związku przyczynowego
(art. 340 akapit drugi TFUE; rozporządzenie Rady nr 314/2004, zmienione rozporządzeniem nr 412/2007)
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Ocena zgodności z prawem zachowania instytucji – Brak lub niewystarczający charakter uzasadnienia – Kwestia odrębna od kwestii materialnej zgodności z prawem
(art. 296 TFUE, art. 340 akapit drugi TFUE)
Unia Europejska – Kontrola sądowa zgodności z prawem aktów instytucji – Środki ograniczające wobec Zimbabwe – Zamrożenie funduszy niektórych osób i podmiotów w związku z sytuacją w Zimbabwe – Zakres kontroli – Kontrola ograniczona do ogólnych zasad – Kontrola rozciągająca się na ocenę stanu faktycznego i weryfikację dowodów w stosunku do aktów mających zastosowanie do szczególnych podmiotów
(art. 60 WE, 301 WE; rozporządzenie Rady nr 314/2004, zmienione rozporządzeniem nr 412/2007)
Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do obrony – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Zimbabwe – Obowiązek regularnego dokonywania przez instytucje przeglądu sytuacji uzasadniającej przyjęcie spornych środków ograniczających i stosowności ich przedłużania – Zakres – Bezprawność aktu zależąca od dowodu na okoliczność ewentualnego wpływu naruszenia wspomnianego obowiązku na przebieg postępowania
(rozporządzenie Rady nr 314/2004, zmienione rozporządzeniem nr 412/2007)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 24–26)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 29–31)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 34, 35)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 43, 45, 46)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 69, 71)
Jeżeli chodzi o intensywność kontroli sądowej, Rada dysponuje szerokim marginesem uznania w odniesieniu do okoliczności podlegających uwzględnieniu w celu podjęcia środków w postaci sankcji ekonomicznych i finansowych na podstawie art. 60 WE i 301 WE, zgodnie ze wspólnym stanowiskiem przyjętym w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W związku z tym, że sąd wspólnotowy w szczególności nie może zastąpić oceny Rady własną oceną dowodów, faktów i okoliczności uzasadniających przyjęcie takich środków, sprawowana przez Sąd kontrola musi być ograniczona do badania zgodności z wymogami proceduralnymi i obowiązkiem uzasadnienia, prawidłowości ustaleń faktycznych oraz tego, czy nie zachodzi oczywisty błąd w ocenie lub nadużycie władzy. Ograniczona kontrola znajduje zastosowanie w szczególności do oceny względów związanych ze stosownością wydania decyzji.
W tym względzie należy jednak mieć na uwadze orzecznictwo odnoszące się do pojęcia państwa trzeciego w rozumieniu art. 60 WE i 301 WE, zgodnie z którym to pojęcie obejmuje przywódców takiego państwa, jak również osoby fizyczne i podmioty, które są z tymi przywódcami powiązane lub przez nich bezpośrednio lub pośrednio kontrolowane. A zatem Rada, korzystając z szerokiego marginesu uznania w tej dziedzinie, gdy zamierza przyjąć na podstawie tych artykułów środki ograniczające wobec przywódców takiego państwa, jak również osób fizycznych i podmiotów, które są z tymi przywódcami powiązane lub przez nich bezpośrednio lub pośrednio kontrolowane, może oczywiście określić w szerszy lub węższy sposób krąg przywódców i osób z nimi powiązanych, którzy zostaną objęci środkami, jakie mają być przyjęte, lecz nie może rozszerzyć wspomnianych środków na osoby lub podmioty, które nie należą ani do jednej, ani do drugiej z wyżej wymienionych kategorii.
Ponadto w przypadku gdy Rada określa w sposób abstrakcyjny kryteria, które mogą uzasadnić umieszczenie nazwiska danej osoby lub nazwy danego podmiotu w wykazie nazwisk osób lub nazw podmiotów objętych środkami ograniczającymi przyjętymi na podstawie art. 60 WE i 301 WE, do Sądu należy sprawdzenie w oparciu o zarzuty podniesione przez zainteresowaną osobę bądź podmiot lub w odpowiednim przypadku podniesione z urzędu, czy dany przypadek odpowiada kryteriom określonym przez Radę. Kontrola ta obejmuje ocenę faktów i okoliczności wskazanych jako uzasadniające umieszczenie nazwiska danej osoby lub nazwy danego podmiotu w wykazie nazwisk osób i nazw podmiotów objętych środkami ograniczającymi, jak również zbadanie dowodów i informacji, na których ocena ta została oparta. Sąd ma również obowiązek upewnić się w kwestii przestrzegania prawa do obrony oraz wymaganego w tym zakresie uzasadnienia, jak również, w razie konieczności, co do zasadności nadrzędnych wymogów, na jakie w drodze wyjątku wskazała Rada w celu uchylenia się od tego obowiązku.
(por. pkt 52, 72–74)
Poszanowanie prawa do obrony w toku każdego postępowania wszczętego w stosunku do danej osoby i mogącego zakończyć się wydaniem aktu dla niej niekorzystnego stanowi podstawową zasadę prawa Unii i winno być zapewnione nawet wtedy, gdy brak jest jakichkolwiek uregulowań dotyczących danego postępowania. Zasada ta wymaga, by osoba, o którą chodzi, była w stanie zaprezentować skutecznie swój punkt widzenia w odniesieniu do okoliczności, które mogą jej zostać zarzucone w akcie, który ma zostać wydany.
W tym względzie, co się tyczy umieszczenia w ramach określonych środków ograniczających wobec Zimbabwe strony skarżącej w wykazie na podstawie rozporządzenia nr 412/2007, zmieniającego rozporządzenie nr 314/2004, na instytucjach Unii ciążył obowiązek regularnego dokonywania przeglądu sytuacji uzasadniającej przyjęcie spornych środków ograniczających i stosowności ich przedłużania. Było tak tym bardziej, że owe środki przewidywały ograniczenie korzystania z prawa własności objętych nimi osób, które to ograniczenie należy zresztą uważać za znaczące, mając na względzie ogólny zasięg spornego zamrożenia aktywów.
Jednakże w kontekście skargi o stwierdzenie, aby takie naruszenie prawa do obrony prowadziło do stwierdzenia nieważności rozpatrywanego aktu, wymaga się, aby w braku takiego naruszenia postępowanie mogło doprowadzić do odmiennego rezultatu. A zatem w przypadku gdy strona skarżąca domaga się za pomocą skargi odszkodowawczej naprawienia szkody, którą według swoich twierdzeń poniosła ze względu na przyjęcie aktu lub przedłużenie jego obowiązywania z naruszeniem jej prawa do obrony, i gdy strona ta nie wniosła skargi o stwierdzenie nieważności rozpatrywanego aktu, samo powołanie się na zarzucane naruszenie prawa do obrony nie jest wystarczające dla celów wykazania zasadności skargi odszkodowawczej. Należy jeszcze wyjaśnić, jakie są argumenty i okoliczności, na które zainteresowany powołałby się, gdyby jego prawo do obrony było przestrzegane, i wykazać ewentualnie, że owe argumenty i okoliczności mogłyby prowadzić w jego przypadku do odmiennego rezultatu, a dokładniej do nieprzedłużenia obowiązywania spornego środka ograniczającego w postaci zamrożenia jego aktywów.
(por. pkt 100, 105–107)