—

w imieniu L. Amatoriego i in. przez R. Bolognesiego, avvocato,

—

w imieniu Telecom Italia SpA oraz Telecom Italia Information Technology Srl, dawniej Shared Service Center Srl, przez A. Marescę, R. Romei oraz F.R. Boccię, avvocati,

—

w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez L. D’Ascię, avvocato dello Stato,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez C. Cattabrigę oraz J. Enegrena, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz.U. L 82, s. 16).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu toczącego się pomiędzy L. Amatorim oraz 74 innymi skarżącymi a Telecom Italia SpA (zwaną dalej „Telecom Italia”) oraz Telecom Italia Information Technology Srl, dawniej Shared Service Center Srl (zwaną dalej „TIIT”) w przedmiocie zakwalifikowania wniesienia przez Telecom Italia jako aportu działu informatycznego, zwanego „IT Operations” (zwanego dalej „działem IT Operations”) do TIIT jako „przejęcia części przedsiębiorstwa”.

3

Dyrektywa Rady 2001/23 uchyliła i zastąpiła dyrektywę Rady 77/187/EWG z dnia 14 lutego 1977 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz.U. L 61, s. 26), zmienioną dyrektywą Rady 98/50/WE z dnia 29 czerwca 1998 r. (Dz.U. L 201, s. 88).

4

Motyw 3 dyrektywy 2001/23 brzmi następująco:

„Konieczne jest zapewnienie ochrony pracowników w przypadku zmiany pracodawcy, w szczególności zapewnienie przestrzegania ich praw”.

5

Artykuł 1 ust. 1 lit. a) i b) tej dyrektywy stanowi:

6

Artykuł 3 ust. 1 akapit pierwszy omawianej dyrektywy przewiduje:

„Prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy istniejącego w momencie przejęcia przechodzą w wyniku tego przejęcia na przejmującego”.

7

Artykuł 6 ust. 1 akapity pierwszy i czwarty tej dyrektywy brzmi następująco:

„Jeżeli przedsiębiorstwo, zakład lub część przedsiębiorstwa lub zakładu zachowuje swoją niezależność, status i funkcja przedstawicieli lub przedstawicielstwa pracowników, których dotyczy przejęcie, zostają zachowane na takich samych zasadach i warunkach, jakie istniały przed przejęciem na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych lub układu, z zastrzeżeniem, że spełnione są niezbędne warunki do ustanowienia przedstawicielstwa pracowników.

[…]

Jeżeli przedsiębiorstwo, zakład lub część przedsiębiorstwa lub zakładu nie zachowuje swojej niezależności, państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu zapewnienia, że [by] przejmowani pracownicy, którzy byli przedstawicielami przed przejęciem, będą [byli] właściwie reprezentowani w okresie niezbędnym do ponownego ustanowienia i ponownych wyborów przedstawicielstwa pracowników, zgodnie z krajowym ustawodawstwem lub praktyką”.

8

Zgodnie z art. 8 dyrektywy 2001/23:

„Niniejsza dyrektywa nie narusza prawa państw członkowskich do stosowania lub wprowadzania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych, które są korzystniejsze dla pracowników, albo do wspierania lub zezwalania na układy zbiorowe lub układy pomiędzy partnerami społecznymi bardziej korzystne dla pracowników”.

9

Artykuł 2112 ust. 1 i 5 kodeksu cywilnego w brzmieniu wynikającym z art. 32 decreto legislativo n. 276 – Attuazione delle deleghe in materia di occupazione e mercato del lavoro, di cui alla legge 14 febbraio 2003, n. 30 (dekretu ustawodawczego nr 276/2003 w sprawie stosowania upoważnień w zakresie zatrudnienia i rynku pracy przewidzianych w ustawie nr 30 z dnia 14 lutego 2003 r.) z dnia 10 września 2003 r. (dodatek zwyczajny nr 159 do GURI nr 235 z dnia 9 października 2003 r., zwanego dalej „kodeksem cywilnym”), obowiązujący w czasie, gdy wystąpiły okoliczności faktyczne w postępowaniu głównym stanowi, co następuje:

„1.   W wypadku przejęcia przedsiębiorstwa przejmujący staje się stroną w dotychczasowych stosunkach pracy […].

[…]

5.   Dla celów i potrzeb niniejszego artykułu przejęcie przedsiębiorstwa oznacza każdą czynność, która w rezultacie zbycia na podstawie umowy lub połączenia, prowadzi do zmiany tytułu własności zorganizowanej działalności gospodarczej – o celu zarobkowym lub nie – istniejącej przed przejęciem, która zachowuje po przejęciu własną tożsamość, niezależnie od rodzaju czynności prawnej lub aktu stanowiących podstawę przejęcia, włączając użytkowanie i dzierżawę przedsiębiorstwa. Niniejszy artykuł ma ponadto zastosowanie do przejęcia części przedsiębiorstwa rozumianej jako funkcjonalnie samodzielna struktura zorganizowanej działalności gospodarczej, która jest uważana za taką przez zbywającego i przejmującego w momencie jej przejęcia”.

10

Z postanowienia odsyłającego wynika ponadto, że art. 2112 ust. 5 zdanie ostatnie przewidywał w brzmieniu poprzedzającym obowiązywanie wspomnianego dekretu ustawodawczego:

„Niniejszy artykuł ma ponadto zastosowanie do przejęcia części przedsiębiorstwa rozumianej jako funkcjonalnie samodzielna struktura zorganizowanej działalności gospodarczej w rozumieniu niniejszego ustępu, istniejącej jako taka przed przejęciem, która zachowuje swą tożsamość podczas przejęcia”.

11

Ponadto postanowienie odsyłające uściśla, że w braku „przejęcia przedsiębiorstwa lub części przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2112 ust. 5 kodeksu cywilnego cesja umów o pracę przez pracodawcę wchodzi w zakres art. 1406 tego kodeksu. Przepis ten stanowi, że cesja ta wymaga zgody pracownika.

12

W lutym 2010 r. Telecom Italia przystąpiła do wewnętrznej reorganizacji.

13

Przed tą reorganizacją w ramach struktury Telecom Italia istniała sekcja zwana „Technology and Operations”, na którą składał się szereg departamentów, obejmujących między innymi dział „Information Technology”. Ten ostatni posiadał jednolitą strukturę, w której mieściły się operacyjne czynności informatyczne obejmujące innowacyjność, koncepcję, wykonanie, użytkowanie aplikacji i użytkowanie infrastruktur. Podczas omawianej wewnętrznej reorganizacji Telecom Italia podzieliła ten dział na dziesięć działów ,obejmujących między innymi „IT Operations”, „IT Governance” oraz „Planowanie projektów”. Dział „Planowanie projektów” wykonywał zadania z zakresu innowacyjności i koncepcji.

14

Trzy poddziały, a wśród nich „Software and test factory” odpowiedzialny za zadania wykonawcze, zostały wcielone do działu IT Operations.

15

Po utworzeniu działu IT Operations pracownicy zatrudnieni w dziale „Planowanie projektów” i w sekcji „Software and test factory” nigdy nie przestali ze sobą współpracować.

16

Ponadto po utworzeniu i po zbyciu działu IT Operations sekcja „Software and test factory” otrzymywała konkretne instrukcje ze strony Telecom Italia.

17

W dniu 28 kwietnia 2010 r. Telecom Italia zbyła ten dział na rzecz swej spółki zależnej TIIT w formie aportu na pokrycie kapitału tej ostatniej. Skarżący w postępowaniu głównym, zatrudnieni w omawianym dziale, stali się – bez wyrażania na to zgody – stroną stosunków pracy z przejmującym, zgodnie z art. 2112 ust. 1 kodeksu cywilnego.

18

Skarżący w postępowaniu głównym uznali, że omawiany aport nie może zostać zakwalifikowany jako przejęcie części przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 2112 ust. 5 kodeksu cywilnego i w związku z tym wszczęli postępowanie przed orzekającym jako sąd pracy Tribunale di Trento (sądem w Trydencie), wnosząc o stwierdzenie, iż nie można było powoływać się wobec nich na ten aport i że w rezultacie łączą ich w dalszym ciągu stosunki pracy z Telecom Italia.

19

Skarżący w postępowaniu głównym podnoszą w uzasadnieniu swojej skargi, że przed wniesieniem w aporcie działu IT Operations do kapitału TIIT dział ten nie stanowił funkcjonalnie samodzielnej jednostki w strukturze Telecom Italia. Ponadto omawiany dział nie istniał przed przejęciem. Co więcej, silna pozycja dominująca zbywającego wobec przejmującego również stoi na przeszkodzie zakwalifikowaniu tego wniesienia aportu jako przejęcia przedsiębiorstwa.

20

Ponadto w następstwie wniesienia w aporcie działu IT Operations TIIT w dalszym ciągu poświęcała przeważającą część swej działalności na wykonywanie zadań na rzecz Telecom Italia.

21

W tych okolicznościach Tribunale di Trento postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

22

Poprzez swoje pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który umożliwia przy przejęciu części przedsiębiorstwa wstąpienie przejmującego w stosunki pracy zbywającego w wypadku, gdy ta część przedsiębiorstwa nie stanowi funkcjonalnie samodzielnej jednostki gospodarczej istniejącej przed jej przejęciem.

23

Telecom Italia i TIIT stoją na stanowisku, że pytanie pierwsze jest niedopuszczalne, bowiem bazuje ono na bezzasadnym założeniu, jakoby dział będący przedmiotem przejęcia miał stanowić jednostkę istniejącą przed cesją. Pojęcie „istnienia przed przejęciem” nie występuje bowiem ani w nowym brzmieniu art. 2112 kodeksu cywilnego, ani w dyrektywie 2001/23 czy orzecznictwie Trybunału.

24

W tym względzie należy zauważyć, że sprzeciw ten, w zakresie, w jakim odnosi się do art. 2112 kodeksu cywilnego, podnosi kwestię nie dopuszczalności pytania pierwszego, a właściwości Trybunału.

25

Tymczasem o ile zgodnie z art. 267 akapit pierwszy TFUE Trybunał jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o wykładni traktatów, a także o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii Europejskiej, o tyle nie jest właściwy w zakresie dokonywania wykładni prawa krajowego.

26

Jednakże, przeciwnie do tego, co utrzymują Telecom Italia i TIIT, sąd odsyłający nie zwraca się do Trybunału o dokonanie wykładni swego prawa krajowego, którą sam przeprowadził.

27

Ponadto kwestia tego, czy pojęcie „istnienia przed przejęciem” nie występuje w dyrektywie 2001/23, nie wykracza poza kompetencje Trybunału, ponieważ nie stanowi kwestii dopuszczalności pytania pierwszego, ale dotyczy istoty tego pytania (zob. analogicznie wyrok z dnia 27 czerwca 2013 r. w sprawach połączonych C‑457/11 do C‑460/11VG Wort i in., pkt 46).

28

Tym samym z całości powyższych rozważań wynika, że postawione przez Tribunale di Trento pytanie pierwsze jest dopuszczalne.

29

Na wstępie należy przypomnieć, że dyrektywa 2001/23 ma zastosowanie do wszystkich wypadków zmiany, w ramach stosunków umownych, osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za prowadzenie przedsiębiorstwa, która wykonuje obowiązki pracodawcy w stosunku do pracowników przedsiębiorstwa (zob. wyrok z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie C-463/09 CLECE, Zb.Orz. s. I-95, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

30

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dla określenia, czy ma miejsce „przejęcie” przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 decydującym kryterium jest ustalenie, czy dana jednostka zachowuje swą tożsamość po przejęciu jej przez nowego pracodawcę (zob. podobnie w szczególności wyrok z dnia 6 września 2011 r. w sprawie C-108/10 Scattolon, Zb.Orz. s. I-7491, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo).

31

To przejęcie powinno dotyczyć jednostki gospodarczej zorganizowanej w sposób stały, której działalność nie ogranicza się do wykonania określonego zadania. Taką jednostkę stanowi każde połączenie osób i składników pozwalające na prowadzenie działalności gospodarczej, które realizuje określony cel oraz jest dostatecznie zorganizowane i niezależne (zob. wyroki: z dnia 10 grudnia 1998 r. w sprawach połączonych C-127/96, C-229/96 i C-74/97 Hernández Vidal i in., Rec. s. I-8179, pkt 26, 27; z dnia 13 września 2007 r. w sprawie C-458/05 Jouini i in., Zb.Orz. s. I-7301, pkt 31; a także ww. wyrok w sprawie Scattolon, pkt 42).

32

Z tego wynika, że dla celów stosowania omawianej dyrektywy dana jednostka gospodarcza powinna przed przejęciem być wystarczająco funkcjonalnie niezależna, ponieważ pojęcie niezależności odnosi się do uprawnień przyznanych przełożonym danej grupy pracowników do organizowania w sposób względnie swobodny i niezależny pracy w obrębie wspomnianej grupy, w szczególności uprawnień do wydawania poleceń, przydzielania zadań podporządkowanym pracownikom tej grupy, bez bezpośredniej ingerencji ze strony innych struktur organizacyjnych pracodawcy (ww. wyrok w sprawie Scattolon, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

33

Wniosek ten potwierdza brzmienie art. 6 ust. 1 akapity pierwszy i czwarty dyrektywy 2001/23, dotyczący przedstawicielstwa pracowników, zgodnie z którym wspomniana dyrektywa ma znajdować zastosowanie do każdego przejęcia spełniającego przesłanki zawarte w jej art. 1 ust. 1, niezależnie od tego, czy jednostka gospodarcza zachowuje niezależność w ramach struktury istniejącej u przejmującego, czy też niezależności tej nie zachowuje (zob. podobnie wyrok z dnia 12 lutego 2009 r. w sprawie C-466/07 Klarenberg, Zb.Orz. s. I-803, pkt 50).

34

Użycie terminu „zachowuje” w art. 6 ust. 1 akapity pierwszy i czwarty oznacza bowiem, że niezależność przejmowanej jednostki powinna w każdym wypadku istnieć przed przejęciem.

35

Tym samym gdyby w sprawie w postępowaniu głównym okazało się, że rozpatrywana przejmowana jednostka nie była przed przejęciem dostatecznie funkcjonalnie niezależna, czego sprawdzenie pozostaje w gestii sądu odsyłającego, przejęcie to nie mieściłoby się w zakresie stosowania dyrektywy 2001/23. W takich okolicznościach nie istniałby wynikający z tej dyrektywy obowiązek ochrony praw przejmowanych pracowników.

36

Mimo to omawianej dyrektywy nie można rozumieć w ten sposób, że zakazuje ona państwu członkowskiemu ustanowienia przepisów przewidujących taką ochronę praw pracowników w sytuacji przywołanej w poprzednim punkcie niniejszego wyroku.

37

Zgodnie bowiem z brzmieniem motywu 3 tej dyrektywy konieczne jest zapewnienie ochrony pracowników w przypadku zmiany pracodawcy, w szczególności zapewnienie przestrzegania ich praw.

38

Tym samym omawiany motyw wskazuje na ryzyko, jakie dla zachowania praw pracowników niesie z sobą sytuacja zmiany kierującego przedsiębiorstwem, oraz na konieczność zabezpieczenia pracowników przed tym ryzykiem poprzez wydanie właściwych przepisów.

39

Zatem sam brak funkcjonalnej niezależności przejmowanej jednostki nie może sam w sobie stać na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie gwarantowało w swoim wewnętrznym porządku prawnym ochronę praw pracowników po zmianie kierującego przedsiębiorstwem.

40

Wniosek ten potwierdza art. 8 dyrektywy 2001/23, który stanowi, że nie narusza ona prawa państw członkowskich do stosowania lub wprowadzenia przepisów ustawowych, wykonawczych bądź administracyjnych korzystniejszych dla pracowników.

41

Omawiana dyrektywa ma bowiem na celu jedynie częściową harmonizację przedmiotowej materii, a jej zamiarem nie jest ustanowienie jednolitego poziomu ochrony w całej Unii przy zastosowaniu wspólnych kryteriów, lecz zapewnienie, by zainteresowany pracownik był chroniony w stosunkach z przejmującym w takim samym stopniu, jak w odniesieniu do zbywającego, na mocy norm prawa danego państwa członkowskiego (zob. podobnie wyroki: z dnia 12 listopada 1992 r. w sprawie C-209/91 Watson Rask i Christensen, Rec. s. I-5755, pkt 27; a także z dnia 6 listopada 2003 r. w sprawie C-4/01 Martin i in., Rec. s. I-12859, pkt 41).

42

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze trzeba udzielić następującej odpowiedzi: wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten nie stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który umożliwia przy przejęciu części przedsiębiorstwa wstąpienie przejmującego w stosunki pracy zbywającego, w wypadku gdy ta część przedsiębiorstwa nie stanowi funkcjonalnie samodzielnej jednostki gospodarczej istniejącej przed jej przejęciem.

43

Poprzez swoje pytanie drugie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który umożliwia wstąpienie przejmującego w stosunki pracy zbywającego w wypadku, gdy po przejęciu części rozpatrywanego przedsiębiorstwa zbywający wykonuje względem przejmującego silne zwierzchnictwo.

44

Telecom Italia i TIIT utrzymują, że pytanie drugie jest niedopuszczalne, ponieważ dotyczy oceny okoliczności faktycznych.

45

W tym względzie należy zauważyć, że postawione przez sąd odsyłający pytanie o to, czy dyrektywa 2001/23 znajduje również zastosowanie w wypadku, gdy po przejęciu części przedsiębiorstwa zbywający wykonuje nad przejmującym silne zwierzchnictwo, dotyczy wykładni tej dyrektywy, a tym samym prawa Unii.

46

W związku z tym, że zgodnie z art. 267 akapit pierwszy TFUE Trybunał jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o wykładni prawa Unii, pytanie drugie postawione przez Tribunale di Trento jest dopuszczalne.

47

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że z żadnego przepisu dyrektywy 2001/23 nie wynika, by prawodawca Unii przewidywał, że niezależność przejmującego względem zbywcy ma stanowić przesłankę stosowania tej dyrektywy.

48

Następnie należy przypomnieć, że Trybunał uznał uprzednio, iż dyrektywa 77/187, zmieniona dyrektywą 98/50, uchylona i zasadniczo zastąpiona dyrektywą 2001/23, miała regulować każdą zmianę prawną osoby pracodawcy, jeśli inne ustanowione przez nią przesłanki zostały spełnione, a zatem mogła znajdować zastosowanie do przejęcia następującego pomiędzy dwiema spółkami zależnymi z tej samej grupy, które stanowią odrębne osoby prawne i z których każda zawarła odrębne stosunki pracy ze swymi pracownikami. Okoliczność, że rozpatrywane spółki miały nie tylko tych samych właścicieli, lecz również ten sam zarząd i te same pomieszczenia, oraz że pracowały nad tymi samymi zadaniami, nie ma w tym względzie znaczenia (wyrok z dnia 2 grudnia 1999 r. w sprawie C-234/98 Allen i in., Rec. s. I-8643, pkt 17).

49

Nic nie uzasadnia tego, by w celu zastosowania omawianej dyrektywy jedność zachowania na rynku spółki dominującej i jej spółek zależnych brała górę nad formalnym rozdziałem między tymi spółkami, które mają odrębne osobowości prawne. Takie bowiem rozwiązanie, które prowadziłoby do wyłączenia przejęć pomiędzy spółkami z tej samej grupy z zakresu stosowania dyrektywy, byłoby właśnie sprzeczne z celem tej dyrektywy, jakim jest zapewnienie, w najszerszym możliwym zakresie, zachowania praw pracowników w wypadku zmiany kierującego przedsiębiorstwem, umożliwiając im pozostanie w służbie nowego kierującego na takich samych warunkach jak uzgodnione ze zbywającym (ww. wyrok w sprawie Allen i in., pkt 20).

50

W rezultacie sytuacja taka jak rozpatrywana w niniejszej sprawie w postępowaniu głównym, w której przedsiębiorstwo zbywające wykonuje względem przejmującego silne zwierzchnictwo przejawiające się w formie ścisłych więzi zleceniodawcy i wykonawcy oraz podziału ryzyka gospodarczego, nie może sama w sobie stanowić przeszkody w stosowaniu dyrektywy 2001/23.

51

Wreszcie, inna wykładnia pozwoliłaby na łatwe obejście celu wytyczonego tą dyrektywą, jakim – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału – jest zapewnienie ciągłości stosunków pracy zawartych w jednostce gospodarczej, niezależnie od zmiany właściciela (ww. wyrok w sprawie Klarenberg, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo).

52

W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie trzeba udzielić następującej odpowiedzi: wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten nie stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który umożliwia wstąpienie przejmującego w stosunki pracy zbywającego, w wypadku gdy po przejęciu części rozpatrywanego przedsiębiorstwa zbywający wykonuje względem przejmującego silne zwierzchnictwo.

53

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) orzeka, co następuje: