1. 

Przedmiotem niniejszej sprawy są odwołania wniesione przez Société nationale maritime Corse-Méditerranée (SNCM) SA (zwaną dalej „SNCM”) i Republikę Francuską od wyroku Sądu Unii Europejskiej w sprawie Corsica Ferries France przeciwko Komisji (zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”) ( 2 ) w zakresie, w jakim stwierdzono w nim nieważność art. 1 akapity drugi i trzeci decyzji Komisji 2009/611/UE z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie środków pomocy C 58/02 (ex N 118/02), jakie Francja przyznała na rzecz SNCM (zwanej dalej „sporną decyzją”) ( 3 ).

2. 

Decyzją prezesa Trybunału z dnia 24 stycznia 2013 r. sprawy C‑533/12 P i C‑536/12 P zostały połączone.

3.

SNCM jest przedsiębiorstwem żeglugowym oferującym regularne połączenia morskie z Korsyką oraz z Afryką Północną (Algierią i Tunezją) i Sardynią z portów we Francji kontynentalnej (Marsylii, Tulonu i Nicei).

4.

W 2002 r. SNCM w 20% była własnością Société nationale des chemins de fer, a w 80% – własnością Compagnie générale maritime et financière (zwanej dalej „CGMF”) – spółek stanowiących w 100% własność państwa francuskiego. W momencie otwarcia jej kapitału w 2006 r. dwie spółki przejmujące, Butler Capital Partners (zwana dalej „BCP”) i Veolia Transport (zwana dalej „VT”), przejęły kontrolę, odpowiednio, nad 38% i 28% kapitału, natomiast CGMF pozostała właścicielem 25% kapitału, zaś 9% kapitału było zarezerwowane dla pracowników. BCP zbyło potem swoje udziały na rzecz VT.

5.

Corsica Ferries France SAS (zwana dalej „Corsica Ferries”) jest przedsiębiorstwem żeglugowym oferującym regularne połączenia morskie z Korsyką z portów we Francji kontynentalnej (Marsylii, Tulonu i Nicei) i we Włoszech. Jest jednym ze znaczących konkurentów SNCM. W chwili wydania spornej decyzji Corsica Ferries była podmiotem dominującym na rynku połączeń morskich między kontynentem a Korsyką, a jej udział w rynku wciąż wzrastał ( 4 ).

6.

Pismem z dnia 18 lutego 2002 r. Republika Francuska zgłosiła Komisji plan pomocy restrukturyzacyjnej na rzecz SNCM w wysokości 76 mln EUR (zwany dalej „planem z 2002 r.”).

7.

Decyzją 2004/166/WE z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie pomocy na restrukturyzację, której Francja zamierza udzielić Société nationale maritime Corse-Méditerranée (SNCM) (zwaną dalej „decyzją z 2003 r.”) ( 5 ) Komisja zatwierdziła, pod pewnymi warunkami, dwie transze pomocy restrukturyzacyjnej wypłacone SNCM w łącznej wysokości 76 mln EUR – pierwszą transzę w wysokości 66 mln EUR, płatną natychmiastowo, i drugą w maksymalnej wysokości 10 mln EUR, w zależności od przychodów netto ze zbycia aktywów, w szczególności statków SNCM. Jedynym spornym elementem planu z 2002 r. jest saldo końcowe restrukturyzacji w wysokości 15,81 mln EUR ( 6 ).

8.

Decyzją 2005/36/WE z dnia 8 września 2004 r., zmieniającą decyzję z 2003 r. ( 7 ), Komisja zmodyfikowała jeden z warunków określonych w art. 2 decyzji z 2003 r. Zmiany te nie mają żadnego wpływu na niniejsze odwołania.

9.

W dniu 13 października 2003 r. Corsica Ferries wniosła do Sądu skargę o stwierdzenie nieważności decyzji z 2003 r.

10.

Decyzją z dnia 16 marca 2005 r. Komisja zatwierdziła na podstawie decyzji z 2003 r. częściową wypłatę drugiej transzy pomocy restrukturyzacyjnej, o której mowa w pkt 7 niniejszej opinii, w wysokości 3327400 EUR.

11.

Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2005 r. ( 8 ) Sąd stwierdził nieważność decyzji z 2003 r. z powodu błędnej oceny minimalnego charakteru pomocy, wynikającej przede wszystkim z błędów przy obliczeniu przychodu netto ze zbycia aktywów, jednocześnie oddalając wszystkie pozostałe zarzuty, odnoszące się do braku uzasadnienia i naruszenia art. 87 ust. 3 lit. c) WE [obecnie art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE] ( 9 ) oraz wspólnotowych wytycznych dotyczących pomocy państwa na rzecz wspomagania i restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności ( 10 ).

12.

Pismem z dnia 7 kwietnia 2006 r. władze francuskie wezwały Komisję do wzięcia pod uwagę, że ze względu na charakter rekompensaty za usługę publiczną część pomocy restrukturyzacyjnej przyznanej w ramach planu z 2002 r., w wysokości 53,48 mln EUR, nie powinna zostać uznana za „środek podjęty w ramach planu restrukturyzacji, lecz za środek niestanowiący pomocy w rozumieniu wyroku Trybunału z dnia 24 lipca 2003 r. w sprawie C-280/00 Altmark Trans i Regierungspräsidium Magdeburg, Rec. s. I-7747, lub za środek niezależny na mocy art. 86 ust. 2 WE” ( 11 ).

13.

W dniu 21 kwietnia 2006 r., na podstawie art. 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw ( 12 ), został zgłoszony Komisji zamiar koncentracji dotyczący objęcia wspólnej kontroli nad SNCM przez BCP i VT. W dniu 29 maja 2006 r., na podstawie art. 6 ust. 1 lit. b) tego samego rozporządzenia, Komisja zezwoliła na dokonanie koncentracji.

14.

W dniu 16 maja 2006 r. BCP, VT i CGMF podpisały protokół porozumienia, zgodnie z którym dokonano zbycia 75% kapitału SNCM na rzecz prywatnych nabywców. Protokół ten zawiera trzy rodzaje środków pomocy państwa, które stanowią istotę postępowania przed Sądem i są kwestionowane w niniejszej sprawie:

15.

Po przedłożeniu w dniu 13 września 2006 r. przez władze francuskie informacji na temat operacji finansowych przeprowadzonych w związku z przejściem SNCM do sektora prywatnego, Komisja podjęła decyzję o wszczęciu postępowania, o którym mowa w art. 88 ust. 2 WE, oraz o zbadaniu w jego ramach nowych środków podjętych na rzecz SNCM, z uwzględnieniem planu z 2002 r. ( 13 ).

16.

W spornej decyzji Komisja uznała, że przewidziany w planie z 2002 r. wkład kapitałowy w kwocie 53,48 mln EUR w ramach rekompensaty z tytułu obowiązku użyteczności publicznej stanowi pomoc państwa niezgodną z prawem w rozumieniu art. 88 ust. 3 WE, ale zgodną ze wspólnym rynkiem w rozumieniu art. 86 ust. 2 WE i art. 87 ust. 3 lit. c) WE, oraz że środki podjęte w ramach planu prywatyzacji z 2006 r. nie stanowią pomocy państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

17.

W skardze do Sądu Corsica Ferries wniosła o stwierdzenie nieważności spornej decyzji.

18.

W zaskarżonym wyroku Sąd częściowo uwzględnił tę skargę. W odniesieniu do trzech środków towarzyszących protokołowi porozumienia z dnia 16 maja 2006 r. i salda restrukturyzacji zawartego w planie z 2002 r. Sąd stwierdził, że:

19.

Opierając się na tych ustaleniach, Sąd stwierdził nieważność art. 1 akapity drugi i trzeci spornej decyzji.

20.

W odwołaniu wniesionym do Trybunału w dniu 22 listopada 2012 r. SNCM zażądała częściowego uchylenia zaskarżonego wyroku. W odwołaniu, które wpłynęło do Trybunału w dniu 26 listopada 2012 r., Republika Francuska wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku. Corsica Ferries złożyła swoją odpowiedź w dniu 28 lutego 2013 r. W dniu 6 listopada 2013 r. odbyła się rozprawa, na której SNCM, Republika Francuska oraz Corsica Ferries przedstawiły swoje uwagi ustne.

21.

Należy zauważyć, że Komisja jako organ wydający decyzję, której częściowa nieważność została stwierdzona przez Sąd, nie zaskarżyła tego wyroku poprzez wniesienie odwołania lub poprzez poparcie SNCM i Republiki Francuskiej czy też wzięcie udziału w rozprawie przed Trybunałem.

22.

SNCM i Republika Francuska podnoszą cztery zarzuty dotyczące każdego z czterech środków wymienionych w pkt 18 niniejszej opinii.

23.

W motywach 259–348 spornej decyzji Komisja uznała, że w celu stwierdzenia, czy prywatyzacja SNCM po ujemnej cenie sprzedaży w wysokości 158 mln EUR miała cechy pomocy państwa, należało ocenić, czy w takich samych okolicznościach prywatny inwestor mógłby być zmuszony do wniesienia tak dużego wkładu kapitałowego w ramach sprzedaży SNCM, czy też raczej wybrałby likwidację tego przedsiębiorstwa.

24.

Zdaniem Komisji duże konsorcja przedsiębiorstw, które zamykają zakłady lub likwidują oddziały, nie mogą obecnie ignorować konsekwencji społecznych takich decyzji. Komisja dodała, że grupy przedsiębiorstw wdrażają najczęściej plany socjalne, które mogą obejmować odprawy wykraczające poza to, co wynika z ustaw i układów zbiorowych.

25.

Komisja uznała zatem, że w wypadku likwidacji SNCM tego rodzaju środki zostałyby wdrożone dodatkowo w stosunku do obowiązków prawnych, aby nie popsuć wizerunku całego holdingu i jego właściwego akcjonariusza, czyli państwa francuskiego.

26.

Komisja zbadała następnie, czy koszt odpraw wykraczających poza ustawę i układy zbiorowe, przekracza ujemną cenę sprzedaży, i doszła do wniosku, że taka sytuacja nie ma miejsca. Na tej podstawie Komisja przyznała, że decyzja o sprzedaży SNCM po cenie ujemnej w wysokości 158 mln EUR nie stanowi pomocy państwa w zakresie, w jakim pokrywa się z decyzją, którą podjęłoby prywatne konsorcjum w kontekście gospodarki rynkowej, mając na uwadze koszty socjalne likwidacji przedsiębiorstwa.

27.

W ramach badania stosowania kryterium inwestora prywatnego Sąd przyznał, że w celu określenia zachowania świadomego inwestora prywatnego w społecznej gospodarce rynkowej należy również uwzględnić jego odpowiedzialność wobec wszystkich zainteresowanych stron w przedsiębiorstwie oraz zmianę kontekstu społecznego, gospodarczego i środowiskowego, w jakim prowadzi swoją działalność ( 14 ).

28.

Z tego względu Sąd przyznał, że wypłacenie przez prywatnego inwestora dodatkowych odpraw może co do zasady stanowić słuszną i właściwą praktykę, mającą na celu sprzyjanie spokojnemu, pokojowemu dialogowi społecznemu i zachowaniu wizerunku marki spółki lub grupy przedsiębiorstw ( 15 ). Jednakże zdaniem Sądu w braku wszelkiej racjonalności ekonomicznej, choćby w długim okresie, uwzględnienie kosztów wykraczających poza ścisłe zobowiązania ustawowe i umowne musi być uznane za pomoc państwa ( 16 ).

29.

W tym względzie Sąd zarzucił Komisji, że nie określiła dziedzin działalności ekonomicznej państwa francuskiego, w wypadku których mogłaby ewentualnie wystąpić potrzeba ochrony wizerunku marki oraz w odniesieniu do których powinna być oceniana racjonalność ekonomiczna ujemnej ceny zbycia uzgodnionej w niniejszym przypadku ( 17 ).

30.

Wobec braku takiej definicji Sąd uznał, że nie ma możliwości przeprowadzenia kontroli racjonalności ekonomicznej w długim okresie ujemnej ceny zbycia, na którą państwo francuskie zgodziło się, aby uniknąć wypłaty dodatkowych odpraw w razie likwidacji. Z tego względu Sąd stwierdził, że Komisja naruszyła prawo ( 18 ).

31.

Ponadto Sąd uznał, że Komisja nie przedstawiła wystarczających obiektywnych i możliwych do sprawdzenia informacji mogących wykazać, że wypłacenie dodatkowych odpraw jest utrwaloną praktyką prywatnych przedsiębiorców oraz że instytucja ta zaniechała przedstawienia dowodów mogących wykazać istnienie rozsądnego prawdopodobieństwa zrealizowania się kosztów społecznych uzasadniających wypłacenie tych odpraw ( 19 ).

32.

Przed uwzględnieniem podniesionego przez Corsica Ferries zarzutu dotyczącego oczywistego błędu w ocenie popełnionego przez Komisję przy zatwierdzeniu zbycia SNCM za ujemną cenę jako środka niestanowiącego pomocy państwa ( 20 ) Sąd doszedł do wniosku, że „Komisja nie przedstawiła zatem informacji pozwalających w sposób należyty wykazać, w jaki sposób uwzględnienie znacznych kosztów odpraw dodatkowych – które zresztą, jak wynika z motywu 277 zaskarżonej decyzji, mogą osiągać nawet dziesięciokrotność wysokości samych zobowiązań ustawowych i umownych – może być w niniejszym przypadku uzasadnione przez rozsądne prawdopodobieństwo, że państwo francuskie odniesie z niego pośrednią korzyść materialną, choćby w długim okresie. Choć niemożliwe jest wykluczenie ryzyka pewnych konsekwencji społecznych w innych przedsiębiorstwach publicznych w razie likwidacji SNCM bez wypłacenia dodatkowych odpraw, wysokość mogących wyniknąć stąd pośrednich kosztów społecznych, jak również prawdopodobieństwo ich wystąpienia, nie zostały przez Komisję zbadane, również w skierowanych przez nią do Sądu odpowiedziach na piśmie. Wobec tego należy stwierdzić, że racjonalność ekonomiczna zachowania państwa francuskiego w długim okresie nie została należycie wykazana” ( 21 ).

33.

SNCM zarzuca Sądowi, że nie uszanował on zakresu uznania, jaki przysługuje Komisji w celu zastosowania kryterium inwestora prywatnego działającego w warunkach gospodarki rynkowej.

34.

W pkt 86–87 zaskarżonego wyroku Sąd przypomniał, że w odniesieniu do kryterium inwestora prywatnego do Komisji należy zdefiniowanie dziedzin działalności gospodarczej państwa, w szczególności na poziomie geograficznym i sektorowym, w stosunku do których powinna być oceniana racjonalność ekonomiczna tego państwa w długim okresie. Zdaniem Sądu taka analiza jest konieczna w celu stwierdzenia istnienia, na podstawie obiektywnych i możliwych do sprawdzenia informacji, wystarczająco utrwalonej praktyki wśród określonych wcześniej prywatnych inwestorów stanowiących punkt odniesienia oraz w celu stwierdzenia istnienia rozsądnego i wystarczająco potwierdzonego prawdopodobieństwa, że dane zachowanie zapewni państwu członkowskiemu pośrednią korzyść materialną.

35.

SNCM uważa, że te rozważania Sądu wykraczają daleko poza analizę ewentualnego oczywistego błędu w ocenie Komisji, podważają dokonaną przez Sąd ocenę ekonomiczną przedstawionych mu okoliczności faktycznych, a także jakość pracy niezależnego eksperta wyznaczonego przez Komisję. Zdaniem SNCM zaskarżony wyrok narusza równowagę instytucjonalną w taki sposób, że czyni z Sądu eksperta w dziedzinie stosunków gospodarczych i społecznych przedsiębiorstwa.

36.

Proponuję, aby Trybunał oddalił pierwszą część pierwszego zarzutu SNCM z niżej przedstawionych względów.

37.

Niewątpliwie należy przypomnieć, że sąd Unii nie może zastąpić oceny ekonomicznej dokonanej przez Komisję swoją własną oceną ( 22 ). Jak bowiem już stwierdził Trybunał, „kontrola, jaką nad dokonywanymi przez Komisję złożonymi ocenami ekonomicznymi sprawuje sąd Unii, ogranicza się do sprawdzenia, czy przestrzegane były reguły proceduralne oraz zasady dotyczące obowiązku uzasadnienia aktu, a także czy nie wystąpił błąd co do okoliczności faktycznych oraz czy nie wystąpił oczywisty błąd w ocenie i czy nie doszło do nadużycia władzy” ( 23 ).

38.

Jednakże wbrew temu, co utrzymuje SNCM, Sąd nie zastąpił swoją oceną oceny dokonanej przez Komisję, ale wykazał w jej toku rozumowania, a szczególnie w sposobie argumentowania na jego poparcie, braki podważające prawidłowe stosowanie art. 87 WE przez Komisję.

39.

Nie podzielam również argumentu dotyczącego tego, że Sąd nie uwzględnił okoliczności, iż Komisja powołała niezależnego eksperta oraz oparła swą decyzję na własnych wnioskach, podając w ten sposób w wątpliwość wyniki pracy eksperta. Jak podnosi Corsica Ferries, Sąd nie zakwestionował stwierdzeń eksperta, ale ponownie zarzucił Komisji jedynie to, że nie poparła w sposób wystarczający swojego rozumowania i nie przedstawiła na poparcie swego wniosku wystarczających obiektywnych i możliwych do sprawdzenia informacji, które zostały jej udostępnione w wyniku pracy eksperta.

40.

W pierwszym zarzucie Republiki Francuskiej, a w szczególności w jego pierwszej części, podniesiono kwestię uwzględnienia wizerunku marki państwa jako globalnego podmiotu gospodarczego w gospodarce rynkowej w celu wykluczenia z pojęcia pomocy państwa wypłaty dodatkowych odpraw. Ponieważ kwestia ta może się pojawić jedynie w przypadku, jeżeli sporne odprawy przekraczają kwoty wymagane z tytułu obowiązków ustawowych i zobowiązań umownych i jeżeli nie było możliwe wykazanie, że ten rodzaj wypłaty stanowi utrwaloną praktykę w przedmiotowej gospodarce, wydaje mi się, iż bardziej logiczne byłoby zająć się najpierw drugą częścią zarzutu pierwszego Republiki Francuskiej, w myśl której Sąd naruszył prawo, żądając od Komisji, aby ta wykazała, że wypłata dodatkowych odpraw stanowi wystarczająco utrwaloną, a nawet stałą, praktykę wśród prywatnych inwestorów.

41.

SNCM zmierza w tym samym kierunku, zarzucając Sądowi, że w celu wykładni i stosowania kryterium inwestora prywatnego, w pkt 86 i 87 zaskarżonego wyroku wprowadził „całkowicie pretoriański test” wymagający od Komisji wykonania analizy sektorowej lub geograficznej [ppkt (i)], wykazania wystarczająco utrwalonej praktyki [ppkt (ii)] oraz spełnienia zbyt wysokiego standardu dowodowego w celu wykazania istnienia pośredniej korzyści materialnej [ppkt iii)].

42.

W pkt 86 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że „[…] w odniesieniu do testu prywatnego inwestora do Komisji należy, w ramach przysługującego jej szerokiego zakresu uznania, zdefiniowanie dziedzin działalności gospodarczej państwa, w szczególności na poziomie geograficznym i sektorowym, w stosunku do których powinna być oceniana racjonalność ekonomiczna tego państwa w długim okresie” ( 24 ).

43.

Sąd zarzuca zatem Komisji, że nie przekazała danych, które są konieczne, aby ocenić racjonalność ekonomiczną wypłaty dodatkowych odszkodowań.

44.

Jak podkreśla Corsica Ferries, użycie określenia „w szczególności” wskazuje, że Sąd pozostawił możliwość uwzględnienia innych okoliczności, nie zamykając testu inwestora prywatnego w analizie geograficznej lub sektorowej.

45.

Ponadto żadne orzecznictwo nie stoi na przeszkodzie, aby Sąd zauważył, że analiza geograficzna lub sektorowa może mieć znaczenie dla oceny racjonalności ekonomicznej zachowania państwa w długim okresie. Dodatkowo taka analiza może doprowadzić do konkluzji, że działalność ekonomiczna danego państwa obejmuje bardzo szeroki obszar i liczne sektory. Mogłaby ona również być przydatna ze względu na to, że wynagrodzenia i odprawy różnią się znacząco w zależności od właściwych rynków lub sektorów.

46.

SNCM powołuje się na wyrok w sprawie Włochy i SIM 2 Multimedia przeciwko Komisji, w którym Trybunał orzekł, że „należy ocenić, czy inwestor prywatny, który pod względem wielkości jest porównywalny z organami zarządzającymi sektorem państwowym, w porównywalnych warunkach mógłby zostać nakłoniony do wniesienia równie dużego kapitału” ( 25 ).

47.

Moim zdaniem ta definicja ma właśnie na celu określenie profilu inwestora prywatnego, porównywalnego pod względem wielkości z państwem, w czym powinna pomóc sugerowana przez Sąd analiza działalności gospodarczej państwa „w szczególności na poziomie geograficznym i sektorowym”.

48.

Należy również oddalić drugą część pierwszego zarzutu SNCM w zakresie, w jakim podnosi się w nim naruszenie art. 295 WE, zgodnie z którym „Niniejszy traktat nie przesądza w niczym zasad prawa własności w państwach członkowskich”. SNCM uważa, że wskazana przez Sąd w pkt 86 zaskarżonego wyroku analiza geograficzna i sektorowa pomija fakt istnienia prywatnych holdingów o wysokim poziomie dywersyfikacji, których działalność nie ogranicza się do określonego sektora lub obszaru geograficznego. Nie rozumiem, w jaki sposób podobna analiza geograficzna i sektorowa działalności gospodarczej państwa w połączeniu z okolicznością, iż niektóre prywatne holdingi nie ograniczają się do sektora lub obszaru geograficznego, może wpływać na ochronę przyznaną zasadom prawa własności obowiązującym w państwach członkowskich.

49.

W pkt 95 i 96 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że Komisja nie „przedstawiła wystarczających obiektywnych i możliwych do sprawdzenia informacji mogących wykazać, że wypłacenie dodatkowych odpraw jest, w podobnych okolicznościach, utrwaloną praktyką prywatnych przedsiębiorców” oraz „ograniczyła się do stwierdzenia, że wypłacanie dodatkowych odpraw […] stało się powszechną praktyką wśród dużych przedsiębiorców […]”. Sąd zarzucił Komisji, że nie przedstawiła żadnego dowodu na potwierdzenie tej tezy.

50.

Dokonując tej krytyki sposobu rozumowania Komisji, SNCM uważa, że Sąd wprowadził nowy wymóg, który wykracza poza to, co jest niezbędne dla właściwego zastosowania kryterium inwestora prywatnego oraz narusza art. 345 TFUE. Republika Francuska i SNCM uważają, że w celu spełnienia wymogów wynikających z kryterium inwestora prywatnego wystarczyłoby wykazać, iż tylko jeden prywatny przedsiębiorca wypłacił dodatkowe odprawy w podobnych okolicznościach.

51.

Nie podzielam tej krytyki zaskarżonego wyroku.

52.

Przypominam, że wypłatę dodatkowych odpraw należy rozpatrywać w ramach kryterium inwestora prywatnego w celu określenia, czy koszt likwidacji SNCM przewyższa koszt zbycia po cenie ujemnej w wysokości 158 mln EUR. Innymi słowy, czy inwestor prywatny będący na miejscu państwa dokonałby takiego zbycia.

53.

Konieczne jest zatem określenie, czy koszt likwidacji obejmuje dodatkowe odprawy będące przedmiotem sporu. Miałoby to miejsce w przypadku odpraw przewidzianych w ustawach lub porozumieniach zbiorowych. Ponieważ w niniejszym przypadku dodatkowe odprawy daleko wykraczają poza te wymogi, jedynym powodem w świetle kryterium inwestora prywatnego, dla którego należy je uwzględnić przy obliczaniu kosztu likwidacji, może być okoliczność, iż chodzi o wystarczająco utrwaloną praktykę.

54.

SNCM i Republika Francuska uważają, że możliwość wypłacenia przez jedynego prywatnego inwestora lub okoliczność, iż jedyny prywatny inwestor wypłacił takie dodatkowe odprawy, wystarcza, aby włączyć je w obliczenie kosztu likwidacji.

55.

Uważam, iż jest to zdecydowanie niewystarczające, w szczególności jeśli ta jedyna możliwość lub jedyna okazja, gdy prywatny inwestor mógł podjąć lub podjął tę decyzję, zostaje wskazana pośród licznych przykładów inwestorów prywatnych, którzy tego nie uczynili, gdyż dowodziłoby to, że poza naprawdę wyjątkowymi przypadkami wypłata dodatkowych odpraw jest całkowicie pozbawiona racjonalności ekonomicznej.

56.

Jak wskazała Corsica Ferries podczas rozprawy, dowód istnienia utrwalonej praktyki, powszechnej lub stałej na rynku, nie stanowi w tym kontekście wymogu nowego lub nadzwyczajnego. Sama Komisja wspomniała o tym w jednym ze swoich komunikatów w dziedzinie pomocy państwa, wskazując, że zasoby państwowe stanowią pomoc państwa, jeśli „»nie stanowią wkładu kapitałowego obciążonego ryzykiem zgodnie z normalną praktyką spółek w gospodarce rynkowej«” ( 26 ). Różnica terminologiczna („normalna praktyka”, „utrwalona praktyka” ( 27 ), „wystarczająco utrwalona praktyka” ( 28 ), „powszechna praktyka” ( 29 ) lub „stała praktyka” ( 30 )) nie wskazuje, moim zdaniem, na pojawienie się nowego wymogu dowodowego w wyroku Sądu.

57.

W motywie 268 spornej decyzji Komisja twierdzi zresztą, że duże grupy przedsiębiorstw „najczęściej […] wdrażają plany zmniejszenia zatrudnienia […], które wykraczają poza to, co wynika z ustaw i układów zbiorowych”. Określenie „najczęściej” powinno odwoływać się wyłącznie do utrwalonej praktyki, której istnienie należy oczywiście udowodnić.

58.

Z tego względu, poza weryfikacją przestrzegania przepisów proceduralnych oraz przepisów dotyczących uzasadnienia, prawidłowości dokonanych ustaleń faktycznych oraz tego, czy nie wystąpił oczywisty błąd w ocenie i czy nie doszło do nadużycia władzy ( 31 ), rozpoznanie wystarczająco utrwalonej praktyki nie jest zadaniem sądu Unii, lecz Komisji, która zresztą w sposób dorozumiany podjęła się zadania wykazania, chociażby poprzez zwykłe twierdzenia, że chodziło tu o utrwaloną praktykę na rynku ( 32 ).

59.

Tymczasem Sąd stwierdził, że w przypisie 135 spornej decyzji Komisja podała tylko jeden przykład z 1991 r., w którym nie pojawiła się jednak kwestia wypłaty odpraw porównywalnych z odprawami w niniejszej sprawie, oraz dziesięć innych przypadków planów zmniejszenia zatrudnienia, które – jak przyznała Komisja podczas rozprawy przed Sądem – dotyczyły operacji restrukturyzacji, a nie likwidacji, przeprowadzanych ponadto w sektorach niemających nic wspólnego z transportem morskim ( 33 ).

60.

W tych właśnie granicach Sąd orzekł zatem, że skoro Komisja ograniczyła się do stwierdzenia – „jednak nie przedstawiła żadnego dowodu na potwierdzenie tej tezy” ( 34 ) – iż wypłata dodatkowych odpraw jest utrwaloną praktyką prywatnych inwestorów, jej decyzja nie została poparta wystarczającymi dowodami.

61.

Na tym etapie mogę również oddalić czwartą część zarzutu pierwszego SNCM, w której SNCM zarzuca Sądowi uchybienie obowiązkowi uzasadnienia poprzez brak zdefiniowania pojęć „wystarczająco utrwalonej praktyki” i „stałej praktyki”.

62.

Poza tym, że wyrażenia te są wystarczająco jasne i odnoszą się do oceny okoliczności faktycznych, Sąd nie musiał ich definiować tym bardziej, iż nie potrzeba długiego uzasadnienia, aby zrozumieć, że jeden lub kilka zresztą nieprzekonujących przykładów nie może świadczyć o istnieniu „stałej praktyki” lub „praktyki wystarczająco utrwalonej”.

63.

Moim zdaniem Sąd zatem słusznie orzekł, że Komisja nie wykazała w wymagany prawem sposób, iż wypłata dodatkowych odpraw jest wystarczająco utrwaloną praktyką prywatnych inwestorów.

64.

W pkt 101 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że w braku utrwalonej praktyki wypłacania dodatkowych odpraw Komisja nie wykazała również, iż sporna wypłata była z punktu widzenia Republiki Francuskiej uzasadniona rozsądnym prawdopodobieństwem wyciągnięcia pośredniej korzyści materialnej, choćby w długim okresie.

65.

SNCM skarży się na fakt, że orzekając w ten sposób, Sąd obarczył Komisję nadmiernym ciężarem dowodu, ponieważ instytucja ta powinna dokładnie wyliczyć poniesioną szkodę w przypadku pogorszenia wizerunku marki państwa, podczas gdy obliczenie takie – z uwagi na swój charakter – musi opierać się na trudnych do przewidzenia informacjach.

66.

Taka analiza zaskarżonego wyroku jest niewłaściwa. W pkt 102 wspomnianego wyroku Sąd orzekł, że „Komisja nie przedstawiła […] w zaskarżonej decyzji informacji mogących wyjaśnić rzeczywisty charakter poniesionej szkody, a w szczególności wyjaśnić, w opinii jakich zainteresowanych stron (użytkownicy, klienci, dostawcy czy wreszcie pracownicy) ucierpiałby wizerunek marki CGMF i państwa francuskiego. Ponadto zaskarżona decyzja nie zawiera żadnego elementu mającego wykazać, że Komisja starała się określić ilościowo poniesioną szkodę. Szkodę tę obowiązkowo należało tymczasem porównać z szacunkowym kosztem dodatkowych odpraw, dla których stanowiła uzasadnienie”.

67.

Nie wspominając o „dokładnym obliczeniu”, Sąd stwierdził, że „Komisja ograniczyła się, w motywach 270 i 271 [spornej] decyzji, do wskazania, że napięcia społeczne w łonie przedsiębiorstwa, które według niej przejawiły się w konflikcie społecznym, jaki miał miejsce w 2004 r., spowodowałyby, w razie likwidacji SNCM, niepokoje społeczne mogące zaszkodzić wizerunkowi spółki dominującej i jej właściwego akcjonariusza” ( 35 ).

68.

Co więcej, podczas rozprawy przed Sądem Komisja przyznała, że w żaden sposób nie przeanalizowała rozsądnego prawdopodobieństwa zrealizowania się kosztów społecznych (na przykład strajków) uzasadniających wypłacenie dodatkowych odpraw ( 36 ). Wydaje mi się zatem, że Sąd nie nałożył nadmiernego ciężaru dowodu, lecz stwierdził tylko brak uzasadnienia decyzji Komisji w tym zakresie.

69.

Jak już wspomniałem w pkt 40 niniejszej opinii, w ramach swojego pierwszego zarzutu Republika Francuska zarzuca Sądowi naruszenie art. 87 ust. 1 WE poprzez uznanie, iż w ramach kryterium świadomego inwestora prywatnego Komisja nie mogła wziąć pod uwagę zagrożenia naruszenia wizerunku marki państwa jako globalnego podmiotu gospodarczego działającego w gospodarce rynkowej.

70.

Mówiąc ściślej, w pierwszej części tegoż zarzutu Republika Francuska podnosi, że w pkt 90, 93 i 94 zaskarżonego wyroku Sąd w rzeczywistości zakwestionował możliwość wzięcia pod uwagę przez państwo członkowskie naruszenia swojego wizerunku marki jako globalnego podmiotu gospodarczego, którą to możliwość jednak wydawał się mu przyznawać w pkt 85 tego wyroku.

71.

Republika Francuska jest zdania, że Komisja miała prawo wziąć pod uwagę takie zagrożenie w celu określenia, czy wypłata dodatkowych odszkodowań odpowiada perspektywie długoterminowej rentowności oraz czy w takich samych okolicznościach świadomy inwestor prywatny również zostałby zmuszony do wypłaty takich odszkodowań w celu ochrony swojego wizerunku marki.

72.

Republika Francuska uważa również, że wypłata dodatkowych odpraw jest konieczna, aby chronić wizerunek marki państwa. Na poparcie swojej tezy państwo to odwołuje się do zagrożenia strajkami solidarnościowymi rozprzestrzeniającymi się w całym sektorze publicznym, które mogłyby w efekcie doprowadzić do paraliżu działalności gospodarczej przedsiębiorstw tego sektora.

73.

W tym kontekście Republika Francuska twierdzi, że epidemia protestów skutkowałaby poważnymi stratami ekonomicznymi dla państwa. Wskazuje na gwałtowne zerwanie stosunków umownych między strajkującymi przedsiębiorstwami i ich dostawcami oraz klientami oraz trudności w zakresie płatności i zaopatrzenia, które zmuszają niebędących przedsiębiorcami klientów przedsiębiorstw publicznych do korzystania z oferty konkurencyjnych przedsiębiorstw prywatnych.

74.

Republika Francuska uważa zatem, że unikanie tych niekorzystnych skutków ekonomicznych stanowi pośrednią korzyść materialną, jaką państwo zamierza odnieść z wypłaty dodatkowych odpraw.

75.

Nie podzielam tego poglądu.

76.

Należy najpierw przypomnieć, że w pkt 83 zaskarżonego wyroku Sąd przyznał, iż „możliwość wypłacenia dodatkowych odpraw jest dostępna również państwom członkowskim w wypadku likwidacji przedsiębiorstwa publicznego, choć ich zobowiązania nie powinny a priori wykraczać poza ścisłe minimum ustawowe i umowne”.

77.

W pkt 84 tego wyroku Sąd uznał jednak, że w braku wszelkiej racjonalności ekonomicznej tego rodzaju wypłatę wykraczającą poza ścisłe zobowiązania ustawowe i umowne należy uznać za pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Jednocześnie w pkt 85 wyroku dodał, iż zwięzłe powołanie się na wizerunek marki państwa jako globalnego podmiotu gospodarczego nie jest wystarczające w celu uniknięcia uznania za pomoc państwa.

78.

W tym samym pkt 85 Sąd orzekł, że poza szczególnymi okolicznościami i bez szczególnie przekonujących motywów ochrona wizerunku marki państwa członkowskiego jako inwestora globalnego w gospodarce rynkowej nie może stanowić wystarczającego uzasadnienia, aby wykazać racjonalność ekonomiczną w długim okresie wzięcia na siebie nadwyżkowych kosztów takich jak dodatkowe odprawy.

79.

Tak więc wbrew twierdzeniu Republiki Francuskiej, nawet jeżeli Sąd wymaga istnienia „szczególnych okoliczności i szczególnie przekonujących motywów” ( 37 ), to nie wyklucza on zasadniczo wzięcia pod uwagę wizerunku marki państwa występującego w charakterze globalnego inwestora w gospodarce w kontekście faktycznym i prawnym takim jak w niniejszej sprawie. Wydaje mi się, że takie stanowisko Sądu jest możliwe do pogodzenia z orzecznictwem Trybunału.

80.

Należy najpierw stwierdzić, że orzecznictwo dotyczące wizerunku marki państwa działającego jako podmiot gospodarczy jest niezbyt obfite. Pierwszym wyrokiem dotyczącym tej kwestii, wspomnianym również przez Komisję w spornej decyzji ( 38 ), jest wyrok w sprawie Włochy przeciwko Komisji, w którym Trybunał przyznał, że decyzja o przejęciu strat „[może] być [motywowana] nie tylko prawdopodobieństwem uzyskania pośrednich korzyści materialnych, lecz również innymi względami, takimi jak chęć ochrony wizerunku grupy czy zmiany kierunków jej działalności” ( 39 ).

81.

Jednak Trybunał dokonał tego ustalenia w stosunku do inwestora prywatnego, który chce „zapewnienia przetrwania przedsiębiorstwa doświadczającego przejściowych trudności” lub „umożliwienia zaprzestania działalności [filii] w jak najkorzystniejszych warunkach” ( 40 ).

82.

W oparciu o tę analizę Trybunał stwierdził, że „jeżeli […] wkłady kapitałowe […] są oderwane od jakiejkolwiek perspektywy rentowności, nawet długoterminowej, należy je uznać za pomoc [państwa]” ( 41 ). W rzeczywistości według Trybunału w tej sprawie „wyrównanie strat nastąpiło w warunkach niemożliwych do przyjęcia dla prywatnego inwestora pracującego w normalnych warunkach rynkowych, w związku z czym żaden inwestor prywatny, nawet holding przemysłowy, nie wziąłby pod uwagę kwestii, na które wskazywały rządy włoski i hiszpański” ( 42 ), tj. względów społecznych lub regionalnych ( 43 ), takich samych jak kwestie przywołane przez Republikę Francuską w niniejszej sprawie.

83.

Po raz drugi wizerunek marki państwa został wspomniany w kontekście kryterium inwestora prywatnego przez rząd hiszpański w wyroku w sprawie Hiszpania przeciwko Komisji ( 44 ). Rząd hiszpański próbował uzasadnić wniesienie kapitału do spółki państwowej Hytasa kontrolowanej za pośrednictwem Patrimonio del Estado, wyjaśniając, że „troska o ochronę wizerunku grupy była uzasadniona. Wizerunek Patrimonio del Estado zostałby w znaczącym stopniu naruszony, gdyby zaprzestał on swojej działalności w regionie borykającym się z wysokim poziomem bezrobocia i z trudnymi warunkami socjalnymi. Jakakolwiek spółka prywatna znajdująca się w takiej samej sytuacji jak Patrimonio del Estado również zareagowałaby na presję wywieraną przez środowiska związkowe lub polityczne” ( 45 ).

84.

W tej sprawie, w odpowiedzi na argument rządu hiszpańskiego, że jego zachowanie było zachowaniem inwestora prywatnego, ponieważ wariant alternatywny, mianowicie likwidacja przedsiębiorstwa Hytasa, byłby bardziej kosztowny dla państwa, rzecznik generalny F.G. Jacobs zauważył, iż „należy wprowadzić rozróżnienie między obowiązkami, które musi wypełniać Patrimonio del Estado jako właściciel kapitału podstawowego przedsiębiorstwa Hytasa, i zobowiązaniami ciążącymi na państwie hiszpańskim jako świadczeniodawcy z zakresu zabezpieczenia społecznego i zasiłków dla bezrobotnych” ( 46 ). Zdaniem rzecznika generalnego „tego ostatniego rodzaju zobowiązań nie można brać pod uwagę do celów stosowania kryterium inwestora prywatnego” ( 47 ).

85.

Rzecznik generalny uznał zatem, że argument, iż wkład kapitałowy w przedsiębiorstwo Hytasa był uzasadniony w celu ochrony wizerunku marki Patrimonio del Estado jest pozbawiony wszelkiego znaczenia dla sprawy. Na tej podstawie stwierdził, że „[nie wyobraża sobie], by spółka holdingowa należąca do państwa mogła być do tego stopnia zaniepokojona naruszeniem swego wizerunku w sektorze publicznym przez upadłość jednego z jej przedsiębiorstw, że tylko z tego powodu byłaby gotowa do zaoferowania olbrzymich kwot pieniędzy spółce prywatnej w celu skłonienia jej do przejęcia wspomnianego przedsiębiorstwa” ( 48 ).

86.

Trybunał doszedł do takiego samego wniosku jak rzecznik generalny F.G. Jacobs, wątpiąc, tak jak on, w racjonalność ekonomiczną takiego zachowania państwa ( 49 ).

87.

Koncepcja wizerunku marki państwa pojawiła się ponownie w orzecznictwie Trybunału przy wniosku o zawieszenie wykonania decyzji Komisji dotyczącej pomocy państwa przyznanej przez kraj związkowy Bawaria należącemu do niego w 45% niemieckiemu przedsiębiorstwu ( 50 ). Kraj związkowy Bawaria przyznał temu przedsiębiorstwu pożyczki podlegające zwrotowi wyłącznie w przypadku, gdy przedsiębiorstwo osiągnie zyski w roku poprzednim ( 51 ). Rząd niemiecki próbował uzasadnić to postępowanie, twierdząc, że „[l]ikwidacja przedsiębiorstwa wiązałaby się bowiem z dodatkowymi kosztami dla kraju związkowego, spowodowałaby również istotną szkodę dla jego wizerunku marki jako przedsiębiorcy oraz osłabiłaby efekty synergii, które powinny wynikać z reorganizacji całej grupy” ( 52 ).

88.

W postanowieniu prezes Trybunału oddalił wniosek Republiki Federalnej Niemiec o zastosowanie środka tymczasowego, stwierdzając między innymi, że „przedstawione w granicach pierwszej analizy ogólne rozważania, dotyczące w szczególności ochrony wizerunku marki kraju związkowego lub zmiany kierunku jego działalności, nie są wystarczające do wykazania oczywistego błędu w ocenie popełnionego przez Komisję” ( 53 ). W odniesieniu do analizy przez Komisję kryterium inwestora prywatnego prezes Trybunału na wstępie podniósł, że nie wydawało się, aby „strona skarżąca i interwenient przedstawili konkretne i dostatecznie istotne dowody na poparcie twierdzenia, że kraj związkowy Bawaria mógł słusznie oczekiwać zwrotu pożyczek” ( 54 ).

89.

W toku postępowania przed Sądem rząd niemiecki powtórzył swój argument oparty na wizerunku marki państwa ( 55 ). Stwierdził, że skarżące nie wykazały, „na czym polegał wizerunek marki kraju związkowego Bawaria jako prywatnego przedsiębiorcy w sektorze [przemysłowym w rozpatrywanym przypadku, a konkretnie w sektorze] hutniczym, ani w jaki sposób upadłość [danego przedsiębiorstwa] mogłaby osłabić ten wizerunek marki” ( 56 ). Sąd stwierdził zatem, że „nie [było] prawdopodobne, aby kraj związkowy Bawaria był zobowiązany do zapłaty znacznej sumy pieniędzy spółce prywatnej […], aby zachęcić ją do przejęcia [danego przedsiębiorstwa] w celu uniknięcia sytuacji, w której upadłość tego przedsiębiorstwa może poważnie zaszkodzić wizerunkowi marki kraju związkowego” ( 57 ).

90.

Odwołanie od tego wyroku Sądu zostało odrzucone postanowieniem Trybunału, bez rozstrzygania o znaczeniu wizerunku marki państwa ( 58 ).

91.

W świetle powyższej analizy Sąd nie naruszył prawa, uznając, że „ochrona wizerunku marki państwa członkowskiego jako inwestora globalnego w gospodarce rynkowej nie może stanowić, poza szczególnymi okolicznościami i bez szczególnie przekonujących motywów, wystarczającego uzasadnienia, aby wykazać racjonalność ekonomiczną w długim okresie wzięcia na siebie nadwyżkowych kosztów takich jak dodatkowe odprawy” ( 59 ) i że ów argument dotyczący wizerunku marki państwa nie dotyczył w każdym razie spółki nadrzędnej CGMF, która nie miała żadnych innych aktywów w sektorze transportu morskiego ( 60 ).

92.

Dopuszczając z zasady możliwość wymaganego przez Sąd wykazania, zauważam, że wydaje mi się wysoce nieprawdopodobne, iż rozważania przedstawiane do tej pory przez państwa w zakresie ich wizerunku marki jako inwestorów globalnych w gospodarce rynkowej mogłyby kiedykolwiek wykluczyć zakwalifikowanie ich decyzji jako pomocy państwa w świetle kryterium inwestora prywatnego.

93.

Kryterium to obejmuje co najmniej, nawet długoterminowo, perspektywy rentowności środków na dokapitalizowanie i środków odzyskania pożyczonych sum. Jak stwierdził Trybunał w pkt 26 ww. wyroku w sprawie Hiszpania przeciwko Komisji „inwestor prywatny realizujący ogólną lub sektorową politykę strukturalną, kierujący się perspektywą rentowności w ujęciu długoterminowym, nie może w racjonalny sposób pozwolić sobie, po latach nieprzerwanego odnotowywania strat, na wniesienie wkładu kapitałowego, który pod względem ekonomicznym nie tylko jest kosztowniejszy niż likwidacja aktywów, lecz również jest związany ze sprzedażą przedsiębiorstwa, co pozbawia go wszelkich perspektyw zysku, nawet w dłuższej perspektywie”. Oznacza to, że „jeżeli […] wkłady kapitałowe inwestora publicznego są oderwane od jakiejkolwiek perspektywy rentowności, nawet długoterminowej, należy je uznać za pomoc [państwa]” ( 61 ).

94.

Tymczasem obawy wyrażane przez państwa członkowskie w zakresie ich wizerunku marki jako inwestorów globalnych w gospodarce rynkowej, bez względu na to, jak wzniosłe pod innymi względami, są bardzo dalekie od obaw inwestora prywatnego, i to niezależnie od tego, czy chodzi o „koszty polityczne” (obok kosztów gospodarczych i społecznych) zamknięcia przedsiębiorstwa ( 62 ), o „naciski wywierane przez środowiska związkowe lub polityczne” ( 63 ), o obecność przedsiębiorstwa przeżywającego trudności „w strefie pogrążonej w kryzysie społecznym” ( 64 ), lub w niniejszej sprawie – o ryzyko strajków solidarnościowych rozprzestrzeniających się w całym sektorze publicznym ( 65 ). We względach tych brak jest jakiejkolwiek perspektywy rentowności, nawet długoterminowej, przedsiębiorstwa będącego beneficjentem środka publicznego.

95.

Co więcej, całkowicie zgadzam się z Sądem, gdy ten stwierdza, że „[s]kuteczność przepisów [Unii] o pomocy państwa zostałaby mocno ograniczona, jeśli przyjmiemy argumentację […], że każdy udział państwa w przedsiębiorstwie pozwala, poprzez odwołanie się do wizerunku zainteresowanego organu administracji i do pozostałych jego udziałów, na nieograniczone wsparcie finansowe ze środków publicznych, bez konieczności uznawania tego wsparcia za pomoc” ( 66 ).

96.

Proponuję zatem, by Trybunał oddalił pierwszą część pierwszego zarzutu Republiki Francuskiej.

97.

SNCM zarzuca Sądowi, że przeinaczył sporną decyzję, stwierdzając w pkt 93 zaskarżonego wyroku, iż Komisja nie zdefiniowała w wymagany prawem sposób dziedzin działalności gospodarczej państwa, w odniesieniu do których powinna być oceniana racjonalność ekonomiczna zbycia przedsiębiorstwa za cenę ujemną.

98.

Przedstawienie tego argumentu przez SNCM nie jest zaskakujące, ponieważ dla niej samej odwołanie się do wizerunku marki państwa, rozumiane jako obejmujące wszystkie rodzaje działalności gospodarczej państwa, wystarczy do poparcia spornej decyzji.

99.

W odpowiedzi na pierwszą część zarzutu pierwszego wskazałem, iż tak nie jest. A zatem Sąd nie przeinaczył spornej decyzji, kiedy orzekł, że stwierdzenia i uogólnienia bez poparcia nie mogą zostać uznane za wystarczające uzasadnienie.

100.

W motywach 355–360 spornej decyzji Komisja wskazała, że ze względu na to, iż wkład prywatnych spółek w wysokości 26,25 mln EUR był znaczący i równoczesny, charakter pomocy można automatycznie wykluczyć w przypadku wniesionego przez CGMF wkładu kapitałowego. W motywach 361–365 spornej decyzji Komisja stwierdziła również, że stałe oprocentowanie w wysokości 10% stanowiło odpowiedni zwrot zainwestowanego kapitału i że istnienie klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy zbycia ( 67 ) nie podważało zasady równego traktowania. Na tej podstawie Komisja stwierdziła, że wniesiony przez CGMF wkład kapitałowy w wysokości 8,75 mln EUR nie stanowi pomocy w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

101.

W odniesieniu do stałego oprocentowania w wysokości 10% Komisja zbadała, czy stopa zwrotu udziału CGMF byłaby akceptowalna dla hipotetycznego prywatnego inwestora. Stwierdziła, że skoro stała stopa zwrotu uwalniała CGMF od ryzyka dotyczącego wykonania planu biznesowego, w długim okresie zapewniała ona rentowność odpowiednią do zainwestowanych kapitałów. Ponadto ekspert Komisji stwierdził, że pod względem profilu ryzyka wkład kapitałowy państwa francuskiego przypomina raczej inwestycję w obligacje o stałym oprocentowaniu niż inwestycję w akcje.

102.

Odnośnie do klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy zawartej w umowie zbycia SNCM, Komisja przyznała, że istnienie takiej klauzuli nie podważa zasady równego traktowania inwestorów. Zdaniem Komisji klauzula ta dotyczy bowiem całego zbycia SNCM na rzecz prywatnych nabywców, a nie równoczesnej inwestycji dokonanej przez prywatnych nabywców i państwo w sprywatyzowanej spółce SNCM.

103.

W pierwszej kolejności Sąd zauważył, że w odpowiedzi na jedno z pytań Sądu Komisja przyznała, iż równoczesność inwestycji dokonanej przez inwestorów prywatnych i publicznych nie może sama w sobie, nawet przy znacznych inwestycjach prywatnych, wystarczyć do stwierdzenia braku pomocy w rozumieniu traktatu, bez uwzględnienia pozostałych istotnych okoliczności faktycznych lub prawnych.

104.

Następnie Sąd zbadał, czy w swojej ocenie porównywalnego charakteru warunków inwestowania równoczesnych wkładów kapitałowych Komisja uwzględniła całość istotnych elementów, a w szczególności kwestię stopy zwrotu i kwestię wpływu klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy. Sąd uznał, że nie miało to miejsca ( 68 ).

105.

W pkt 124 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że Komisja nie mogła, w ramach badania równego traktowania, zrezygnować z przeprowadzenia dogłębnej analizy wpływu różnic stopy zwrotu udziałów CGMF i prywatnych spółek przejmujących.

106.

Odnośnie do klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy, w pkt 130 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że może ona co najmniej zlikwidować wszelkie ryzyko po stronie prywatnych spółek przejmujących w razie zaistnienia jednej z okoliczności powodujących skorzystanie z tej klauzuli i w konsekwencji ma rzeczywistą wartość finansową. Klauzula ta może zmienić profile ryzyka wkładów kapitałowych prywatnych spółek przejmujących i CGMF oraz podważyć porównywalny charakter warunków inwestowania. Zdaniem Sądu, w tych okolicznościach Komisja nie mogła zatem zaniechać przeprowadzenia pogłębionej analizy skutku gospodarczego klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy zbycia.

107.

SNCM uważa, że Sąd przeinaczył sporną decyzję, orzekając, iż Komisja nie uwzględniła wszystkich istotnych elementów. Zdaniem SNCM, Komisja stwierdziła, że stała stopa zwrotu w wysokości 10% inwestycji kapitałowej państwa w SNCM dla prywatnego inwestora zapewniała w długim okresie rentowność odpowiednią do zainwestowanego kapitału. SNCM uważa, że stała stopa zwrotu w wyjątkowej wysokości została zatem zapewniona dla tego rodzaju inwestycji, co świadczy o tym, że stopa zwrotu w wysokości 10% byłaby akceptowalna dla hipotetycznego prywatnego inwestora. W razie skorzystania z klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy, co spowodowałoby unicestwienie z mocą wsteczną umowy zbycia, inwestycja państwa zostanie unieważniona, a tym samym jej stopa zwrotu będzie zerowa, co zdaniem SNCM dowodzi, że wpływ klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy był obojętny i nie wymagał dogłębnej analizy ze strony Komisji.

108.

Odnośnie do istnienia samej klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy SNCM i Republika Francuska uważają, że przy nabyciu SNCM prywatne spółki przejmujące zapłaciły za zapewnienie sobie możliwości odzyskania ich wkładu kapitałowego w przypadku zaistnienia jednego ze zdarzeń pozwalających na wprowadzenie w życie tej klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy. W ich przypadku klauzula ta nie podważa równowagi warunków inwestowania późniejszych wkładów kapitałowych prywatnych spółek przejmujących i państwa francuskiego.

109.

Moim zdaniem w pkt 131 zaskarżonego wyroku Sąd nie mógł uznać, że Komisja nie uwzględniła wszystkich istotnych elementów, w szczególności stóp zwrotu, w swojej ocenie porównywalnego charakteru warunków inwestowania równoczesnych wkładów kapitałowych prywatnych i publicznych, ani a fortiori uznać takiego postępowania za błąd w ocenie.

110.

Jednak wniosek Sądu o uwzględnieniu zarzutu podważającego słuszność analizy Komisji, w wyniku której stwierdziła ona poszanowanie zasady równego traktowania prywatnych spółek przejmujących i CGMF, jest zasadny w świetle innych względów prawnych ( 69 ).

111.

O ile bowiem Komisja wspomniała w swojej decyzji kwestię stałej stopy zwrotu i kwestię wpływu klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy zbycia, uzasadnienie jej opinii w przedmiocie obu tych zagadnień nie pozwala uznać ich za wykazane w stopniu wystarczającym.

112.

W przedmiocie rentowności w motywach 361–363 spornej decyzji Komisja uznała, że stała stopa zwrotu była taka, iż inwestor prywatny zgodziłby się uczestniczyć we wkładzie kapitałowym na rzecz SNCM na tych warunkach. W opinii Komisji sam fakt, że klauzula umożliwiająca odstąpienie od umowy może być stosowana jedynie przez prywatne spółki przejmujące nie narusza zasady równego traktowania inwestora publicznego i inwestorów prywatnych.

113.

Wniosek ten można było zakwestionować ze względu na brak wystarczającego uzasadnienia przez Sąd, który zauważył, że w odróżnieniu od sytuacji państwa francuskiego rentowność wkładu kapitałowego przejmujących spółek prywatnych nie została określona w protokole porozumienia i w konsekwencji „stała stopa zwrotu [państwa francuskiego] nie [została] zapewniona, ponieważ, w razie skorzystania z klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy […], stała stopa zwrotu nie zostanie wypłacona” ( 70 ). Sąd zwrócił również uwagę na istnienie dysproporcji między wkładem kapitałowym prywatnych nabywców, którego ekwiwalent zdaniem Sądu stanowią „[…] istotne zobowiązania, w różnych formach, ze strony państwa francuskiego” ( 71 ).

114.

W przedmiocie klauzuli umożliwiającej odstąpienie od umowy Sąd podniósł brak uzasadnienia spornej decyzji, „która ogranicza się do stwierdzenia, że klauzula ta nie może podważyć równego traktowania równoczesnych inwestorów, ale nie zawiera żadnej analizy ekonomicznej” ( 72 ). Rozumowanie Komisji zostało ujęte w czterech liniach motywu 364 spornej decyzji, w którym Komisja stwierdza jedynie, że omawiana klauzula „dotyczy bowiem całego zbycia SNCM na rzecz prywatnych nabywców, a nie równoczesnej inwestycji (35 mln EUR) dokonanej przez prywatnych nabywców (26,25 mln EUR) i państwo (8,75 mln EUR) w sprywatyzowanej spółce SNCM”.

115.

Uważam zatem, że uwzględnienie przez Sąd omawianego zarzutu jest oparte na braku uzasadnienia, ponieważ Komisja nie uzasadniła lub nie uzasadniła wystarczająco swojej decyzji w sprawie równego traktowania inwestycji publicznych i prywatnych w SNCM.

116.

W motywach 366–379 spornej decyzji Komisja stwierdziła, że środki pomocowe na rzecz osób fizycznych, w wysokości 38,5 mln EUR, które wykraczają poza odszkodowania, jakie przewidują przepisy dotyczące spraw socjalnych i właściwe układy zbiorowe, złożone na rachunku zastrzeżonym, zostaną zastosowane w wypadku nowego planu zmniejszenia zatrudnienia realizowanego przez prywatnych nabywców i że nie odpowiadają one wykonaniu planów zmniejszenia zatrudnienia przewidzianego w kontekście planu z 2002 r.

117.

Według Komisji pomoc ta może zostać wypłacona jedynie osobom, których umowa o pracę z SNCM zostanie wcześniej rozwiązana. Środki te nie stanowią zatem obciążeń wynikających z normalnego zastosowania przepisów dotyczących spraw socjalnych związanych z rozwiązaniem umowy o pracę. Komisja stwierdziła, że owa pomoc na rzecz osób fizycznych, przyznana przez państwo jako władzę publiczną a nie państwo jako akcjonariusza, wchodzi w zakres polityki społecznej państw członkowskich i wobec tego nie stanowi pomocy w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.

118.

W pkt 142–147 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że sporna decyzja jest wadliwa z uwagi na oczywisty błąd w ocenie w zakresie, w jakim Komisja niewłaściwie określiła charakter i skutki istnienia rachunku zastrzeżonego.

119.

Po pierwsze, Sąd uznał, że okoliczność, iż dany środek nie wynika ze ściśle pojętych zobowiązań ustawowych lub umownych, nie wyklucza sama w sobie tego, że środek ten stanowi pomoc państwa. Po drugie, Sąd uznał, że istnienie rachunku zastrzeżonego może zachęcać pracowników SNCM do opuszczenia przedsiębiorstwa bez negocjowania warunków odejścia, w szczególności przyznania ewentualnych dodatkowych odpraw, co zdaniem Sądu stanowiłoby pośrednią korzyść ekonomiczną dla SNCM.

120.

SNCM zarzuca Sądowi, że przeinaczył sporną decyzję, uznając, iż Komisja twierdziła, że okoliczność, iż dany środek nie wynika ze ściśle pojętych zobowiązań ustawowych lub umownych wyklucza z samej natury to, że stanowi on pomoc państwa. SNCM uważa przy tym, że Sąd naruszył prawo, ingerując w zakres uznania przysługujący Komisji przy dokonywaniu oceny złożonych stosunków gospodarczych. SNCM i Republika Francuska zarzucają wreszcie Sądowi, że nie uzasadnił swojego wyroku, uznając analizowany środek za pomoc państwa, nie zbadawszy posiłkowo, czy środek ten spełniał kryterium świadomego inwestora prywatnego, jak utrzymuje Komisja w motywie 378 spornej decyzji.

121.

Proponuję, aby Trybunał oddalił trzeci zarzut z niżej przedstawionych względów.

122.

W odniesieniu do argumentu SNCM dotyczącego rzekomego przeinaczenia decyzji Komisji uważam, że w pkt 143 zaskarżonego wyroku Sąd w sposób właściwy zrozumiał stanowisko Komisji, wedle którego w celu wykluczenia, że przedmiotowy środek ma charakter pomocy, należało potwierdzić, „że środek ten nie zmniejsza obciążeń SNCM, które powstają w ramach bieżącego zarządzania, tj. w niniejszym przypadku – obciążeń wynikających z normalnego stosowania przepisów dotyczących spraw socjalnych, mających zastosowanie w razie rozwiązania umowy o pracę” ( 73 ).

123.

Rozumowanie Komisji przedstawione w motywach 371–377 spornej decyzji zmierza do wykazania, że analizowany środek wynika ze zobowiązań, które wykraczają poza to, co wynika z ustaw i układów zbiorowych. Tym samym jest oczywiste, w szczególności biorąc pod uwagę motyw 377 spornej decyzji, że Komisja jest zdania, iż okoliczność, że dany środek nie wynika ze ściśle pojętych zobowiązań ustawowych lub umownych, wyklucza charakter pomocy państwa.

124.

Jestem zatem zdania, że Sąd w żaden sposób nie przeinaczył decyzji Komisji w rozumieniu zaproponowanym w zarzucie trzecim.

125.

SNCM podnosi, że w pkt 144 zaskarżonego wyroku Sąd naruszył prawo, ingerując w zakres uznania przysługujący Komisji przy dokonywaniu oceny złożonych stosunków gospodarczych.

126.

W rzeczonym punkcie Sąd stwierdza, że „istnienie rachunku zastrzeżonego może zachęcać pracowników SNCM do opuszczenia przedsiębiorstwa, lub co najmniej do opuszczenia go bez negocjowania warunków odejścia, w szczególności w odniesieniu do przyznania ewentualnych dodatkowych odpraw […], co stanowiłoby w każdym przypadku pośrednią korzyść ekonomiczną dla SNCM”.

127.

Kwestia, czy rachunek zastrzeżony może zachęcać pracowników SNCM do opuszczenia przedsiębiorstwa bez negocjowania warunków odejścia i czy stanowi pośrednią korzyść ekonomiczną dla SNCM, jest niewątpliwie kwestią dotyczącą ustalenia okoliczności faktycznych, która nie wchodzi w zakres kompetencji Trybunału w postępowaniu odwoławczym.

128.

Druga część zarzutu trzeciego SNCM jest zatem niedopuszczalna i należy ją odrzucić.

129.

Zdaniem SNCM i Republiki Francuskiej Sąd nie uzasadnił swojego orzeczenia, uznając analizowany środek za pomoc państwa, nie zbadawszy posiłkowo, czy środek ten spełniał kryterium świadomego inwestora prywatnego.

130.

Istotą tego argumentu jest stwierdzenie, że nawet jeżeli skutkiem istnienia rachunku zastrzeżonego było zmniejszenie kosztów obciążających SNCM, środek ten nie zawiera elementów pomocy dzięki zastosowaniu kryterium inwestora prywatnego.

131.

SNCM i Republika Francuska uważają (jak Komisja w motywie 378 spornej decyzji), że gdyby wartość rachunku zastrzeżonego, a mianowicie kwota 38,5 mln EUR, została dodana do ujemnej ceny zbycia, tj. kwoty 158 mln EUR, całkowita cena zbycia, tj. kwota 196,5 mln EUR byłaby nadal niższa od kosztu likwidacji. To dowodzi, że inwestor prywatny również udzieliłby takiej pomocy, dlatego też nie stanowi ona pomocy państwa.

132.

Z motywu 70 decyzji i przypisu 66 wynika jasno, że rachunek zastrzeżony został utworzony w celu wypłaty dodatkowych odpraw. Przy analizie pierwszego zarzutu wypowiedziałem się już na temat zastosowania kryterium inwestora prywatnego do tego rodzaju odpraw.

133.

Ze względów przedstawionych w pkt 51–63 i 79–96 niniejszej opinii uważam, że Komisja nie poparła wystarczająco swego stanowiska, iż inwestor prywatny wypłaciłby podobne dodatkowe odprawy w porównywalnych okolicznościach, ani tym bardziej że dodałby wartość rachunku zastrzeżonego do ceny zbycia.

134.

SNCM wskazuje również, że Sąd w żaden sposób nie poparł dowodami ani nie uzasadnił swojej analizy rachunku zastrzeżonego podsumowanej w pkt 144 zaskarżonego wyroku. W mojej ocenie powody uznania przez Sąd, że rachunek zastrzeżony przynosi SNCM pośrednią korzyść ekonomiczną, wyraźnie wynikają z jego toku rozumowania.

135.

Jak wskazuje Corsica Ferries, w pkt 137 zaskarżonego wyroku Sąd zajął takie samo stanowisko jak Komisja, mianowicie takie, że „pojęcie pomocy nie musi koniecznie oznaczać, iż ponoszone jest zobowiązanie ustawowe, lecz raczej, że zmniejszone zostają normalne obciążenia budżetu przedsiębiorstwa”. Miałoby to miejsce w przypadku SNCM w razie ponownego zmniejszenia zatrudnienia.

136.

Wynika to jeszcze wyraźniej z motywów 374 i 375 spornej decyzji, gdzie Komisja przyznała, że ustanowienie rachunku zastrzeżonego spowodowało nałożenie na państwo kosztów dodatkowych odpraw pracowników, którzy zostaliby zwolnieni po sprzedaży SNCM prywatnym inwestorom.

137.

Dlatego uważam, że Sąd wystarczająco uzasadnił swoją decyzję w tym względzie i stwierdzam, że należy oddalić trzecią część zarzutu trzeciego SNCM, a także trzeci zarzut Republiki Francuskiej.

138.

W motywie 434 spornej decyzji Komisja uznała, że pomoc państwa w formie wkładu kapitałowego w wysokości 15,81 mln EUR ( 74 ) jest zgodna ze wspólnym rynkiem w rozumieniu art. 87 ust. 3 lit. c) WE.

139.

W pkt 149 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że dokonana przez Komisję analiza tego salda restrukturyzacji jest oparta na przesłance, iż plan z 2006 r. nie zawierał elementów pomocy państwa. W pkt 152 i 153 tego wyroku Sąd stwierdził, że skoro popełnione przez Komisję naruszenie prawa i oczywiste błędy w ocenie podważają tę przesłankę, to dokonana przez Komisję analiza dotycząca salda restrukturyzacji nie została należycie poparta.

140.

SNCM i Republika Francuska przyznają, że powodzenie ich czwartego zarzutu zależy od decyzji Trybunału o uwzględnieniu bądź odrzuceniu pozostałych zarzutów podniesionych w rozpatrywanych odwołaniach.

141.

Zważywszy na moją wcześniejszą ocenę oraz propozycję, aby Trybunał oddalił trzy pierwsze zarzuty SNCM i Republiki Francuskiej, uważam, że Sąd prawidłowo uwzględnił skargę Corsica Ferries mającą na celu stwierdzenie nieważności spornej decyzji.

142.

Proponuję zatem, aby Trybunał oddalił czwarty zarzut SNCM i Republiki Francuskiej.

143.

Mając na względzie powyższe rozważania, proponuję, aby Trybunał: