OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
NILSA WAHLA
przedstawiona w dniu 21 listopada 2013 r.(1)
Sprawa C‑482/12
Peter Macinský
Eva Macinská
przeciwko
Getfin s.r.o.
Financreal s.r.o.
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Okresný súd Prešov (Słowacja)]
Dopuszczalność – Dyrektywa 93/13/EWG – Umowa kredytu konsumenckiego – Nieuczciwe warunki umowne – Zaspokojenie zabezpieczonego roszczenia poprzez sprzedaż nieruchomości w drodze aukcji – Dopuszczalność wcześniejszego postępowania sądowego na mocy prawa krajowego – Zasada skuteczności – Ograniczenie skutków wyroku w czasie
1. Trybunał Sprawiedliwości jest sądem. Jego celem jest rozstrzyganie sporów prawnych pomiędzy stronami na podstawie przepisów prawa materialnego i procesowego. Trybunał wydaje wiążące rozstrzygnięcia i co do zasady nie wydaje opinii doradczych w sprawach o charakterze hipotetycznym(2). Po takim wprowadzeniu podnieść należy, że rozpoznawana sprawa spełnia wszystkie przesłanki niezbędne do uznania jej za sytuację całkowicie abstrakcyjną, gdyż nie jest jasne, dlaczego Trybunał powinien wydać orzeczenie w sprawie przedstawionego pytania. O ile trudne sprawy niewątpliwie przyczyniają się do powstawania złego prawa, o tyle można bronić tezy, że nieistniejące spory z kolei przyczyniają się do powstawania jeszcze gorszego prawa.
2. Jest to niefortunne, gdyż zagadnienie merytoryczne, które zostało przekazane Trybunałowi do rozpoznania w niniejszej sprawie, nie jest w istocie małej wagi. Po raz kolejny działania zmierzające do usprawnienia wymiaru sprawiedliwości kolidują z prawem do skutecznej ochrony sądowej przysługującym w tym konkretnym przypadku konsumentom.
3. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Okresný súd Prešov (sąd rejonowy w Preszowie) (Słowacja) zmierza do wyjaśnienia kwestii, czy przepisy prawa słowackiego zezwalające wierzycielowi na uzyskanie zaspokojenia swojej wierzytelności w drodze pozasądowego postępowania, w którym egzekucja prowadzona jest z majątku dłużnika stanowiącego zabezpieczenie (zwanego dalej ,,rozważanym postępowaniem”), są zgodne w szczególności z dyrektywą 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich(3).
I – Ramy prawne
A – Prawo Unii
4. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi:
,,Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
5. Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi:
„Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami”.
B – Prawo krajowe
6. Občianský zákonník (słowacki kodeks cywilny) zawiera w szczególności następujące przepisy dotyczące egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia:
,,Paragraf 151j
1. Jeśli roszczenie zabezpieczone prawem rzeczowym nie jest należycie i terminowo spełnione, wierzyciel zabezpieczony rzeczowo może wszcząć egzekucję z przedmiotu zabezpieczenia. W ramach egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia wierzyciel zabezpieczony rzeczowo może zaspokoić swoje roszczenie w sposób określony w umowie lub przez sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia w drodze aukcji zgodnie z odrębną ustawą […] albo domagać się jej zaspokojenia w drodze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia zgodnie z odrębnymi ustawami […], jeśli przepisy niniejszej ustawy lub ustaw odrębnych nie stanowią inaczej.
2. Jeśli roszczenie zabezpieczone prawem rzeczowym nie jest należycie i terminowo spełnione, wierzyciel zabezpieczony rzeczowo może zaspokoić swoje roszczenie lub domagać się jego zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia również w wypadku, gdy zabezpieczone roszczenie uległo przedawnieniu.
[…]
Paragraf 151m
1. Wierzyciel zabezpieczony rzeczowo może sprzedać przedmiot zabezpieczenia w sposób określony w umowie w sprawie ustanowienia zabezpieczenia lub w drodze aukcji nie wcześniej niż po upływie 30 dni od daty powiadomienia osoby udzielającej zabezpieczenia i dłużnika, w wypadku gdy nie jest to ta sama osoba, o wszczęciu egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej […].
2. Po powiadomieniu o wszczęciu egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia osoba udzielająca zabezpieczenia i wierzyciel zabezpieczony rzeczowo mogą ustalić, że wierzyciel zabezpieczony rzeczowo może sprzedać przedmiot zabezpieczenia w sposób określony w umowie w sprawie ustanowienia zabezpieczenia lub w drodze aukcji jeszcze przed upływem terminu przewidzianego w ust. 1.
3. W celu zaspokojenia swojego roszczenia w sposób określony w umowie w sprawie ustanowienia zabezpieczenia wierzyciel zabezpieczony rzeczowo, który wszczął egzekucję z przedmiotu zabezpieczenia, może w dowolnym czasie podczas trwania tej egzekucji zmienić sposób egzekucji i sprzedać przedmiot zabezpieczenia w drodze aukcji lub żądać zaspokojenia w drodze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia zgodnie z odrębnymi ustawami. Wierzyciel zabezpieczony rzeczowo jest zobowiązany powiadomić osobę udzielającą zabezpieczenia o zmianie sposobu egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia”.
7. Zákon č. 527/2002 Z.z. o dobrovol’ných dražbách (ustawa nr 527/2002 o dobrowolnych aukcjach) stanowi:
,,Paragraf 17 – Zawiadomienie o aukcji
1. Prowadzący aukcję ogłosi sprzedaż poprzez publikację zawiadomienia o aukcji […]
3. Jeśli przedmiotem aukcji jest lokal, budynek mieszkalny [lub] inny budynek [...], prowadzący aukcję opublikuje zawiadomienie o aukcji co najmniej 30 dni przed rozpoczęciem aukcji. Ponadto prowadzący aukcję bez zbędnej zwłoki przedłoży zawiadomienie o aukcji w ministerstwie w celu jego opublikowania w [urzędowym] dzienniku gospodarczym […]
[…]
5. Prowadzący aukcję w terminach określonych w ust. 2–4 doręczy zawiadomienie o aukcji następującym osobom:
a) osobie, która złożyła wniosek o prowadzenie aukcji; dłużnikowi wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo oraz właścicielowi rzeczy, która ma zostać wystawiona na aukcji, jeżeli właściciel nie jest dłużnikiem
[…]
Paragraf 21 – Naruszenie przepisów przez prowadzącego aukcję oraz nieważność aukcji
[…]
2. W przypadku naruszenia któregokolwiek z przepisów niniejszej ustawy osoba, która twierdzi, że takie naruszenie wpłynęło niekorzystnie na jej prawa, może domagać się, aby sąd stwierdził nieważność aukcji. Prawo to wygasa po upływie trzech miesięcy od zakończenia aukcji, chyba że przedmiotem aukcji był budynek mieszkalny lub lokal stanowiący własność takiej osoby, w którym osoba ta była zameldowana w czasie aukcji, a powoływaną podstawą nieważności aukcji jest przestępstwo […]; w takim przypadku żądanie uznania sprzedaży za nieważną może zostać zgłoszone po upływie wyżej określonego trzymiesięcznego terminu.
[…]
5. W przypadku gdy nabywca nie wywiąże się z warunków aukcji lub gdy sędzia stwierdzi nieważność sprzedaży, aukcję uznaje się za bezskuteczną z chwilą udzielenia przybicia.
[…]
Paragraf 29 – Wydanie przedmiotu aukcji
[…]
2. Jeśli przedmiotem aukcji [jest lokal, budynek mieszkalny lub inny budynek], poprzedni właściciel zobowiązany jest, bez zbędnej zwłoki i zgodnie z warunkami określonymi w ogłoszeniu o aukcji, wydać przedmiot aukcji po okazaniu przez uczestnika, którego oferta została przyjęta, dowodu tożsamości i odpisu aktu notarialnego […]”.
II – Stan faktyczny, postępowanie i przedłożone pytanie prejudycjalne
8. Peter Macinský i Eva Macinská są emerytami i mieszkają razem w Preszowie na Słowacji. W dniu 29 kwietnia 2011 r. małżonkowie Macinscy uzyskali od spółki Financreal s.r.o. pożyczkę w wysokości 5000 EUR w celu spłaty kilku zaciągniętych wcześniej pożyczek. Zabezpieczeniem pożyczki była hipoteka ustanowiona na lokalu zamieszkiwanym przez małżonków Macinskich. Umowa pożyczki przewidywała, że pożyczka zostanie spłacona w 84 miesięcznych ratach po 209,52 EUR każda. Kiedy małżonkowie Macinscy rzekomo nie zapłacili kilku miesięcznych rat, spółka Financreal zdecydowała się podjąć stosowne działania.
9. W dniu 17 października 2011 r. spółka Financreal dokonała cesji przysługującej jej wobec małżonków Macinskich wierzytelności wynikającej z umowy pożyczki na rzecz spółki Getfin s.r.o, która zajmuje się windykacją wierzytelności. Pismem z dnia 26 października 2011 r. spółka Getfin zażądała zwrotu pożyczki w całości. Spółka Getfin wyliczyła zaległą należność na kwotę 21 057 EUR.
10. W piśmie z dnia 12 listopada 2011 r. małżonkowie Macinscy zakwestionowali zasadność roszczenia i zwrócili się z prośbą o ponowne zbadanie przez spółkę Financreal wzrostu zadłużenia (o ponad 300% w okresie sześciu miesięcy), które uznali za niezasadne.
11. W dniu 21 listopada 2011 r. spółka Getfin wszczęła postępowanie przeciwko małżonkom Macinskim przed Okresný súd Prešov. Jednocześnie zleciła prywatnej spółce Dražby a reality s.r.o. (zwanej dalej,,Dražby”) egzekucję roszczenia na drodze pozasądowej.
12. W dniu 1 grudnia 2011 r. Dražby poinformowała małżonków Macinskich, że będzie prowadzić egzekucję z przedmiotu zabezpieczenia przy wykorzystaniu środków pozasądowych poprzez sprzedaż lokalu małżonków w drodze „dobrowolnej aukcji”, tj. zamierza przeprowadzić rozważane postępowanie. Jednocześnie małżonkowie Macinscy zostali poinformowani, że ich zadłużenie wynosi 22 646 EUR.
13. W dniu 11 stycznia 2012 r. Okresný súd Prešov uwzględnił złożony przez małżonków Macinskich wniosek o zastosowanie środków tymczasowych poprzez zawieszenie egzekucji pozasądowej z przedmiotu zabezpieczenia(4).
14. W dniu 1 lutego 2012 r. Dražby odstąpiła od zamiaru wystawienia lokalu małżonków Macinskich na „dobrowolną” aukcję.
15. W ramach postępowania, o którym mowa w pkt 11 powyżej, wyrokiem z dnia 21 marca 2012 r. (załączonym do akt sprawy przekazanych Trybunałowi) Okresný súd Prešov zasądził od małżonków Macinskich na rzecz spółki Getfin kwotę 4290,48 EUR, gdyż uznał wysokość odsetek zastrzeżoną w umowie za moralnie niedopuszczalną, i w rezultacie stwierdził nieważność umowy. W postanowieniu odsyłającym zaznaczono, że wyrok ten nie jest prawomocny. W odpowiedzi na zapytanie Trybunału pismem z dnia 4 września 2013 r. małżonkowie Macinscy stwierdzili jednak, że wyrok się uprawomocnił. Okoliczność ta została potwierdzona na rozprawie przez rząd słowacki(5).
16. W związku z postępowaniem o zastosowanie środków tymczasowych, o którym mowa w pkt 13 powyżej, Okresný súd Prešov wyjaśnia, że zgodnie z przepisami ustawy o dobrowolnych aukcjach ,,dobrowolna aukcja” stanowi mechanizm pozasądowej egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia. Żaden sąd lub inny niezawisły organ nie bada zasadności działań podejmowanych w ramach takiej egzekucji, zaś określenie ,,dobrowolna” jest pojęciem prawnym, które ma zastosowanie także wówczas, gdy dłużnik nie zgadza się na przeprowadzenie aukcji. Ponadto Okresný súd Prešov wyjaśnia, że ,,dobrowolna aukcja” pozwala wierzycielowi określić kwotę zadłużenia bez orzeczenia sądu(6).
17. Powziąwszy wątpliwości co do zgodności rozważanego postępowania z dyrektywą 93/13, w dniu 27 sierpnia 2012 r. Okresný súd Prešov postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem:
,,Czy [...] dyrektywę [93/13] należy [interpretować] w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego takiemu jak postanowienie zawarte w § 151j ust. 1 Občianskeho zákonníka (słowackiego kodeksu cywilnego), w związku z dalszymi postanowieniami prawnymi, których dotyczy postępowanie główne, umożliwiającemu wierzycielowi spowodowanie spełnienia świadczenia wynikającego z niedozwolonych postanowień umownych w drodze realizacji zabezpieczenia rzeczowego poprzez sprzedaż nieruchomości pomimo sprzeciwu konsumenta, spornego charakteru sprawy i bez dokonania oceny postanowień umownych przez sąd lub inny niezawisły organ?”.
18. Uwagi na piśmie przedstawili małżonkowie Macinscy, rządy słowacki i niemiecki oraz Komisja. Na rozprawie w dniu 11 września 2013 r. uwagi przedstawiły rządy słowacki i niemiecki oraz Komisja.
III – Analiza
19. W rozpoznawanej sprawie występuje szereg różnych zagadnień.
20. Po pierwsze, w świetle opisanego wyżej stanu faktycznego sporna jest sama dopuszczalność niniejszej sprawy, co podniosły w szczególności rządy słowacki i niemiecki.
21. Po drugie, co do meritum sprawy sąd odsyłający zapytuje o zgodność rozważanego postępowania z dyrektywą 93/13. Rządy słowacki i niemiecki stoją na stanowisku, że odpowiedź powinna być twierdząca, podczas gdy małżonkowie Macinscy i Komisja są przeciwnego zdania.
22. Po trzecie, rząd słowacki wniósł o ograniczenie skutków wyroku w czasie na wypadek uznania rozważanego postępowania za niezgodne z dyrektywą 93/13.
23. W dalszej części swoich rozważań przedstawię przyczyny, dla których uznałem pytanie prejudycjalne za niedopuszczalne.
24. Odnosząc się do meritum sprawy, Trybunał wydał już wcześniej orzeczenia w sprawach, w których występował podobny stan faktyczny(7). Orzeczenia te wytyczają jasną linię orzeczniczą, chociaż niniejsza sprawa pozwoliłaby Trybunałowi doprecyzować orzecznictwo w tym zakresie.
25. Jednakże na wypadek, gdyby Trybunał postanowił z uwagi na względy ekonomii procesowej – biorąc pod uwagę liczbę spraw, w których występują podobne zagadnienia(8) – udzielić odpowiedzi na zadane pytanie, przedstawię swoje stanowisko co do tego, dlaczego, z pewnymi zastrzeżeniami, dyrektywa 93/13 nie wyklucza postępowania podobnego do rozważanego postępowania(9).
26. Na zakończenie krótko ustosunkuję się do wniosku o ograniczenie skutków wyroku w czasie.
A – Dopuszczalność
27. Zarówno w pisemnych uwagach, jak i na rozprawie, rządy słowacki i niemiecki kwestionowały dopuszczalność niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
28. W ocenie rządu słowackiego postanowienie odsyłające nie zawiera wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych niezbędnych do udzielenia przez Trybunał użytecznej odpowiedzi na postawione pytanie. Ponadto rząd słowacki twierdzi, że spór ma charakter czysto hipotetyczny i że sąd odsyłający nie wykazał, dlaczego odpowiedź na wskazane pytanie jest niezbędna do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym. Rząd ten podnosi również, że postanowienie odsyłające nie wyjaśnia związku ze sprawą innych instrumentów prawa Unii, na które powołuje się sąd odsyłający, a mianowicie dyrektywy 2005/29/WE(10) oraz dyrektywy 2009/22/WE(11). Stanowisko prezentowane przez rząd niemiecki jest co do zasady zbieżne ze stanowiskiem rządu słowackiego.
29. W piśmie z dnia 4 września 2013 r. małżonkowie Macinscy wskazali, że wyrok z dnia 21 marca 2012 r. uprawomocnił się, jednak mimo to rozważane postępowanie może zostać wszczęte w części dotyczącej nieuiszczonej zaległości na rzecz spółki Getfin w kwocie 4290,48 EUR. W tym stanie rzeczy udzielenie przez Trybunał odpowiedzi jest nadal niezbędne. Na rozprawie Komisja podniosła również, że sprawa nie ma charakteru hipotetycznego.
30. Zgodnie z art. 267 TFUE jedynie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za przyszły wyrok, należy – przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy – zarówno ocena, czy do wydania wyroku jest mu niezbędne uzyskanie orzeczenia prejudycjalnego, jak i ocena znaczenia pytań, które zadaje Trybunałowi. W konsekwencji w sytuacji, gdy postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w trybie prejudycjalnym, o które wniósł sąd krajowy, jest więc możliwa tylko wtedy, gdy okazuje się oczywiste, że pytanie, na które Trybunał ma udzielić odpowiedzi, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej, bądź gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego albo prawnego koniecznymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedstawione.
31. W mojej ocenie, wbrew argumentom podniesionym przez rządy słowacki i niemiecki, Trybunał dysponuje elementami stanu faktycznego i prawnego, które są wystarczające do udzielenia odpowiedzi.
32. Jednakże w świetle odpowiedzi otrzymanych na pytania zadane przez Trybunał zgadzam się z rządami słowackim i niemieckim, że pytanie prejudycjalne powinno zostać uznane za niedopuszczalne z uwagi na fakt, że odpowiedź na to pytanie nie będzie miała znaczenia dla wyniku sprawy toczącej się przed sądem odsyłającym.
33. Wskazać należy, po pierwsze, że z postanowienia odsyłającego wynika, iż Dražby porzuciła zamiar przeprowadzenia aukcji. Niemniej jednak Okresný súd Prešov uzasadnia swój wniosek tym, że ,,[p]o wygaśnięciu skutków środków tymczasowych wierzyciel może wznowić pozasądową realizację zabezpieczenia rzeczowego, do czasu zrealizowania w taki czy inny sposób zabezpieczenia rzeczowego”.
34. Muszę przyznać, że nie do końca rozumiem, w jaki sposób, zgodnie ze słowackim prawem procesowym, Okresný súd Prešov zachowuje właściwość w postępowaniu głównym, skoro aukcja nie odbędzie się i niezależnie od ewentualnego wznowienia przez Dražby rozważanego postępowania. Możliwe, że taka ewentualność istniała w chwili wydania postanowienia odsyłającego w dniu 27 sierpnia 2012 r. Jak wspomniałem jednak w pkt 15 powyżej, zgodnie z informacją otrzymaną następnie przez Trybunał wyrok z dnia 21 marca 2012 r. uprawomocnił się. Rząd słowacki stwierdził nawet na rozprawie, że spółka Getfin zaskarżyła wyrok z dnia 21 marca 2012 r., a środek odwoławczy został ostatecznie odrzucony w dniu 13 maja 2013 r.(12). Nie widzę zatem możliwości wznowienia przez Dražby tego samego postępowania.
35. Co więcej, wyrokiem z dnia 21 marca 2012 r., który – wbrew twierdzeniom Komisji przedstawionym na rozprawie – dotyczył tych samych stron, które występują w postępowaniu głównym, z wyjątkiem spółki Financreal, umowa pożyczki pomiędzy tymi stronami została uznana za nieważną. Stwierdzenie to rozciąga się na wszystkie postanowienia wyżej określonej umowy, w tym również i te, które dotyczyły rozważanego postępowania.
36. Z przykrością stwierdzam, że mimo iż postępowanie w sprawie wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym powinno przebiegać w duchu współpracy, Okresný súd Prešov nie uznał za konieczne w trakcie całego postępowania poinformować Trybunału, z własnej inicjatywy, o skutkach prawnych wyroku z dnia 21 marca 2012 r. i jego dalszych losach(13). Wyrok, który został załączony do postanowienia odsyłającego, został wydany przez Okresný súd Prešov, jednak w innym składzie.
37. W tym stanie rzeczy wydaje się, że umowa, która stanowiła podstawę prawną prowadzenia rozważanego postępowania w zakresie rzekomego zadłużenia wobec spółki Getfin w kwocie 21 057 EUR, przestała istnieć po dniu 13 maja 2013 r. Z tego względu nie ma potrzeby wydania orzeczenia w przedmiocie pytania prejudycjalnego.
38. Niniejsze stanowisko nie może być kwestionowane na podstawie wyroku w sprawie Aziz.
39. W sprawie Aziz dopuszczalność pytania prejudycjalnego również była kwestionowana. Pierwsze z dwóch pytań prejudycjalnych przedstawionych w tej sprawie bardziej przypomina pytanie przedłożone przez Okresný súd Prešov. Mianowicie, podnoszono, że odpowiedź w przedmiocie zgodności hiszpańskich przepisów o egzekucji sądowej, o udzielenie której wystąpił Juzgado de lo Mercantil No 3 de Barcelona (Hiszpania), rozpoznający sprawę co do meritum, nie będzie miała znaczenia dla sądowego postępowania egzekucyjnego toczącego się przed Juzgado de Primera Instancia No 5 de Martorell (Hiszpania). Wynikało to z faktu, że w chwili wydania postanowienia odsyłającego przez sąd krajowy w tej sprawie postępowanie egzekucyjne było już zakończone. Potocznie mówiąc, stało się. Trybunał nie uznał wówczas, że pytanie jest w takiej sytuacji niedopuszczalne.
40. Sytuacja w rozpoznawanej sprawie jest jednak inna. Egzekucja (publiczna aukcja) nie została przeprowadzona, a w każdym razie umowa, która – zgodnie z informacjami udostępnionymi Trybunałowi – została uznana za nieważną, nie stanowi już podstawy prawnej prowadzenia rozważanego postępowania.
41. Trzeba przyznać, że w wyroku wydanym w sprawie Aziz Trybunał przyjął raczej elastyczne podejście co do związku odpowiedzi na przedstawione pytanie ze sporem toczącym się przed sądem krajowym, gdyż wydaje się, że Trybunał rozstrzygnął wszystkie wątpliwości w tej kwestii na korzyść sądu krajowego(14). Trybunał stwierdził jedynie, że pytanie ,,musi być rozumiane szeroko” oraz że ,,nie jest oczywiste, iż wykładnia prawa Unii, o której dokonanie wnosi [...], jest pozbawiona związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego”(15).
42. Takie podejście jest jednak nieuzasadnione w niniejszej sprawie. Biorąc pod uwagę, że Dražby odstąpiła od egzekucji, a umowa została uznana za nieważną, nie wydaje się możliwe, aby odpowiedź na pytanie prejudycjalne mogła mieć znaczenie dla sporu toczącego się przed sądem krajowym (jeśli taki spór w ogóle istnieje) lub w związku z innymi kwestiami ubocznymi (takimi jak wspomniane w pkt 55 poniżej). Niniejszą tezę wydaje się potwierdzać fakt, że ani Getfin, ani Financreal nie wykazały zainteresowania postępowaniem toczącym się przed Trybunałem.
43. Niemniej jednak niezbędne jest omówienie niektórych zagadnień poruszonych na rozprawie.
44. Na rozprawie rząd słowacki stwierdził, że zgodnie z informacjami uzyskanymi od sądu odsyłającego, przedmiotem postępowania głównego nie jest umowa pożyczki pomiędzy małżonkami Macinskimi a spółką Financreal (której prawa zostały następnie scedowane na spółkę Getfin), lecz umowa o ustanowieniu zabezpieczenia, która jest umową całkowicie odrębną od umowy pożyczki. W odpowiedzi na zadane pytanie mające na celu wyjaśnienie znaczenia tego twierdzenia rząd słowacki podał, że zgodnie z prawem słowackim umowa o ustanowieniu zabezpieczenia co do zasady traci moc prawną, jeśli zobowiązanie, które zabezpiecza, zostanie uznane za nieważne, chyba że w umowie o ustanowieniu zabezpieczenia wprost przewidziano, że w takiej sytuacji pozostaje ona w mocy.
45. W mojej ocenie odpowiedź ta jest dość zaskakująca.
46. Od początku, w ramach art. 267 TFUE, Trybunał „może jedynie orzekać o wykładni lub ważności aktów prawa [Unii] w oparciu o fakty przedstawione mu przez sąd krajowy”(16). Co więcej, Trybunał nie może orzekać w kwestiach faktycznych i prawnych podniesionych i omawianych po raz pierwszy na rozprawie przed Trybunałem i które nie zostały przedstawione Trybunałowi w postanowieniu odsyłającym lub uwagach na piśmie zainteresowanych stron(17).
47. Postanowienie odsyłające w tym zakresie zawiera jedynie w nagłówku stwierdzenie, że postępowanie toczące się przed sądem odsyłającym dotyczy: ,,[i] zawieszenia egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego, [ii] stwierdzenia nieważności kary umownej i dodatkowych kosztów z tytułu przyznania kredytu i zarządzania nim, a także [iii] odszkodowania finansowego”. Ponadto w treści postanowienia wymieniono tylko jedną umowę, nie dwie. Wobec braku w postanowieniu odsyłającym jakiejkolwiek informacji na poparcie tezy, że umowa będąca przedmiotem postępowania głównego jest odrębna od umowy uznanej za nieważną wyrokiem z dnia 21 marca 2012 r., taki argument nie może być uznany.
48. Niemniej jednak nawet gdyby przyjąć teoretycznie, że faktycznie istniała odrębna umowa o ustanowieniu zabezpieczenia, nie miałoby to znaczenia dla rozpoznawanej sprawy.
49. Po pierwsze, można twierdzić, że taka odrębna umowa o ustanowieniu zabezpieczenia może stanowić podstawę egzekwowania długu w kwocie 4290,48 EUR, która to kwota na mocy wyroku z dnia 21 marca 2012 r. została zasądzona na rzecz spółki Getfin. Takie stanowisko zdają się w pewnym stopniu prezentować małżonkowie Macinscy, którzy w piśmie z dnia 4 września 2013 r. wskazali, iż mimo że wyrok ten jest prawomocny, nie chroni on ich od ponownego wszczęcia przeciwko nim rozważanego postępowania(18).
50. W tym miejscu należy podkreślić, że obecnie roszczenie przysługujące spółce Getfin w stosunku do małżonków Macinskich jest roszczeniem o zwrot pożyczki. Sąd odsyłający w wyroku z dnia 21 marca 2012 r. uznał, że stopa odsetek ustalona w umowie była moralnie niedopuszczalna, a w rezultacie, że umowa była nieważna. Ponadto sąd zasądził w sentencji tego wyroku zwrot pozostałej części pierwotnej pożyczki, a mianowicie kwoty 4290,48 EUR w 84 ratach. Dług ten istnieje obecnie z mocy orzeczenia sądowego, nie zaś z mocy umowy, mimo iż postępowanie przed tym sądem zostało wszczęte w następstwie postanowienia umownego.
51. Takie roszczenie, ze swojej natury, wykracza poza zakres ratione materiae dyrektywy 93/13, określony na mocy art. 1 ust. 1, który dotyczy umów konsumenckich. Wykładnia dyrektywy 93/13 nie ma zatem żadnego znaczenia dla postępowania głównego.
52. Po drugie, można twierdzić, że sąd odsyłający w istocie chce, aby Trybunał orzekł w przedmiocie zgodności dyrektywy 93/13 z przepisami, które, per se, zezwalają na zawieranie umów o ustanowieniu zabezpieczenia rzeczowego w stosunkach pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcami, wskazując, że rozważane postępowanie jest wszczynane w każdej sytuacji, gdy konsument nie wykona żadnego obowiązku wobec przedsiębiorcy.
53. Mimo iż zagadnienie to jest interesujące, stan faktyczny opisany w postanowieniu odsyłającym nie daje żadnych podstaw do przedstawienia takiego pytania. Nie zamierzam wydawać opinii w kwestii hipotetycznej.
54. Z powodów wymienionych powyżej nie będę zajmował się w dalszej części niniejszej opinii teorią ,,dwóch odrębnych umów”, o której wspomniał rząd słowacki.
55. Co do roszczenia o odszkodowanie, które najwyraźniej także stanowi przedmiot postępowania toczącego się przed sądem odsyłającym, brak jest jakichkolwiek danych, które wskazywałyby, że udzielenie odpowiedzi na pytanie prejudycjalne jest niezbędne do ustalenia, czy Getfin lub Financreal odpowiadają za szkodę, która wynikła z wszczęcia rozważanego postępowania przeciwko małżonkom Macinskim. Mimo iż postanowienie odsyłające wskazuje, że małżonkowie Macinscy domagają się takiego odszkodowania, sąd odsyłający nie porusza tego zagadnienia w przekazanym pytaniu ani nie wyjaśnia, czy posiada prawo, i jakie, do zasądzenia odszkodowania w kontekście postępowania uregulowanego w § 21 ust. 2 i 5 ustawy o dobrowolnych aukcjach. Co ważniejsze, z wyroku z dnia 21 marca 2012 r. wynika, że małżonkowie Macinscy wytoczyli powództwo wzajemne o odszkodowanie przeciwko spółce Getfin w kontekście tego postępowania, a powództwo to zostało oddalone jako bezzasadne w sentencji rzeczonego wyroku(19). Wyrok ten, jak wspomniano, uprawomocnił się, a zatem rozstrzygnięcie w przedmiocie odszkodowania stanowi res judicata i kwestia ta jest zamknięta(20).
56. Odnosząc się do odwołań do dyrektywy 2005/29 i dyrektywy 2009/22 zawartych w postanowieniu odsyłającym, dyrektywy te – jak podniosły rządy słowacki i niemiecki – wydają się nie mieć znaczenia w niniejszej sprawie. Sąd odsyłający po prostu wspomina wskazane dyrektywy – i niektóre przepisy w nich zawarte(21) – nie wyjaśniając, dlaczego miałyby one mieć zastosowanie. W szczególności sąd odsyłający nie wskazuje, dlaczego uważa, że rozważane postępowanie stanowi nieuczciwą praktykę handlową, jak również w jaki sposób rozpoznawana sprawa obejmuje żądanie zaniechania przez uprawniony podmiot w zakresie ochrony zbiorowych interesów konsumentów(22). Co istotne, pytanie prejudycjalne również nie wymienia wskazanych wyżej dyrektyw. W tym stanie rzeczy nie mogą one uzasadniać dopuszczalności pytania prejudycjalnego.
57. W rezultacie nie wiem, dlaczego wydanie przez Trybunał orzeczenia w tej kwestii miałoby być niezbędne dla umożliwienia sądowi odsyłającemu rozstrzygnięcia toczącego się przed nim sporu, a nie zaś stanowić tylko abstrakcyjną ocenę zgodności rozważanego postępowania z dyrektywą 93/13. Jakkolwiek sąd odsyłający ma zapewne dobre intencje, chcąc chronić interesy konsumentów, bez ,,prawdziwego” postępowania, dokonanie takiej oceny nie jest możliwe. Ponadto nie ma potrzeby dokonywania przeglądu utrwalonego orzecznictwa Trybunału w kwestii pytań hipotetycznych(23).
58. Mając powyższe na uwadze, uznaję pytanie prejudycjalne za niedopuszczalne.
59. Do sądów krajowych należy jednak ustalenie potrzeby przekazania pytania Trybunałowi i użyteczności odpowiedzi Trybunału w toczącej się przed nimi sprawie, a także odpowiedniej chwili na przedłożenie takiego pytania. Jeśli z określonego powodu Trybunał nie zechce ingerować w ocenę dokonaną przez sąd odsyłający i w duchu współpracy, który ma decydujące znaczenie w postępowaniu toczącym się na podstawie art. 267 TFUE, zdecyduje się odpowiedzieć na pytanie prejudycjalne, poniżej przedstawiam swoje rozważania w tym przedmiocie.
B – Zgodność rozważanego postępowania z dyrektywą 93/13
1. Ogólne uwagi odnoszące się do obowiązku działania po stronie konsumenta
60. Jak pokazuje światowy kryzys finansowy, z którego Europa i pozostałe kraje świata powoli wychodzą, sprawny i zdrowy system kredytowy jest jedną z podstaw gospodarki wolnorynkowej. Może to prowadzić ustawodawców do opracowania systemów zabezpieczeń i egzekucji, które są mniej lub bardziej korzystne dla sektora biznesowego, po to, aby wspierać system kredytowy. W rozpoznawanej sprawie powstaje pytanie, czy rozważane postępowanie nie faworyzuje zbytnio przedsiębiorców kosztem konsumentów.
61. W istocie sąd odsyłający chce uzyskać odpowiedź na pytanie, czy przepisy proceduralne państwa członkowskiego zezwalające na egzekwowanie w drodze środków pozasądowych roszczenia wynikającego z nieuczciwego warunku umowy zawartej z konsumentem, a zatem potencjalnie bez kontroli sądu – są zgodne z dyrektywą 93/13.
62. Wobec tego Trybunał musi odnieść się do kwestii, w której nie orzekł w wyrokach w sprawie Banco Español de Crédito czy w sprawie Aziz, ale która została poruszona w opinii rzecznik generalnej J. Kokott(24), a mianowicie czy państwo członkowskie może, zgodnie z dyrektywą 93/13, nakładać na konsumentów obowiązek działania w celu zawieszania lub wstrzymania egzekucji umowy, która może zawierać nieuczciwy warunek? Innymi słowy, czy fakt, że konsument musi ,,zrobić pierwszy krok”, jest zgodny z dyrektywą 93/13?
63. Powyższe kwestie muszą być oceniane w świetle orzecznictwa Trybunału w przedmiocie obowiązków i roli sądów krajowych na podstawie dyrektywy 93/13. Zgodnie z poglądem obowiązującym w orzecznictwie sąd krajowy ma obowiązek z urzędu ocenić, czy warunek umowy objęty zakresem dyrektywy 93/13 jest nieuczciwy, niwelując w ten sposób nierówność istniejącą pomiędzy konsumentem a sprzedawcą lub dostawcą w sytuacji, gdy sąd ten dysponuje elementami stanu faktycznego i prawnego, które są niezbędne do wykonania niniejszego zadania(25).
64. Z powodów, które zostaną przedstawione poniżej, jestem przekonany, że rozważane postępowanie zapewnia odpowiedni stopień skutecznej ochrony praw konsumentów zgodnie z wymaganiami wynikającymi z dyrektywy 93/13.
65. Swoje rozważania rozpocznę od zbadania brzmienia dyrektywy 93/13. Następnie przejdę do omówienia orzecznictwa znajdującego zastosowanie w niniejszej sprawie (tj. linii orzeczniczej, jaka kształtowała się począwszy od wyroków w sprawie Banco Español de Crédito i w sprawie Aziz), przed wyjaśnieniem, dlaczego w mojej opinii odpowiedź na pytanie opisane w pkt 62 powyżej powinna być twierdząca.
66. Omawiana dyrektywa zawiera określone przepisy w zakresie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, w szczególności definicję takich warunków, która znajduje się w art. 3 ust. 1. W konsekwencji art. 6 ust. 1 nakłada na państwa członkowskie obowiązek przyjęcia przepisów, zgodnie z którymi owe warunki „nie będą wiążące dla konsumenta”. Ponadto art. 7 ust. 1 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia ,,stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków”.
67. Z uwagi na fakt, że dyrektywa 93/13 w ogóle nie porusza tej kwestii, nie można mówić, że reguluje egzekucję roszczeń, w tym roszczeń wobec konsumentów. Co do zasady zatem przepisy te wchodzą w zakres autonomii proceduralnej państw członkowskich, z zastrzeżeniem jednak poszanowania zasad równoważności i skuteczności, które są ze sobą powiązane(26). Dodać można, że ani postanowienie odsyłające, ani krajowe akta sądowe przekazane Trybunałowi nie wskazują, aby słowackie przepisy proceduralne mające zastosowanie wobec konsumentów na mocy dyrektywy 93/13 różniły się od przepisów regulujących analogiczne sytuacje w ramach prawa krajowego(27). W tym stanie rzeczy wydaje się, że znaczenie ma jedynie skuteczność (effet utile) dyrektywy 93/13.
68. Kwestia zgodności postępowania takiego jak rozważane postępowanie z zasadą skuteczności wymaga głębszej analizy orzecznictwa wydanego na tym tle, a mianowicie wyroków w sprawie Banco Español de Crédito i w sprawie Aziz(28). Podobnie jak w niniejszej sprawie oba wyroki dotyczyły określenia obowiązków sądu krajowego wynikających z dyrektywy 93/13 w kontekście szczególnego trybu postępowania(29), nie zaś kwestii, czy sąd krajowy może, lub nawet jest zobowiązany, działać z urzędu. Przesłanie tych wyroków w mojej ocenie jest co do zasady takie, że korzystanie przez przedsiębiorców ze szczególnego trybu postępowania przewidzianego w prawie krajowym, w celu pozbawienia konsumentów korzyści płynących z ochrony gwarantowanej przez dyrektywę 93/13, jest sprzeczne z zasadą skuteczności w takim zakresie, w jakim praktycznie uniemożliwia to lub nadmiernie utrudnia zastosowanie ochrony, którą dyrektywa 93/13 gwarantuje konsumentom(30). Co się tyczy rozważanego postępowania, nie sądzę, aby pozbawiało ono konsumentów korzyści płynących z tej ochrony.
69. W moim przekonaniu w przypadku postępowania egzekucyjnego przeciwko konsumentom w postaci publicznej aukcji krajowe prawo procesowe musi przewidywać określone gwarancje w celu ochrony słabszej strony, jaką w tym przypadku jest konsument(31). Naturalnie jest to szczególnie istotne w przypadku postępowań pozasądowych. W braku takich gwarancji państwa członkowskie naruszałyby wynikający z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 obowiązek przyjęcia przepisów zapobiegających obowiązywaniu wobec konsumentów nieuczciwych warunków oraz zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu takich warunków.
70. Pozostaje jednak pytanie: kiedy zastosowanie ochrony gwarantowanej konsumentom na mocy dyrektywy 93/13 staje się niemożliwe albo, co częstsze, nadmiernie utrudnione? Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista i wymaga rozważenia okoliczności każdej sprawy oddzielnie. W związku z tym niezbędne jest zbadanie roli przepisów prawa krajowego w takim postępowaniu, różnych etapów tego postępowania i jego charakterystycznych cech, ocenianych jako całość, przed różnymi organami krajowymi(32). Może to wymagać ogólnego zbadania środków ochrony prawnej zagwarantowanych konsumentom oraz możliwości ingerencji ze strony sądów krajowych.
71. W związku z powyższym warto powtórzyć wnioski sformułowane w wyrokach w sprawie Aziz oraz w sprawie Banco Español de Crédito.
72. Jak wspomniano w pkt 39 powyżej, sprawa Aziz także dotyczyła różnych postępowań: postępowania egzekucyjnego i postępowania co do istoty. Postępowanie egzekucyjne było na końcowym etapie w czasie wszczęcia postępowania o ustalenie nieuczciwego charakteru warunków umowy pożyczki. Co więcej, konsument został już eksmitowany z należącego do niego domu. Zgodnie z prawem hiszpańskim był on zmuszony wszcząć odrębne postępowanie o ustalenie nieuczciwego charakteru warunków umowy z uwagi na fakt, że sąd prowadzący egzekucję nie był właściwy, aby zająć stanowisko w tej kwestii. Ponadto jedynym środkiem ochrony prawnej gwarantowanym przez prawo hiszpańskie w takich sytuacjach byłoby odszkodowanie pieniężne. Trybunał uznał taki stan rzeczy za niezgodny z dyrektywą 93/13(33).
73. W mojej ocenie sprawa Aziz stanowi przykład sytuacji, w której zastosowanie skutecznej ochrony konsumenta jest niemożliwe(34). Sąd, który następnie rozpoznawał sprawę co do istoty, nie mógł stwierdzić nieważności tytułu egzekucyjnego, a w każdym razie termin na to upłynął. Sąd mógł jedynie przyznać odszkodowanie pieniężne, które uznano za niewystarczające.
74. Z kolei sprawa Banco Español de Crédito stanowi przykład sytuacji, w której podjęcie przez konsumenta skutecznej ochrony jego praw nie jest z góry niemożliwe, jednak jest nadmiernie utrudnione.
75. Przedmiotem sprawy Banco Español de Crédito były przepisy dotyczące nakazowego postępowania ex parte. W związku z powyższym postępowanie to nie stanowiło per se postępowania egzekucyjnego, a raczej uproszczone postępowanie, w którym sprawa była rozpoznawana co do istoty. Mające zastosowanie w tym zakresie przepisy prawa hiszpańskiego stanowiły m.in., że dłużnik zobowiązany jest złożyć sprzeciw w terminie 20 dni od zawiadomienia go o wydaniu nakazu zapłaty. W przypadku złożenia sprzeciwu postępowanie uproszczone przekształcało się w postępowanie oparte na zasadzie kontradyktoryjności(35). Trybunał wskazał kilka przyczyn(36), które jego zdaniem powodowały, że konsumenci raczej nie byli skłonni do zgłaszania sprzeciwu wobec stosowania tej procedury, i na tej podstawie uznał omawiane przepisy prawa hiszpańskiego za niezgodne z dyrektywą 93/13.
76. Wracając do pytania, kiedy wykonanie przez konsumentów w sposób skuteczny ich praw jest nadmiernie utrudnione, wydaje się, że odpowiedź nie może być udzielona w oderwaniu od wagi interesu, który przemawia za ograniczeniem ochrony konsumentów. Orzecznictwo wskazuje – jak się zdaje – że niektóre interesy chronione prawnie uzasadniają ograniczenie ochrony konsumentów bardziej niż inne(37).
77. Trzeba jednakże z pełną stanowczością wyjaśnić, że jak stwierdził rząd niemiecki na rozprawie, zasada skuteczności nakłada jedynie obowiązek, aby wewnętrzne przepisy proceduralne nie utrudniały nadmiernie wykonywania przez konsumentów przysługujących im praw. W szczególności nie wymaga ona natomiast, aby wykonywanie tych praw było ,,łatwe” lub było traktowane w sposób uprzywilejowany(38). Przyjęcie takiego stanowiska prowadziłoby do pozbawienia pojęcia autonomii proceduralnej praktycznego znaczenia, a ponadto byłoby sprzeczne z faktem, że dyrektywa 93/13 określa jedynie minimalny poziom harmonizacji(39).
78. W świetle powyższego, po rozważeniu wszystkich okoliczności, nie uznaję, iż nadmierne obciążenie stanowi nałożenie na konsumentów obowiązku wszczęcia postępowania przeciwko przedsiębiorcy w celu zawieszenia lub wstrzymania postępowania egzekucyjnego takiego jak rozważane postępowanie.
79. Stanowisko takie zdaje się znajdować potwierdzenie w orzecznictwie. Wydaje się, że w wyroku w sprawie Banco Español de Crédito Trybunał nie odrzucił całkowicie poglądu, w myśl którego zapewnienie wierzycielom łatwego dostępu do wymiaru sprawiedliwości i szybkich procedur jest co do zasady zgodne z prawem(40). Ponadto w ww. wyroku w sprawie Asturcom Telecomunicaciones Trybunał uznał, że sąd krajowy nie jest zobowiązany do naprawienia skutków zaniechania o charakterze proceduralnym ze strony konsumentów nieznających swoich praw, jak również skompensowania absolutnej bierności zainteresowanego konsumenta(41). W tym stanie rzeczy zgadzam się z rzecznik generalną J. Kokott, iż co do zasady fakt, że dopiero przez wszczęcie postępowania konsument musi stworzyć warunki, w jakich sąd, przed którym wytoczono powództwo, mógłby dokonać sprawdzenia warunków umowy, nie wydaje się stanowić nadmiernego ograniczenia skutecznej ochrony prawnej konsumentów(42). Nie do końca precyzyjne byłoby opisanie obowiązku ciążącego na konsumencie, jako obowiązku działania z własnej inicjatywy bez jakiejkolwiek uprzedniej motywacji w tym zakresie; jest to raczej obowiązek zareagowania na działanie podjęte przez przedsiębiorcę. Podkreślić należy, iż w wyroku w sprawie Aziz Trybunał wprost nie uznał za niewłaściwy faktu, że konsument musiał wytoczyć powództwo o ustalenie przed Juzgado de lo Mercantil No 3 de Barcelona; orzeczenie, jakie zapadło ostatecznie w tej sprawie, wynikało raczej z faktu, że postępowanie to było całkowicie nieskuteczne.
80. Ponadto obawiam się, że obligatoryjna kontrola sądowa ex ante, którą Komisja zdaje się popierać, w rezultacie byłaby bezcelowa(43). Ocena, czy dany warunek jest nieuczciwy, wymaga indywidualnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności(44). Mimo iż w sprawie Banco Español de Crédito sąd rozpoznający sprawę w pierwszej instancji był w stanie rozstrzygnąć sprawę bez jakiegokolwiek aktywnego udziału konsumenta, zazwyczaj sytuacja wyglądać będzie inaczej. Wręcz przeciwnie, z wyjątkiem sytuacji, gdy sąd dysponuje wszystkimi niezbędnymi okolicznościami faktycznymi i prawnymi, nie będzie on ani w stanie, ani też nie będzie zobowiązany działać niezależnie od konsumenta.
81. Wreszcie fakt, że przedmiot własności, którego sprawa dotyczy, może być domem rodzinnym konsumenta, nie wpływa per se na zmianę mojego poglądu. Wobec braku harmonizacji przepisów państwu członkowskiemu nie można zabronić, z samego tylko powodu, że przedmiot własności będący przedmiotem sprawy stanowi dom konsumenta, nałożenia na konsumenta obowiązku wszczęcia postępowania skierowanego przeciwko toczącej się egzekucji pozasądowej.
82. Niemniej jednak podkreślenia wymaga, że w sytuacji, gdy przedmiotem własności, którego dotyczy rozważane postępowanie, jest dom konsumenta, konieczne są określone gwarancje. Brak ustanowienia takich gwarancji może okazać się problematyczny z punktu widzenia praw podstawowych(45). Utrata domu rodzinnego jest jedną z najbardziej dotkliwych form ingerencji w prawa konsumenta(46). Jako że poszanowanie domu jest prawem wynikającym z art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i w jego świetle należy dokonywać wykładni dyrektywy 93/13(47), każda osoba, której grozi tak poważny skutek, powinna mieć zagwarantowane prawo do zbadania proporcjonalności takiego środka przez niezależny organ sądowy(48).
83. Podsumowując, uważam za zgodne z dyrektywą 93/13 nałożenie przez państwo członkowskie na konsumenta obowiązku wszczęcia postępowania w celu zawieszenia lub wstrzymania wykonania umowy, która rzekomo zawiera nieuczciwy warunek. Wyjaśniwszy swoje stanowisko co do zasady, przejdę teraz do szczegółowej charakterystyki rozważanego postępowania.
2. Ocena rozważanego postępowania
84. Jeśli chodzi o rozważane postępowanie, z § 151m ust. 1 słowackiego kodeksu cywilnego wynika, że – z zastrzeżeniem przepisów szczególnych w tym zakresie – aukcja może odbyć się nie wcześniej niż 30 dni od powiadomienia dłużnika (lub stosownie do okoliczności osoby, która ustanowiła zabezpieczenie). Podobnie zgodnie z § 17 ust. 3 ustawy o dobrowolnych aukcjach aukcja może odbywać się nie wcześniej niż 30 dni od powiadomienia o takiej aukcji w urzędowym dzienniku gospodarczym. Paragraf 17 ust. 5 ww. ustawy stanowi także, że prowadzący aukcję zobowiązany jest powiadomić o planowanej aukcji w tym samym terminie osobę, która wnosi o przeprowadzenie aukcji, jak również dłużnika i właściciela nieruchomości (jeśli nie jest on dłużnikiem). Na rozprawie rząd słowacki potwierdził, że terminy te mogą biec równolegle, co oznacza co najmniej 30‑dniowy termin od powiadomienia wszystkich zainteresowanych stron i organów.
85. Zgodnie z § 21 ust. 2 ustawy o dobrowolnych aukcjach sprzedaż mienia może być co do zasady zakwestionowana przez okres trzech miesięcy od przeprowadzenia aukcji.
86. W tym okresie dłużnik nadal może korzystać z mienia wystawionego na aukcję. Niemniej jednak zgodnie z § 29 ustawy o dobrowolnych aukcjach, jeśli mieniem wystawionym na aukcję jest nieruchomość, dłużnik (lub stosownie do okoliczności osoba, która ustanowiła zabezpieczenie) jest zobowiązany wydać takie mienie po jego sprzedaży bez zbędnej zwłoki, po potwierdzeniu sprzedaży w drodze aukcji poprzez sporządzenie aktu notarialnego.
87. Komisja twierdzi, że jest to równoznaczne z faktycznym wywłaszczeniem konsumenta z tego mienia. W pewnym sensie pogląd ten jest mi bliski(49). Niemniej jednak przekonują mnie argumenty przedstawione na rozprawie przez rząd słowacki, który wskazał, że § 29 ustawy o dobrowolnych aukcjach nie pozbawia dłużnika prawa do wystąpienia do sądu o zawieszenie rozważanego postępowania i wydania mienia, nawet po jego sprzedaży(50). Jeśli taka wykładnia prawa krajowego jest poprawna – co zweryfikować powinien sąd odsyłający – nie uważam, aby § 29 tej ustawy per se pogarszał sytuację, pod warunkiem że sąd, przed którym toczy się postępowanie, podejmie działanie opisane w pkt 97 poniżej.
88. Co więcej, jeśli dłużnik wydał faktycznie swoje mienie, istnieje możliwość jego odzyskania, jeśli sprzedaż zostanie unieważniona z mocy § 21 ust. 5 ustawy o dobrowolnych aukcjach, a fakt zaskarżenia sprzedaży zostanie odnotowany w księdze wieczystej(51). Zgodnie z § 21 ust. 3 tej ustawy strona, która zaskarżyła sprzedaż w drodze publicznej aukcji, jest zobowiązana powiadomić właściwy organ o złożeniu takiego środka zaskarżenia.
89. W tym stanie rzeczy, zgodnie z moją wykładnią prawa krajowego uważam, że konsument ma co najmniej 30 dni od otrzymania stosownych powiadomień, aby zaskarżyć publiczną aukcję ex ante(52) oraz ex post w okresie 3 miesięcy od sprzedaży (albo nawet dłużej, jeśli sprzedaż ma związek z popełnieniem przestępstwa).
90. Potencjalnie zatem konsument ma co najmniej cztery miesiące, podczas których może zakwestionować sprzedaż w drodze publicznej aukcji.
91. Sytuacja ta nie może być porównywana do 20‑dniowego terminu na odwołanie w sprawie Banco Español de Crédito, który wiązał się dla konsumentów z nadmiernymi utrudnieniami w skutecznym wykonaniu przysługującego im z mocy dyrektywy 93/13 prawa ochrony.
92. Ponadto nie stwierdziłem, aby rozważane postępowanie ograniczało prawa konsumentów do następczego odszkodowania pieniężnego, które rzeczywiście byłoby niewystarczające, jak stwierdzono w wyroku w sprawie Aziz.
93. Stwierdzić można, że sprawa rozstrzygana w postępowaniu głównym jest, w pewnym sensie, „odwrotna względem sprawy Aziz”(53). W przeciwieństwie jednak do przepisów hiszpańskich, które miały zastosowanie do postępowania egzekucyjnego rozpatrywanego w sprawie Aziz(54), biorąc pod uwagę powyższe rozważania, wydaje się, że w prawie słowackim sprzeciw wobec rozważanego postępowania, a nawet możliwość zawieszenia tego postępowania na podstawie jego niezgodności z dyrektywą 93/13 – istnieje. Powyższe potwierdzają ponadto okoliczności postępowania głównego.
94. Okoliczności te wskazują, że rozważane postępowanie nie utrudnia nadmiernie skutecznego wykonywania praw konsumentów. Z uwagi na fakt, że sąd odsyłający dysponował niezbędnymi elementami faktycznymi i prawnymi, które pozwoliły mu na wyrażenie wątpliwości co do uczciwości m.in. niektórych kar umownych zawartych w kwestionowanej umowie w świetle dyrektywy 93/13, wydał on postanowienie o zastosowaniu środków tymczasowych w postaci zawieszenia publicznej aukcji i przekazał niniejszą sprawę do Trybunału. Uczynił tak mimo argumentu podniesionego przez Komisję, która wskazała, że z § 21 ust. 2 ustawy o dobrowolnych aukcjach nie wynika jasno, czy taki sąd ma prawo uznania za nieważną aukcji z uwagi na nieuczciwy charakter określonych warunków umownych(55). W tym stanie rzeczy sąd odsyłający słusznie zastosował, w możliwym zakresie, krajowe przepisy proceduralne, tak aby zapewnić rezultat wymagany przez art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13(56).
95. Można oczywiście twierdzić, że fakt, iż małżonkowie Macinscy wszczęli postępowanie w przepisanym terminie w celu zakwestionowania sprzedaży w drodze publicznej aukcji, świadczy jedynie o ich pewnej zaradności i nie może stanowić dowodu, że konsumenci mają zapewnioną skuteczną ochronę, w szczególności jeśli chodzi o konsumentów wymagających większej ochrony(57).
96. Jednak nie da się zaprzeczyć, że § 21 ustawy o dobrowolnych aukcjach rzeczywiście przyznaje konsumentom środek ochrony prawnej przeciwko publicznym aukcjom. Faktem jest, że ten środek wymaga od konsumenta działania. Niemniej jednak jak wspomniałem w pkt 78 i 79 powyżej, nie uważam, aby takie wymaganie per se nadmiernie ograniczało skuteczną ochronę konsumentów. Wobec braku w tym obszarze harmonizacji państwa członkowskie są uprawnione do wyznaczenia poziomu ochrony w postępowaniu egzekucyjnym, który uznają za wystarczający dla konsumentów z tym zastrzeżeniem, że konsumenci nie mogą być pozbawieni ochrony gwarantowanej przez dyrektywę 93/13. Niemniej jednak w przypadku osób wymagających szczególnej ochrony zrozumiałe jest, że państwa członkowskie pozostają odpowiedzialne za zgodność takich przepisów z prawami podstawowymi(58).
97. Ponadto należy stanowczo podkreślić, że w sytuacji gdy konsument zaskarżył sprzedaż w drodze publicznej aukcji przed sądami słowackimi na podstawie § 21 ustawy o dobrowolnych aukcjach, zgodnie z tym, co wskazano w pkt 63 powyżej, zaskarżenie takie skutkuje zastosowaniem orzecznictwa Trybunału w przedmiocie roli i obowiązków sądów krajowych wynikających z dyrektywy 93/13. Oznacza to, że jeśli sąd krajowy dysponuje elementami faktycznymi i prawnymi niezbędnymi do wykonania tego zadania, jest zobowiązany do dokonania z urzędu oceny, czy warunek zawarty w umowie konsumenckiej stanowiącej podstawę prowadzenia postępowania egzekucyjnego takiego jak rozważane postępowanie jest nieuczciwy. Jeśli ma to miejsce, do tego sądu należy wyciągnięcie wszelkich wynikających z tego zgodnie z prawem krajowym konsekwencji w celu zapewnienia, by warunek ten nie był wiążący dla konsumenta. W niezbędnych przypadkach może wiązać się to z zastosowaniem środków tymczasowych poprzez zawieszenie sprzedaży lub jej skutków do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w przedmiocie uczciwości takiego warunku; przykładowo, jeśli do wydania orzeczenia w tej sprawie właściwy jest inny sąd(59).
98. Ponieważ okoliczności faktyczne niniejszej sprawy wskazują, że prawo słowackie przewiduje taką możliwość, jeśli Trybunał zdecyduje się udzielić odpowiedzi na pytanie prejudycjalne, proponowałbym – pod warunkiem że sąd odsyłający jest właściwy do podjęcia działań, o którym mowa w poprzednim punkcie, co sąd ten powinien zweryfikować – żeby Trybunał uznał, iż dyrektywa 93/13 nie wyklucza postępowania takiego jak rozważane postępowanie.
C – Wniosek o ograniczenie skutków wyroku w czasie
99. Rząd słowacki wniósł o ograniczenie skutków wyroku w czasie na wypadek, gdyby Trybunał uznał rozważane postępowanie za niezgodne z dyrektywą 93/13. Poniższe rozważania znajdują zatem zastosowanie jedynie w takim zakresie, w jakim Trybunał nie zgodzi się ze mną zarówno co do niedopuszczalności pytania, jak i co do istoty sprawy.
100. Na wstępie pragnę zwrócić uwagę na fakt, że wykładnia przepisu prawa UE dokonywana przez Trybunał ma na celu wyjaśnienie oraz określenie znaczenia i zakresu takiego przepisu w taki sposób, w jaki powinien być on rozumiany i stosowany od jego wejścia w życie. W tym stanie rzeczy przepis – w taki sposób, w jaki został zinterpretowany przez Trybunał – powinien być stosowany do wszystkich stosunków prawnych, w tym także tych, które powstały i zostały zawarte przed wydaniem wyroku, w którym dokonano wykładni. Co do zasady Trybunał może zatem ograniczyć skutki swojego wyroku w czasie w przypadku istnienia wyjątkowych okoliczności(60).
101. Trybunał ogranicza skutki wyroku w czasie wyłącznie w przypadku spełnienia (łącznie) dwóch przesłanek. Po pierwsze, zachodzić musi ,,ryzyko poważnych reperkusji finansowych”. Takie reperkusje wynikać muszą w szczególności z dużej liczby stosunków prawnych zawartych w dobrej wierze na podstawie przepisów uznawanych w tamtym czasie za ważne. Po drugie, niezgodne z prawem praktyki muszą być oparte na obiektywnej, istotnej niepewności co do wykładni i zakresu omawianych przepisów prawa UE. W związku z powyższym Trybunał przypisuje szczególne znaczenie postępowaniu innych państw członkowskich i Komisji, które mogły przyczynić się do wskazanego niezgodnego z prawem postępowania(61).
102. W złożonym wniosku rząd słowacki przedłożył zestawienie przypadków zastosowania rozważanego postępowania w latach 2003–2012. Liczba ta wzrosła z 217 przypadków w 2003 r. do 3916 w 2012 r. Rząd słowacki oświadczył, że w okresie od 1 maja 2004 r. do 31 grudnia 2012 r. ogółem odbyło się 17 309 publicznych aukcji. Na tej podstawie rząd słowacki twierdzi, że znaczna liczba transakcji została zawarta w dobrej wierze i w zaufaniu, że rozważane postępowanie jest zgodne z dyrektywą 93/13.
103. W odpowiedzi na pytanie zadane na rozprawie rząd słowacki wskazał jednak, że powyższe liczby mają charakter zbiorczy. Nie był w stanie zatem wskazać, ile spośród powyższych publicznych aukcji było wynikiem umów konsumenckich, to znaczy sytuacji, w których jako strony umowy występowali konsument i przedsiębiorca, a nie innych umów. Rząd ten nie chciał nawet pokusić się o szacunkowe określenie tej liczby.
104. Z uwagi na fakt, że rząd słowacki nie jest w stanie określić nawet szacunkowej liczby stosunków prawnych, których stroną jest konsument i które zostały zawarte w dobrej wierze, Trybunał nie może mieć pewności, iż istnieje potrzeba ograniczenia skutków wyroku w czasie zgodnie z zasadą pewności prawa. Z uwagi na powyższe wniosek powinien zostać oddalony.
105. W tym stanie rzeczy nie jest konieczne ustosunkowanie się do kwestii, czy stosunki prawne zawarte w dobrej wierze powinny przeważać nad prawem konsumentów do zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dyrektywy 93/13, zgodnie z wyrokiem Trybunału. Z tych samych powodów nie ma potrzeby wyjaśniania, czy zasady przyjęte w wyrokach w sprawie Banco Español de Crédito oraz w sprawie Aziz (w których nie wnoszono o ograniczenie skutków wyroku w czasie) mogły usunąć niepewność co do zgodności rozważanego postępowania z dyrektywą 93/13.
106. W nawiązaniu do powyższego odmowa ograniczenia skutków wyroku w czasie nie wyłącza zastosowania przepisów prawa słowackiego w zakresie przedawnienia w takim stopniu, w jakim są one zgodne z zasadami równoważności i skuteczności. Wystarczy stwierdzić, że zgodnie z zestawieniem przedłożonym przez rząd słowacki niektóre z publicznych aukcji odbyły się ponad 10 lat temu.
107. Na tej podstawie, gdyby Trybunał uznał pytanie prejudycjalne za dopuszczalne, a rozważane postępowanie za niezgodne z dyrektywą 93/13, opowiadam się przeciwko ograniczeniu skutków wyroku w czasie.
IV – Wnioski
108. W świetle powyższego proponuję, aby Trybunał uznał pytanie prejudycjalne przedstawione przez Okresný súd Prešov (Słowacja) za niedopuszczalne.
1 – Język oryginału: angielski.
2 – Zobacz w szczególności wyrok z dnia 28 marca 1995 r. w sprawie C‑346/93 Kleinwort Benson, Rec. s. I‑615, pkt 24; zob. także opinia 1/91 z dnia 14 grudnia 1991 r., Rec. s. I‑6079, pkt 61.
3 – Dyrektywa Rady z dnia 5 kwietnia 1993 r. (Dz.U. L 95, s. 29).
4 – Sąd odsyłający nie wskazuje w postanowieniu odsyłającym, kiedy postanowienie o zastosowaniu środków tymczasowych wygaśnie (jeśli wygaśnie).
5 – Ponadto rząd słowacki oświadczył, że przygotowując się do rozprawy, w drodze wyjątku skontaktował się nieformalnie z sądem odsyłającym i powziął informację, że wyrok z dnia 21 marca 2012 r. został zaskarżony przez spółkę Getfin, ale wniesiony środek odwoławczy został oddalony w dniu 13 maja 2013 r.
6 – W mojej ocenie jedynym przejawem „dobrowolności” rozważanego postępowania jest fakt, że pierwotna umowa, zawierająca postanowienie zezwalające wierzycielowi na wszczęcie tego rodzaju postępowania egzekucyjnego, została (najwyraźniej) zawarta za zgodą dłużnika.
7 – Zobacz w szczególności wyroki: z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie C‑618/10 Banco Español de Crédito; z dnia 14 marca 2013 r. w sprawie C‑415/11 Aziz. Zobacz także postanowienie z dnia 14 listopada 2013 r. w sprawach połączonych C‑537/12 i C‑116/13 Banco Popular Español i Banco de Valencia, potwierdzające zasadniczo rozstrzygnięcie przyjęte w sprawie Aziz.
8 – Zobacz sprawa C‑34/13 Kušionová, obecnie w toku, w której Krajský súd v Prešove (sąd rejonowy w Preszowie) (Słowacja) zwrócił się do Trybunału o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie kilku pytań, które w istocie dotyczą tych samych zagadnień, które zostały poruszone w niniejszym postępowaniu. Zobacz także w szczególności sprawa C‑280/13 Barclays Bank, obecnie w toku..
9 – Oczywiste jest, że w postępowaniu toczącym się na podstawie art. 267 TFUE Trybunał nie może orzekać o zgodności przepisu prawa krajowego z prawem UE. Może jednak przedstawić sądowi krajowemu wykładnię prawa UE w celu umożliwienia temu sądowi dokonania takiej oceny.
10 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.U. L 149, s. 22).
11 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (Dz.U. L 110, s. 30).
12 – Ta ostatnia informacja była jednak niemożliwa do zweryfikowania z uwagi na fakt, że ani spółka Getfin, ani małżonkowie Macinscy nie brali udziału w rozprawie przed Trybunałem.
13 – Chciałbym podkreślić, w tym względzie, że jak stanowi pkt 30 Zaleceń dla sądów krajowych, dotyczących składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (Dz.U. 2012, C 338, s. 1) w takim postępowaniu sąd odsyłający powinien poinformować Trybunał o wszelkich zdarzeniach procesowych mogących mieć wpływ na postępowanie, w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania prejudycjalnego przed Trybunałem oraz użyteczności jego orzeczenia.
14 – Potwierdzenie tej tezy zawierają pkt 35–37 opinii rzecznik generalnej J. Kokott w sprawie Aziz, która przyznała, że pierwsze pytanie prejudycjalne w tej sprawie wydawało się mieć prima facie charakter hipotetyczny, mimo iż odpowiedź na to pytanie mogła mieć znaczenie dla możliwości domagania się odszkodowania po zakończeniu postępowania egzekucyjnego.
15 – Zobacz wyrok w sprawie Aziz, pkt 38, 39.
16 – Zobacz w szczególności wyrok: z dnia 16 lipca 1998 r. w sprawie C‑235/95 Dumon i Froment, Rec. s. I‑4531, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo.
17 – Zobacz podobnie wyroki: z dnia 12 lutego 2004 r. w sprawie C‑236/02 Slob, Rec. s. I‑1861, pkt 29; z dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie C‑226/07 Flughafen Köln/Bonn, Zb.Orz. s. I‑5999, pkt 37.
18 – Twierdzą oni, że wyrok z dnia 21 marca 2012 r. nie stwierdza nieważności umowy pożyczki ani ustanowienia zabezpieczenia, a Getfin nie jest związana nowym określeniem długu dokonanym w sentencji tego wyroku. Jednakże w odniesieniu do tego ostatniego aspektu podnoszą oni również w tym samym piśmie, że zgodnie z § 151 ust. 2 słowackiego kodeksu postępowania cywilnego sentencja wyroku jest wiążąca dla stron.
19 – Zgodnie z uzasadnieniem wyroku z dnia 21 marca 2012 r. umowa została uznana za nieważną na podstawie przepisów ogólnych o nieważności umów, które zawarte są w słowackim kodeksie cywilnym, nie zaś przepisów szczególnych o ochronie konsumentów, na które – jak wskazano w wyroku – należy powołać się, chcąc uzyskać odszkodowanie na podstawie § 5 ust. 3 ustawy nr 250/2007 o ochronie konsumentów.
20 – Należy przypomnieć, że spółka Financreal scedowała na spółkę Getfin prawo do żądania zwrotu pożyczki, które przysługiwało jej na mocy umowy pożyczki uznanej następnie za nieważną. Sąd odsyłający nie wspomina o możliwości ponoszenia przez spółkę Financreal lub spółkę Getfin odpowiedzialności wobec konsumentów na innej podstawie niż stosowanie nieuczciwych warunków umowy.
21 – Artykuł 11 ust. 1 i 2 dyrektywy 2005/29 oraz art. 1 ust. 1 i art. 2 dyrektywy 2009/22.
22 – Zobacz podobnie ww. wyrok w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 59, 60, a także pkt 85–87.
23 – W celu zapoznania się z najnowszymi przypadkami zastosowania ww. orzecznictwa zob. postanowienie z dnia 7 października 2013 r. w sprawie C‑82/13 Società cooperativa Madonna dei miracoli, pkt 12, 14; wyrok z dnia 24 października 2013 r. w sprawie C‑180/12 Stoilov i Ko, pkt 47; wyrok z dnia 7 listopada 2013 r. w sprawie C‑313/12 Romeo, pkt 39, 40.
24 – Zobacz opinia rzecznika generalnego J. Kokott z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie Aziz, pkt 55, 56.
25 – Zobacz w szczególności ww. wyrok w sprawie Aziz, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo.
26 – Odsyłam do ww. wyroków w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 46 oraz w sprawie Aziz, pkt 50; zob. podobnie wyrok z dnia 30 maja 2013 r. w sprawie C‑397/11 Jőrös, pkt 50. Od czasu wejścia w życie traktatu z Lizbony zasada skuteczności jest również zawarta obecnie w art. 19 ust. 1 TUE.
27 – Paragraf 21 ust. 2 ustawy o dobrowolnych aukcjach przewiduje dłuższy termin na wszczęcie postępowania o stwierdzenie nieważności sprzedaży w drodze aukcji w określonych przypadkach, w których sprzedaż jest wynikiem przestępstwa. Oczywiste jest jednak, że nie wyklucza to aukcji mienia należącego do konsumenta na podstawie nieuczciwego warunku umowy, która mogła zostać przeprowadzona w kontekście takiego przestępstwa.
28 – Co do obowiązków sądów krajowych wynikających z dyrektywy 93/13 zob. także wyrok z dnia 6 października 2009 r. w sprawie C‑40/08 Asturcom Telecomunicaciones, Zb.Orz. s. I‑9579 w zakresie egzekucji wyroku sądu arbitrażowego; ww. wyrok w sprawie Jőrös w związku m.in. z faktem, że prawo krajowe wyznaczało określone sądy, jako właściwe do rozpoznawania spraw, których przedmiotem były nieuczciwe warunki (zob. drugie pytanie przedstawione w tej sprawie).
29 – Zobacz ww. wyroki: w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 55 i 56; w sprawie Aziz, pkt 49. Mimo iż Trybunał rozgraniczył, prima facie, w pkt 49 wyroku w sprawie Aziz, tę sprawę od sprawy Banco Español de Crédito, moim zdaniem przyczyna takiego rozgraniczenia leży wyłącznie w nieco innym proceduralnym ukształtowaniu obu spraw (zob. pkt 72, 75 poniżej).
30 – Zobacz podobnie ww. wyroki: w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 55, 56; w sprawie Aziz, pkt 62, 63.
31 – Zobacz ww. wyroki: w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 39; w sprawie Aziz, pkt 44.
32 – Zobacz ww. wyroki: w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 49; w sprawie Aziz, pkt 53.
33 – Zobacz ww. wyrok w sprawie Aziz, pkt 59, 60.
34 – Natomiast ostatnio wydane postanowienie w sprawach połączonych Banco Popular Español i Banco de Valencia wydaje się również stwierdzać niemożliwość ochrony, zob. pkt 54, 55.
35 – Zobacz ww. wyrok w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 25, 26. Rzecznik generalna V. Trstenjak wspomniała ponadto w swojej opinii, że w przypadku zaskarżania nakazu zapłaty, postępowanie również stawało się kontradyktoryjne, zob. pkt 51, 68.
36 – Trybunał odniósł się do krótkiego terminu; wysokich kosztów, które potencjalnie mogły zamykać drogę do odwołania; braku po stronie konsumentów świadomości przysługujących im praw; lakoniczności informacji wymaganych we wniosku o wydanie nakazu zapłaty (zob. pkt 54).
37 – W ww. wyroku w sprawie Asturcom Telecomunicaciones zasada skutecznej ochrony konsumentów została przeciwstawiona zasadzie res judicata. Trybunał rozstrzygnął na korzyść tej drugiej, podkreślając wagę tej zasady (zob. pkt 35–37). Z kolei w ww. wyroku w sprawie Banco Español de Crédito uznano, że promowanie łatwego dostępu wierzycieli do wymiaru sprawiedliwości i szybkości postępowania nie może, w okolicznościach faktycznych sprawy, przeważać nad skuteczną ochroną konsumentów. Co interesujące, wydaje się, że w pierwszej z ww. spraw Trybunał obniżył poziom skutecznej ochrony konsumentów, podczas gdy w drugiej go podniósł. Ostatnio w ww. wyroku w sprawie Jőrös Trybunał uznał, że prawo państw członkowskich do tworzenia własnych systemów prawnych może, co do zasady, przeważać nad prawem sądu krajowego do uchylenia nieuczciwych warunków z urzędu, jeśli uprawnienie takie przysługuje innemu sądowi. Krajowe przepisy proceduralne obowiązujące taki sąd krajowy muszą jednak, w takim zakresie, w jakim jest to możliwe, być interpretowane w taki sposób, aby umożliwić osiągnięcie skutku przewidzianego w art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 (zob. ww. wyrok w sprawie Jőrös, pkt 50 i 52).
38 – W ocenie Trybunału art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 ma na celu jedynie przywrócenie równowagi pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą; zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Aziz, pkt 45.
39 – Zobacz art. 8 dyrektywy 93/13 oraz motyw 12 tej dyrektywy.
40 – Zobacz ww. wyrok w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 51.
41 – Zobacz ww. wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 47.
42 – Zobacz opinia rzecznika generalnego J. Kokott przedstawiona w sprawie zakończonej ww. wyrokiem w sprawie Aziz, pkt 55. Podobne stanowisko wyraziła także rzecznik generalna V. Trstenjak w opinii przedstawionej w sprawie zakończonej ww. wyrokiem w sprawie Banco Español de Crédito, pkt 74; przyznać należy jednak, iż Trybunał nie podzielił tego stanowiska.
43 – Co więcej, wskazać należy, że obligatoryjna kontrola sądowa ex ante może pociągać za sobą dodatkowe koszty dla przedsiębiorcy (takie jak opłaty sądowe za wszczęcie takiego postępowania), nawet jeśli dana umowa nie zawiera nieuczciwych warunków.
44 – Zobacz art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13, a także art. 3 ust. 3, który zawiera otwarty wykaz przykładowych warunków, jakie mogą być uznane za nieuczciwe, załączony do dyrektywy 93/13; zob. także podobnie ww. wyrok w sprawie Aziz, pkt 66, a także pkt 68–71.
45 – Zobacz podobnie wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”): z dnia 25 lipca 2013 r. w sprawie Rousk przeciwko Szwecji, skarga nr 27183/04, która dotyczyła publicznej sprzedaży domu dłużnika i jego eksmisji z tego domu na żądanie organu władzy publicznej w związku z roszczeniem o zapłatę zaległości podatkowej wynoszącej 6721 SEK (ok. 800 EUR) (zob. w szczególności ustalenia ETPC zawarte w §§ 91 oraz 137–139); w sprawie Zehentner przeciwko Austrii, skarga nr 20082/02 dotyczącej sprzedaży przez sąd prywatnego mienia w celu zabezpieczenia spłaty zadłużenia w kwocie ok. 2150 EUR w sprawie pomiędzy dwoma podmiotami prywatnymi, gdzie dłużniczka była ubezwłasnowolniona, w związku z czym nie była w stanie należycie bronić się przed tym roszczeniem (zob. w szczególności §§ 54, 59, 61, 75, 76).
46 – Zobacz podobnie ww. wyrok w sprawie Aziz, pkt 61.
47 – Zobacz moja opinia w sprawie C‑363/12 Z, obecnie w toku, pkt 73, oraz organy przywołane w przypisie 38. Zobacz także w szczególności K. Lenaerts, Exploring the Limits of the EU Charter of Fundamental Rights, European Constitutional Law Review, (8)2012, s. 376. W odniesieniu do zależności pomiędzy autonomią proceduralną państw członkowskich, zasadami równoważności i skuteczności oraz kartą praw podstawowych zob. wyrok z dnia 27 czerwca 2013 r. w sprawie C‑93/12 Agrokonsulting, pkt 59–61.
48 – Zobacz ww. wyrok ETPC w sprawie Rousk przeciwko Szwecji, § 137.
49 – Zobacz także w tym zakresie ww. wyrok ETPC w sprawie Zehentner przeciwko Austrii, § 54.
50 – Zgodnie ze stanowiskiem rządu słowackiego w ww. sprawie Kušionová, § 74 ust. 1 i § 76 ust. 1 lit. f) słowackiego kodeksu postępowania cywilnego dają sądowi ogólne uprawnienie do zastosowania środków tymczasowych w toczącym się przed tym sądem postępowaniu.
51 – W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji odsyłam do § 39 ust. 3 oraz § 43 ust. 2 ustawy nr 162/1995 o księgach wieczystych i rejestracji prawa własności i innych praw do nieruchomości. Z przepisów tych wynika, że w przypadku uzyskania informacji o zaskarżeniu sprzedaży organ ds. prowadzenia ksiąg wieczystych wpisze taką informację do księgi wieczystej do czasu rozpatrzenia środka zaskarżenia. Zobacz w innym kontekście ww. wyrok w sprawie Aziz, pkt 56–58.
52 – Dodać należy, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby konsument domagał się przed sądem uznania warunku umownego za nieuczciwy nawet przed publikacją zawiadomienia o sprzedaży.
53 – W przeciwieństwie do sprawy Aziz, w niniejszej sprawie, pytanie o zgodność rozważanego postępowania z dyrektywą 93/13 pojawiło się w kontekście egzekucji roszczenia w stosunku do konsumenta, nie zaś postępowania co do istoty. Ponadto postępowanie główne, które ma związek z egzekucją, zostało wszczęte przez konsumentów, podczas gdy postępowanie co do istoty zostało wszczęte przez przedsiębiorcę.
54 – Zobacz ww. wyrok w sprawie Aziz, pkt 54, 55.
55 – Powołując się na § 7 ust. 2 ustawy o dobrowolnych aukcjach rząd słowacki przyznał na rozprawie, że słowackie sądy są uprawnione do orzekania w tej kwestii.
56 – Zobacz podobnie ww. wyrok w sprawie Jőrös, pkt 52.
57 – W tym zakresie orzecznictwo nie wyjaśnia, jakim stopniem świadomości i aktywności konsument powinien się wykazać. Wyroki w sprawie Banco Español de Crédito i w sprawie Aziz zdają się odwoływać do konsumenta wymagającego większej ochrony, podczas gdy w wyroku w sprawie Asturcom Telecomunicaciones raczej wymaga się, aby konsument był stroną procesu posiadającą cechy bonus pater familias. Ten brak jasności pogłębia jeszcze fakt, że w sprawie Asturcom Telecomunicaciones rzecznik generalna V. Trstenjak zaproponowała, aby Trybunał zobowiązał sąd krajowy do wstrzymania egzekucji wyroku sądu arbitrażowego, powołując się na to, że umowa zawiera nieuczciwy warunek (zob. pkt 76 opinii przedstawionej w sprawie Asturcom Telecomunicaciones), czego Trybunał nie uczynił, a następnie argumentowała w sprawie Banco Español de Crédito, wprost odwołując się do tej sprawy (ale również bezskutecznie), że Trybunał powinien przyjąć wzorzec konsumenta, który jest ,,właściwie poinformowany, dostatecznie uważny i rozsądny” (zob. pkt 72, 73 opinii przedstawionej w sprawie Banco Español de Crédito).
58 – W obu ww. wyrokach ETPC dłużnicy wymagali większej ochrony niż przeciętnie. W sprawie Rousk przeciwko Szwecji wierzycielem było państwo, zaś w sprawie Zehentner przeciwko Austrii dłużnik był ubezwłasnowolniony.
59 – Zobacz podobnie ww. wyrok w sprawie Jőrös, pkt 50–52.
60 – Zobacz wyrok z dnia 10 maja 2012 r. w sprawach połączonych od C‑338/11 do C‑347/11 FIM Santander Top 25 Euro Fi, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo. Dodatkowo Trybunał w sposób konsekwentny uznaje, że takie ograniczenie może nastąpić jedynie w orzeczeniu w przedmiocie dokonania wykładni. Zobacz na przykład wyrok z dnia 6 marca 2007 r. w sprawie C‑292/04 Meilicke i in., Zb.Orz. s. I‑1835, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo.
61 – Zobacz w szczególności ww. wyrok w sprawach połączonych FIM Santander Top 25 Euro Fi, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo.