1. 

Sąd Unii Europejskiej wydał niedawno pewną liczbę postanowień o umorzeniu postępowań ze względu na skreślenie nazwisk skarżących z wykazów nakładających środki ograniczające ( 2 ).

2. 

Rozpatrywane odwołanie skierowane jest przeciwko postanowieniu Sądu z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie T-127/09 Abdulrahim przeciwko Radzie i Komisji (zwanemu dalej „zaskarżonym postanowieniem”), w którym Sąd orzekł w szczególności, że należy umorzyć postępowanie w przedmiocie wniesionej przez A. Abdulrahima skargi o stwierdzenie nieważności rozporządzenia Rady (WE) nr 881/2002 z dnia 27 maja 2002 r. wprowadzającego niektóre szczególne środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom związanym z Osamą bin Ladenem, siecią Al-Kaida i talibami i uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 467/2001 zakazujące wywozu niektórych towarów i usług do Afganistanu, wzmacniające zakaz lotów i rozszerzające zamrożenie funduszy i innych środków finansowych w odniesieniu do talibów w Afganistanie ( 3 ), zmienionego rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1330/2008 z dnia 22 grudnia 2008 r. ( 4 ), lub tego ostatniego rozporządzenia.

3. 

Sednem problematyki rozpatrywanego odwołania jest kwestia dalszego trwania lub braku trwania interesu prawnego skarżących, w przypadku gdy środek ograniczający, którym byli oni objęci, został uchylony w toku postępowania ( 5 ).

4. 

W niniejszej opinii przedstawię powody, dla których uważam, że Sąd naruszył prawo, uznając, iż należy umorzyć postępowanie w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej przez A. Abdulrahima ze względu na brak zachowania przez niego interesu prawnego.

5.

W dniu 21 października 2008 r. nazwisko A. Abdulrahima zostało dodane do wykazu sporządzonego przez komitet ds. sankcji ustanowiony rezolucją 1267 (1999) Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 15 października 1999 r. w sprawie sytuacji w Afganistanie.

6.

Rozporządzeniem nr 1330/2008 nazwisko A. Abdulrahima zostało w konsekwencji dodane do wykazu osób i podmiotów, których fundusze i inne zasoby gospodarcze powinny zostać zamrożone na mocy rozporządzenia nr 881/2002 (zwanego dalej „spornym wykazem”).

7.

Pismem, którego podpisany oryginał wpłynął do sekretariatu Sądu w dniu 15 kwietnia 2009 r., A. Abdulrahim wniósł przeciwko Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej skargę, której przedmiotem w istocie było, po pierwsze, żądanie stwierdzenia nieważności rozporządzenia nr 881/2002 lub rozporządzenia nr 1330/2008 w zakresie, w jakim akty te go dotyczą, a po drugie, żądanie naprawienia szkody spowodowanej jego zdaniem przez wspomniane akty. Skarga ta została zarejestrowana pod numerem T-127/09.

8.

W dniu 22 grudnia 2010 r. komitet ds. sankcji postanowił wykreślić nazwisko M. Abdulrahima ze swojego wykazu.

9.

W dniu 6 stycznia 2011 r. adwokaci A. Abdulrahima zwrócili się pisemnie do Komisji o wykreślenie jego nazwiska ze spornego wykazu.

10.

Rozporządzeniem Komisji (UE) nr 36/2011 z dnia 18 stycznia 2011 r. zmieniającym po raz 143. rozporządzenie Rady nr 881/2002 ( 6 ) wzmianka dotycząca nazwiska A. Abdulrahima została usunięta ze spornego wykazu.

11.

Pismem, które wpłynęło do sekretariatu w dniu 27 lipca 2011 r., Komisja przekazała Sądowi kopię rozporządzenia nr 36/2011.

12.

Pismem sekretariatu z dnia 17 listopada 2011 r. strony zostały wezwane do pisemnego ustosunkowania się do konsekwencji, jakie należy wyciągnąć, w szczególności w odniesieniu do przedmiotu skargi, z faktu przyjęcia rozporządzenia nr 36/2011.

13.

W swoich uwagach na piśmie, złożonych w sekretariacie w dniu 6 grudnia 2011 r., Rada i Komisja zwróciły się do Sądu o uznanie, że skarga o stwierdzenie nieważności stała się bezprzedmiotowa i że należy umorzyć postępowanie w tym względzie. Co do żądania odszkodowania i kosztów podmioty te podtrzymały swoje poprzednie wnioski.

14.

Abdulbasit Abdulrahim sprzeciwił się żądaniu umorzenia postępowania w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności. Opierając się w szczególności na wyroku Sądu z dnia 3 kwietnia 2008 r. w sprawie PKK przeciwko Radzie ( 7 ), podniósł argumenty streszczone w pkt 19 zaskarżonego postanowienia, do których Sąd odniósł się w tym postanowieniu.

15.

Zaskarżone postanowienie zostało wydane na podstawie art. 113 regulaminu postępowania przed Sądem, zgodnie z którym Sąd może w każdym czasie, po wysłuchaniu stron, stwierdzić z urzędu, że skarga jest niedopuszczalna ze względu na bezwzględne przeszkody procesowe, albo stwierdzić, iż skarga stała się bezprzedmiotowa i że nie ma potrzeby jej rozpatrywania ( 8 ). Sąd uznał, że na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy posiada on wystarczającą wiedzę, aby orzec bez otwierania części ustnej postępowania.

16.

W pkt 22 tego postanowienia Sąd przypomniał przede wszystkim orzecznictwo, zgodnie z którym, biorąc pod uwagę przedmiot skargi, skarżący musi mieć interes prawny na etapie wniesienia skargi, i to pod rygorem odrzucenia skargi jako niedopuszczalnej. Zarówno przedmiot sporu, jak i interes prawny muszą istnieć, pod rygorem umorzenia postępowania, do momentu wydania orzeczenia sądowego, co oznacza, że skarga powinna w efekcie móc doprowadzić do poprawy sytuacji skarżącego ( 9 ).

17.

W pkt 24 zaskarżonego postanowienia Sąd przypomniał podobnie orzecznictwo, zgodnie z którym wycofanie lub uchylenie w pewnych okolicznościach zaskarżonego aktu przez instytucję pozwaną powoduje, iż skarga o stwierdzenie nieważności staje się bezprzedmiotowa, jako że strona skarżąca wskutek tego osiąga zamierzony rezultat i uzyskuje całkowitą satysfakcję ( 10 ).

18.

W pkt 27 tego postanowienia Sąd stwierdził, że rozporządzeniem nr 36/2011 Komisja dokonała usunięcia wzmianki dotyczącej nazwiska A. Abdulrahima ze spornego wykazu, wynikającej z rozporządzenia nr 1330/2008. Usunięcie takie obejmuje uchylenie wspomnianego rozporządzenia w zakresie, w jakim akt ten dotyczył A. Abdulrahima. Sąd uznał w pkt 28 zaskarżonego postanowienia, że wskutek tego uchylenia A. Abdulrahim osiągnął zamierzony rezultat i uzyskał całkowitą satysfakcję, jako że w następstwie przyjęcia rozporządzenia nr 36/2011 nie jest już objęty środkami ograniczającymi, które były dla niego niekorzystne.

19.

W pkt 29 i 30 wspomnianego postanowienia Sąd przypomniał, że oczywiście w ramach skargi o stwierdzenie nieważności strona skarżąca może zachować interes w stwierdzeniu nieważności aktu uchylonego w toku postępowania, jeżeli stwierdzenie nieważności tego aktu może samo w sobie mieć skutki prawne ( 11 ). W razie stwierdzenia nieważności aktu instytucja, która ten akt wydała, jest bowiem zobowiązana na mocy art. 266 TFUE podjąć działania niezbędne do wykonania wyroku. Środki te nie mają związku z usunięciem aktu jako takiego ze wspólnotowego porządku prawnego, gdyż skutek ten wynika z samej istoty stwierdzenia nieważności aktu przez sędziego. Dotyczą one raczej usunięcia niezgodności z prawem ustalonych w wyroku stwierdzającym nieważność. W ten sposób dana instytucja może być skłoniona do dokonania przywrócenia sytuacji skarżącego do odpowiedniego stanu lub do zapobieżenia przyjęciu identycznego aktu ( 12 ).

20.

W pkt 31 zaskarżonego postanowienia Sąd jednakże orzekł, że w danym przypadku ani z akt sprawy, ani z argumentów skarżącego nie wynika, iż w następstwie przyjęcia rozporządzenia nr 36/2011 skarga o stwierdzenie nieważności może doprowadzić do poprawy sytuacji skarżącego w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 22 tegoż postanowienia, tak że miałby on zachować interes prawny.

21.

W szczególności, co się tyczy, po pierwsze, okoliczności, zgodnie z którą uchylenie aktu instytucji Unii nie stanowi uznania jego niezgodności z prawem i wywołuje skutek ex nunc, w przeciwieństwie do wyroku stwierdzającego nieważność, na podstawie którego akt nieważny jest eliminowany z mocą wsteczną z porządku prawnego i uznawany za nigdy nieistniejący ( 13 ), Sąd w pkt 32 zaskarżonego postanowienia zauważył, że nie jest w stanie znaleźć podstawy dla interesu skarżącego w uzyskaniu stwierdzenia nieważności zaskarżonego rozporządzenia.

22.

W pkt 33 wspomnianego postanowienia Sąd wskazał, że w istocie w okolicznościach sprawy żaden element nie wskazuje, iż usunięcie ze skutkiem ex tunc tego aktu prowadziłoby do jakiejkolwiek poprawy sytuacji skarżącego. W szczególności nic nie pozwala na uznanie, że stwierdzenie nieważności skłoniłoby Komisję na podstawie art. 266 TFUE do przyjęcia środków mających na celu usunięcie niezgodności z prawem, która zostałaby ustalona.

23.

W pkt 34 zaskarżonego postanowienia Sąd wskazał ponadto, że co się tyczy uznania samej podnoszonej niezgodności z prawem, może ono wprawdzie stanowić jedną z postaci naprawienia szkody, których można domagać się w ramach skargi o odszkodowanie na podstawie art. 268 TFUE i 340 TFUE, natomiast nie wystarcza ono do uzasadnienia dalszego trwania interesu prawnego w odniesieniu do obiektywnego sporu o stwierdzenie nieważności aktów instytucji wszczętego na podstawie art. 263 TFUE i 264 TFUE. W przeciwnym przypadku strona skarżąca zawsze zachowywałaby interes w żądaniu stwierdzenia niezgodności z prawem aktu mimo jego wycofania lub uchylenia, co byłoby niezgodne z orzecznictwem wspomnianym w pkt 24 i 29 wspomnianego postanowienia.

24.

Co się tyczy orzecznictwa, zgodnie z którym strona skarżąca może zachować interes w uzyskaniu stwierdzenia nieważności decyzji nakładającej środki ograniczające, która została uchylona i zastąpiona ( 14 ), Sąd stwierdził w pkt 35 zaskarżonego postanowienia, że zostało ono wypracowane w kontekście szczególnym i odmiennym od rozpatrywanego w niniejszym przypadku. W przeciwieństwie do rozporządzenia nr 1330/2008 akty rozpatrywane w tych sprawach zostały bowiem nie tylko uchylone, ale również zastąpione nowymi aktami, przy czym środki ograniczające dotyczące zainteresowanych podmiotów zostały utrzymane. Pierwotne skutki uchylonych aktów nadal zatem obowiązywały w odniesieniu do zainteresowanych podmiotów za pośrednictwem aktów je zastępujących. W niniejszym przypadku zaś rozporządzenie nr 36/2011 dokonuje prostego usunięcia wzmianki dotyczącej skarżącego ze spornego wykazu, uchylając zatem rozporządzenie nr 1330/2008 w zakresie, w jakim dotyczy skarżącego, i nie zastępując tego ostatniego rozporządzenia. Skutki wywołane przez to rozporządzenie nie trwają zatem nadal. Co więcej, wspomniane orzecznictwo zasadza się na różnicy istniejącej między skutkami uchylenia i skutkami stwierdzenia nieważności aktu, przy czym okoliczność ta nie ma znaczenia w niniejszym przypadku, jak wynika to z pkt 32 zaskarżonego postanowienia.

25.

W pkt 36 zaskarżonego postanowienia Sąd wskazał, że rozróżnienie to jest potwierdzone wyrokiem Trybunału z dnia 3 grudnia 2009 r. w sprawach połączonych Hassan i Ayadi przeciwko Radzie i Komisji ( 15 ). Zamiast bowiem automatycznie wyciągnąć wniosek o zachowaniu przez zainteresowanych skarżących interesu prawnego w rozpatrywanych sprawach, Trybunał rozpatrzył z urzędu w pkt 57 tego wyroku kwestię, czy w związku z wycofaniem spornego rozporządzenia i jego zastąpieniem z mocą wsteczną przez inny akt istnieje jeszcze potrzeba rozstrzygnięcia tych spraw. Ponadto w pkt 59–63 wspomnianego wyroku Trybunał zwrócił uwagę na pewną liczbę swoistych cech rozpoznawanego przez siebie przypadku, które pozwoliły mu dojść do wniosku w pkt 64 i 65 tegoż wyroku, że „w tych szczególnych okolicznościach”, i w przeciwieństwie do tego, co zostało orzeczone w postanowieniu Trybunału z dnia 8 marca 1993 r. w sprawie Lezzi Pietro przeciwko Komisji ( 16 ), przyjęcia nowego aktu (i jednoczesnego uchylenia spornego rozporządzenia) nie można uważać za równoważne bezwarunkowemu stwierdzeniu nieważności spornego rozporządzenia. Te swoiste cechy nie występują zaś w niniejszym przypadku. W szczególności w niniejszym przypadku rozporządzenie nr 36/2011 jest ostateczne, gdyż nie mogłoby już być przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności. Z tego względu można wykluczyć, że rozporządzenie nr 1330/2008 ponownie wejdzie w życie w zakresie, w jakim dotyczy skarżącego, w przeciwieństwie do tego, co Trybunał stwierdził w pkt 63 ww. wyroku w sprawach połączonych Hassan i Ayadi przeciwko Radzie i Komisji.

26.

Co się tyczy, po drugie, okoliczności, że strona skarżąca może zachować interes w żądaniu stwierdzenia nieważności aktu instytucji Unii, aby zapobiec powtórzeniu się zarzucanej temu aktowi niezgodności z prawem w przyszłości ( 17 ), Sąd przypomniał w pkt 37 zaskarżonego postanowienia, że taki interes prawny, który wynika z art. 266 akapit pierwszy TFUE, istnieje tylko wtedy, gdy do zarzucanej niezgodności z prawem może dojść ponownie w przyszłości niezależnie od okoliczności faktycznych sprawy, której dotyczy skarga ( 18 ). W niniejszym przypadku zaś nic w aktach sprawy nie wskazuje, by tak mogło być. Przeciwnie, skoro rozporządzenie nr 36/2011 zostało przyjęte w świetle szczególnej sytuacji skarżącego, a także – zapewne – rozwoju sytuacji w Libii, Sąd uznał, że nie wydaje się prawdopodobne, by do zarzucanej niezgodności z prawem mogło dojść ponownie w przyszłości niezależnie od okoliczności sprawy, której dotyczy skarga.

27.

Co się tyczy, po trzecie, argumentu dotyczącego tego, że istnieje nadrzędny interes publiczny w nałożeniu sankcji za zarzucane naruszenie imperatywnej normy prawa międzynarodowego, Sąd stwierdził w pkt 38 zaskarżonego postanowienia, iż choć nie należy uznać bezkarności Komisji w tym względzie, argument ten nie wystarcza do uzasadnienia osobistego interesu skarżącego w kontynuowaniu postępowania w przedmiocie skargi. O ile – jak zauważa skarżący – Komisja powinna przestrzegać imperatywnych norm prawa międzynarodowego i nie ma prawa wydać decyzji opartej na informacjach uzyskanych w wyniku tortur, o tyle skarżący nie jest uprawniony do działania w interesie prawa lub instytucji i może powoływać się tylko na interes i zarzuty, które mają charakter osobisty ( 19 ).

28.

Co się tyczy, po czwarte, ewentualnych szkodliwych skutków, które mogą w odpowiednim przypadku wynikać z zarzucanej niezgodności z prawem rozporządzenia nr 1330/2008, Sąd podniósł w pkt 39 zaskarżonego postanowienia, że żądanie umorzenia postępowania sformułowane przez pozwane instytucje dotyczyło wyłącznie skargi o stwierdzenie nieważności. Według Sądu A. Abdulrahim mógł zatem nadal domagać się naprawienia szkody, którą swoim zdaniem poniósł, w ramach wniosku o odszkodowanie opartego na art. 268 TFUE i art. 340 akapity drugi i trzeci TFUE ( 20 ).

29.

Co się tyczy wreszcie, po piąte, argumentu dotyczącego podnoszonej konieczności uzyskania rozstrzygnięcia co do zasadności rozpatrywanej skargi dla celów uzyskania zwrotu kosztów poniesionych przez skarżącego, Sąd odesłał w tym względzie do pkt 69–71 zaskarżonego postanowienia.

30.

W następstwie tych rozważań Sąd doszedł do wniosku w pkt 41 zaskarżonego postanowienia, że należy umorzyć postępowanie w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności.

31.

Co się tyczy wniosku o odszkodowanie, Sąd uznał, że w świetle dokumentów procesowych, wskazówek widniejących w aktach sprawy i wyjaśnień przedstawionych przez strony w ich pismach wydaje się on oczywiście pozbawiony wszelkiej podstawy prawnej, a nawet oczywiście niedopuszczalny.

32.

Przypomniawszy w pkt 45 zaskarżonego postanowienia przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii Europejskiej z tytułu bezprawnego zachowania jej organów, Sąd orzekł w pkt 48 tego postanowienia, że szkoda nie została ani wyliczona, ani wykazana.

33.

Sąd również orzekł w pkt 52 zaskarżonego postanowienia, że nie został wykazany związek przyczynowy, gdyż szkoda materialna rzekomo poniesiona przez A. Abdulrahima, wynikająca z niedostępności jego funduszy, środków finansowych oraz innych zasobów gospodarczych i polegająca na pozbawieniu go możliwości korzystania z nich, miała swoją bezpośrednią i natychmiastową przyczynę nie w przyjęciu rozpatrywanych w danej sprawie aktów wspólnotowych, ale w wydaniu w dniu 21 października 2008 r. wcześniejszych decyzji, mianowicie, po pierwsze, decyzji komitetu ds. sankcji o dodaniu jego nazwiska do wykazu wspomnianego komitetu, a po drugie, decyzji władz brytyjskich o zastosowaniu wobec niego środków ograniczających.

34.

Wnoszący odwołanie zwraca się do Trybunału o:

35.

Na poparcie swych żądań wnoszący odwołanie podnosi dwa zarzuty.

36.

W zarzucie pierwszym, który dzieli się na trzy części, wnoszący odwołanie podnosi, że Sąd naruszył prawo, nie zwracając się o sporządzenie opinii przez rzecznika generalnego lub nie wzywając go do przedstawienia uwag w przedmiocie ewentualnego otwarcia części ustnej postępowania, lub nie otwierając części ustnej postępowania w kwestii tego, czy skarga o stwierdzenie nieważności stała się bezprzedmiotowa.

37.

W zarzucie drugim wnoszący odwołanie twierdzi, że Sąd naruszył prawo, uznając, że skarga stała się bezprzedmiotowa.

38.

Wnoszący odwołanie podnosi, że czyniąc tak, Sąd naruszył art. 114 § 4 regulaminu postępowania przed Sądem, do którego odsyła art. 113 tego regulaminu, będący podstawą wydania zaskarżonego postanowienia.

39.

Wystarczy w tym względzie przypomnieć orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym obowiązek wysłuchania przez Sąd rzecznika generalnego przed podjęciem rozstrzygnięcia należy analizować w świetle art. 2 ust. 2 i art. 18 i 19 regulaminu postępowania przed Sądem, z których wynika, po pierwsze, że wyznaczenie sędziego Sądu jako rzecznika generalnego jest fakultatywne, gdy Sąd zasiada w składzie izby, a po drugie, że odniesienia do rzecznika generalnego we wspomnianym regulaminie mają zastosowanie tylko do przypadków, w których sędzia został faktycznie wyznaczony jako rzecznik generalny ( 21 ). Skoro żaden rzecznik generalny nie został wyznaczony w celu wspierania drugiej izby Sądu w sprawie T-127/09, nie istniał obowiązek wysłuchania rzecznika generalnego przed uznaniem, że należy umorzyć postępowanie. Sąd zatem nie naruszył prawa w tym względzie.

40.

Wynika z tego, że należy oddalić część pierwszą zarzutu pierwszego jako bezzasadną.

41.

Wnoszący odwołanie opiera się na porównaniu regulaminu postępowania przed Trybunałem w brzmieniu obowiązującym w chwili wniesienia rozpatrywanego odwołania z regulaminem postępowania przed Sądem, a także na art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, twierdząc, że Sąd nie mógł pominąć części ustnej postępowania, nie wezwawszy go do przedstawienia uwag na ten temat.

42.

W tym względzie wystarczy stwierdzić, że zgodnie ze swoim brzmieniem art. 113 i art. 114 ust. 3 i 4 regulaminu postępowania przed Sądem nie nakładają obowiązku takiej konsultacji ze stronami. Jak słusznie wskazuje Rada, Sąd, zwracając się do stron o wyrażenie ich punktu widzenia na piśmie odnośnie do konsekwencji, jakie należy wyciągnąć z przyjęcia rozporządzenia nr 36/2011, w szczególności w świetle przedmiotu skargi, działał zgodnie z art. 113 swojego regulaminu postępowania. Po wysłuchaniu stron Sąd działał zgodnie z art. 114 ust. 3 tego regulaminu, postanawiając, że nie jest konieczne otwarcie części ustnej przed podjęciem rozstrzygnięcia. Nie można w tym względzie zarzucić żadnego naruszenia prawa.

43.

Część drugą zarzutu pierwszego należy zatem oddalić jako bezzasadną.

44.

Wnoszący odwołanie uważa, że wyłącznie wyjątkowo Sąd ma możliwość pominięcia części ustnej postępowania, której wagę ustrojową wnoszący odwołanie podkreśla. Zdaniem wnoszącego odwołanie część ustna postępowania może zostać pominięta tylko w przypadkach, w których nie występuje żadna istotna kwestia prawna lub faktyczna. Zauważa on, że po skierowaniu przez niego do Sądu odpowiedzi w odniesieniu do zachowania przez siebie interesu prawnego i sformułowaniu przez Komisję i Radę zdawkowych uwag Sąd orzekł bezpośrednio.

45.

Wnoszący odwołanie podnosi, że prawie całe rozumowanie Sądu dotyczy tematów i orzecznictwa, które nie były roztrząsane i co do których nie miał możliwości ustosunkowania się ani na piśmie, ani ustnie. Pomijając przytoczone orzecznictwo, jego zdaniem Sąd w szczególności podkreślił okoliczności faktyczne dotyczące sytuacji w Libii oraz to, że – jak się twierdzi – jest mało prawdopodobne, by zarzucane uchybienie powtórzyło się w przyszłości.

46.

Podobnie jak uczyniła to Komisja, wystarczy wskazać, że zgodnie z art. 113 i z art. 114 ust. 3 regulaminu postępowania przed Sądem Sąd mógł wydać zaskarżone postanowienie, nie otwierając części ustnej postępowania, skoro uznał, że jest wystarczająco poinformowany i że skarżący miał możliwość przedstawienia uwag na piśmie w tej kwestii ( 22 ). Ponadto, jak podnosi Rada, wnoszący odwołanie nie wskazuje konkretnie, jakie nowe okoliczności mógłby podnieść przed Sądem w toku rozprawy w stosunku do uwag na piśmie, które już przedstawił.

47.

W świetle tych okoliczności uważam, że część trzecią zarzutu pierwszego należy oddalić jako bezzasadną.

48.

Jako że żadna z trzech części zarzutu pierwszego nie została uwzględniona, należy zarzut pierwszy oddalić w całości jako bezzasadny.

49.

Według wnoszącego odwołanie Sąd naruszył prawo, uznając, że wniesiona przez niego skarga stała się bezprzedmiotowa i że należy umorzyć postępowanie w sprawie jego żądania stwierdzenia nieważności. W sposób ogólny krytykuje ścisłą ocenę Sądu, zgodnie z którą kontynuowanie postępowania nie mogłoby w efekcie doprowadzić do poprawy sytuacji skarżącego.

50.

W szczególności z argumentacji przedstawionej przez wnoszącego odwołanie przed Trybunałem wynika, że podważa on, iż wskutek usunięcia wzmianki dotyczącej jego nazwiska ze spornego wykazu, co obejmuje uchylenie rozporządzenia nr 1330/2008, mógł uzyskać „całkowitą satysfakcję”, wbrew temu, co Sąd orzekł w pkt 28 zaskarżonego postanowienia. Czyniąc to, wnoszący odwołanie kwestionuje w rzeczywistości negatywną ocenę Sądu w odniesieniu do dalszego trwania swojego interesu prawnego.

51.

Aby skarżącemu przysługiwał interes prawny, musi on być w stanie wykazać korzyść, jaka wynikłaby dla niego ze stwierdzenia nieważności zaskarżonego aktu ( 23 ). Wymóg interesu prawnego odnosi się zarówno do skarg o stwierdzenie nieważności, jak i do odwołań ( 24 ). Interes ten musi być nie tylko osobisty, ale także aktualny.

52.

Aspekt osobisty interesu prawnego charakteryzuje się tym, że zaskarżony akt musi naruszać sferę interesów skarżącego w tym znaczeniu, iż konieczne jest, by taki akt wyrządzał szkodę skarżącemu ( 25 ). Innymi słowy, wspomniany akt musi „mieć negatywny wpływ” na sytuację skarżącego ( 26 ), a wpływ ten musi objawiać się zaistnieniem jakiegoś uszczerbku ( 27 ). Zatem nawet jeśli reguła ta obejmuje pewne niuanse ( 28 ), nikt co do zasady nie ma interesu w podważaniu zgodności z prawem decyzji, która jest dla niego korzystna ( 29 ).

53.

W wyniku stwierdzenia nieważności zaskarżonego aktu skarżący powinien uzyskać jakąś korzyść, jakiś zysk. Jak wskazuje rzecznik generalny C. Lenz, dla istnienia osobistego aspektu interesu prawnego konieczne jest, by w wyniku ewentualnego stwierdzenia nieważności zaskarżonego aktu „sytuacja prawna [skarżącego] polepszyła się” ( 30 ). Skarżący musi być w stanie skorzystać ze stwierdzenia nieważności w tym znaczeniu, że to stwierdzenie nieważności usunie niekorzystne skutki odnośnego aktu dla jego sytuacji prawnej ( 31 ). W ten sposób wyrażony wymóg osobistego charakteru interesu odzwierciedla koncepcję, zgodnie z którą skarżący nie może działać w interesie prawa ( 32 ).

54.

Ponadto interes prawny wymaga, by skarżący wykazał, iż zakwestionowany akt ma wpływ w sposób wystarczająco bezpośredni i pewny na jego sytuację prawną lub materialną, tak że w wyniku wyroku może uzyskać skuteczną satysfakcję, choćby czysto moralną ( 33 ). Decydującym elementem w ramach badania przesłanki odnoszącej się do interesu osobistego jest to, by akt rzeczywiście był niekorzystny dla skarżącego. Nie wystarczy zatem, by zaskarżony akt mógł sam w sobie być niekorzystny. Innymi słowy, ocenę interesu prawnego należy przeprowadzać nie in abstracto, ale w odniesieniu do osobistej sytuacji skarżącego ( 34 ).

55.

To na skarżącym spoczywa ciężar dowodu, że akt miał wypływ na jego sytuację materialną lub prawną, nawet jeśli w rzeczywistości dowód ten może wynikać z samego przedmiotu skargi. I tak, okoliczność, że skarżący jest adresatem decyzji, która jest dla niego niekorzystna, czasami uznawano za wystarczającą do przyjęcia, że skarżącemu przysługuje interes prawny ( 35 ).

56.

Co się tyczy aspektu czasowego interesu prawnego, aspekt ten oznacza, że interes musi istnieć w chwili wnoszenia skargi i trwać w toku postępowania. Jak Sąd wskazał w pkt 22 zaskarżonego postanowienia, zarówno przedmiot skargi, jak i interes prawny muszą istnieć, pod rygorem umorzenia postępowania, do momentu wydania orzeczenia sądowego, co oznacza, że skarga powinna w efekcie móc doprowadzić do poprawy sytuacji skarżącego. W szczególności, a Trybunał przypomniał również o tym w pkt 29 tegoż postanowienia, w ramach postępowania w sprawie skargi o stwierdzenie nieważności strona skarżąca może zachować interes w stwierdzeniu nieważności aktu uchylonego w toku postępowania, jeżeli stwierdzenie nieważności tego aktu może samo w sobie mieć skutki prawne.

57.

Jak Sąd mógł uściślić przy okazji innej sprawy, ze względów prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości może on stwierdzić, że należy umorzyć postępowanie w sprawie, w przypadku gdy skarżący, który początkowo miał interes prawny, utracił całkowicie interes osobisty w stwierdzeniu nieważności zaskarżonej decyzji z powodu zdarzenia zaistniałego po wniesieniu wspomnianej skargi ( 36 ).

58.

Uważam jednak, że Sąd w zaskarżonym postanowieniu przeprowadził nadmiernie ścisłą weryfikację dalszego istnienia interesu prawnego wnoszącego odwołanie. Podobnie jak wnoszący odwołanie sądzę, że rozumowanie Sądu należy poddać krytyce w kilku punktach.

59.

I tak, wbrew temu, co Sąd orzekł w pkt 32 zaskarżonego postanowienia, sądzę, że okoliczność, iż uchylenie aktu instytucji Unii nie stanowi uznania jego niezgodności z prawem i wywołuje tylko skutek ex nunc, w przeciwieństwie do wyroku stwierdzającego nieważność, na podstawie którego akt nieważny jest eliminowany z mocą wsteczną z porządku prawnego i uznawany za nigdy nieistniejący ( 37 ), może w kontekście niniejszej sprawy uzasadniać interes A. Abdulrahima w uzyskaniu stwierdzenia nieważności rozporządzenia nr 1330/2008. W tym względzie błędne jest moim zdaniem uznanie, jak to uczynił Sąd w pkt 33 zaskarżonego postanowienia, iż „w okolicznościach niniejszej sprawy żaden element nie wskazuje, że usunięcie ze skutkiem ex tunc tego aktu doprowadziłoby do jakiejkolwiek poprawy sytuacji A. Abdulrahima”.

60.

Wnoszący odwołanie ma bowiem interes osobisty, który istnieje nadal pomimo uchylenia zaskarżonego aktu w toku postępowania, w staraniu się o wykreślenie z mocą wsteczną wpisu jego nazwiska w spornym wykazie w ramach porządku prawnego Unii, co stanowi samą istotę stwierdzenia nieważności aktu Unii przez sąd. Nie jest ważne w tym względzie – wbrew temu, co wydaje się uważać Sąd za decydujące w pkt 33 zaskarżonego postanowienia – że w przypadku wyroku stwierdzającego nieważność Komisja lub Rada nie zostałyby skłonione na podstawie art. 266 TFUE do przyjęcia uzupełniających środków mających na celu usunięcie niezgodności z prawem ustalonych w wyroku stwierdzającym nieważność.

61.

W kontekście rozpatrywanych w niniejszym przypadku środków dotyczących zamrożenia aktywów, w odniesieniu do których nie można zaprzeczyć, że są one niekorzystne dla zainteresowanych osób nie tylko poprzez ograniczenie korzystania z przysługującego im prawa własności, ale również poprzez publiczne napiętnowanie tych osób jako związanych z organizacją terrorystyczną ( 38 ), jest moim zdaniem oczywiste, że pomimo uchylenia rozpatrywanego aktu Unii wnoszącemu odwołanie nadal przysługuje interes w uznaniu przez sąd Unii, że nigdy nie powinien był zostać umieszczony w spornym wykazie lub że nie powinien był zostać umieszczony w nim w ramach postępowania, które było prowadzone przez instytucje Unii. Z punktu widzenia skarżącego i satysfakcji, której tenże poszukuje, wnosząc skargę o stwierdzenie nieważności wpisu jego nazwiska, takie uznanie formalnej lub materialnej niezgodności z prawem zaskarżonego aktu nie jest równoważne z usunięciem tego wpisu w odniesieniu do przyszłości. Należy w tym względzie mieć na uwadze, że takie usunięcie w odniesieniu do przyszłości nie może rozwiać wątpliwości co do zasadności lub braku zasadności wpisu lub zgodności z prawem postępowania, które doprowadziło do tego wpisu w porządku Unii.

62.

Dalsze trwanie interesu prawnego, na które może powoływać się wnoszący odwołanie w okolicznościach niniejszego przypadku, zasadza się szczególnie na następujących względach.

63.

W pierwszej kolejności z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że skarżący może zachować interes w żądaniu stwierdzenia nieważności aktu instytucji Unii, by uniknąć sytuacji, w której podnoszona niezgodność z prawem tego aktu mogłaby powtórzyć się w przyszłości ( 39 ). Według innego sformułowania interes prawny istnieje nadal, gdy stwierdzenie nieważności zakwestionowanego aktu może samo w sobie wywoływać skutki prawne, w szczególności poprzez zapobieżenie ponownemu zastosowaniu przez instytucje Unii nieprawidłowej praktyki ( 40 ). Ten interes prawny wynika z art. 266 akapit pierwszy TFUE, zgodnie z którym w przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucje są one zobowiązane do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału ( 41 ).

64.

Trybunał uściślił wprawdzie, że ten interes prawny istnieje tylko wtedy, gdy do zarzucanej niezgodności z prawem może dojść ponownie w przyszłości, niezależnie od okoliczności stanu faktycznego sprawy, której dotyczy skarga wniesiona przez skarżącego, jednak wbrew temu, co orzekł Sąd w pkt 37 zaskarżonego postanowienia, przesłanka ta jest spełniona w ramach postępowania toczącego się w wyniku skargi o stwierdzenie nieważności złożonej przez wnoszącego odwołanie. Skarga ta ma bowiem na celu podważenie zgodności zaskarżonego rozporządzenia z prawem Unii pod względem proceduralnym, w szczególności w odniesieniu do prawa do bycia wysłuchanym i prawa do skutecznej kontroli sądowej. Wnoszący odwołanie zachowuje zatem interes w uzyskaniu orzeczenia dotyczącego zgodności z prawem postępowania, które doprowadziło do wpisania jego nazwiska do spornego wykazu w ramach Unii, tak aby zarzucana niezgodność z prawem nie powtórzyła się w przyszłości w ramach postępowania analogicznego, które byłoby skierowane przeciwko niemu ( 42 ). Wyrok sądu Unii mógłby skłonić w razie potrzeby instytucje Unii do wprowadzenia w przyszłości odpowiednich zmian do systemu umieszczania w wykazach ( 43 ).

65.

W drugiej kolejności wnoszący odwołanie może w sposób uzasadniony powołać się na to, że uznanie zarzucanej niezgodności z prawem mogłoby zrehabilitować go, przywracając mu jego dobre imię. Sądzę zatem, iż wnoszącemu odwołanie przysługuje przynajmniej interes moralny w stwierdzeniu przez sąd Unii, że nigdy nie powinien był zostać umieszczony w spornym wykazie lub że nie powinien był zostać umieszczony w nim w ramach postępowania, które było prowadzone przez instytucje Unii ( 44 ). Chcę zauważyć ponadto, że wnoszący odwołanie powołuje się w swojej skardze o stwierdzenie nieważności na naruszenie jego prawa do życia prywatnego i rodzinnego ze względu w szczególności na szkodę wyrządzoną jego dobremu imieniu ( 45 ). Niezależnie od skargi o odszkodowanie wyrok stwierdzający nieważność może zatem stanowić formę naprawienia krzywdy doznanej przez wnoszącego odwołanie.

66.

Nie zgadzam się zatem z Komisją i Radą w odniesieniu do wysuniętego przez te instytucje twierdzenia, że wyrok stwierdzający nieważność oparty na zarzutach proceduralnych nie mógłby się przyczynić do przywrócenia dobrego imienia wnoszącego odwołanie. Wydaje mi się bowiem, że argumentacja taka neguje okoliczność, iż forma i istota są ściśle związane, tak że nieprawidłowość postępowania może mieć wpływ na treść zaskarżonego aktu ( 46 ). Jest tak tym bardziej, gdy – jak w niniejszym przypadku – wnoszący odwołanie powołuje się na naruszenie przysługującego mu prawa do bycia wysłuchanym, które to naruszenie mogło uniemożliwić mu wykazanie, że nie ma on żadnego związku z organizacją terrorystyczną i że tym samym nie powinien był zostać umieszczony w spornym wykazie.

67.

W trzeciej kolejności Sąd nie wziął pod uwagę orzecznictwa, zgodnie z którym skarżący może również zachować interes w żądaniu stwierdzenia nieważności aktu, który ma w odniesieniu do niego negatywny wpływ, w zakresie, w jakim stwierdzenie niezgodności z prawem przez sąd Unii mogłoby mu służyć jako podstawa ewentualnej skargi o odszkodowanie, której celem byłoby naprawienie w odpowiedni sposób szkody wyrządzonej mu przez zaskarżony akt ( 47 ).

68.

Względy te dowodzą moim zdaniem, że wnoszący odwołanie nie uzyskał „całkowitej” satysfakcji w wyniku uchylenia zaskarżonego wyroku w toku postępowania. Wprawdzie uzyskał część tego, o co się zwracał, mianowicie usunięcie wzmianki dotyczącej jego nazwiska ze spornego wykazu oraz wynikających z niej skutków, jednakże nie spowodowało to zaradzenia ewentualnym uchybieniom dotyczącym jego umieszczenia w tym wykazie. Zatem osobisty interes prawny wnoszącego odwołanie nie zniknął.

69.

Uściślę również, że o ile mogę uznać, jak wyłożył Sąd w pkt 35 i 36 zaskarżonego postanowienia, iż istnieje różnica pomiędzy sprawami, których przedmiotem były uchylone i zastąpione środki ograniczające, gdy wzmianki dotyczące zainteresowanych zostały utrzymane w spornym wykazie ( 48 ), a niniejszą sprawą, w której wzmianka dotycząca nazwiska wnoszącego odwołanie została po prostu usunięta ze spornego wykazu, o tyle różnica ta w żaden sposób nie skutkuje ze względów uprzednio wyjaśnionych tym, że należy uznać, iż w drugiej sytuacji interes prawny skarżących zniknął.

70.

Ze względu na wszystkie te powody sądzę, że Sąd naruszył prawo, uznając, iż należy umorzyć postępowanie w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności ze względu na brak zachowania przez skarżącego interesu prawnego. Wynika z tego, że zarzut drugi jest zasadny i że zaskarżone postanowienie należy uchylić. Proponuję również Trybunałowi, by odesłał tę sprawę Sądowi do ponownego rozpoznania w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej przez A. Abdulrahima i orzekł, że rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów zostanie zawarte w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

71.

Uwzględniając całość powyższych rozważań, proponuję, by Trybunał: