—

w imieniu I. Bogiatzi, po mężu Ventouras, przez adwokata M. Thewesa,

—

w imieniu Société Luxair, société luxembourgeoise de navigation aérienne SA, przez adwokatów L. Schaack oraz C. Brault,

—

w imieniu Wielkiego Księstwa Luksemburga przez adwokata J. Medernacha,

—

w imieniu Foyer Assurances SA przez adwokata J. Medernacha,

—

w imieniu rządu francuskiego przez G. de Bergues’a oraz J.S. Pilczera, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez R. Vidala Puiga oraz E. Cujo, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozporządzenia Rady (WE) nr 2027/97 z dnia 9 października 1997 r. w sprawie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego z tytułu wypadków lotniczych (Dz.U. L 285, s. 1) w związku z konwencją o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, podpisaną w Warszawie w dniu , zmienioną czterema dodatkowymi protokołami montrealskimi z dnia (zwanej dalej „konwencją warszawską”).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy I. Bogiatzi, po mężu Ventouras, a spółką Luxair, société luxembourgeoise de navigation aérienne SA (zwaną dalej „Luxair”), a także stowarzyszeniem niemieckim Deutscher Luftpool w przedmiocie solidarnego naprawienia szkody poniesionej przez I. Bogiatzi w wyniku wypadku, któremu uległa w trakcie wsiadania do samolotu Luxair.

3

Wspólnota Europejska nie jest stroną konwencji warszawskiej, do której do chwili zaistnienia okoliczności faktycznych postępowania przed sądem krajowym przystąpiło piętnaście państw członkowskich Unii Europejskiej.

4

Konwencja warszawska w swej oryginalnej wersji była kilkakrotnie zmieniana i uzupełniana, w szczególności protokołem haskim z dnia 28 września 1955 r., konwencją guadalajarską z dnia oraz czterema dodatkowymi protokołami montrealskimi z dnia

5

Artykuł 29 konwencji warszawskiej stanowi:

„1.   Poszukiwanie odpowiedzialności winno być wszczęte pod rygorem wygaśnięcia w ciągu dwóch lat od chwili przybycia do miejsca przeznaczenia lub od dnia, w którym statek powietrzny powinien był przybyć, lub od chwili zatrzymania przewozu.

2.   Sposób obliczania terminu określony jest przez prawo sądu orzekającego”.

6

Pięć pierwszych motywów rozporządzenia nr 2027/97 ma następujące brzmienie:

„Mając na uwadze, co następuje:

7

Zgodnie z motywem siódmym tego rozporządzenia:

„Właściwe jest usunięcie wszelkich granic pieniężnych odpowiedzialności przewidzianych w art. 22 ust. 1 konwencji warszawskiej lub wszelkich innych limitów wynikających z przepisów prawa lub umowy, zgodnie z obecnymi trendami na poziomie międzynarodowym”.

8

Artykuł 2 ust. 1 rozporządzenia nr 2027/97 określa pojęcia „przewoźnika lotniczego”, „wspólnotowego przewoźnika lotniczego” oraz „osoby uprawnionej do odszkodowania”, „ecu”, „SPC” oraz „konwencji warszawskiej”.

9

Artykuł 2 ust. 2 rozporządzenia nr 2027/97 stanowi:

„Pojęcia zawarte w niniejszym rozporządzeniu, których definicji nie podano w ust. 1, są równoważne pojęciom użytym w konwencji warszawskiej”.

10

Artykuł 5 ust. 1 i 3 tego rozporządzenia stanowi:

„1.   Wspólnotowy przewoźnik lotniczy bezzwłocznie, a w żadnym wypadku nie później niż 15 dni po ustaleniu tożsamości osoby fizycznej uprawnionej do odszkodowania, wypłaca zaliczkowo takie środki, które mogą być wymagane w celu pokrycia natychmiastowych potrzeb w stopniu proporcjonalnym do szkody materialnej, jakiej doznała.

[…]

3.   Zaliczka nie stanowi uznania odpowiedzialności i może zostać zaliczona na rzecz wszelkich następnych kwot wypłacanych w związku z odpowiedzialnością wspólnotowego przewoźnika lotniczego, ale nie podlega ona zwrotowi z wyjątkiem przypadków przewidzianych w art. 3 ust. 3 lub okoliczności, gdzie później dowiedziono, że osoba, która otrzymała płatność zaliczkową, spowodowała lub przyczyniła się do powstania szkody z własnej winy lub nie była osobą uprawnioną do odszkodowania”.

11

Rozporządzenie nr 2027/97 zostało zmienione rozporządzeniem (WE) nr 889/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 maja 2002 r. (Dz.U. L 140, s. 2), które nie ma zastosowania do niniejszej sprawy.

12

I. Bogiatzi doznała upadku na płytę lotniska w Luksemburgu podczas wsiadania do samolotu linii Luxair w dniu 21 grudnia 1998 r.

13

W dniu 22 grudnia 2003 r. pociągnęła Deutscher Luftpool, stowarzyszenie niemieckiego prawa cywilnego zrzeszające ubezpieczycieli lotniczych, oraz Luxair do odpowiedzialności przed tribunal d’arrondissement w Luksemburgu, opierając się na rozporządzeniu nr 2027/97 oraz na konwencji warszawskiej. Pozew I. Bogiatzi, który został wniesiony po upływie pięciu lat od zaistnienia okoliczności faktycznych w postępowaniu przed sądem krajowym, został uznany za niedopuszczalny. Sąd ten uznał bowiem, że dwuletni termin, po upływie którego wygasa prawo do wniesienia pozwu o odszkodowanie przewidziany w art. 29 konwencji warszawskiej, jest terminem zawitym i nie może zostać zawieszony lub przerwany.

14

Ponieważ niedopuszczalność powództwa I. Bogiatzi została potwierdzona w postępowaniu odwoławczym, wystąpiła ona do Cour de cassation.

15

W tych okolicznościach Cour de cassation postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

16

W pytaniu pierwszym sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia tego, czy konwencja warszawska stanowi część przepisów wspólnotowego porządku prawnego, których wykładnia należy do kompetencji Trybunału na podstawie art. 234 WE.

17

Tytułem wstępu należy wypowiedzieć się odnośnie do tezy popieranej przez Luxair, zgodnie z którą w sprawie przed sądem krajowym Trybunał w rzeczywistości zostaje wezwany nie do interpretacji konwencji warszawskiej, lecz do zastosowania art. 307 WE, na podstawie którego w przypadku konfliktu pomiędzy przepisami wspólnotowymi a umową zawartą przed traktatem WE zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nie ma wpływu na zobowiązania państwa członkowskiego wobec państw trzecich.

18

W tym zakresie należy przypomnieć, że art. 307 akapit pierwszy WE ma na celu uściślenie, zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego, że stosowanie traktatu nie wpływa na spoczywający na państwie członkowskim obowiązek poszanowania praw przysługujących państwu trzeciemu na mocy wcześniejszej umowy oraz wykonywania wynikających z niej obowiązków (zob. wyroki: z dnia 14 października 1980 r. w sprawie 812/79 Burgoa, Rec. s. 2787, pkt 8; z dnia w sprawie C-216/01 Budějovický Budvar, Rec. s. I-13617, pkt 144, 145; a także z dnia : w sprawie C-205/06 Komisja przeciwko Austrii, Zb.Orz. s. I-1301, pkt 33; w sprawie C-249/06 Komisja przeciwko Szwecji, Zb.Orz. s. I-1335, pkt 34).

19

Niemniej jednak z równie utrwalonego orzecznictwa wynika, że w stosunkach wspólnotowych nie można powoływać się na przepisy umowy zawartej przed wejściem w życie traktatu (zob. w szczególności wyroki: z dnia 22 września 1988 r. w sprawie 286/86 Deserbais, Rec. s. 4907, pkt 18; z dnia w sprawach połączonych C-241/91 P i C-242/91 P RTE i ITP przeciwko Komisji, Rec. s. I-743, pkt 84; a także z dnia C-473/93 Komisja przeciwko Luksemburgowi, Rec. s. I-3207, pkt 40).

20

W związku z tym nie należy stosować art. 307 WE.

21

W tych okolicznościach należy powrócić do przedstawionego przez sąd krajowy pytania dotyczącego posiadania przez Trybunał kompetencji do interpretacji konwencji warszawskiej.

22

W tym zakresie w pierwszej kolejności należy przypomnieć, że zgodnie z art. 234 WE Trybunał posiada kompetencję do orzekania w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni traktatu, a także w przedmiocie ważności i interpretacji aktów przyjętych przez instytucje wspólnotowe.

23

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem porozumienie zawarte przez Radę zgodnie z art. 300 WE i 310 WE stanowi, w odniesieniu do Wspólnoty, akt przyjęty przez jedną z jej instytucji w rozumieniu art. 234 akapit pierwszy lit. b) WE. Przepisy takiego porozumienia stanowią od chwili jego wejścia w życie integralną część wspólnotowego porządku prawnego i w ramach tego porządku prawnego Trybunał jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni tego porozumienia (zob. wyroki z dnia 30 kwietnia 1974 r. w sprawie 181/73 Haegeman, Rec. s. 449, pkt 4–6; z dnia w sprawie 12/86 Demirel, Rec. s. 3719, pkt 7; z dnia w sprawie C-321/97 Andersson i Wåkerås-Andersson, Rec. s. I-3551, pkt 26; a także z dnia w sprawie C-431/05 Merck Genéricos — Produtos Farmacêuticos, Zb.Orz. s. I-7001, pkt 31).

24

Tymczasem w niniejszej sprawie wiadomo, że Wspólnota nie jest stroną umawiającą się konwencji warszawskiej. W związku z powyższym Trybunał nie jest co do zasady właściwy do dokonywania wykładni w ramach postępowania w trybie prejudycjalnym przepisów tej konwencji (zob. wyrok z dnia 27 listopada 1973 r. w sprawie 130/73 Vandeweghe i in., Rec. s. 1329, pkt 2; a także postanowienie z dnia w sprawie C-162/98 Hartmann, Rec. s. I-7083, pkt 9).

25

Niemniej jednak Trybunał orzekł również, że w zakresie jakim na podstawie traktatu Wspólnota przejęła kompetencje wykonywane uprzednio przez państwa członkowskie w dziedzinie stosowania konwencji międzynarodowej i mają one w konsekwencji wiążący skutek dla Wspólnoty, posiada on kompetencję do dokonania wykładni takiej konwencji, nawet jeżeli nie była ona ratyfikowana przez Wspólnotę (zob. podobnie wyroki z dnia 12 grudnia 1972 r. w sprawach połączonych od 21/72 do 24/72 International Fruit Company i in., Rec. s. 1219, pkt 18; z dnia w sprawie C-379/92 Peralta, Rec. s. I-3453, pkt 16; a także z dnia w sprawie C-308/06 Intertanko i in., Zb.Orz. s. I-4057, pkt 48).

26

W sprawie przed sądem krajowym wiadomo, że wszystkie państwa członkowskie Wspólnoty były w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych członkami konwencji warszawskiej.

27

Należy zatem zbadać, czy w niniejszej sprawie na podstawie traktatu Wspólnota przejęła kompetencje wykonywane uprzednio przez państwa członkowskie w dziedzinie stosowania konwencji warszawskiej, która obejmuje każdy międzynarodowy przewóz lotniczy osób, bagażu i towarów.

28

W chwili zaistnienia okoliczności faktycznych w postępowaniu przed sądem krajowym na podstawie art. 80 ust. 2 WE Wspólnota przyjęła w dziedzinie zastosowania rzeczonej konwencji warszawskiej trzy rozporządzenia.

29

W pierwszej kolejności należy wymienić rozporządzenie Rady (EWG) nr 295/91 z dnia 4 lutego 1991 r. ustanawiające wspólne zasady systemu odszkodowań dla pasażerów, którym odmówiono przyjęcia na pokład w regularnych przewozach lotniczych (Dz.U. L 36, s. 5). Przedmiot tego rozporządzenia został jednak ograniczony do ustalenia minimalnych wspólnych zasad stosowanych do pasażerów w odniesieniu do odszkodowania od przewoźników lotniczych w przypadku odmowy wstępu na pokład na lot regularny o zawyżonej liczbie rezerwacji. Tymczasem, w przeciwieństwie do tego rozporządzenia, które dotyczy tylko odmowy wstępu na pokład, konwencja warszawska dotyczy z kolei odpowiedzialności przewoźników lotniczych między innymi w przypadku opóźnienia lotu.

30

Następnie rozporządzenie Rady (EWG) nr 2407/92 z dnia 23 lipca 1992 r. w sprawie przyznawania licencji przewoźnikom lotniczym (Dz.U. L 240, s. 1) ustanawia w art. 7 obowiązek ubezpieczenia w tym zakresie przewoźników lotniczych, obejmującego ich odpowiedzialność cywilną w przypadku wypadku powodującego szkodę w szczególności w stosunku do pasażerów i bagażu. Jednakże w przeciwieństwie do konwencji warszawskiej rozporządzenie to nie reguluje warunków pociągnięcia do odpowiedzialności owych przewoźników lotniczych.

31

Wreszcie rozporządzenie nr 2027/97 obejmuje jako takie, w odróżnieniu do konwencji warszawskiej, jedynie szkody poniesione przez pasażerów w razie śmierci lub zranienia, lub wszelkiego innego uszkodzenia ciała pasażera, a nie szkody materialne dotyczące bagażu lub towarów.

32

Z powyższego wynika, że Wspólnota nie przejęła wszystkich kompetencji uprzednio wykonywanych przez państwa członkowskie w dziedzinie zastosowania konwencji warszawskiej.

33

W braku pełnego przeniesienia na Wspólnotę kompetencji wykonywanych wcześniej przez państwa członkowskie Wspólnota, z tego tylko powodu, iż wszystkie państwa były umawiającymi się stronami konwencji warszawskiej w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych postępowania przed sądem krajowym, nie może być związana zawartymi w niej przepisami, których sama nie zatwierdziła (zob. analogicznie ww. wyrok w sprawie Intertanko i in., pkt 49).

34

Z uwagi na powyższe na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że konwencja warszawska nie stanowi części przepisów wspólnotowego porządku prawnego, których wykładnia na podstawie art. 234 WE należy do kompetencji Trybunału.

35

W drugim pytaniu, z uwagi na okoliczność, iż rozporządzenie nr 2027/97 wkracza do sfery regulowanej przez konwencję warszawską, której członkami w dacie zaistnienia okoliczności faktycznych przed sądem krajowym były wszystkie państwa członkowskie Wspólnoty, oraz biorąc pod uwagę zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego, sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy rozporządzenie nr 2027/97 powinno być interpretowane w ten sposób, że sprzeciwia się ono stosowaniu odmiennych postanowień tej konwencji, a w szczególności jej art. 29, do sytuacji, w której pasażer dochodzi ustalenia odpowiedzialności przewoźnika lotniczego w związku ze szkodą poniesioną w trakcie lotu pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnoty.

36

Na wstępie należy stwierdzić, że na podstawie art. 29 konwencji warszawskiej pozew o odszkodowanie przeciwko przewoźnikom lotniczym w związku z wypadkiem powinien zostać wniesiony, pod sankcją wygaśnięcia roszczenia, w terminie dwóch lat liczonych od daty przybycia do miejsca przeznaczenia lub od dnia, w którym statek powietrzny powinien był przybyć, lub od chwili zatrzymania przewozu. Z kolei rozporządzenie nr 2027/97 nie zawiera jakiegokolwiek wyraźnego przepisu dotyczącego terminu przedawnienia roszczenia o odszkodowanie ani też nie odsyła wyraźnie do art. 29 tej konwencji.

37

I. Bogiatzi zasadniczo twierdzi, że ponieważ rozporządzenie nr 2027/97 nie odsyła wyraźnie do przepisów konwencji warszawskiej mających zastosowanie do sprawy przed sądem krajowym ani też nie wskazuje wyraźnie na zastosowanie do tej sprawy przepisów tej konwencji, a zwłaszcza jej art. 29, powinno być ono stosowane i interpretowane w sposób autonomiczny.

38

Należy stwierdzić, że rozporządzenie nr 2027/97 nie pozwala, przy samym uwzględnieniu tylko jego treści i kontekstu, na udzielenie odpowiedzi na pytanie zadane przez sąd krajowy.

39

W tych okolicznościach należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa wspólnotowego należy brać pod uwagę nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi (zob. podobnie w szczególności wyroki: z dnia 18 maja 2000 r. w sprawie C-301/98 KVS International, Rec. s. I-3583, pkt 21; z dnia w sprawie C-300/05 ZVK, Zb.Orz. s. 11169, pkt 15; z dnia w sprawie C-466/07 Klarenberg, Zb.Orz. s. I-803, pkt 37).

40

Jeżeli chodzi o cel zmierzony przez rozporządzenie nr 2027/97, to z jego pierwszego motywu wynika, że zmierza ono w ramach wspólnej polityki transportowej do poprawy poziomu bezpieczeństwa pasażerów będących ofiarami wypadków lotniczych.

41

Ponadto zarówno z prac przygotowawczych nad rozporządzeniem nr 2027/97, jak i z jego motywów trzeciego, piątego i piętnastego wynika, że ów zamiar poprawy poziomu ochrony pasażerów będących ofiarami wypadków lotniczych przekłada się konkretnie na wprowadzenie przepisów, które mają wejść w miejsce — w odniesieniu do transportu powietrznego pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnoty — niektórych postanowień konwencji warszawskiej w oczekiwaniu na pogłębioną rewizję tej konwencji.

42

W szczególności prawodawca wspólnotowy stwierdził, że granice odpowiedzialności przewoźników lotniczych ustalone w konwencji warszawskiej były zbyt niskie z punktu widzenia warunków gospodarczych i społecznych panujących w chwili przygotowywania rozporządzenia nr 2027/97. W związku z powyższym chciał wskazać niektóre z tych granic.

43

Z kolei z motywów drugiego i czwartego oraz z art. 2 ust. 2 rozporządzenia nr 2027/97 wynika, że o ile rozporządzenie nie wyłącza zastosowania konwencji warszawskiej w celu zwiększenia poziomu ochrony pasażerów, to jednak ochrona ta oznacza komplementarność i równorzędność rozporządzenia wobec systemu konwencyjnego.

44

Tymczasem art. 29 konwencji warszawskiej, w zakresie w jakim reguluje on sposób wnoszenia pozwu o odszkodowanie przeciwko przewoźnikom lotniczym w razie wypadku, nie stanowi tej części kategorii przepisów, której zastosowanie chciał wyłączyć prawodawca wspólnotowy.

45

Z uwagi na powyższe rozważania na drugie pytanie należy odpowiedzieć, że rozporządzenie nr 2027/97 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się ono stosowaniu art. 29 konwencji warszawskiej do sytuacji, w której pasażer wnosi o ustalenie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego z tytułu szkody poniesionej przez niego w trakcie lotu pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnoty.

46

W świetle odpowiedzi na pierwsze pytanie nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na trzecie pytanie prejudycjalne.

47

Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje: