1. 

W niniejszym wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Verwaltungsgericht Frankfurt am Main (Niemcy) zmierza zasadniczo do wyjaśnienia, czy przepis krajowy, który ustala wynoszącą 30 lat górną granicę wieku zatrudnienia w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla, jest środkiem uzasadnionym w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy ( 2 ).

2. 

Wniosek ten złożony został w ramach sporu C. Wolfa ze Stadt Frankfurt am Main (miastem Frankfurt nad Menem) dotyczącego odmowy przez władze tego miasta uwzględnienia przedstawionej przez C. Wolfa kandydatury zatrudnienia w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla, ze względu na przekroczenie przez niego granicy wieku 30 lat.

3. 

W niniejszej opinii wyjaśnię, dlaczego uważam, iż przewidujący taką granicę wieku przepis prawa niemieckiego jest uzasadniony w świetle art. 4 ust. 1 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78.

4.

Zgodnie z art. 1 dyrektywy 2000/78 jej celem jest wyznaczenie ogólnych ram dla walki z dyskryminacją ze względu na religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, w celu realizacji w państwach członkowskich zasady równego traktowania.

5.

Motyw osiemnasty dyrektywy stanowi, że akt ten „nie wymaga, w szczególności od sił zbrojnych, policji, służb więziennych lub ratowniczych przyjmowania do pracy lub dalszego zatrudniania osób nieposiadających wymaganych zdolności umożliwiających wykonywanie zadań, które mogą im zostać powierzone, z uwzględnieniem wynikającego z prawa celu utrzymania zdolności operacyjnej tych służb”.

6.

Artykuł 2 tej dyrektywy brzmi:

„1.   Do celów niniejszej dyrektywy »zasada równego traktowania« oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1.

2.   Do celów ust. 1:

[…]”.

7.

Artykuł 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78 wyjaśnia:

„W granicach kompetencji Wspólnoty, niniejszą dyrektywę stosuje się do wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu do:

8.

Artykuł 4 ust. 1 dyrektywy brzmi następująco:

„Niezależnie od przepisów art. 2 ust. 1 i 2, państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu cechy związane z jedną z przyczyn wymienionych w art. 1 nie stanowi dyskryminacji, w przypadku gdy ze względu na rodzaj działalności zawodowej lub warunki jej wykonywania dane cechy są istotnym i determinującym wymogiem zawodowym, pod warunkiem że cel jest zgodny z prawem, a wymóg jest proporcjonalny”.

9.

Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy stanowi:

„Niezależnie od przepisów art. 2 ust. 2, państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.

Takie odmienne traktowanie może polegać między innymi na:

10.

Artykuł 17 dyrektywy 2000/78 brzmi następująco:

„Państwa członkowskie ustanowią zasady stosowania sankcji obowiązujących wobec naruszeń przepisów krajowych przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą i podejmą wszelkie niezbędne działania dla zapewnienia ich stosowania. Sankcje, które mogą określać wypłacenie odszkodowania ofierze, muszą być skuteczne, proporcjonalne i dolegliwe […]”.

11.

Rozporządzenie w sprawie karier urzędników w służbie czynnej zawodowej straży pożarnej kraju związkowego Hesji (Hessische Feuerwehrlaufbahnverordnung) z dnia 21 grudnia 1994 r. ( 3 ) przewiduje w § 3 ust. 1 pkt 1), że w służbach średniego szczebla zatrudniony może zostać każdy, kogo wiek nie przekracza 30 lat.

12.

Paragrafy 194 i 197 ustawy o służbie cywilnej kraju związkowego Hesji (Hessisches Beamtengesetz) z dnia 21 marca 1962 r. ( 4 ) brzmią następująco:

§ 194 — Przejście w stan spoczynku

„(1)   Dożywotni funkcjonariusze policji przechodzą w stan spoczynku wraz z końcem miesiąca, w którym ukończyli oni sześćdziesiąty rok życia (granica wieku).

(2)   O ile leży to w interesie służby, data przejścia w stan spoczynku może być przesuwana na wniosek samego funkcjonariusza po ukończeniu przez niego sześćdziesiątego roku życia o określony czas, który w przypadku każdego przesunięcia tej daty nie może przekraczać jednego roku, aż do ukończenia sześćdziesiątego drugiego roku życia.

[…]

§ 197 — Status prawny

(1)   Przepisy § 187 oraz § 192–194 stosuje się w drodze analogii do funkcjonariuszy czynnej służby zawodowej straży pożarnej.

[…]”.

13.

Ustawa o emeryturach urzędników oraz sędziów federalnych i regionalnych (Gesetz über die Versorgung der Beamten und Richter in Bund und Ländern) z dnia 24 sierpnia 1976 r. ( 5 ), w brzmieniu obowiązującym w czasie zaistnienia okoliczności niniejszej sprawy, stanowi w §§ 4 i 14:

„§ 4 — Powstanie prawa do emerytury i obliczanie jej wysokości

(1)   Emeryturę przyznaje się, o ile urzędnik:

[…]

§ 14 — Wysokość emerytury

(1)   Wysokość emerytury wynosi 1,79375% uposażenia, którego pobieranie otwiera drogę do nabycia praw emerytalnych (§ 5), za każdy rok służby otwierającej drogę do nabycia praw emerytalnych, przy czym łączna wysokość emerytury nie może przekroczyć 71,75% uposażenia.

[…]

(4)   Wysokość emerytury nie może być niższa niż 35% uposażenia otwierającego drogę do nabycia praw emerytalnych (art. 5).

[…]”.

14.

Powszechna ustawa o równym traktowaniu (Allgemeines Gleichbehandlungsgesetz) z dnia 14 sierpnia 2006 r. ( 6 ) dokonuje transpozycji do prawa krajowego dyrektywy 2000/78.

15.

Paragraf 15 AGG brzmi następująco:

„§ 15 — Naprawienie szkody i odszkodowanie

(1)   W razie naruszenia zakazu dyskryminacji pracodawca zobowiązany jest do naprawienia wyrządzonej szkody, chyba że nie ponosi on odpowiedzialności za popełnienie takiego naruszenia.

(2)   W przypadku wyrządzenia szkody o charakterze niemajątkowym osoba zatrudniona może dochodzić stosownego odszkodowania pieniężnego. W razie odmowy zatrudnienia wysokość odszkodowania nie może przekraczać trzech miesięcznych pensji, jeśli dana osoba nie zostałaby zatrudniona także wówczas, gdyby postępowanie rekrutacyjne zostało przeprowadzone w sposób niedyskryminujący.

(3)   W przypadku gdy zastosowanie mają porozumienia zbiorowe, pracodawca zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania jedynie wówczas, gdy działał umyślnie lub dopuścił się rażącego niedbalstwa.

[…]”.

16.

Pismem, które w dniu 4 października 2006 r. wpłynęło do dyrekcji służb pożarniczych Stadt Frankfurt am Main, C. Wolf, urodzony w dniu , zgłosił swą kandydaturę zatrudnienia w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla.

17.

W dniu 13 listopada 2006 r. Stadt Frankfurt am Main poinformowało C. Wolfa, że najbliższa rekrutacja odbędzie się w dniu Data rekrutacji została jednak przesunięta na dzień , a postępowanie przewidziano na sierpień 2007 r.

18.

Pismem z dnia 28 lutego 2007 r. Stadt Frankfurt am Main poinformowało C. Wolfa, że jego kandydatura nie może zostać uwzględniona ze względu na to, że przekroczył on granicę wieku wynoszącą 30 lat.

19.

W dniu 12 kwietnia 2007 r. C. Wolf wystąpił do Stadt Frankfurt am Main o odszkodowanie na podstawie § 21 AGG. Kwota dochodzonego przezeń odszkodowania odpowiadała trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia, które otrzymywałby, gdyby jego kandydatura została przyjęta.

20.

Ponieważ decyzją z dnia 4 maja 2007 r., potwierdzoną w dniu , żądanie to zostało odrzucone, C. Wolf wystąpił do Verwaltungsgericht Frankfurt am Main o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 4 maja i , a także o zasądzenia na jego rzecz odszkodowania od Stadt Frankfurt am Main.

21.

Podniósł on przed tym sądem, że FeuerwLVO jest sprzeczne z AGG.

22.

W związku z wątpliwościami co do zgodności przepisów prawa niemieckiego z art. 6 i 17 dyrektywy 2000/78 sąd krajowy postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi dziesięcioma pytaniami prejudycjalnymi:

23.

Proponuję przeanalizować łącznie pierwsze dziewięć pytań. W pytaniach tych sąd krajowy zwraca się zasadniczo do Trybunału o ustalenie, czy art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 może stanowić uzasadnienie stosowania przepisu krajowego, który przewiduje górną granicę wieku 30 lat w odniesieniu do zatrudnienia w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla.

24.

We wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd krajowy wspomina o różnych celach, jakim może służyć odmienne traktowanie ze względu na wiek, o którym mowa w § 3 ust. 1 pkt 1 FeuerwLVO i którego zakazuje co do zasady art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2000/78. Według mnie do udzielenia temu sądowi przydatnej odpowiedzi na przedstawione pytania nie jest konieczne badanie wszystkich tych celów.

25.

W świetle precyzyjnych i szczegółowych odpowiedzi, jakich na pytania postawione przez Trybunał udzielił rząd niemiecki w trakcie postępowania, analizę niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym należy według mnie skupić na kwestii, która stanowi zasadniczy cel ustanowienia granicy wieku 30 lat, jakim jest stworzenie zrównoważonej struktury wiekowej w celu zapewnienia zdolności operacyjnej i dobrego funkcjonowania służb pożarniczych.

26.

Z wyjaśnień przedstawionych przez rząd niemiecki wynika, że członkowie technicznych służb pożarniczych średniego szczebla muszą podejmować interwencje w terenie. Odmiennie niż w przypadku dyrekcji i kadry kierowniczej technicznych służb pożarniczych, zadania technicznej służby pożarniczej średniego szczebla mają w przeważającej części charakter pracy fizycznej.

27.

Do zakresu obowiązków technicznych służb pożarniczych średniego szczebla należą: zwalczanie pożarów, ratowanie osób, działania związane z ochroną środowiska oraz usuwaniem szkód wyrządzonych przez zjawiska pogodowe, ratowanie zwierząt i wyłapywanie zwierząt groźnych, a także zadania pomocnicze takie jak utrzymanie i kontrola sprzętu ochronnego oraz pojazdów interwencyjnych.

28.

Każda z tych dziedzin aktywności wymaga różnych zdolności fizycznych. Tak oto w przypadku dwóch pierwszych z tych dziedzin, obejmujących zwalczanie pożarów i ratowanie osób, funkcjonariusze technicznych służb pożarniczych średniego szczebla winni spełniać wyjątkowo wysokie wymogi w zakresie sprawności fizycznej. Należy w tym względzie zaznaczyć, że sama odzież ochronna waży około 30 kilogramów.

29.

Ze względu na te wymogi dotyczące sprawności fizycznej wiek funkcjonariuszy realizujących zadania w tych dwóch dziedzinach mieści się w przedziale od 30 do maksymalnie 50 lat. Wobec utraty przez człowieka jego sprawności fizycznej wraz z wiekiem, prawie żaden z funkcjonariuszy w wieku między 45 a 50 lat nie jest już aktywny w dziedzinie zwalczania pożarów ani ratowania osób.

30.

Funkcjonariuszom, którzy przekroczyli ten wiek, powierza się zatem inne wchodzące w zakres obowiązków technicznej służby pożarniczej średniego szczebla zadania, które nie wymagają tak wysokiej sprawności fizycznej.

31.

W świetle tych okoliczności przyczyna wprowadzenia granicy wieku 30 lat obowiązującej przy zatrudnianiu w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla staje się jasna. Chodzi tu o zapewnienie, by funkcjonariusze tej służby mogli poprawnie wykonywać zadania wymagające szczególnie wysokiej sprawności fizycznej przez rozsądnie długi okres. Jeśli weźmie się pod uwagę, że funkcjonariusz technicznej służby pożarniczej średniego szczebla zatrudniony w wieku 30 lat musi jeszcze odbyć trwające 2 lata szkolenie, to w dziedzinach wymagających szczególnie wysokiej sprawności fizycznej pozostanie on aktywny zawodowo przez 18 lat (jeśli za punkt odniesienia przyjmie się wiek 50 lat) lub 13 lat (jeśli za punkt odniesienia przyjmie się wiek 45 lat).

32.

Dobra organizacja technicznej służby pożarniczej średniego szczebla wymaga, by wraz z powierzeniem starszym funkcjonariuszom zadań w dziedzinach, które nie wymagają tak wysokiej sprawności fizycznej, byli oni zastępowani — w dziedzinach wymagających większej sprawności — przez funkcjonariuszy młodszych, którzy będą mogli pozostać aktywni w tych dziedzinach przez rozsądnie długi okres. Wprowadzenie przy zatrudnianiu w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla granicy wieku 30 lat można zatem łatwo wytłumaczyć, bowiem granica ta pozwala na to, by przepływ personelu między stanowiskami wymagającymi najwyższej sprawności fizycznej a stanowiskami, z którymi wiążą się mniejsze wymogi w tym zakresie, był zawsze wyrównywany poprzez nabór młodych funkcjonariuszy, zdolnych do wypełniania zadań takich jak zwalczanie pożarów czy ratowanie osób przez wystarczająco długi okres.

33.

Rząd niemiecki przedstawił wyjaśnienia dotyczące danych wynikających z badań przeprowadzonych w dziedzinie medycyny pracy i sportu. Według tego rządu cel polegający na zapewnieniu rozsądnie długiego okresu zatrudnienia funkcjonariuszy realizujących zadania wymagające szczególnie wysokiej sprawności fizycznej, które ze względów medycznych i biologicznych mogą być wykonywane tylko do osiągnięcia wieku 45 lub 50 lat, znajduje odzwierciedlenie w niezaprzeczalnych danych medycznych i biologicznych. Z badań tych wynika, że wraz z wiekiem zmniejsza się wydolność układu krążenia, płuc i mięśni, a także odporność ludzkiego organizmu. Tymczasem to właśnie te funkcje fizyczne mają decydujące znaczenie przy pełnieniu obowiązków w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla.

34.

Ponadto w ramach tych badań opisano zjawisko przedwczesnego starzenia się, które występuje u pracowników, których warunki pracy są trudne. Z przeprowadzonych badań wynika, że funkcjonariusze technicznej służby pożarniczej średniego szczebla poddawani są napięciom fizycznym związanym z ich środowiskiem pracy (np. ciepło, wilgoć i hałas), muszą spełniać szczególne wymogi fizyczne (np. podnoszenie i przenoszenie ciężkich przedmiotów, praca w wymuszonej pozycji), a także pracować w nocy i w systemie zmianowym, co może prowadzić do przyspieszenia procesu starzenia u osób należących do tej grupy zawodowej. Występowanie tego zjawiska podkreśla według mnie potrzebę zapewnienia, by młodzi funkcjonariusze — zdolni do wykonywania najtrudniejszych zadań przez wystarczająco długi okres — zastępowali tych, którzy nie są już w stanie podołać takim zadaniom.

35.

W świetle całości powyższych rozważań nie ma według mnie żadnych wątpliwości co do tego, że granica wieku 30 lat dotycząca zatrudnienia w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla jest uzasadniona, zarówno w kontekście art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78, jak i w kontekście art. 6 ust. 1 tej dyrektywy.

36.

W odniesieniu po pierwsze do art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 pragnę przypomnieć, że zgodnie z tym przepisem „[n]iezależnie od przepisów art. 2 ust. 1 i 2, państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na cechy związane z jedną z przyczyn wymienionych w art. 1 nie stanowi dyskryminacji w przypadku, gdy ze względu na rodzaj działalności zawodowej lub warunki jej wykonywania dane cechy są istotnym i determinującym wymogiem zawodowym, pod warunkiem że cel jest zgodny z prawem, a wymóg jest proporcjonalny”.

37.

Uważam, że charakter szeregu czynności, które podejmować muszą funkcjonariusze technicznej służby pożarniczej średniego szczebla, a także warunki, w których wykonują oni swe główne zadania, wymagają szczególnie wysokiej sprawności fizycznej. Ponieważ wraz z wiekiem sprawność fizyczna ulega naturalnemu obniżeniu, w przypadku tego zawodu wiek stanowi według mnie czynnik, który współdecyduje o sprawnym wykonywaniu czynności wymagających najwyższej sprawności fizycznej. Wobec tego uważam, że granicę wieku 30 lat można uznać za zasadniczy i decydujący wymóg zawodowy, którego spełnienie pozwala zapewnić zdolność operacyjną i dobre funkcjonowanie technicznej służby pożarniczej średniego szczebla.

38.

O zgodności takiego celu z przepisami świadczy wyraźnie treść motywu osiemnastego dyrektywy 2000/78, a przypomnę, że stanowi on, iż dyrektywa ta „nie wymaga, w szczególności od sił zbrojnych, policji, służb więziennych lub ratowniczych przyjmowania do pracy lub dalszego zatrudniania osób nieposiadających wymaganych zdolności umożliwiających wykonywanie zadań, które mogą im zostać powierzone z uwzględnieniem wynikającego z prawa celu utrzymania zdolności operacyjnej tych służb” ( 7 ). Ponadto wymóg taki jest proporcjonalny, gdyż — jak wynika z wyjaśnień przedstawionych przez rząd niemiecki — nie wykracza on poza to, co niezbędne, aby funkcjonariusze technicznej służby pożarniczej średniego szczebla mogli prawidłowo wykonywać zadania wymagające najwyższej sprawności fizycznej przez wystarczająco długi okres.

39.

Okoliczności te wskazują według mnie na to, że granica wieku 30 lat dotycząca zatrudnienia w technicznej służbie pożarniczej średniego szczebla jest uzasadniona w kontekście treści art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78.

40.

Odnosząc się następnie do art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78, należy przypomnieć, iż stanowi on, że „odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne”.

41.

Celami, które mogą być uznane za „zgodne z przepisami” w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78, a co za tym idzie, za mogące uzasadnić odstępstwo od zakazu dyskryminacji ze względu na wiek, są cele z zakresu polityki społecznej, takie jak cele związane z polityką zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego ( 8 ).

42.

Według mnie cel stworzenia zrównoważonej struktury wiekowej dla zapewnienia zdolności operacyjnej i dobrego funkcjonowania służb pożarniczych stanowi cel polityki zatrudnienia, który jest „zgodny z przepisami” w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78. Stworzenie zrównoważonej struktury wiekowej w ramach służb pożarniczych może bowiem być postrzegane jako element kształtowania wewnętrznej polityki zatrudnienia tych służb, której parametry podyktowane są zadaniami, jakie służby te winny realizować i która uzasadniona jest względami interesu ogólnego.

43.

W odniesieniu do kwestii, czy środki mające służyć realizacji tego celu są „właściwe i konieczne” w rozumieniu tego artykułu, należy przypomnieć, że państwa członkowskie dysponują bezspornie szerokim zakresem uznania w kwestii wyboru środków właściwych do realizacji przyjętych przez nie celów w dziedzinie polityki socjalnej i zatrudnienia ( 9 ).

44.

Motyw osiemnasty dyrektywy 2000/78 podkreśla znaczenie tego szerokiego zakresu uznania w dziedzinie kształtowania polityki zatrudnienia w służbach policyjnych, więziennych i ratowniczych.

45.

W tym stanie rzeczy oraz w kontekście opisanym w wyjaśnieniach przedstawionych przez rząd niemiecki i przybliżonych w niniejszej opinii uważam, że § 3 ust. 1 pkt 1 FeuerwLVO, przewidujący wynoszącą 30 lat górną granicę wieku rekrutacji do technicznej służby pożarniczej średniego szczebla, nie wykracza poza to, co właściwe i konieczne do stworzenia zrównoważonej struktury wiekowej do zapewnienia zdolności operacyjnej i dobrego funkcjonowania służb pożarniczych.

46.

Ponieważ w niniejszej sprawie nie zostało stwierdzone żadne naruszenie wynikającego z dyrektywy 2000/78 zakazu dyskryminacji ze względu na wiek, nie zachodzi potrzeba udzielenia odpowiedzi na pytanie dziesiąte, które dotyczy konsekwencji takiego naruszenia.

47.

W świetle całości powyższych stwierdzeń proponuję, by Trybunał orzekł, że:

Artykuł 2 ust. 2 lit. a), art. 4 ust. 1, a także art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie stosowaniu przepisu prawa krajowego takiego jak przepis rozpatrywany w postępowaniu przed sądem krajowym, który przewiduje wynoszącą 30 lat górną granicę wieku rekrutacji do technicznej służby pożarniczej średniego szczebla.